تولید شیر: عوامل مؤثر بر ترکیب شیر (2)

8- تغدیه گاوهای شیری و تأثیر آن بر ترکیب و تولید شیر

از آنجائی که سلول‌های تولید کننده‌ی شیر در غدد پستانی نیاز به مقادیر ثابت و کافی پیش‌سازها دارند، بنابراین تغذیه یک عامل کلیدی در ترکیب و تولید شیر به حساب می‌آید.
عناصر و ترکیبات اصلی که از خون جذب می‌شوند عبارتند از: گلوکز، استات، بتاهیدروکسی بوتیرات، اسیدهای آمینه، اسیدهای چرب و عناصر معدنی. با تغییر در رژیم غذایی گاو می‌توان درصد ترکیبات شیر را تغییر داد. به عنوان مثال مقدار چربی شیر می‌تواند طیف تغییراتی در حدود 3% نشان دهد و در مورد پروتئین این تغییر حدود 0/6% می‌باشد اما مقدار لاکتوز با دستکاری رژیم غذایی چندان تحت تأثیر قرار نمی‌گیرد مگر آنکه دام در معرض سوء تغذیه و یا تغذیه بیش از حد قرار گیرد.

8-1 اثرات تغذیه بر چربی شیر

از آنجایی که پیش سازهای مورد نیاز جهت سنتز چربی در اثر تخمیر مواد غذایی در شکمبه تولید می‌شوند، بنابراین هر نوع رژیم غذایی که موجب تغییر در فرایند تخمیر شود، مقدار چربی شیر را تحت تأثیر قرار می‌دهد. به عنوان مثال نسبت پایین علوفه خشبی به هیدرات کربن در جیره منجر به کاهش استات و بوتیرات که از اصلی‌ترین پیش سازهای چربی هستند، شده و پروپیونات را افزایش می‌دهد. این رخداد به طور منفی چربی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. تحقیقات بر اساس ماده خشک نشان می‌دهد که برای حفظ مقدار چربی شیر حداقل نسبت علوفه به کنستانتره جیره باید حدود 40 به 60 باشد. جهت حفظ مقدار چربی شیر بالای 3/6% میانگین طول علوفه باید حداقل 0/65 سانتی‌متر باشد. استفاده از علوفه‌ای که قطعات آن بسیار ریز شده باشد منجر به تولید پروییونات بیشتری در شکمبه شده، چربی شیر را کاهش می‌دهد.
به منظور دستیابی به حداکثر درصد چربی و تولید مطلوب، پیشنهاد می‌شود از کل ماده‌ی خشک جیره حداقل 28% را فیبر خشابی تشکیل دهد. عاقلانه‌ترین کار این است که تنها علوفه‌ی خشبی با کیفیت بالا مورد استفاده قرار گیرد که هم تولید افزایش یابد و هم استات بیشتری ایجاد گردد تا مقدار چربی ثبات بیشتری داشته باشد. تذکر داده شود که وجود فیبر بیش از اندازه در جیره‌ی غذایی جذب ماده‌ی خشک را کاهش می‌دهد. این امر منجر به کاهش تولید شیر خواهد شد. نوع کنسانتره‌ی مورد استفاده نیز چربی شیر را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در مقایسه با کنسانتره‌هایی که ماده‌ی پایه آن‌ها را ذرت تشکیل می‌دهد، استفاده از جو قابلیت هضم فیبر را کاهش خواهد داد. وجود حبوبات عمل‌آوری شده در مواد کنسانتره‌ای، هضم نشاسته در شکمبه و تولید پروپیونات را افزایش می‌دهد که متعاقب آن چربی شیر کاهش می‌یابد. مصرف غلات به صورت کنسانتره به جای کربوهیدرات‌های محلول (لاکتوز، آب پنیر، ملاس ) از افت درصد چربی که به دلیل پایین بودن میزان علوفه‌ی خشبی در جیره به وجود می‌آید، جلوگیری می‌نماید. این کربوهیدرات‌ها شد باکتری‌هایی را که در شکمبه جهت سنتز اسیدهای چرب استات بیشتری تولید می‌کنند، افزایش می‌دهد.
به منظور افزایش مقدار چربی شیر، می‌توان به جیره‌ی گاوهای شیری چربی اضافه کرد. استفاده از چربی‌های اشباع در جیره‌ی غذایی، درصد چربی شیر را افزایش می‌دهد در حالی که استفاده از چربی‌های غیر اشباع درصد چربی را کاهش می‌دهد. با این حال تولید چربی معمولاً بدون تغییر باقی مانده و یا افزایش می‌یابد. با اضافه کردن دانه‌های روغنی به جیره‌ی غذایی دام می‌توان هضم فیبر و تولید استات را افزایش داد. از چربی‌های فراوری شده و دارای محافظ جهت جلوگیری از تداخل آن‌ها با میکروارگانیسم‌های شکمبه نیز به عنوان ماده‌ی افزودنی می‌توان استفاده کرد این چربی‌ها شامل چربی‌های کپسوله شده در پروتئین‌هایی که با فرمالدئید عمل آوری شده‌اند و صابون‌های کلسیم اسیدهای چرب می‌باشند. استفاده از چربی‌های محافظت شده در جیره مقدار چربی شیر را افزایش داده و می‌تواند با افزایش مقادیر پیوندهای یک گانه و یا چندگانه غیر اشباع ترکیب اسیدهای چرب شیر را نیز تغییر دهد.
سایر افزودنی‌ها به جیره‌ی گاوهای شیری نیز می‌تواند چربی و تولید شیر را افزایش دهد. به عنوان مثال اگر 57% جیره‌ی غذایی دام را سیلوی ذرت تشکیل دهد، در حضور بی‌کربنات سدیم، تولید شیر و درصد چربی شیر افزایش می‌یابد. همچنین اکسید منیزیم مقدار چربی و تولید شیر را افزایش می‌دهد. به نظر می‌رسد این ترکیب تأثیر خود را از طریق افزایش انتقال چربی‌های خون به غدد پستانی و به بیانی به طور غیر مستقیم اعمال می‌کند. استفاده از آنالوگ هیدروکسی متیونین در جیره‌های حاوی انرژی بالا نیز تولید شیر و مقدار چربی را افزایش می‌دهد.

