تیدمان، فریدریش

[fridriҫ tidemān]
Friedrich Tiedemann
(ت. کاسل، آلمان، 2 شهریور 1160/ 23 اوت 1781؛ و، مونیخ، آلمان، 2 بهمن 1239/ 22 ژانویه‌ی 1861)، کالبدشناسی، فیزیولوژی.
تیدمان پسر دیتریش تیدمان-استاد فلسفه، زبان یونانی، و ادبیات لاتینی و یونان باستان-بود؛ پدر علاقه زیادی به تعلیم و تربیت اولیه‌ی پسر خود داشت. تیدمان در دبیرستان ماربورک درس خواند، و سپس، در 1177، در همان جا وارد دانشگاه شد تا تحصیل پزشکی را آغاز کند. علاقه او به طور عمده به نظریه‌ی پزشکی بود، و در سال 1181 شروع به تمرکز در موضوعات نظری در بامبرک و وورتسبورک زیر نظر ی. ن. تومان و کاسپار فون زیبولت کرد. ناتوانی پزشکان در جلوگیری از مرگ پدر او از یک بیماری مسری در 1182، بیزاری وی را از پزشکی عملی تشدید کرد.
تیدمان در 1183 از ماربورک با درجه‌ی دکتری در پزشکی فارغ التحصیل شد و سپس در همان جا اقامت گزید تا در درسهای فیزیولوژی، استخوان‌‌شناسی تطبیقی، و جمجمه‌‌شناسی فرانتس یوزف گال حاضر شود. روش فوق العاده ماهرانه‌ی گال در آماده ساختن مطالب مربوط به کالبدشناسی برای کارهای بعدی خود تیدمان نمونه خوبی شد. سپس تیدمان به وورتسبورک برگشت تا با شلینگ کار کند. اما توانست در مقابل وسوسه‌ی «فلسفه‌ی طبیعت» مقاومت کند (تیدمان بعدها نوشت که شلینگ خود مشوق تصمیم او برای وفادار ماندن به روشهای تحقیق و مشاهده تجربی بود) و بر آن شد که برای کار با ژورژ کوویه به پاریس برود. در جریان سفر خود، با ز. ت. زومرینگ ملاقات کرد؛ این شخص اخیر بسیار تحت تأثیر آزمایشی قرار گرفت که تیدمان در مورد دستگاه عصبی کبوتر انجام داده بود. براساسی توصیه زومرینگ بود که تیدمان در 1186 به عنوان استاد کالبدشناسی و جانورشناسی به دانشکده‌ی پزشکی لانتسهوت دعوت شد.
در پاریس تیدمان، زیر نظر کوویه، به ریخت‌‌شناسی و کالبدشناسی تطبیقی علاقه‌مند شد، و این مطالعات پایه‌ی اولین کارهای او را که در لانتسهوت بچاپ رسانید تشکیل داد. در میان این کارها سه بخشی از یک کتاب درسی جانورشناسی وجود دارد که طرح آن را فراهم کرده بود، اما هرگز تکمیل نشد. این سه قسمت (بترتیب در 1187، 1189، و 1193) بیرون آمد؛ از اینها، اولی درباره مسائل جانورشناسی عمومی، و بخصوصی طبقه بندی پستانداران، بحث می‌کرد، در حالی که دومی و سومی درباره‌ی پرندگان بود. قسمتهای چاپ شده این اثر به عنوان جامعترین خلاصه‌ی داده‌های جانورشناختی از زمان کتاب Leҫons d’anatomie compareé («درسهای کالبدشناسی تطبیقی») اثر کوویه مورد استقبال قرار گرفت. در همان زمان، تیدمان یک سلسله تکنگاشت نیز منتشر نمود که خلاصه‌ی مطالعات او را درباره‌ی موضوعهای اختصاصی بیان می‌کرد. از جمله این آثار نوشته‌هائی است درباره قلب ماهی (1888)، مطالعات مفصّل درباره‌ی کالبدشناسی و تاریخ طبیعی خزندگان بزرگ (1190 و 1196)، و آثار متعددی درباره‌ی کالبدشناسی ساختاری پرندگان و دوزیستان، بخصوص رگهای لنفی و دستگاه‌های تنفسی پرندگان. مقاله وی درباره‌ی خارپوستان (خیار دریایی، ستاره دریایی، شقایق دریایی) در 1195 چاپ شد، و این موضوعی بود که فرهنگستان علوم مطرح کرده بود. مقاله او جایزه فرهنگستان را ربود و تیدمان به عنوان عضو مکاتبه‌ای فرهنگستان انتخاب شد.
طی همان مدت، تیدمان تحقیقات مهم دیگری در ریخت‌‌شناسی و رویان‌‌شناسی انجام داد. وی رشد جنینی بافتهای استخوانی را مطالعه کرد و به صورت غیرقابل تردیدی نشان داد که خون مادر به جنین منتقل نمی‌شود، بلکه جنین دستگاه گردش خون بسته‌ای مخصوص به خود دارد که از دستگاه گردش خون مادر مجزا است (ولی پیوند نزدیکی با آن دارد). مهمترین کار او در این زمینه بررسی رشد مغز بود؛ کتاب او به نام Anatomie und Bildungsgeschichte des Gehirn im Fötus der Menschennebst einer Vergleichenden Darstellung des Hirnbaues in den Thieren («کالبدشناسی و نحوه‌ی پیدایش مغز در رویان انسان، بعلاوه شرح مقایسه‌ای ساختمان مغز در جانوران»)، که به ی.اف. بلومنباخ تقدیم شده بود، در 1195/ 1816 منتشر گردید.
تیدمان، در مقدمه‌ی این اثر، گفته است که، چون درباره‌ی مغز کامل شده‌ی جنین شرح فراوانی داده شده است، بدین سبب لازم بود که جزئیات رشد آن از نظر کالبدشناسی نیز مطالعه شود؛ و اضافه نموده است که کالبدشناسی فقط وقتی علم کاملی است که مراحل مختلف رشد و روابط متقابل ساختارهای مختلف مورد بررسی قرار گرفته باشد تا قوانین حاکم بر آنها فهمیده شود. تیدمان می‌گفت که تداوم مشاهدات ضروری است و کتاب او نشان دهنده‌ی چندین سال پژوهش مداوم می‌باشد. بدین ترتیب تیدمان توانست مرحله‌ی دقیق ظهور اولین ساختارها در مغز جنین و همچنین مدت نمو و زمان کامل شدگی رشد مغز را ثبت کند. مقایسه شکلهای پایدار مغز حیوانات مختلف با شکلهای گذرای جنینی مغز انسان وی را قادر ساخت که تشابهات مغز بالغ حیوانی را با مغز انسان در مرحله‌ی خاصی از رشد پیدا کند؛ همچنین توانست محل برخورد بافتهای هرمی در یک جنین بسیار کوچک، تغییرات عصبهای محیطی، و جابه جایی قسمتهای خاجی نخاع شوکی به طرف جمجمه را نشان دهد. کتاب وی تعدادی تصاویر زیبا و دقیق داشت، و بعدها به زبانهای فرانسوی و انگلیسی برگردانده شد.
در سال 1195 تیدمان به دانشگاه هایدلبرک رفت تا سمتی را که به عنوان استاد کالبدشناسی، کالبدشناسی تطبیقی، فیزیولوژی، و جانورشناسی به وی داده شده بود برعهده گیرد. در سمت جدید امکانات بیشتری در اختیار او قرار گرفت (از جمله تعداد فراوانی اجساد انسانی برای تشریح)، و نیز سبب شد که با همکاری جوانی به نام لئوپولت گملینِ شیمیدان، که کارهای او تأثیر زیادی در کارهای خود تیدمان داشت، آشنایی پیدا کند. علاقه تیدمان رفته رفته به طرف مسائل فیزیولوژی جلب شد، و با همکاری گملین تحقیقات زیادی انجام داد، که در آنها مسئولیت مشاهده و آزمایشی در مورد جانوران با تیدمان بود، در حالی که گملین آزمایشهای شیمیایی را انجام می‌داد.
در سال 1299 تیدمان و گملین کتاب Versuche über die Wege auf welchen die Substanzen aus dem Magen und Darm ins Blut gelangen, über die Verrichtung der Milz und über die geheimen Harnwege («آزمایشهائی درباره‌ی راه‌های ورود مواد مختلف از معده و روده به داخل خون، و درباره‌ی نقاشی طحال و مجاری ادراری نهفته») را منتشر کردند، که شرح تحقیقات آنها درباره گذشتن مواد مختلف از معده یا روده‌ها به خون، عملی طحال، و مجاری ادراری نهفته‌ی فرضی بود. جذب مواد غذایی از دستگاه گوارش از مدتها پیش مورد علاقه‌ی تیدمان بود- و در حقیقت باعث مطالعات وی درباره‌ی عروق لنفاوی نیز همین بود- اما کار وی در مورد طحال مطلب کاملاً جدیدی بود. تا آن زمان نقش طحال فقط مسأله‌ای نظری بود؛ کوششهای تیدمان برای این که به طور تجربی، در سگ و اسب، ثابت کند که طحال مایعی ترشح می‌کند که از طریق دستگاه لنفی گذشته و در تبدیل کیلوس به خون شرکت می‌کند پایه تمام کارهای بعدی درباره‌ی نقش طحال در خون سازی شد. همچنین تیدمان و گملین نشان دادند که مجاری نهفته ادراری، که دیگران مطرح کرده‌اند، ممکن نیست وجود داشته باشد.
در سال 1121 فریدریش زیگیسمونت لویکارت مسئولیت تدریس جانورشناسی و کالبدشناسی تطبیقی را در هایدلبرک پذیرفت و به این ترتیب تیدمان توانست تمام وقت خود را صرف فیزیولوژی کند. سال بعد فرهنگستان علوم پاریس جایزه‌ای برای بهترین کار درباره‌ی ترکیب شیمیایی شیره‌های گوارشی، گوارش مواد غذایی ساده و پیچیده در حیوانات (از جمله پستانداران، پرندگان، خزندگان، دوزیستان، و ماهیها)، محتویات معده و روده‌ها هنگام غذا خوردن و در موقع گرسنگی، و ورود مواد هضم شده به خون، لنف، و ادرار، اعلام کرد. این امر محرکی شد که تیدمان و گملین کارهای قبلی خود درباره گوارش را به صورت تحقیقات وسیعی، با استفاده از روشهای شیمیایی و تجربی و میکروسکوپی، طرح ریزی کنند، به طوری که مطابق با شرایط جایزه باشد.
گوارش فرایند واحدی تصور می‌شد که فقط در یک عضو، یعنی معده، صورت می‌پذیرفت. اما تیدمان و گملین به بررسی گوارش مواد غذایی در حین عبور آنها از دستگاه گوارشی پرداختند و جذب مواد غذایی به درون خون و لنف و دفع نهایی مواد زاید باقیمانده را مورد پژوهش قرار دادند تا نشان دهند که گوارش در حقیقت یک سلسله از فرایندهای پیچیده‌ای است که چندین عضو در آن شرکت دارند. آنان ثابت کردند که در مورد بعضی از مواد، گوارش فقط یک تجزیه‌ی ساده نیست بلکه نوعی تبدیل شیمیایی است، همانگونه که مثلاً در مورد تبدیل نشاسته به گلوکوز دیده می‌شود. آنان از راه آزمایش نشان دادند که شیره‌های گوارشی خصوصیات مشخصی دارند، مثلاً شیره لوزالمعده را، که قبلاً بزاق شکمی می‌نامیدند، با درست کردن یک ناسور (فیستول) شکمی به طور تجربی بدست آوردند و با روشهای شیمیایی آزمایش کردند و تفاوت آن را با بزاقی به اثبات رساندند.
در میان یافته‌های دیگر آنان، نکته عمده، کشف بعضی از مواد صفراوی است، که تعدادی از آنها (مانند رنگدانه‌های صفراوی) فقط ماده دفعی می‌باشند، در حالی که بعضی دیگر اعمال فیزیولوژیک مهمی، مثلاً در جذب چربیها، دارند؛ و اگر صفرا وجود نداشته باشد، جذب چربیها نقصان می‌یابد. آنها همچنین به فاصله کوتاهی پس از پراوت، ولی مستقل از وی و با روشی متفاوت از روش او] وجود اسید کلوریدریک در معده را کشف کردند، و نشان دادند که مقدار آن در موقع گوارش بعضی از غذاها افزایش پیدا می‌کند. آنها فعل و انفعالهای رنگی پروتئینها را در حین گوارش لوزالمعده‌ای توضیح دادند و وجود گلوکوز در خون را، که به نحوی شیمیایی از نشاسته و مواد شبیه آن بوجود می‌آید، کشف کردند.
تیدمان و گیلمن، به رغم موفقیتهای قابل توجه، موفق به کسب جایزه‌ی فرهنگستان نشدند؛ بلکه فرهنگستان تصمیم گرفت که جایزه را بین آنها و دو دانشمند جوان فرانسوی به نامهای فرانسوا لوره و ژان لوئی لاسنی [lāSeny] تقسیم کند، و به هر زوج نصف جایزه و یک یادنامه افتخار بدهد. تیدمان و گملین، معترضانه، از پذیرفتن هر دو قسمت جایزه امتناع کردند و اعلام نمودند که کار خود را برای قضاوت تمام دنیای علم عرضه خواهند کرد؛ کتاب آنان به نام Die Verdauung nach Versuchen («گوارش پس از آزمایش») در سال 1205/ 1826 در هایدلبرک منتشر شد. شیمیدان بزرگ برسلیوس درباره‌ی این کتاب نوشت: «این اثر رشته‌ی مفصّلی از پژوهشهائی است درباره فرایند گوارش، که در آن از تمام معلوماتی که کالبدشناسی و شیمی در حال حاضر در اختیار دارند استفاده شده است»، و از آن به عنوان «بی تردید کاملترین بررسی فیزیولوژیک گوارش]، که موجب غنای بررسیهای شیمیایی فرایندهائی که در موجودات زنده اتفاق می‌افتد شده است»، ستایش کرد. در حقیقت پیشرفتهای بعدی در بررسی عمل گوارش فقط با پیشرفتهای علم شیمی امکان پذیر شد.
در حدود سال 1214 تیدمان شروع به احساس ناراحتی در چشمها کرد که سرانجام منجر به نابینا شدن وی شد. در همان سال دامادش، تئودور بیشوف، خیال وی را از تدریس آسوده ساخت ولی تیدمان به تحقیقات خود ادامه داد. در 1215 کتاب On the Brain of the Negro Compared With That of the Euopean and the Orang-Outang («درباره‌ی مغز سیاه پوستان در مقایسه با مغز اروپاییان و اورانگ‌اوتان») را منتشر کرد که آن را می‌توان یکی از اولین کارهای اساسی انسان‌‌شناسی فیزیکی دانست. در این تحقیق، که به نحوی اعجاب انگیز یک تحقیق جدید است، تیدمان نشان داد که، برخلاف تفاوت فاحش بین قسمت قدامی مغز میمون و انسان، نمی‌توان اختلاف قابل ملاحظه‌ای در مغز نژادهای مختلف انسانی پیدا کرد؛ با این که اکثر جمجمه‌ها و حفره‌های جمجمه‌ای سیاه پوستانی که او مطالعه کرد کوچکتر از نمونه‌های اروپایی بودند، براساس اندازه گیریهای وی، مغزهای آنان از حیث بزرگی و وزن یکسان بودند. وی همچنین این کشف خود را بیان کرد که هیچ زمینه فعالیت ذهنی و فرهنگی وجود ندارد که سیاهان نتوانند در آن به اندازه‌ی سفیدهای اروپایی فعال باشند، و نتیجه گرفت که هیچ وضع یا حالت طبیعی خاصی در مغز سیاهان وجود ندارد که تأیید کند آنان از نژاد پست آفریده شده‌اند.
در سال 1223 تیدمان وظیفه‌ی طرح ریزی تالار تشریح جدیدی را برعهده گرفت. زندگی وی در اثر انقلاب 1227-1228 مختل شد؛ او، نه تنها به دلایل سیاسی و فلسفی، مخالف قیام عمومی بود، بلکه سه تن از پسرانش افسر ارتش بودند. بزرگترین آنان، گوستاف نیکولاوس تیدمان، به حکم دادگاه نظامی اعدام شد، و دو تن دیگر مجبور به فرار از کشور شدند. در 1228 تیدمان از دانشگاه هایدلبرک بازنشسته شد و ابتدا در فرانکفورت آم ماین و سپس، در 1235، در مونیخ مقیم شد. در 1233 دوستان و شاگردان سابق او پنجاهمین سال اخذ دکتری او را جشن گرفتند، و به همین مناسبت نشانی به سینه او نصب کردند. در همان سال تیدمان آخرین کتاب خود را، که تاریخچه توتون و استعمال آن بود، منتشر کرد.

کتابشناسی

یکم. کارهای اصلی.

