نویسنده: فاطمه عسگری‌نیا
راهنمای بافت و خرید فرش روستای جیریان در استان مرکزی
در 60 کیلومتری شهر اراک روستایی تاریخی وجود دارد که اگر چه همچون بسیاری روستاهای دیگر تماشایی و خوش آب‌وهواست، اما نامش به واسته دست‌بافته‌های زیبای ساکنانش در تمام ایران معروف شده است. دقت و تبحر فرش بافان روستای «جیریا» باعث شده در 100 سال گذشته، محصول دستبافت آنها که با نام تجاری «ساروق» در بازار شناخته می‌شود. از انواع پرطرفدار فرش باشد. تراکم بالای فرش جیریا یکی از ویژگی‌های مهم آن است. بیشتر این فرش‌ها در 160 رج و گاه تا 200 رج هم بافته می‌شود. این تراکم باعث شده که این فرش به نام «فرش آهنین» هم معروف شود. این سفتی و استحکام به حدی است که وقتی روی آن راه می‌روید، تفاوتش را با فرش‌های دستبافت دیگر کاملاً احساس می‌کنید. این ویژگی عمر این فرش‌ها را هم بالا می‌برد؛ فرش‌هایی که علاوه بر استحکام، به دلیل نقش‌های متنوع و زیبای‌شان مثل مهرجو و شاه‌عباسی زینت‌بخش خانه‌های بسیار شده‌اند. بافت فرش جیریا را بیشتر زن و مردان بافنده با تجربه بر عهده دارند. بافندگانی که با رعایت اصول فنی و هنری، بافته دست‌شان محصول صادراتی درجه یک است.
از کجا بخریم؟
بازار اراک
بیشتر فرش‌های جیریا صادراتی هستند و کمتر می‌توان آنها را در بازار اراک پیدا کرد. اما میتوانید بعضی نمونه‌هایش را در پاساژ مهدیه بازار یا پاساژ قائم در سومین گذر منتهی به خیابان حصار بازار پیدا کنید. برای گرفتن راهنمایی برای خرید میتوانید با «سیدعلی مهاجرانی» به شماره 09188620370 از تولیدکنندگان این فرش تماس بگیرید.چطور می‌بافند؟
بافته‌های تماشایی
تولیدکنندگان فرش جیریا مواد اولیه بافت فرش‌شان را از شهرستان قم تهیه می‌کنند؛ چون معتقدند خامه‌های فعلی موجود در بازار اراک کیفیت سابق را ندارند.بافت فرش جیریا همان مراحل بافت فرش‌های معمولی را دارد.
دار و چله‌کشی:
برای بافت قالی‌جیریا اول باید دار قالی برپا شود. دار قالی‌های جیریا، مثل بیشتر قالی‌های ایرانی، عمودی است. بعد از دار قالی نوبت به «چله کشی» می‌رسد. چله‌کشی در واقع همان نصب تاروپودها روی دار است که نخ‌های پشمی یا ابریشمی روی آنها گره می‌خورد. چله‌کشی با توجه به ابعاد و رج شمار قالی انجام می‌شود و بنابراین برای هر نوع فرش متفاوت است.کوجی بندی و هاف‌گذاری:
بعد از مرحله چله‌کشی نوبت به کوجی‌بندی یا کجوبندی می‌رسد. کجو وسیله‌ای چوبی یا فلزی است که از آغاز تا پایان بافت قالی بر روی دار باقی می‌ماند که برای نظم دادن به تارها و برای جدا کردن تارهای زیروروی قالی استفاده می‌شود. بعد از کوجی‌بندی نوبت هاف‌گذاری می‌رسد. هاف میله‌ای کمتر از کوجی است که آن هم روی دار نصب می‌شود و با عقب و جلو بردن هاف چله‌ها جابه‌جا می‌شوند.زنجیره‌بافی:
بعد از کوجی‌بندی و هاف‌گذاری، نوبت به زنجیره‌بافی می‌رسد زنجیره‌بافی با یک رشته نخ در اول و آخر دار قالی انجام می‌شود تا بعد از اتمام بافت، فرش از هم گسیخته و پاره نشود.بافت فرش:
بعد از تمام این مراحل نوبت به بافت فرش می‌شود که تمام آنها براساس نقشه انجام می‌شود. بافندگان فرش جیریا در استان مرکزی معتقدند برای بافت این فرش باید حتماً از نقشه‌های اصیل قالی استفاده شود.چه بخریم؟
ساروق و پشتی
فرش جیریا انواع مختلفی دارد و بیشتر براساس اندازه و نقش نام‌گذاری می‌شود.در انتخاب محصولات جیریا، هم میتوانید سراغ قالی بروید و هم پشتی.
نقش‌ها:
فرش جیریا، نقش‌های مختلفی دارد که از معروف‌ترین آنها با نام لچک ترنج، مهرجو، شاه‌عباسی، دسته‌گلی، تک‌بته و مرغ ماهی‌خوار شناخته می‌شود. این نقشه‌ها توسط هنرمندان خبره طراحی می‌شود.شش متری:
بزرگ‌ترین اندازه فرش‌های جیریایی، قالیچه‌های شش متری است که در اندازه‌های 312 و 208 سانتیمتر بافته می‌شوند.خرک:
کوچک‌ترین فرش این منطقه به «خرک» معروف است که در اندازه‌های 136 در 64 سانتیمتر بافته می‌شود. این نوع فرش را بعضی با نام «زرچارک» هم می‌شناسند.ذرعونیم:
«ذرعونیم» فرشی است که توسط جیریایی‌ها در قطعات 156 تا 104 سانتیمتر بافته می‌شود و در قطع همان قالیچه‌های معمولی است.دو زرعی:
قالی‌های دو ذرعی هم در اندازه 208 متر در 135 سانتیمتر بافته می‌شوند. این فرش، کمی از قالیچه‌های معمولی بزرگ‌ترند و در کنار فرش‌های ذرع و نیمی محبوب‌ترین قالی‌های جیریایی هستند. قیمت انواع قالی و فرش‌های جیریا بسته به اندازه آنها متفاوت است و البته قطعاً قیمت مواد اولیه تهیه آن، در قیمت نهایی فرش تأثیرگذار است. قیمت این فرش‌ها از 15 میلیون تومان شروع شده و تا 40 میلیون تومان هم در بازار معامله می‌شوند.پشتی:
علاوه بر عنوان این قالی‌ها، پشتی‌های جیریایی هم محبوبیت خودشان را دارند. پشتی‌های جیریایی به صورت جفتی بافته شده و به فروش می‌رسند که بیشتر در اندازه‌های 80 در 60 میتوانید آنها را تهیه کنید که به طور متوسط قیمت هر جفت آنها در بازار بالای 300 هزار تومان است.منبع مقاله : نشریه سرزمین من، شماره‌ی 70.
/ج