شکل8: ارتباط میان میزان ترشح و فشار شیر در پستان

8-2- تأثیر بر پروتئین شیر

منشأء اسیدهای آمینه لازم جهت سنتز پروتئین شیر میکروارکانیسم شکمبه می‌باشند. بنابراین مقدار پروتئین شیر تحت تأثیر عوامل تنظیم کننده‌ی رشد میکربی قرار می‌گیرد. تولید پروپیونات در شکمبه احتمالاً از طریق افزایش دسترسی به اسیدهای آمینه‌ی خاص نظیر گلوتامات سنتز پروتئین شیر را 8 تحریک می‌کند.
مقدار پروپیونات تولید شده در اثر تغذیه با علوفه خرد شده (با اندازه‌ی کمتر از 0/64 سانتی‌متر که جهت ثابت نگه داشتن چربی شیر پیشنهاد شده) افزایش می‌یابد. همچنین افزایش میکروارگانیسم‌های تجزیه کننده‌ی نشاسته تولید پروپیونات را تحریک می‌کند.
جهت حفظ هضم میکربی و سنتز میکربی پروتئین در حد مطلوب وجود نشاسته ضروری است. هریک از این فرایندها با تولید شیر و درصد پروتئین شیر همبستگی مثبتی نشان می‌دهند. منبع نشاسته و فراوری نشاسته، تخمیر شکمبه را تحت تأثیر قرار داده و بنابراین روی ترکیب شیر اثر می‌کند به عنوان مثال نشاسته‌ی موجود در جو و گندم بسیار سریع‌تر از نشاسته‌ی ذرت تجزیه می‌شود. اگر تجزیه بکندی صورت گیرد، هضم میکربی و سنتز پروتئین متوقف می‌شود که این امر به کاهش تولید شیر و درصد پروتئین آن منجر می‌شود. مصرف دانه‌های مذکور به صورت چرخ شده یا بخار دادن آن‌ها میزان هضم این مواد را افزایش می‌دهد و بنابر این تأثیر منفی آن‌ها بر تولید و مقدار پروتئین کاهش می‌یابد.
میکروارگانیسم‌های شکمبه قادر نیستند از لیپیدها به عنوان منبع انرژی جهت رشد و سنتز پروتئین میکربی استفاده نمایند. از این رو اگر چه افزایش چربی، فراهم کننده‌ی انرژی جیره بوده و می‌تواند تولید را افزایش دهد اما درصد پروتئین شیر را کاهش می‌دهد. پیشنهاد می‌شود زمانی که برای افزایش حجم انرژی جیره به آن چربی اضافه می‌شود، باید جیره با مکمل‌های اسیدهای آمینه یا پروتئین‌های غیر قابل هضم غنی شود تا درصد پروتئین شیر ثابت بماند. باید توجه داشت که اگر چه با افزودن چربی به جیره درصد پروتئین شیر کاهش می‌یابد اما تولید پروتئین بدون تغییر خواهد ماند زیرا شیر در اثر جیره‌ی غنی شده با مواد پر انرژی افزایش می‌یابد. اگر به جیره‌ی عاری از مکمل چربی، پروتئین اضافه شود، مقدار پروتئین شیر در حد جزئی از طریق ورود اسیدهای آمینه افزایش می‌یابد. تغذیه‌ی دام با متیونین حفاظت شده (Protected methionine) یا گلوتن ذرات نیز می‌تواند درصد چربی شیر را افزایش دهد.

