تسویتن، هیئرونوموس گیورگ

[hieronumus giorg tsoyten]
Hieronymus Georg Zeuthen
(ت.گریمستروپ، غرب جاتلند ]یولان[، دانمارک، 26 بهمن 1218/15 فوریه‌ی 1839؛ و. کوپنهاگن، دانمارک، 16 دی 1299/ 6 ژانویه‌ی 1920)، ریاضیات، مکانیک، تاریخ ریاضیات.
تسویتن، که پدرش کشیش بود، تحصیلات ابتدایی خود را در گریمستروپ گذراند و در ده سالگی در شهر سورو، که پدرش به آنجا منتقل شده بود، وارد دبیرستان شد. از 1236 تا 1241، در دانشگاه کوپنهاگن به تحصیل در ریاضیات محض و کاربردی پرداخت. پس از گذراندن امتحان فوق لیسانس، در 1242 با دریافت کمک هزینه‌ی تحصیلی به پاریس رفت تا نزد شال به تحصیل ادامه دهد. پس از آشنایی با نوشته‌های شال، در آثار خود در زمینه‌ی روشهای شمارشی در هندسه و همچنین در تحقیقاتی که درباره‌ی تاریخ و ریاضیات کرد از روش وی پیروی کرد.
تسویتن روشهای شمارشی در هندسه («هندسه‌ی اعداد») را زمینه‌ی پرباری برای تحقیقات یافت. نخستین کار وی در این موضوع، پایاننامه‌ی دکتریش در دانشگاه کوپنهاگن بود با عنوان Nyt Bidrag til Laeren on (1865) System of Keglesnit که در نشریه‌ی Nouvells annals de mathematiques («سالنامه‌ی جدید ریاضیات»، دوره‌ی دوم، 5 1866] ( [نیز به زبان فرانسوی با عنوان «روش جدید برای تعیین خصوصیات دستگاه مخروطات» بچاپ رسید. در این اثر، تسویتن در مورد مشخصات دستگاههای مخروطی دقیقاً از نظریه‌ی شال پیروی نمود ولی دیدگاههای جدیدی نیز عرضه کرد: او ، در مورد دستگاههای مقدماتیِ تحت بررسی، ابتدا برای مخروطهای نقطه‌ای یا خطی اعدادی را معیّن کرد تا از آنها برای تعیین مشخصات دستگاهها استفاده کند. آرثر کیلی بحث مُشبعی از رابطه های موجود در این میان و همچنین شرحی از کلیّت این نظریه را در مقاله‌ی «درباره‌ی منحنیهائی که در شرایط خاصی صدق می کنند» بچاپ رساند Philosophical Transaction of the Royal Society («صورت جلسه‌های فلسفی انجمن سلطنتی»، شماره‌ی 158 ، 1868)، 75-143[.
ده سال نخستِ فعالیت علمی تسویتن تماماً به روشهای شمارشی در هندسه اختصاص یافت، و آثارش در نشریه‌ی Tidsskrift for Mathematik ، که خود او از 1250 تا 1268 سردبیرش بود، بچاپ می رسید؛ برای Mathematische Annalen («سالنامه‌ی ریاضی») و دیگر مجله های علمی اروپا نیز مقالاتی می‌نوشت. خلاصه‌ای از این آثار در Lehrbuch der abzählenden Methoden der Geometrie («کتاب درسی روشهای شمارشی هندسه»، 1914) معرفی شد؛ و او به عنوان کارشناسی بزرگ در این زمینه برای نگارش «شرح دانشنامگی در مورد روشهای شمارشی» برای Encyklopädie der mathematischen Wissenchaften»(«دانشنامه‌ی علوم ریاضی»، سوم، بخش دوّم [1905]، 257-312) برگزیده شد.
تسویتن در سال 1250 استادیار و در 1265 استاد دانشگاه کوپنهاگن شد، و تا آخر عمر در همان جا ماند، و از سال 1275 با سمت رئیس دانشگاه انجام وظیفه کرد. ضمن تدریس در دانشگاه، در مدرسه‌ی عالی پولی تکنیک که در نزدیکی دانشگاه واقع بود نیز به تعلیم پرداخت، و چند سال دبیر «فرهنگستان سطنتی علوم دانمارک» بود.
پس از 1254، تسویتن، علاوه بر تدریس، به نگارش آثاری درباره‌ی مکانیک، هندسه، و تاریخ ریاضیات پرداخت. او در نخستین اثر عمده‌ی خود در این زمینه، «Kegelsnitaeren in Oltiden» (1264)، نظریه‌ی قطوع مخروطی آپولونیوسِ در بدست آوردنِ خواص مخروطها از مختصات مایل استفاده کرده است. وی، در این اثر، بوجود آوردن تصویریِ مخطروطها از دو دسته خطوط متقارب را نیز پیدا کرد.
تسویتن، در اثر دوم و گسترده‌تر خود (1275)، سیر تکامل ریاضیات تا قرون وسطی را ردیابی کرد و به نشان دادن تأثیر و نفوذ سُنن یونانی، که توسط عربان به ریاضیات قرون وسطی انتقال یافته بود، و نیز بازیابی آثار اصلی پرداخت. او تحقیقات تاریخیش را در Geschiche der Mathematik in 16. Und 17. Jahrhndert («تاریخ ریاضیات در قرنهای شانزدهم و هفدهم»، 1903) دنبال گرفت، که بخش بزرگی از آن به دکارت و ویئت، نه تنها در خصوص جبر و هندسه‌ی تحلیلی بلکه درباره‌ی تاریخ تحلیل ریاضی، اختصاص داشت، و خود تسویتن مسیر تکامل این رشته‌ی اخیر را از آغاز تا نیوتن و لایب نیتس ردیابی کرد. وی بر اهمیت آثار بَرو در پیدایش این رشته‌ی علمی نیز تأکید نمود.
هر چند تسویتن در این نوشته‌ها بالطبع از یافته‌ها و اشاره‌های نویسندگان دیگر استفاده می‌کرد، ولی نتایجش در اصل بر پایه‌ی مطالعه‌ی دقیق متونِ اصلی استوار بود. افزون بر این، سعی می کرد که طرز تفکر خود را با صورتهای قدیمی ریاضیات هماهنگ سازد تا بتواند ارزش منابع و روشهای موجود دوره‌های گذشته را ارزیابی کند. اگر چه از او انتقاد شده است که جزئیات کاملی درباره‌ی منابع خود عرضه نکرده است، ولی اکثراً تصدیق می کنند که تسویتن برجسته‌ترین تاریخ نگار ریاضیات زمان خود، و شاید بالاتر از موریتس کانتور و زیکمونت گونتر، است.
تسویتن نگرشی شهودی داشت: پیوسته تلاش می‌کرد به مفهوم جامعی دست یابد که در برگیرنده‌ی جزئیاتِ موضوعِ تحتِ بررسی باشد و روشی برای درک اهمیت آنها بدست بدهد. این شیوه‌ی کار تحقیقات تاریخی وی را در کنار آثارش در مورد روشهای شمارشی در هندسه مشخص می کرد.
در هفتادمین سالگرد تولدش، «یادنامه» ای نگاشته‌ی چند نویسنده به او اهدا شد و به افتخار هشتادمین سالگرد تولدش تصویرش را روی مدالی ضرب کردند.

کتابشناسی

یکم. کارهای اصلی. فهرستی از 161 نوشته‌ی منتشر شده‌ی تسویتن در « Hieronymus Georg Zeuthen» از م.نوتر (ــــ پایین)، 15-23، موجود است. از جمله‌ی مهمترین تکنگاشتهای او اینها هستند: Grudriss einer elementargeometrischen Kegelschnittslehre (لایپ تسیش، 1882)؛ «Kegelsnitlaeren in Oltiden»، که KDVS، دوره‌ی ششم، 3 شماره‌ی 1 (1885)، 319-1، است؛ چاپ دوم به همت ا.نویگباوئر (کوپنهاگن، 1949)؛ ترجمه‌ی آلمانی به قلم ر.فیشر- بنتسون با عنوان Die Lehre von den kegelschnitten im Alterum (کوپهاگن، 1886)؛ چاپ دوم به همت ی.ا.هوفمان (هیلدسهایم، 1966)؛ Forelaesning over Mathematikens Historie: Oldtig I Middelalder (کوپنهاگن، 1893)، ترجمه‌ی آلمانی با عنوان Geschichte der Mathematik im Altertum und Mittelater ( کوپنهاگن، 1896)، ترجمه‌ی فرانسوی به قلم ژ.ماسکار (پاریس، 1902)؛ Geschichte der Mathematik im 16. Und 17. Jahrhundert (کوپنهاگن، 1903)، نیز به آلمانی (لایپ تسیش، 1903) و روسی (مسکو- لنینگراد، 1933)؛ و Lehrbuch der abzählenden Methoden der Geometrie (لایپ تسیش، برلین، 1914).
دوم. خواندنیهای فرعی. ــــ «Hieronymus Georg Zeuthen» از یوهانس یلمسلئو، در MTid، دوره‌ی A، (1939)، 10-1؛ و «Hieronymus Georg Zeuthen»، از ماکس نوتر، در Man ، 83 (1921)، 23-1. Bericht über die allgemeine Theorie der Höheren ebenen algebraischen kurven» از لوئیجی برتسولاری، در Encyklopädie mathematischen Wissenschaften، سوم، بخش 2 (لایپ تسیش، 1906)، 313-455، که دربر دارنده‌ی اشاره‌های فراوان به کار و نتایج کار تسویتن است.
منبع مقاله :
گیلیپسی، چارلز کولستون؛ (1387)، زندگینامه علمی دانشوران، برگردان: احمد آرام، [و دیگران]، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول