وظايف والدين در مواجهه با کودک چيست ؟
نويسنده:اعظم بهرامى تتماج
در خانواده مسئوليت والدين پس از مسئوليت زن و شوهرى مهمترين رکن به شمار مى‌رود. با تولد اولين فرزند تحولى اساسى در مسئوليت زن و شوهرى پديد مى‌آيد. با تولد کودک زن وشوهر بايد به تدريج بين مسئوليت زن وشوهرى و والدينى سازگارى ايجاد کنند.
وظيفه والدين پرورش کودک واجتماعى کردن او طى مراحل مختلف است . در نوزادى وکودکى غالب وظيفه پدر و مادر ،تغذيه و حفاظت از کودک است . در سنين ميانى کودکى کنترل و راهنمايى اهميت بيشترى دارد و در نوجوانى فراهم آوردن زمينه استقلال آنان از نکات مهم است.
از آنجا که کودک تا جوانى بيشتر مدت زندگى خود را با خانواده مى‌گذراند. مهمترين عامل رشد وتحول او در ابعاد مختلف جسمانى و شناختى ،رفتارى و عاطفى خانواده است.
در اين مجال کوتاه وظايف والدين را از ديدگاه اسلام بررسى مى‌کنيم:
اولين نکته در ديدگاه اسلام در مورد وظايف والدين،تقدس وتاکيد بر ارزش معنوى آن است به گونه‌اى که براى آن ارزش عبادت خداوند شده است. براى نمونه رسول خدا (ص) فرموده‌اند: “ وقتى زن باردار مى‌شود ثواب و پاداش او مانند روزه‌دار برپا کننده نماز وکسى است که با مال و جانش در راه خدا جهاد مى‌کند. هنگامى که وضع حمل کرد کسى عظمت ومزد و پاداش او را درک نمى‌کند. وقتى به نوزادش شير مى‌دهد هر مکيدن بچه ارزش آ‌زاد کردن بنده‌اى از فرزندان اسماعيل را دارد وهرگاه به‌طور کامل به فرزندش شير داد فرشته‌اى به او مى‌گويد : همه گناهان گذشته‌‌ات بخشيده شده است.(1)
اين گونه تلقى موجب مى‌شود والدين وظايف خانوادگى خويش را در ضمن ساير وظايف دينى قرار داده و آنها را مخل يا جدا از وظايف دينى احساس نکنند .
نکته دوم : توجه اسلام به روابط والدين با کودک بيش از تولد و حتى قبل از انعقاد نطفه است .
نکته سوم: توجه اسلام به همه ابعاد رشد کودک و توصيه‌هاى ويژه به والدين در زمينه تغذيه رشد جسمانى شناختى و عاطفى کودک است . اسلام تاکيد مى‌کند براى نوزاد چيزى بهتر از شير مادر نيست.
همچنين تاثير شير بر بعد شناختي، جسمانى و دينى نوازد مورد تاکيد قرار گرفته است به گونه‌اى که زنان کم عقل، بدزبان ،بسيار زشت و حرام خوار و دشمن اولياى دين وشراب خوار و يا آنانى که داراى نقص جسمانى مانند ضعف بينايى هستند نبايد به کودک شير دهند.(2)
نکته چهارم تاکيد اسلام برروابط عاطفى والدين با فرزندان است و در اين جهت توصيه‌هايى در دو بعد روابط کلا‌مى و غيرکلا‌مى به والدين ارائه کرده است تا با عمل به آنها سلامت روانى کودکان حتى‌المقدور تامين شود.
روانشناسان بر تامين نيازهاى عاطفى کودکان بسيار تاکيد دارند و جالب‌ترين توصيه آنها توجه عاطفى مثبت و بى‌قيد وشرط والدين به کودک است که عامل مهمى در سلامت روانى کودک در طول زندگى او به شمار مى‌رود.
اولياى دين در باب روابط عاطفى با کودکان توصيه‌هايى به شرح ذيل دارند:
شايان ذکر است که درتعاليم اسلامى افراط در ابراز محبت نسبت به فرزندان قابل پذيرش نيست. ابراز عواطف بيش ازحد باعث کودک محورى در خانواده مى‌شود و به سبب وابستگى شديد، فرزندان را از کسب استقلال باز مى‌دارد. البته تنبيه به صورت ملايم و در شرايطى تائيد شده است از جمله قهر کردن با کودکان که در اين صورت قطع روابط با فرزندان به مدت طولانى مناسب نيست.(10)
وظيفه والدين پرورش کودک واجتماعى کردن او طى مراحل مختلف است . در نوزادى وکودکى غالب وظيفه پدر و مادر ،تغذيه و حفاظت از کودک است . در سنين ميانى کودکى کنترل و راهنمايى اهميت بيشترى دارد و در نوجوانى فراهم آوردن زمينه استقلال آنان از نکات مهم است.