در نوشته‌ی تئودور بیشوف (پایین) فهرستی از آثار تیدمان یافت می‌شود. برخی از آثارش عبارتند از: Zoologie، 3 جلد (لانتسهوت، 1808، 1810، 1814)؛ Anatomie des Fischherzens (لانتسهوت، 1809)؛ Anatomie und naturgeschichte des Drachen (نورنبرک، 1811)؛ Anatomie der kopflosen Missgeburten (لانتسهوت، 1813)؛ Anatomie und Bildungsgeschichte des Gehirns im F?tus der Menschen, nebst einer vergleichenden Darstellung des Hirnbaues in den Thieren (نورنبرک، 1816)، چاپ فرانسه (پاریس، 1823)، چاپ انگــــــلستان (ادینبرا، 1826)؛ Anatomie der Röhrenholothurie, des pomeranzenfarbenen Seesterns und Seeigels (لانتسهوت، 1816)؛ Anatomie und naturgeschichte des Krokodils (هایدلبرک، 1817)، با همکاری م. اوپل و ی. لیبو شیتس.
آثار دیگرش بدین قرارند: Abhandlung über das venneintliche bäre nartige Faulthier (هایدلبرک، 1820)؛ Versuche über die Wege auf Welchen die Substanzen aus dem Magen und Darm ins Blut gelangen, über die verrichtung der Milz und über die geheimen Hamwege (هایدلبرک، 1820)، چاب فرانسه (پاریس، 1821)، با همکاری گملین؛ Icones cerebri simiarum et quorundam mammalium variorum (هایدلبرک، 1821)؛ Tabulae arteriarum corporis humani (کارلسروهه، 1822)؛ Tabulae nervorum uteri (هایدبرک، 1823)؛ Die Verdauungen nuch Versuchen (هایدلبرک، 1826، 1827)، با همکاری گملین؛ Physiologie des Menschen: یکم، Allgemeine Betrachtungen der organischen Körper (دارمشتات، 1830)؛ دوم، که منتشر نشد؛ سوم، Untersuchungen über das Nahrungsbedürfniss und die Nahrungstrieb, der Nahrungsmittel der Menschen (دارمشتات، 1836)؛ On the Brain of the Negro Compared Withe That of the European and the Orang-Outang Von den Duverneyschen Bartolinschen oder Cowperschen Drüsen des Weibes und der schiefen Gestaltung und Lage der Gebärmutter (هایدلبرک، 1840)؛ Von der Verengerung und Verschliessung der Pulsadern in Krankheiten Menschen, den Z (هایدلبرک، 1843)؛ Von lebenden Würmern und Insekten in den Geruchs-Organen des Menschen, den Zufällen, welche sie verursachen und der Mitteln sie auszutreiben Zeitschrift für Physiologie، ویرایش با همکاری گ.ر. و ل. ترویرانوس؛ و Geschichte des Tabaks und anderer ähnlichen Genussmittel (فرانکفورت آم‌ماین، 1854).

دوم. خواندنیهای فرعی.

Gedächtnissrede auf Friedrich Tiedemann، از تئودور بیشوف، (مونیخ، 1861)، با کتابشناسی، 36-39، بررسی معتبری است درباره‌ی زندگی و آثار تیدمان. بررسیهای دیگر درباره زندگی تیدمان عبارتند از «Tiedemann, Friedrich»، از پ. فلورنس، در Biographie universelle ancienne et moderne، چهل و یکم، 526-529. و در GMP، 29، شماره‌ی 52 (1861)؛ نوشته‌ای از ی. پاگل، در Allegemeine Deutsche Biographie، سی و هشتم (1894)، 577-578؛ و از ف. زایتس، در Biographisches Lexicon hervorragender Aerzte aller Zeiten und Völker، پنجم (1934)، 586-587؛ و از ا. اشتوبلر، در Geschichte der Medizinischen Fakultät der Universität Heidelberg 1886-1925 (هایدلبرک، 1926)، 248-253.
بحثهائی که در مورد آثار تیدمان شده است (به ترتیب زمانی) عبارتند از «Das Werk von Friedrich Tiedmann und Leopold Gmelin: "Die Verdauung nach Versuchen", und seine Bedeutung für die Entwicklung der Ernährungslehre in der ersten Hälfte des 19. Jahrhung derts»، در Gesnerus، 13 (1956)، 190-214؛ و « Der Streit der Professoren Tiedemann und Henle um den Neubau des Anatomischen Institutes in Heidelberg (1844-1849)»، از هـ. هوپکه، در Heidelberg Jahrbuch 1961.
منبع مقاله :
گیلیپسی، چارلز کولستون، (1387) زندگینامه‌ی علمی دانشوران، ترجمه احمد آرام ... [و دیگران]، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول