نکاتی مهم درباره تربیت جنسی کودکان

چکیده
تربیت جنسی اهمیت زیاد دارد؛ زیرا، با پیشرفت آگاهی در دنیای امروز، مسائل جنسی کودکان نیز پیچیده‌تر می‌شوند؛ باید والدین و اطرافیان به گونه‌ای عمل کنند که کودکان از جهت مسائل جنسی با پیمودن منزلگاه‌ها و در زمان مناسب به صورت صحیح از غریزه‌ی جنسی خود بهره گیرند. باید توجه داشت که تحریک‌های نابه جا، اگرچه امروز پوشیده باشند، ممکن است در فردای زندگی بروز کنند و اثر آن نمایان شود؛ به هر حال، تربیت جنسی یکی از مشکل‌ترین مسائل تربیتی است. اگر به ناهنجاری‌های جنسی بنگرید، انگیزه‌ی قوی‌تری پیدا می‌کنید که به مسائل جنسی کودکان از ابتدا توجهی خاص بنمایید. پیمودن راه درست، از مشکلات آینده پیشگیری می‌کند. بنابراین، هدف از تربیت جنسی، آگاهی بخشیدن درست در مسائل جنسی، کمک به تکامل رفتارهای جنسی و هدایت این قدرت خدادادی در مسیر صحیح است.

تعداد کلمات 2504/ تخمین زمان مطالعه 13 دقیقه

نویسنده: محمد علی قاسمی

سلامت روان در گروه تربیت جنسی

آگاهی از مسائل بهداشتی، برای تربیت صحیح جنسی لازم است؛ زیرا، بسیاری از بیماری‌ها به دلیل رعایت نکردن اصول بهداشتی آلت تناسلی بروز می‌کنند؛ اگر کودک از تربیت جنسی مناسبی برخوردار نباشد، گرفتار فشارهای جنسی زودرس می‌شود و او را در معرض خطرات قرار می‌دهد.سوگند به کسی که جانم در دست او است، اگر مردی با همسر خود همبستر شود و در اتاق کودکی بیدار باشد، ببیند یا سخن و صدای نفس کشیدن آنان را بشنود، هرگز رستگار نمی‌شود و سرانجام به زنا آلوده می‌گردد، چه پسر باشد یا دختر.
افزون بر همه‌ی این‌ها، فقدان تربیت صحیح جنسی در خانواده و رعایت نکردن حیا، عفت، نگه نداشتن حرمت خانواده و عدم رعایت ادب، احساسات کودک را زودتر از معمول بیدار می‌کند؛ در این صورت، گرفتار بلوغ زودرس می‌شود و مشکلات بسیاری را ایجاد می‌کند.
اگر تربیت جنسی و جوّ خانوادگی به صورت درست شکل بگیرد، عشق و دوستی زندگی را متعادل و فرح بخش می‌کند و فرزندان در آینده از سلامت روان کاملی برخوردار می‌شوند.

آثار همبستری در حضور کودک

اگر کودک و بلکه نوزاد شاهد فعالیت جنسی والدین با یکدیگر باشد، در انحراف جنسی او تأثیر بسیار خواهد گذاشت؛ پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در بیان آثار وخیم این عمل می‌فرماید:
«والذی نفسی بِیدهِ لو أن رجلاً غشی أمرأتَهُ و فِی البیتِ صبیٌ مستیقظٌ یراهما و یسمع کلامهما و نفسها ما أفلَحَ ابداً إِن کانَ غلاماً کانَ ذانیاً أو جاریة کانت زانیة»؛
سوگند به کسی که جانم در دست او است، اگر مردی با همسر خود همبستر شود و در اتاق کودکی بیدار باشد، ببیند یا سخن و صدای نفس کشیدن آنان را بشنود، هرگز رستگار نمی‌شود و سرانجام به زنا آلوده می‌گردد، چه پسر باشد یا دختر. (1)
در روایات دیگر، از انجام این عمل در مکانی که نوزاد در گهواره نیز هست، پرهیز داده می‌شود. یعنی اگرچه کودک دارای تمییز و تشخیص نباشد، باز هم از این کار پرهیز شود.
بنابراین، از جمله مسائل تربیتی که از اهمیت بالایی برخوردار است و تأثیر مستقیم بر نوزاد دارد، آثار سوء همبستری پدر و مادر در حضور نوزاد است.
البته آنچه در این روایات بیان شده، علت تامه و یک حکم کلی نیست؛ به این معنا که این طور نیست که همه کودکانی که پدر و مادرشان در زمان شیرخوارگی آنان چنین کاری کرده باشند، زنا کار شوند، بلکه به این معناست که این کار می‌تواند مقدمه و زمینه‌ای برای انحراف جنسی فرزند باشد و زمینه‌های فساد جنسی آنان را بیش‌تر نماید.

مراحل رشد جنسی کودکان

همان طور که کودک از جهت ظاهری و جسمی بزرگ‌تر می‌شود، از جهت درک جنسی نیز رشد می‌کند؛ این رشد، دارای مراحلی به شرح زیر است:

1. از هنگام تولد تا 3 سالگی

نوزاد یا همان کودک در این سن نسبت به اعضای گوناگون بدن خود کنجکاو می‌شود و درصدد کشف آن‌ها بر می‌آید.
* از لمس کردن آلت تناسلی خود لذّت می‌برد (اگرچه این لذت با لذت جنسی تفاوت دارد).
* به راحتی و بدون هیچ گونه خجالت و شرمساری درباره‌ی اعضای بدن خود صحبت می‌کند.
* به تدریج می‌توان تفاوت و خصوصی بودن بعضی از اندام بدن را به او یاد داد؛ برای مثال، بینی عضوی از صورت است و دست زدن به آن اشکالی ندارد؛ ولی، آلت تناسلی اندامی خصوصی است و دیگران نباید به آن دست بزنند و باید از نشان دادن این قسمت‌های بدن به دیگران پرهیز نماید.
* اگر کودک با کودک دیگری و غیر همجنس بازی می‌کند و متوجه تفاوت جنسی می‌گردد، می‌توان با زبان ساده تفاوت دختر و پسر را توضیح داد.

2. کودکان 5-4 ساله

* در این سن، احساس کنجکاوی کودکان در تمام مسائل جنسی جلوه می‌کند؛ به عنوان مثال، دختر و پسر چه تفاوتی با هم دارند؟ کودک چگونه به دنیا می‌آید؟ و ...
* کودک از طریق بازی‌هایی مثل دکتر بازی به ارضای حس کنجکاوی درباره‌ی اندام تناسلی خود و دیگران می‌پردازد.
* تفاوت نقش پدر و مادر را متوجه می‌شود.
* باید سعی شود، به طور ساده و درست به پرسش‌های کودک پاسخ داد.

3. کودکان 9-6 ساله

* اغلب کودکان 9-6 ساله دوست دارند، با کودکان همجنس خودشان بازی کنند و کاملاً به نقش جنسیتی خودشان حساس و هوشیارند.
* توجه خاصی به صحبت دیگران، اعضای خانواده، رسانه‌ها و ... درباره مسائل جنسی دارند.
* درباره کارهای پسرانه، دخترانه و نقش‌های آنان درک نسبتاً کاملی دارند.
* از آن جایی که کودک درک بیش‌تری پیدا کرده است، آنچه در این زمینه به او گفته می‌شود باید کامل‌تر و آگاهانه‌تر باشد.

4. کودکان 14-10 ساله

در این مرحله آگاهی فرد نسبت به جنسیت کامل‌تر می‌شود و احساسات و تغییرات عاطفی و رفتاری جنسی در او آشکار می‌شود.
از آن جا که این مرحله و مرحله بعدی از موضوع کتاب حاضر بیرون است، از پرداختن و تبیین بحث‌های آن اجتناب می‌کنیم.

5. مرحله 18-15 ساله

* درک جنسی در این مرحله، به کامل‌ترین مرحله خود می‌رسد.
* شخص روابط سالم و شایسته‌ی جنسی را از روابط غیر سالم و نامشروع تفکیک می‌کند.
* نوجوان می‌تواند شیوه‌های سالم بیان تمایلات و عواطف جنسی را گزینش نماید.
* می‌تواند پیامدهای منفی ناشی از روابط جنسی را درک نماید.

