نماز حجّت بر حجّت

مرحوم شیخ صدوق ، راوندی و برخی دیگر از بزرگان ، به نقل از ابوالا دیان حکایت کنند: چون امام حسن عسکری علیه السلام مسموم و شهید شد، جعفر برادر امام عسکری آمد تا بر جنازه اش نماز بخوان.

ناگهان کودکی با چهره ای گندمگون و موهائی کوتاه وارد شد و عبای جعفر را گرفت و او را کنار کشید و به او فرمود: ای عمو! کنار برو، من سزاوارترم که بر پدرم نماز بخوانم .

پس جعفر با چهره ای دَرهم و خشمناک کنار رفت و آن کودک معصوم جلو آمد و بر جنازه مقدّس پدر نماز خواند و سپس حضرت را کنار پدر بزرگوارش - امام هادی علیه السلام - دفن کردند. بعد از آن ، کودک رو به من کرد و فرمود:

ای ابوالا دیان بصری ! جواب نامه ها را بیاور. ابوالا دیان گوید: من با خود گفتم : تاکنون این دوّمین علامت از نشانه های امامت ؛ و دو نشانه دیگر باقی مانده است .

پس از آن ، نزد جعفر رفتم ، دیدم که شخصی به او گفت : این کودک چه کسی بود که بر جنازه امام علیه السلام نماز خواند و به شما جسارت کرد؟ جعفر جواب داد: واللّه ! تاکنون او را ندیده بودم و نمی شناسم .

در همین بین که مشغول صحبت بودیم ، چند نفر از شهر قم آمدند و احوال امام حسن عسکری علیه السلام را جویا شدند و چون از وفات و شهادت حضرت آگاه گشتند، سؤال کردند:

امام و حجّت خدا، بعد از او کیست ؟ بعضی افراد اشاره به جعفر کردند، پس مردم قم به جعفر سلام کرده و تسلیت گفتند و اظهار داشتند: تعدادی نامه و مقداری وجوهات نزد ما است .

چنانچه نشانی و مقدار آن پول ها را بگوئی ، تحویل شما خواهیم داد. جعفر با عصبانیّت از جای خویش برخاست و لباس های خویش را تکان داد و گفت : مردم از ما علم غیب می خواهند، مگر ما علم غیب می دانیم ؟! و سپس از مجلس خارج گردید.

بعد از این جریان خادمی وارد شد و اظهار داشت : نامه های شما از فلانی و فلانی و فلانی است و نیز داخل کیسه همیانی که همراه آورده اید، مقدار هزار و ده دینار وجوه شرعیّه می باشد.

پس مردمی که از قم آمده بودند، نامه ها و پول هائی را که همراه آورده بودند، همه را تحویل خادم دادند. ابوالا دیان گوید: آنچه امام حسن عسگری علیه السلام نسبت به فرزندش ‍ امام زمان - عجّل اللّه فرجه الشّریف - بیان نموده بود تحقّق یافت .

و دیگر شکّ و شبهه ای باقی نماند. پس از آن جعفر به دربار معتمد عبّاسی رفت و قضیّه حضور حضرت مهدی - فرزند امام حسن عسکری علیهماالسلام - و چگونگی اقامه نماز، همچنین جریان مردم قم و وجوهات شرعیّه را برای او مطرح کرد.

و متوکّل دستور داد تا آن کودک را که خلیفه بر حقّ خداوند است دست گیر نمایند. پس تمام ماءمورین و جاسوسان برای دست گیری حجّت خدا، بسیج شدند؛ ولیکن به هر حیله و وسیله ای متوسّل گشتند، آن حضرت را نیافتند.

نماز مسلمانان بر پیکر مطهر پیامبر (ص)
چرا مسلمانان به صورت دسته ‌جمعی و یک‌باره بر جنازه پیامبر اسلام(ص) نماز نخواندند؟

بر پایه منابع روایی؛ پیامبر اسلام(ص) را در همان محلی که از دنیا رفته بود، دفن کردند. اما برخی پرسش‌ها در این واقعه وجود دارد؛ چرا مسلمانان به صورت دسته ‌جمعی و یک‌باره بر جنازه ایشان نماز نخواندند؟ و چرا مانند دیگر نمازهای میت، کسی در جلو نایستاد و بر این نماز امام نبود؟

ابتدا لازم است به این نکته توجه شود که نماز میت را نمی‌توان به جماعت خواند، بلکه نمازی فرادا است و تنها گاه به صورت گروهی خوانده می‌شود، هرچند برخی از ویژگی‌های جماعت، برای آن وجود دارد.

حال به بررسی این سؤال می‌پردازیم:

۱ – در مورد این‌که در نماز میت بر جنازه پیامبر خدا(ص)، کسی جلو نایستاده و هر یک به صورت جدا نماز خوانده‌اند، بر اساس روایتی این کار با توصیه امام علی(ع) بوده است:

زمانی که على(ع) غسل و کفن پیامبر(ص) را انجام داد، نخست به طور تنهائى بر بدن پیامبر نماز گزارد. مردم در مسجد گرد آمده و در خصوص این‌که چه کسى بر بدن پیامبر(ص) نماز بگزارد و در کجا باید دفن شود گفتگو می‌کردند

. در این هنگام على(ع) وارد شده فرمود: «رسول خدا در حیات و ممات امام ما بوده و هست»؛ مسلمانان دسته دسته بدون آن‌که به کسى اقتدا کنند بر بدن پیامبر(ص) نماز خواندند.[۱]

البته به نظر می‌رسد علل سیاسی در این توصیه امام بی‌تأثیر نبوده است؛ زیرا ایشان یا خود می‌بایست در نماز تمام گروه‌ها امام آنان باشد که احتمال برخی اعتراضات را به دنبال داشت .

و یا آنکه در هر گروه، فردی امام می‌شد که در این صورت شاید برای امام‌شدن – که می‌توانست در آینده فضیلتی برای آنان شمرده شود – درگیری‌هایی میان صحابه بوجود می‌آمد.

۲ – اما در این‌که چرا همه به صورت یکجا این نماز را نخواندند، بلکه گروه گروه آمده و نماز خوانده‌اند، مطلب صریحی در منابع یافت نشد، اما می‌توان براساس نقل‌های تاریخی، به نتایجی دست یافت:

عایشه گفت: «علی، عباس و بنی‌هاشم بر پیامبر(ص) نماز خواندند سپس خارج شده و مهاجران وارد شدند و نماز گذاردند سپس انصار و پس از آنان زنان و برده‌ها و … فوج فوج بر ایشان نماز خواندند بدون این‌که کسی بر نماز آنها امام بوده باشد».[۲]

«پیامبر(ص) را به وسیله لحافی که در آن فوت کرده بود؛ جابه‌جا کردند و همان مکانی که در آن فوت کرد را کندند تا پیامبر را در آن‌جا دفن کنند. سپس مردم گروه گروه وارد شدند و بر ایشان نماز گزاردند و پس از مردها، زنان و سپس بچه‌ها نماز خواندند که هیچ‌یک از اینها در نمازشان امامی نبوده است».[۳]

امام باقر(ع) فرمود: «…پس همانا ده نفر ده نفر بر جنازه پیامبر وارد شده و بر ایشان نماز خواندند».[۴]

امام صادق(ع) فرمود: «امام علی(ع) بر در ایستاد و بر پیامبر(ص) نماز خواند. سپس مردم را دستور داد که ده نفر ده نفر آمده بر ایشان نماز بخوانند و بعد خارج شوند».[۵]

این روایات با اختلافاتی که در برخی جزئیات دارند، این مطلب را ثابت می‌کنند که بر پیامبر گروه گروه نماز خوانده و هر گروهی پس از نماز خواندن خارج می‌شدند و گروهی دیگر وارد می‌شدند.

به علاوه؛ بنا بر همین روایات و برخی روایات دیگر به دست می‌آید که پیامبر در همان اتاقی که فوت شد دفن شده و هیچ خبری وجود ندارد که ایشان را از آن اتاق، حتی برای غسل و کفن بیرون برده باشند.

در نتیجه می‌توان چنین استنباط کرد که از علل اصلی گروه گروه نماز خواندن بر پیامبر این بوده که نماز بر ایشان در همان حجره‌ای باشد که در آن از دنیا رفته و طبیعتاً آن مکان، اقتضای ورود افراد بسیار را نداشته است.

 بر اساس منابع معتبر تاریخی، تمام مسلمانانی که مایل به اقامه نماز بر پیکر پیامبر (ص) بودند، گروه گروه نزد بدن آن حضرت حاضر شده و بدون آن که امام جماعتی داشته باشند، با نماز خود، آخرین وداع را با پیامبرشان انجام دادند و این موضوع، تنها شامل مردان هم نبوده، بلکه زنان و کودکان نیز از این فیض، بی بهره نماندند.[6]

اقامه نماز بر پیکر پیامبر(ص) در منابع اهل‌سنت
منابع اهل‌سنت همچنین نوشته‌اند؛ علی بن ابی‌طالب(ع) نخستین کسی بود که بر پیامبر(ص) نماز گزارد و سپس، یاران و اصحاب پیامبر(ص)، گروه گروه، بر جنازه ایشان نماز خواندند.

ابن‌کثیر مورخ اهل‌سنت نقل کرده که پیامبر(ص) وصیت کرد بدن او را مردان اهل‌بیتش غسل دهند و کفن کنند و بعد بر جنازه آن حضرت نماز بگزارند. سپس مردم بر آن حضرت نماز بگزارند و بعد از مردان، زنان بر جسد آن حضرت نماز بخوانند.[7]
 

کفن و دفن امام علیه‌السّلام زمان توسط امام حسین علیه‌السّلام
غسل و دفن و کفن امام زمان (علیه‌السّلام) به‌عهده کدام معصوم خواهد بود؟.
روایاتی وجود دارد که در اواخر عمر حضرت مهدی (عجل)، امام حسین (علیه‌السّلام) و اصحابش زنده می‌شوند.

و امام زمان (علیه‌السّلام) بعد از آنکه جدش امام حسین (علیه‌السّلام) و یارانش را به مردم معرفی می‌کند از دنیا می‌رود و امام حسین (علیه‌السّلام)، غسل، کفن، حنوط و دفن ایشان را به‌عهده می‌گیرد.

روایاتی در بیان و تعیین مصداق آیه ۶ سوره اسراء «ثُمَّ رَدَدْنا لَکُمُ الْکَرَّةَ عَلَیْهِمْ وَ اَمْدَدْناکُمْ بِاَمْوالٍ وَ بَنینَ وَ جَعَلْناکُمْ اَکْثَرَ نَفیرا؛[8]

 سپس شما را بر آنها چیره می‌کنیم و شما را به‌وسیله دارایی‌ها و فرزندانی کمک خواهیم کرد و نفرات شما را بیشتر (از دشمن) قرار می‌دهیم»، نقل شده است که به موضوع غسل و کفن و دفن امام زمان (عجل) هم اشاره کرده است.

روایت صالح بن سهل از امام صادق (علیه‌السّلام):
عن صالح بن سهل عن ابی عبدالله (علیه‌السّلام) … (ثم رددنا لکم الکرة علیهم وامددناکم باموال وبنین وجعلناکم اکثر نفیرا)، خُرُوجُ الْحُسَیْنِ (علیه‌السّلام) فِی الْکَرَّةِ فِی سَبْعِینَ رَجُلًا مِنْ اَصْحَابِهِ الَّذِینَ قُتِلُوا مَعَهُ عَلَیْهِمُ الْبِیضُ الْمُذَهَّبُ لِکُلِّ بِیضَةٍ وَجْهَانِ وَ الْمُؤَدِّی اِلَی النَّاسِ اَنَّ الْحُسَیْنَ قَدْ خَرَجَ فِی اَصْحَابِهِ حَتَّی لَا یَشُکَّ فِیهِ الْمُؤْمِنُونَ وَ اَنَّهُ لَیْسَ بِدَجَّالٍ وَ لَا شَیْطَانٍ الْاِمَامُ الَّذِی بَیْنَ اَظْهُرِ النَّاسِ یَوْمَئِذٍ فَاِذَا اسْتَقَرَّ عِنْدَ الْمُؤْمِنِ اَنَّهُ الْحُسَیْنُ لَا یَشُکُّونَ فِیهِ وَ بَلَغَ عَنِ الْحُسَیْنِ الْحُجَّةُ الْقَائِمُ بَیْنَ اَظْهُرِ النَّاسِ وَ صَدَّقَهُ الْمُؤْمِنُونَ بِذَلِکَ جَاءَ الْحُجَّةَ الْمَوْتُ فَیَکُونُ الَّذِی یَلِی غُسْلَهُ وَ کَفْنَهُ وَ حَنُوطَهُ وَ اِیلَاجَهُ حُفْرَتَهُ الْحُسَیْنَ وَ لَا یَلِی الْوَصِیَّ اِلَّا الْوَصِیُّوَ زَادَ اِبْرَاهِیمُ فِی حَدِیثِهِ ثُمَّ یَمْلِکُهُمُ الْحُسَیْنُ حَتَّی یَقَعَ حَاجِبَاهُ عَلَی عَیْنَیْهِ.[9]

امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرماید: مقصود، از آیه «ثُمَّ رَدَدْنا لَکُمُ الْکَرَّةَ»، خروج و رجعت امام حسین (علیه‌السّلام) با هفتاد تن از اصحابش است که با او کشته شدند در حالی که کلاه خودهای زرّین بر سر دارند که هر کلاه خودی، دو رو دار.

و به مردم خبر می‌دهند که این حسین (علیه‌السّلام) است که با اصحابش رجعت کرده و بیرون آمده تا مؤمنان در مورد او دچار شک و تردید نشوند و خیال نکنند که او شیطان یا دجّال است.

این درحالی است که هنوز حجت بن الحسن (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) در میان مردم است، و چون در دل مؤمنان استوار شود که او حسین (علیهالسّلام) است، و ایشان را به‌خاطر همین تصدیق کردند.

اجل امام دوازدهم که حجت است فرا رسد، همان امام حسین (علیه‌السّلام) خواهد بود که او را غسل می‌دهد و کفن و حنوط می‌کند و به خاکش می‌سپارد، و عهده‌دار تجهیز جنازه وصی نشود مگر وصی و امام.

و ابراهیم در این حدیث آورده است که پس از رحلت امام زمان (عجل) و تدفین ایشان، امام حسین (علیه‌السّلام) عهده‌دار حکومت جهانی ایشان می‌شوند و به قدری حکومت می‌کنند که از کثرت سن، ابروهایش روی دیدگان مبارکش را می‌پوشاند.

نتیجه:
روایات فراوانی در منابع شیعه به این مطلب اشاره دارد که غسل و کفن و دفن و نماز بر پیامبران و امامان و معصومان، به‌عهده اوصیاء و امامان و معصومان دیگر است .

غسل پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) توسط وصیش حضرت علی (علیه‌السّلام) بوده است.

روایاتی وجود دارد که در آنها حضرت علی (علیه‌السّلام) به‌عنوان متولّی غسل پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) معرفی شده است، و همچنین بیان شده است که علت این امر هم به خاطر وصی بودن آن حضرت است.

اولین شخصی که رجعت می‌کند، امام حسین (علیه‌السّلام) است که متکفّل غسل و تدفین فرزندش امام مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) می‌شود.

پی نوشت
[۱]. شیخ مفید، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، ج ۱، ص ۱۸۸، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق؛ خزاز رازی، علی بن محمد، کفایه الاثر فی النصّ علی الأئمه الإثنی عشر، ص ۱۲۵، قم، بیار، ۱۴۰۱ق.
[۲]. ابن عبدالبر، یوسف بن عبد الله‏، الاستیعاب فی معرفه الأصحاب، ج ۱، ص ۴۷، بیروت، دار الجیل، چاپ اول، ۱۴۱۲ق؛ ابن اثیر جزری، علی بن محمد، اسد الغابه فی معرفه الصحابه، ج ۱، ص ۴۱، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق.
[۳]. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، ج ۳، ص ۲۱۳، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق؛ ابن هشام، عبد الملک، السیره النبویه، ج ۲، ص ۶۶۳، بیروت، دار المعرفه، چاپ اول، بی‌تا.
[۴]. ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ج ۱، ص ۲۳۹، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق؛ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری بأعلام الهدی، ص ۱۳۷، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ سوم، ۱۳۹۰ق.
[۵]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص ۴۵۱، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
[6] ابن هشام، السیرة النبویة، ج 2، ص 663، دار المعرفة، بیروت، بی تا؛ شیخ مفید، الارشاد، ج 1، ص 188، کنگره شیخ مفید، قم، 1413 ق.
[7] . ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۲۶۶
[8] . اسراء/سوره۱۷، آیه۶.    
[9].عیاشی سلمی سمرقندی، محمد بن مسعود (متوفای۳۲۰ه) تفسیر العیاشی، ج۲، ص۲۸۱، تحقیق:السید‌هاشم الرسولی المحلاتی، ناشر:المکتبة العلمیة الاسلامیة طهران.

منبع:
اسلام کوئست
چهل داستان و چهل حدیث از امام زمان(ع)
https://www.islamquest.net/fa/archive/question/fa6744