9- اثرات مدیریت شیردوشی بر کیفیت شیر

9-1- فواصل شیردوشی

طی فواصل بین شیردوشی که بلافاصله پس از آخرین شیردوشی شروع می‌شود، میزان ترشح سلول‌های اپی تلیال آلوئول به صورت یکنواخت ادامه می‌یابد تا زمانی که آلوئول‌ها کاملاً متسع شده و از شیر پر شوند و به سلول‌های تولید کننده‌ی شیر فشار آورند. این فشار حاصل از مایعات ترشحی، فرایند تولید را متوقف می‌کند. اگر فاصله‌ی زمانی بین دو دوشش 10 و 14 ساعت باشد، به دلیل تجمع مایعات پس از 14 ساعت، شیر بیشتری تولید می‌شود اما در صورتی که فاصله‌ی دو دوشش 10 ساعت باشد میزان ترشح و یا تولید بیشتر خواهد بود. شیردوشی در فواصل کوتاهتر فشار پستان را سریع‌تر کاهش می‌دهد و اجازه می‌دهد که سنتز شیر در سطح بالاتری ادامه یابد که در نهایت تولید روزانه افزایش خواهد یافت.
شکل 8 نشان می‌دهد که تجمع شیر در داخل پستان بر میزان ترشح در طی فواصل بین شیردوشی تأثیر می‌گذارد. سنتز در مدت 12 ساعت به مقدار ثابتی ادامه می‌یابد و سپس حدود 50% کاهش می‌یابد. طی این مدت فشار حاصل از شیر نیز افزایش می‌یابد که پس از 12 ساعت این فشار از ادامه ترشح ممانعت به عمل می‌آورد.