از آنجا که کودک تا جوانى بيشتر مدت زندگى خود را با خانواده مى‌گذراند. مهمترين عامل رشد وتحول او در ابعاد مختلف جسمانى و شناختى ،رفتارى و عاطفى خانواده است.
در اين مجال کوتاه وظايف والدين را از ديدگاه اسلام بررسى مى‌کنيم:
اولين نکته در ديدگاه اسلام در مورد وظايف والدين،تقدس وتاکيد بر ارزش معنوى آن است به گونه‌اى که براى آن ارزش عبادت خداوند شده است. براى نمونه رسول خدا (ص) فرموده‌اند: “ وقتى زن باردار مى‌شود ثواب و پاداش او مانند روزه‌دار برپا کننده نماز وکسى است که با مال و جانش در راه خدا جهاد مى‌کند. هنگامى که وضع حمل کرد کسى عظمت ومزد و پاداش او را درک نمى‌کند. وقتى به نوزادش شير مى‌دهد هر مکيدن بچه ارزش آ‌زاد کردن بنده‌اى از فرزندان اسماعيل را دارد وهرگاه به‌طور کامل به فرزندش شير داد فرشته‌اى به او مى‌گويد : همه گناهان گذشته‌‌ات بخشيده شده است.(1)
اين گونه تلقى موجب مى‌شود والدين وظايف خانوادگى خويش را در ضمن ساير وظايف دينى قرار داده و آنها را مخل يا جدا از وظايف دينى احساس نکنند .
نکته دوم : توجه اسلام به روابط والدين با کودک بيش از تولد و حتى قبل از انعقاد نطفه است .
نکته سوم: توجه اسلام به همه ابعاد رشد کودک و توصيه‌هاى ويژه به والدين در زمينه تغذيه رشد جسمانى شناختى و عاطفى کودک است . اسلام تاکيد مى‌کند براى نوزاد چيزى بهتر از شير مادر نيست.
همچنين تاثير شير بر بعد شناختي، جسمانى و دينى نوازد مورد تاکيد قرار گرفته است به گونه‌اى که زنان کم عقل، بدزبان ،بسيار زشت و حرام خوار و دشمن اولياى دين وشراب خوار و يا آنانى که داراى نقص جسمانى مانند ضعف بينايى هستند نبايد به کودک شير دهند.(2)
نکته چهارم تاکيد اسلام برروابط عاطفى والدين با فرزندان است و در اين جهت توصيه‌هايى در دو بعد روابط کلا‌مى و غيرکلا‌مى به والدين ارائه کرده است تا با عمل به آنها سلامت روانى کودکان حتى‌المقدور تامين شود.
روانشناسان بر تامين نيازهاى عاطفى کودکان بسيار تاکيد دارند و جالب‌ترين توصيه آنها توجه عاطفى مثبت و بى‌قيد وشرط والدين به کودک است که عامل مهمى در سلامت روانى کودک در طول زندگى او به شمار مى‌رود.
اولياى دين در باب روابط عاطفى با کودکان توصيه‌هايى به شرح ذيل دارند:
-1 گفتگويى مهربانانه و دلسوزانه با فرزندان(3)
-2 نگاه مهربانانه به ايشان (4)
-3 بوسيدن و در آغوش کشيدن فرزند (5)
-4 بازى با کودکان (6)
-5 احترام به کودک و نيکو صدا زدن و گفتگوى محترمانه (7)
-6 دست کشيدن بر سر آنها (8)
همچنين اسلام بر رعايت عدالت و مساوات در برخوردعاطفى با فرزندان بسيار تاکيد دارد. پيامبر اسلام (ص) فردى را که فقط يکى از دو فرزندش را مى‌بوسيد به رعايت مساوات بين فرزندان دعوت نمود.(9)-2 نگاه مهربانانه به ايشان (4)
-3 بوسيدن و در آغوش کشيدن فرزند (5)
-4 بازى با کودکان (6)
-5 احترام به کودک و نيکو صدا زدن و گفتگوى محترمانه (7)
-6 دست کشيدن بر سر آنها (8)
شايان ذکر است که درتعاليم اسلامى افراط در ابراز محبت نسبت به فرزندان قابل پذيرش نيست. ابراز عواطف بيش ازحد باعث کودک محورى در خانواده مى‌شود و به سبب وابستگى شديد، فرزندان را از کسب استقلال باز مى‌دارد. البته تنبيه به صورت ملايم و در شرايطى تائيد شده است از جمله قهر کردن با کودکان که در اين صورت قطع روابط با فرزندان به مدت طولانى مناسب نيست.(10)
پى‌نوشتها:
-1 وسايل الشيعه،ج 15،ص 175
-2 همان منبع
-3 همان منبع
-4 الحديث، ج3،ص 296
-5 وسايل الشيعه، ج 15،ص 194
-6 همان منبع
-7 بحارالانوار، ج 101، ص 95
-8 وسايل الشيعه ، ص 59، ج 15
-9 وسايل الشيعه، ج 15،ص 204
-10فروغ کافى ، ج 6،ص 5