بیشتر بخوانید: تربیت جنسی کودکان از منظر اسلام

عوامل انحراف جنسی

چنانچه والدین به طور صحیح به تربیت جنسی کودکان خود اقدام نکنند؛ بلکه، برخوردهای نادرستی در این زمینه صورت گیرد، می‌تواند موجب بیداری غریزه جنسی زودرس در کودکان شده و آنان را سمت انحرافات جنسی سوق دهد. برخی از زمینه‌های انحراف جنسی عبارتند از:

* دستکاری آلت تناسلی

این عمل، در پسر بچه‌ها پس از گرفته شدن از پوشک بیش‌تر دیده می‌شود. در ابتدا از سر کنجکاوی انجام می‌شود. پس کودک همان گونه که با گوش و برخی از اعضای دیگر بازی می‌کند اندام تناسلی خود را نیز لمس می‌کند؛ اما، با ادامه‌ی این کار و تکرار آن، از این کار لذت می‌برد و این لذت در آینده او را به سوی خود ارضایی می‌کشاند.

* حبس ادرار و مدفوع

در نتیجه احساس خارش و لذت در بدن، در مراحل سنی 2 تا 4 سال جلوه می‌کند. نقش والدین، در این مرحله مهم است تماس و اصطکاک اعضای مخصوص بدن با یک جسم از طریق مالیدن خود به تشک، خوابیدن به روی شکم، دوچرخه، لمس و مالش آن می‌تواند، دلیل روحی، روانی و کمبود محبت داشته باشد.

* نوازش‌های نادرست و لمس‌های نادرست

والدین و دیگران می‌توانند زمینه‌های انحراف را ایجاد نمایند. باید به این نکته توجه داشت که از نظر شرعی لمس عورت افراد ممیز بدون ضرورت حرام است و در این زمینه تفاوتی میان والدین و دیگر افراد نیست. (2)
گاهی اوقات، مادر یا افراد دیگر با آلت جنسی کودک بازی می‌کنند، اگرچه ممکن است که این کار باعث آرام شدن کودک گردد، کودک به آن عادت می‌کند و در آینده اگر کسی این کار را نکند خود اقدام می‌کند و سرانجام این کار استمناء خواهد بود.
امیرمؤمنان (علیه السلام) می‌فرماید:
«مباشَرَة المرأة إبنتها إذا بَلَغَت سِتَّ سنینَ شَعبَةٌ من الزِّنا»؛
دستمالی و لمس زن، آلت فرزندش را که به شش سال رسیده باشد، نوعی زنا به شمار می‌آید. (3)

* با هم خوابیدن کودکادن و تماس بدنی آنان با یکدیگر

و شاید تحریک حسّ کنجکاوی آن‌ها می‌تواند یکی از علت‌های انحراف جنسی باشد.
والدین گرامی باید توجه داشته باشند که گاه یک اتفاق، یک لذت آنی و یک تنها گذاشتن و یا باهم خوابیدن کودکان می‌تواند سبب انحراف جنسی آنان برای همیشه گردد؛ از این رو، اسلام، نسبت به مسائل جنسی کودکان از شش سال به بالا، توجهی خاص کرده است و آنان را از هر گونه تهییج شهوت باز نگاه داشته است؛ از پدران و مادران درخواست کرده تا با ایجاد محیط مساعد، زمینه‌های تربیت مناسب آنان را فراهم آورند؛ برای مثال، اهل بیت (علیهم السلام) در این زمینه فرمودند: بستر خواب کودکان در شش سالگی از هم جدا می‌شود. (4)
همچنین، در برخی روایات از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده است که فرمودند: بستر خواب فرزندان را زمانی که به سن هفت سالگی رسیدند، جدا نمایید. (5)

* شستشوی کودک پس از انجام دستشویی و دست زدن به آلت تناسلی

به صورت عادی و ناخودآگاه می‌تواند زمینه‌های انحراف جنسی را به وجود آورد.

* رعایت نکردن حد و مرزهای لازم هنگام حمام کردن و ...

تا آن جا که این امور باید دقت شود که اسلام، نظر و نگاه به عورت بچه ممیز (کودکی که خوب و بد و این گونه مفاهیم را متوجه می‌شود) را حرام کرده است. (6)

* بوسیدن و در آغوش گرفتن کودکان نامحرم

پس از سن معین، اگرچه اسلام به محبت کردن، بوسیدن و نوازش کردن بچه‌ها سفارش می‌کند، این رفتار را پس از سن معین از سوی افراد نامحرم منع می‌کند.
احمد کاهلی می‌گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: دختر بچه‌ای نامحرم، خود را در آغوش من می‌اندازد؛ و من او را بلند می‌کنم و می‌بوسم؛ حکمش چیست؟ امام (علیه السلام) پاسخ فرمود: اگر دختر به سن شش سال رسید، دیگر او را روی پای خود ننشان و نبوس. (7)
رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:
هنگامی که دختر به شش سالگی رسید، پسر او را نبوسد و وقتی پسر به هفت سالگی رسید زن او را نبوسد. (8)
همچنین امام رضا (علیه السلام) فرمودند:
هنگامی که دختر به سن شش سالگی رسید، دیگر مرد نامحرم مجاز نیست که او را ببوسد و یا در آغوش بگیرد. (9)

* پوشش نامناسب محارم

گاه محارم از جنس مخالف یا والدین، به صورت عریان یا نیمه عریان و مهیّج در برابر کودک ظاهر می‌شوند و این خود زمینه‌ای برای انحراف جنسی کودک خواهد بود. این تصور نادرست است که چون اعضای خانواده با هم محرم هستند، پس هیچ گونه محدودیتی از جهت پوشش ندارند. فقط، زن و شوهر هستند که هیچ محدودیتی در دیدن اعضای بدن ندارند و بقیه‌ی محارم باید از نگریستن به اعضا و اندام جنسی و خاص بپرهیزند.
حتی به مادران توصیه می‌شود که غیر از اعضای خاص که پوشاندن آن‌ها از فرزند واجب است، قسمت‌های تحریک کننده بدن را نیز بپوشانند؛ این مسأله، درباره مادر، پسر، پدر و دختر توصیه می‌شود؛ بلکه، باید از پوشیدن لباس‌های بدن نما، چسبان و تنگ که مهیج و حساسیت برانگیز است، پرهیز شود.
رعایت نکردن این مسأله ممکن است، سبب بلوغ زودرس شود و زمینه انحراف جنسی را در آینده زندگیش فراهم سازد.
در نتیجه، در این گونه موارد، آراستن زن برای شوهر و جلوه نمودن او که در کانون جدی تأکید اسلام است، باید در خلوت و عدم حضور کودک انجام پذیرد.

* مشاهده عکس و فیلم مستهجن

صحنه‌های فیلم در ذهن و روان کودک باقی می‌ماند و او را به سوی آزمون، تجربه و تکرار آنچه دیده است، سوق می‌دهد. شرکت در مجالس مختلط، پارتی‌ها و عروسی‌های بدون حد ومرز، استفاده نادرست از اینترنت و ماهواره و دیدن صحنه‌های سکس و ... از عوامل بسیار مهم و تأثیرگذار در انحراف جنسی کودکان به شمار می‌آیند.

محیط بی بند و بار

برخی از مربیان غرب تصور می‌کنند، آزادی بی بند و بار فرد در محیط بدون قید در شرایط مسائل جنسی سبب می‌شود که کودک و انسان مشکلی در این زمینه نداشته باشد.
این تصور نادرست است؛ زیرا، حیات آزاد و جنگلی، استحمام پدر و مادر با پسر و دختر به صورت لخت و نادیده گرفتن شرم و حیا و ایجاد محیط بی بند و بار، سبب تشدید تمایل جنسی کودک و نو به نو شدن آن می‌گردد؛ این کار، علاوه بر آلودگی‌های فراوان، سبب بلوغ زودرس می‌شود که آفتی ناگوار برای خانواده و اجتماع خواهد بود.
تجربه‌ها نشان می‌دهند، در خانواده‌ها و محیط‌های دارای ضابطه و قانون، لغزش‌ها و عوارض ناگوار کم‌تر به چشم می‌خورند و کودکان مراحل رشد خویش را به طور طبیعی می‌گذرانند. (10)

شروع پرسش‌های جنسی

رشد جنسی در دوران بلوغ به بیش‌ترین فعالیت‌های خود می‌رسد؛ اگرچه، پرسش‌های کودکان درباره مسایل جنسی شاید از حدود 3 تا 4 سالگی شروع شوند؛ نباید سؤالات آنان را نشانه انحراف جنسی و غیر عادی تلقی کرد؛ بلکه، آنان از روی کنجکاوی این پرسش‌ها را می‌پرسند. (11)
سؤالات آنان این گونه شروع می‌شوند:
مرا از کجا آورده‌ای؟ من اول کجا بودم؟ عروسی یعنی چه؟ وقتی خیلی کوچک بودم کجا بودم؟ مادر! چرا شکم تو بزرگ شده است؟ دخترها و پسرها چه فرقی دارند، زن و شوهر یعنی چه؟

پاسخ پرسش‌های جنسی

وقتی کودکان در این سن و سال این گونه پرسش‌ها را می‌پرسند، فقط با صفا و صمیمیت در حد درک و شعور آنان جوابی بدهیم که او را از ادامه‌ی سؤال باز دارد و فعلاً مسأله را برای او حل نماییم. این برخورد آثار بدی نخواهد داشت.
اما اگر با خشونت با کودک برخورد کنیم، ممکن است مسأله را برای او پیچیده‌تر نماییم و چه بسا رفتار غلط، توجه کودک را بیش‌تر جلب کند و کنجکاوی او را به سوی انحراف جنسی سوق دهد.
کودکان خواه ناخواه نسبت به مسائل جنسی کنجکاوند؛ اگر والدین و مربیان به این حسّ کنجکاوی پاسخ مناسب ندهند، کودک از راه‌های دیگر که شاید مناسب نباشند، به دنبال کسب اطلاعات در این زمینه می‌رود.
اگرچه پرسش‌های کودک ساده است، برای پاسخ گویی باید به نکات ذیل دقت داشت:

1. برخورد ما نسبت به طرح سؤالات عادی باشد؛ کودک باید احساس کند، طرح این سؤالات مانند سایر پرسش‌ها است که از سوی والدین پاسخ داده می‌شوند.
2. اگرچه لازم نیست، همه حقایق گفته شود، پاسخ‌ها باید به دور از خطا و دروغ باشند.
3. جواب باید در حدی باشد که ذهن کودک را قانع کند؛ زیرا، اگر جواب ناقص باشد، سؤال همچنان برای کودک مبهم باقی می‌ماند.
4. جواب نباید مهیّج و گیج کننده باشد؛ زیرا، این گونه پاسخ او را کنجکاوتر می‌نماید.
5. در پاسخ دادن، سن و فهم کودک در نظر گرفته شود.
6. در پاسخ گویی رعایت ادب، حیا، عفت و شرم صورت گیرد.
7. امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: هرگاه کودکی در اتاق حضور دارد، زن و مرد نباید آمیزش نمایند؛ که این کار، طفل را به بی عفتی و زنا می‌کشاند. (12)

از مجموع سخنان اهل بیت (علیهم السلام)، معنای هماهنگی برنامه‌های تربیتی اسلام با قانون فطرت و طبیعت فهمیده می‌شود؛ زیرا، آیین فطرت و نظام خلقت انسان‌ها نشان می‌دهد، تمایل جنسی کودک، در سال‌های قبل از بلوغ، باید در پرده و خاموش بماند. اولیای دین دستور داده اند که پدران و مادران کمال مراقبت را در وضع زندگی فرزندان خود اعمال کنند و کودکان را از کلیه‌ی عوامل که باعث تحریک و تهییج نیروی شهوت جنسی می‌شوند، برکنار نگهدارند. (13).

نمایش پی نوشت ها:

1. وسائل الشیعة، ج 20، ص 134 و الکافی، ج 5، ص 499-500.
2. استفتائات حضرت امام، ج 3، ص 276، توضیح المسائل (محسنی) ج 1، ص 342.
3. من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 436.
4. من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 436، وسائل الشیعة، ج 20، ص 231.
5. بحارالانوار، ج 101، ص 96.
6. کتاب نکاح (زنجانی)، ج 3، ص 835، الغایة القصوی فی ترجمة العروة الوثقی، ج 1، ص 337 «که با عبارت احوط ترک نظر به عورت ممیز» آمده است.
7. الکافی، ج 5، ص 533.
8. مکارم الاخلاق، ترجمه میرباقری، ج 1، ص 428، دقیقاً همین روایت از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است. ر.ک: من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 437.
9. هدایة الامة الی احکام الائمة، ج 7، ص 94.
10. ر.ک: خانواده و مسائل جنسی کودکان، ص 88-89.
11. ر.ک: خانواده و مسائل جنسی کودکان، ص 105.
12. المحاسن، (برقی) ج 2، ص 317، علل الشرایع، ج 2، ص 502.
13. گفتار فلسفی، کودک از نظر وراثت و تربیت، ص 371-372.