9-2- سرعت دوشش

در حین شیردوشی در گاوهایی که عضله اسفتکتر نوک پستان آن‌ها ضعیف یا ناتوان است و قطر کانال یا مجرای سر پستان گشاد شده‌ی، شیر طی 4-3 دقیقه تخلیه می‌شود در حالی که در گاوهایی که اسفنکتر سر پستان محکمی دارند و قطر مجرای پستانی آن‌ها باریک می‌باشد، ممکن است خروج شیر ده دقیقه به طول انجامد.
استفاده از بازکننده‌های مجرای نوک پستان در عمل ناموفق بوده است زیرا موجب نشت شیر شده، خطر ابتلا به عفونت داخل پستانی را به همراه دارد. بهترین شیوه، اصلاح نژاد در جهت تولید گاوهایی است که سرعت دوشش در آن‌ها بسیار بالا می‌باشد اما باید در نظر داشت چنین گاوهایی نسبت به ورم پستان مستعدتر می‌باشند. مقدار ضربان ماشین شیردوشی می‌تواند میزان خروج شیر را تحت تأثیر قرار دهد. افزایش ضربان دستگاه در سطوح پایین خلأ تأثیر بیشتری نسبت به سطوح بالاتر خلأ بر افزایش سرعت شیردوشی دارد. ضربان‌های کند موجب ماساژ ناکافی سر پستان می‌شود و منجر به ایجاد درد شده که بر خروج شیر، تولید روزانه و آزمایش چربی شیر اثر سوء ایجاد می‌کند. نسبت ضربان (Pulsation ratio) نیز بر جریان شیر مؤثر است. بالا رفتن نسبت فاز شیردوشی بر فاز استراحت منجر به افزایش سرعت شیردوشی می‌شود اما ماساژ ناکافی سر پستان اثر سوئی بر خروج شیر ایجاد کرده و در دراز مدت، شیردوشی را طولانی می‌کند.

9-3- دفعات شیردوشی

هرچه دفعات شیردوشی بیشتر باشد، حجم شیر تولیدی افزایش می‌یابد اما با افزایش دفعات این پاسخ بتدریج از بین می‌رود. به عنوان مثال در صورتی که گاوها دو بار در روز دوشیده شوند میزان تولید در مقایسه با یک بار دوشش در روز 40% بیشتر و سه بار دوشش در روز 20-50% بیشتر از دو بار دوشش در روز خواهد بود و در صورتی که گاوها چهار بار در روز دوشیده شوند، تولید 10-5% اضافه‌تر می‌شود. عوامل مؤثر در افزایش تولید شامل کاهش فشار داخل پستانی و در نتیجه خروج بیشتر شیر، افزایش تحریکات هورمونی جهت سنتز شیر، کاهش بازخور منفی بر سلول‌های ترشحی ناشی از ساخت ترکیبات شیر در لومن آلوئول‌ها می‌باشد. فواید سه بار دوشش در روز تنها در گله‌هایی که مدیریت مناسبی دارند، قابل مشاهده است. در ایالات متحده‌ی آمریکا در گله‌هایی که سه بار در روز دوشیده می‌شوند، در مقایسه با گله‌هایی که دو بار در روز دوشیده می‌شوند 15-20 درصد افزایش تولید مشاهده می‌گردد این نسبت توسط انجمن بهبود گله‌های گاوهای شیری (1) (DHIA) محاسبه شده است.

9-4- روش شیردوشی

روش شیردوشی نیز تأثیر زیادی بر کیفیت و کمیت شیر تولیدی دارد. جهت ایجاد حداکثر تأثیر گذاری اوکسی توسین و خروج بیشتر شیر، تحریکات مناسب قبل از شیردوشی و اتصال به موقع فنجانک‌های شیردوشی ضروری است.
علاوه بر آن در نوک پستان باید خلا در حد مناسبی حفظ شده و نوسانات آن حداقل ممکن باشد تا حداکثر جریان شیر را ایجاد نماید و از طرفی موجب ایجاد تورم و ورم ناشی از فشار بر نوک پستان نشود زیرا درد ناشی از این فشار با خروج شیر تداخل می‌کند و چنین مشکلاتی منجر به کاهش تولید روزانه می‌گردد.
روش شیردوشی بر ترکیبات شیر نیز تأثیر می‌گذارد. در فاصله‌ی بین دو دوشش از آنجا که قطرات چربی وزن مخصوص کمتری دارند در قسمت‌های بالایی آلوئول‌ها تجمع می‌یابند و در قسمت‌های بالایی مجاری بزرگ و مخازن باقی می‌مانند. بنابراین طی فرایند شیردوشی مقدار چربی شیر بتدریج افزایش می‌یابد. اگر گاو به طور کامل دوشیده نشود، درصد چربی در آن دوشش پایین‌تر خواهد بود اما مقدار چربی در دوشش بعدی بالاتر می‌رود زیرا چربی در پستان تجمع یافته است.
علاوه بر آن اگر فواصل بین شیردوشی منظم نباشد، پس از یک فاصله‌ی طولانی در شیردوشی درصد چربی پایین‌تر است که علت آن رقیق شدن شیر است. اگر فاصله شیردوشی بیش از 15 ساعت باشد، مقدار ترشح شیر به طور قابل ملاحظه‌ای کم شده و غلظت ماده‌ی جامد بدون چربی، لاکتوز و پتاسیم کاهش می‌یابد اما درصد چربی، پروتئین‌های سرم و سدیم و کلر افزایش می‌یابند.
در بعضی تحقیقات، فواصل شیردوشی بیش از 16 ساعت منجر به کاهش تولید و میزان ماده‌ی جامد بدون چربی شده، درصد چربی افزایش می‌یابد اما میزان چربی تولیدی کاهش داشته که دلیل آن کاهش تولید بوده است. با افزایش فاصله‌ی شیردوشی از 8 ساعت به 24 ساعت، 15% کاهش در تولید مشاهده می‌شود. تأثیر فواصل شیردوشی در گاوهای کم تولید بسیار کمتر از گاوهای پر تولید می‌باشد. در کل مشخص شده است که به کار گیری فواصل مرتب شیردوشی تأثیر مثبتی بر تولید دارد. به عنوان مثال با دو بار دوشش در روز به فاصله 12 ساعت تولید به 6242 کیلوگرم در یک دوره‌ی 305 روزه‌ی شیرواری رسیده است در حالی که با فواصل 16 و 8 ساعت تولید 6161 کیلوگرم بوده است. همچنین در گاوهای با سه بار دوشش در روز (با فواصل شیردوشی 8 ساعت) تولید شیر 3/9% و مقدار چربی 5/2% بیشتر از گاوهایی بوده است که به فواصل 6 و 7 و 11 ساعت دوشیده شده بودند.

9-5- آماده‌سازی گاو جهت شیردوشی و باقیمانده شیر در پستان

حتی با به کارگیری بهترین شرایط شیردوشی همواره مقداری شیر در پستان باقی می‌ماند. این شیر تحت عنوان شیر باقیمانده (residual milk) شناخته می‌شود. مقدار این شیر در بین گاوها تفاوت نشان می‌دهد اما به طور کلّی در حدود 10 تا 25% حجم کلّی شیر قبل از دوشش را شامل می‌گردد. شیر باقیمانده در لومن آلوئول جمع شده و با ظرفیت سنتز و ترشح تولید جدید در فاصله‌ی بین دو شیردوشی تداخل می‌کند. برای خروج کامل‌تر شیر از پستان گاو می‌توان فشار وارده برای بالا بردن و پایین آوردن واحد شیردوشی را افزایش داد. این عمل به مجرای خروج شیر فشار آورده، موجب تخلیه‌ی بهتر آلوئول‌ها و مجاری کوچکتر به طرف مخازن و مجاری بزرگتر می‌شود.
در صورت ناراحتی یا تحت فشار بودن گاو قبل و یا در حین شیردوشی، مقدار شیر باقیمانده در پستان افزایش می‌یابد.

جدول 7: اثر تأخیر در شیردوشی بر تولید شیر پس از آماده‌سازی پستان بر تولید شیر

تولید	1 دقیقه تأخیر	5 دقیقه تأخیر
شیر باقیمانده و تخلیه‌ی شیر با دست (%) شیر (کیلوگرم در روز) تولید چربی (گرم در روز) چربی (%) چربی شیر باقیمانده (%) سرعت حداکثر خروج شیر (کیلوگرم در روز)	11/20 14/56 253 3/87 10/10 2/81	24/80 12/54 493 3/93 12/30 2/56

منبع: اقتباس از Brandsma (1974)

ولتاژ الکتریکی، زدن گاوها به هنگام ورود به سالن شیردوشی، وارد کردن خلاء اضافی به نوک پستان، زخم و جراحت نوک پستان می‌تواند موجب ناراحتی گاو و در نتیجه خروج ناکامل شیر گردد. همچنین در صورت ناهماهنگ بودن یا عدم تطابق فرایند شیردوشی با واکنش خروج شیر این امر منجر به افزایش شیر باقیمانده می‌گردد. توقف یا تأخیر به مدت 10-5 دقیقه در اتصال فنجانک‌های نوک پستان می‌تواند فشار داخل پستان را کاهش داده، شیر باقیمانده را افزایش دهد زیرا اثر بازتاب خروج شیر موقتی بوده و بخشی از شیر در آلوئول‌ها باقی می‌ماند، به عنوان مثال اگر پس از آماده‌سازی پستان اتصال فنجانک‌های نوک پستان با یک دقیقه تأخیر انجام شود، مقدار 11/2 درصد شیر باقیمانده در پستان باقی خواهد ماند اما اگر با 5 دقیقه تأخیر این عمل انجام شود، 24/8% شیر باقیمانده در پستان باقی خواهد ماند (جدول 7)، متعاقب آن تولید شیر 2 کیلوگرم و تولید چربی 70 گرم کاهش خواهد داشت اما درصد چربی شیر و چربی باقیمانده افزایش می‌یابد. به این ترتیب افزایش حجم شیر باقیمانده موجب کاهش در حداکثر تولید، کاهش در تولید روزانه، افت تولید در طول شیرواری و کاهش روزهای شیرواری (days in milk) می‌شود. همچنین بالا بودن شیر باقیمانده می‌تواند درصد چربی را کاهش دهد.

شکل 1: نحوه‌ی توزیع قطرات چربی کره در شیر باقیمانده در بخشی از یک کارتیه‌ی پستان

به احتمال زیاد به دلیل افزایش چربی شیر، محتوای چربی شیر در حین خروج از پستان نوسانات زیادی نشان می‌دهد. اولین شیر دوشیده شده 1-2% چربی دارد در حالی که در پایان شیردوشی درصد چربی به 5 و 10% هم می‌رسد. شیر باقیمانده می‌تواند 20% چربی داشته باشد. تغییرات چربی در طی دوشش در شکل 9 نشان داده شده است. هنگامی که آلوئول‌ها در اثر فشار میواپی تلیوم منقبض می‌شوند، شیر وارد مجاری ترشحی می‌گردد اما مقداری از چربی در لومن آلوئول‌های بالایی باقی می‌ماند (الف) مقادیر متفاوتی از چربی در آلوئول‌های جانبی باقی می‌ماند (ب) آلوئول‌های پایینی قبل از خروج شیر چربی را به مجاری ترشحی می‌ریزند. علاوه بر آن قطرات چربی از آلوئول‌ها و مجاری با سرعت کمتری عبور می‌کنند که به دلیل اندازه و ویسکوزیته‌ی آن‌هاست. بنابراین فرایند خروج شیر هم کندتر صورت می‌گیرد.
به منظور افزایش خروج شیر، باید گاوها را قبل از زایش، روزی 2 یا 3 بار به سالن شیردوشی آورد. روش منظم و یکسانی باید به کار گرفته شود تا بیشترین بازده شیردوشی به دست آید. گاوها باید در سالن شیردوشی راحت باشند نوک پستان باید با حوله‌ها و ظروف جداگانه از محلول ضدعفونی شستشو شده و بخوبی خشک شوند. فاصله‌ی زمانی از شروع تخلیه‌ی شیر با دست تا پایان شستشو باید حداقل 25 ثانیه به طول انجامد. پس از آماده سازی پستان خروج شیر پس از 60 ثانیه باید آغاز شود و طی 2 دقیقه با استفاده از ماشین شیردوشی به حداکثر خود برسد این پاسخ به عواملی چون تولید شیر، حداکثر جریان شیر در هر گاو، قطر کانال پستان، نحوه‌ی آماده سازی پستان و نوع وسایل و تجهیزات شیردوشی بستگی دارد.

10- تأثیر سن و دوره‌ی شیرواری بر ترکیب شیر

سن شیرواری و دوره‌ی شیرواری بر کیفیت شیر مؤثر است. نشان داده شده که در هر شیرواری مقدار چربی حدود 0/05% کاهش می‌یابد و مقدار ماده‌ی جامد بدون چربی کاهشی در حدود 0/1% نشان می‌دهد. این مسئله ناشی از افزایش تولید تا پنجمین شیرواری و افزایش وقوع ورم پستان می‌باشد.
افزایش تولید تا پنجمین دوره‌ی شیرواری هنگامی است که گاو سنی در حدود 7-8 سال دارد و حداکثر رشد اسکلتی را نشان می‌دهد. در طول مرحله‌ی انتهای آبستنی و ابتدای شیرواری، رشد جدید و تکامل بافت‌های تولید کننده شیر در پستان آغاز می‌گردد. از این رو انتظار می‌رود که در پی هر شیرواری تولید بیشتری دیده شود. پس از پنجمین شیرواری تولید شیر به مدت چند سال ثابت می‌ماند و سپس تا 12 سالگی کاهش می‌یابد. اندازه‌ی غدد پستانی از اولین تا پنجمین شیرواری بزرگ می‌شود. از آنجایی که تولید شیر به اندازه‌ی پستان و تحریکات هورمونی بستگی دارد به احتمال زیاد الگوی تولید شیر در طول عمر یک گاو متأثر از این دو پدیده خواهد بود. در مجموع تولید شیراز اولین تا پنجمین شیرواری 30% افزایش می‌یابد، اما با افزایش سن میزان تولید کاهش خواهد یافت. به عنوان مثال در آبستنی‌های مکرر و شیرواری‌های متعاقب آن‌ها تولید شیر از اولین دوره به دومین دوره 13، از دوم به سوم 9 و از سوم به چهارم به پنجم 3% افزایش نشان می‌دهد. مقداری از این افزایش به بلوغ اسکلتی و افزایش وزن مربوط می‌شود که می‌توانند موجب بزرگی اندازه‌ی پستان شوند.
ترکیب شیر نیز در شیرواری‌های مختلف تغییر می‌کند. در مرحله‌ی پس از زایمان، کلستروم حاوی مقدار بیشتری پروتئین تام، کازئین و پروتئین آب پنیر و مواد معدنی است اما لاکتوز آن از شیر طبیعی کمتر است. ماده‌ی خشک کلستروم می‌تواند به 25% برسد. بیشترین اختلاف شیر و کلستروم در مقدار آنتی‌بادی‌های (تا 10%) موجود در کلستروم است که به نوزاد منتقل می‌شوند. کلسیم، سدیم، منیزیم، فسفر و کلرید آن بیش از شیر طبیعی است اما مقدار پتاسیم آن پایین‌تر است شکل 10 تغییرات ماده‌ی خشک شیر را در طول شیرواری نشان می‌دهد. این تغییرات طی چند هفته اول پس از زایمان مشاهده و تقریباً 6-8 هفته ادامه می‌یابد. درصد کلّی ماده‌ی جامد بدون چربی در اوایل شیرواری بالا می‌رود اما به طور ثابت تا 6-8 هفته پس از زایمان کاهش می‌یابد. پس از این مدت افزایش پروتئین با کاهش لاکتوز همراه است از این رو مقدار ماده جامد بدون چربی تقریباً در طی هشت ماه لاکتاسیون ثابت باقی می‌ماند به این ترتیب افزایش مقدار ماده‌ی جامد بدون چربی ناشی از گردش هورمون‌های آبستنی در بدن است. در گاوهای تلقیح نشده (unbred) درصد ماده‌ی جامد بدون چربی و چربی در مدت زمان باقیمانده شیرواری کاهش تدریجی نشان می‌دهد.

شکل 2: تغییرات ماده جامد شیر در طی لاکتاسیون

پی‌نوشت‌ها:

1- Dairy Herd improvement Association

منبع مقاله :
F،HARDING؛ (1385)، شیر و کیفیت آن، دکتر گیتی کریم، دکتر ارمغان دیانی دردشتی، دکتر امیرحسین خلجی. تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ دوم