آموزش در چنبره سیاست (انقلاب فرهنگی)

هدف تعطیلی دانشگاه ها، اصلاح نظام آموزشی کشور اعلام شد و فرصتی فراهم آورد تا ستاد انقلاب فرهنگی در ۳۰ ماهی که دانشگاه ها همچنان بسته باقی ماند، برای نظام آموزشی سامان تازه یی تعریف کند.
اما پیش از اینکه ستاد انقلاب فرهنگی برنامه های اصلاحی خود را اجرا کند، مجموعه عواملی زمینه ساز پیدایش انقلاب فرهنگی و انجام فعالیت های ستاد انقلاب فرهنگی شد. چنانچه یکی از اعضای موثر شورای عالی انقلاب فرهنگی ضمن ارائه توضیحاتی درخصوص وقایع سال های ابتدای انقلاب اسلامی و در دسترس قرار دادن منابعی درخصوص حوادث آن سال ها که در پی می آید در شکل گیری این گزارش کمکی شایان داشت.
پایان کار دانشگاه ها در خرداد ۵۹ و آغاز فعالیت های ستاد انقلاب فرهنگی منجر به اجرای طرح ها و برنامه هایی مانند تشکیل جهاد دانشگاهی، تدوین برنامه های آموزشی جدید، ادغام و انحلال برخی از دانشگاه ها، بررسی مدیریت دانشگاه ها، تدوین لایحه تربیت مدرس، تامین گزینش استاد، تشکیل مرکز نشر دانشگاهی، تشکیل کمیته اسلامی کردن دانشگاه ها، طرح اعزام محصل به خارج و طرح تقسیم مناطق آموزشی و هماهنگی با تقسیمات کشوری شد.
سال هایی که منجر به تعطیلی دانشگاه ها و در نهایت ایجاد شورای عالی انقلاب فرهنگی شد پر بود از درگیری هایی بین گروه های مختلف دانشجویی، در آن سال ها بازار نقد و انتقاد و مباحثه بسیار گرم بود به ویژه اینکه با دخالت نیروهایی خارج از دانشگاه، این گفت وگوها چهره خشنی به خود می گرفت و در اکثر موارد به درگیری و زد و خورد منجر می شد.

● نخستین اسناد

نوزدهم فروردین سال ۵۸ جنبش مسلمانان مبارز طی بیانیه یی شش ماده یی خواستار محو کامل آثار فرهنگ استبدادی و استعماری از اخلاقیات، رفتار فردی و مناسبات اجتماعی همگان شد. در همین حال سازمان دانشجویان پیشگام (شاخه دانشجویی چریک های فدایی) نیز در یک پیام به شوراهای دانشگاهی دانشگاه را سنگر آزادی، دموکراسی و پیکار علیه بی عدالتی توصیف کردند و از نمایندگان شوراهای دانشگاهی خواستند تا امکانات لازم برای فعالیت سیاسی و علنی دانشجویان را فراهم کنند.
چند روز بعد دسته هایی با شعارهای اسلامی از در شرقی دانشکده فنی دانشگاه تهران وارد این دانشکده شدند و با حالت اعتراضی به طرف میزهای فروش نشریات گروه های سیاسی در سرسرای دانشکده شتافتند، در این لحظه کلاس های درس که تازه شروع شده بود با فریادهای این گروه تعطیل شد و دانشجویان از کلاس های درس به سرسرای دانشکده ریختند و زدوخورد بین دانشجویان و گروه مهاجم آغاز شد.
پیش از درگیری های دانشکده تهران، درگیری در دانشگاه مشهد، خسارت های مالی به بار آورده بود و حتی تعدادی از دانشجویان در این هجوم مصدوم شده بودند. در پی این حمله چپ گرایان (مارکسیست ها) فعال شده و یکی از آنها (سازمان جوانان دانشجویان دموکرات ایران) طی بیانیه یی این حادثه را محکوم کرده و اعلام کرد «سازشکاران و مرتجعین که هر روز با شکلی نو ماهیت ضدانقلابی خود را در جریان های گوناگون به نمایش می گذارند سعی در بازیافتن پایگاه ویران و از دست رفته خود دارند.» اشاره این تشکل به شکل گیری و انسجام دانشجویان مسلمان و اعلام بیعت دانشجویان پیرو حزب توده با انقلاب اسلامی بود.
برکناری رئیس دانشگاه تربیت معلم تهران نیز از رخدادهای مهم سال ۵۸ بود. رئیس سابق این دانشگاه در گفت وگویی با خبرگزاری پارس گفت؛ دانشجویان اظهار می دارند رئیس دانشگاه در جهت و زمینه انسان سازی حرکت نمی کند و مشارالیه یک لیبرالیست است.
در این میان به دنبال اشغال دفتر رئیس دانشگاه توسط گروهی از دانشجویان انجمن اسلامی، استادان این دانشگاه به عنوان اعتراض به عمل دانشجویان از حضور در کلاس های درس خودداری می کنند و عملاً دانشگاه تعطیل می شود. رئیس دانشگاه نیز در مخالفت با اقدام دانشجویان انجمن اسلامی اعلام می کند من توسط شورا انتخاب شده ام و توسط همین شورا باید عزل شوم. (روزنامه جمهوری اسلامی، ۱۸/۱۲/۵۸)
پس از اقدام دانشجویان، کارکنان اداری دانشگاه تربیت معلم تهران نیز درخصوص حوادث این دانشگاه طی یک بیانیه با ۲۰۰ امضا با رفراندوم دانشگاه برای انتخاب سرپرست جدید دانشگاه موافقت و اعلام کردند، عمل انقلابی دانشجویان مسلمان دانشگاه در برچیدن بساط لیبرال ها و سازشکاران که نمی توانند با انقلاب همگام شوند مورد تایید است. (کیهان، ۲۶/۱۲/۵۸) عصر همان روز رفراندوم برگزار شد و روزنامه کیهان از عدم قبول ریاست دانشگاه از جانب سرپرست منتخب رفراندوم دانشگاه تربیت معلم تهران خبر داد.

● جرقه انقلاب فرهنگی

اواخر سال ۵۸ دانشجویان دانشکده علوم اقتصادی و سیاسی دانشگاه ملی «در اعتراض به جو دانشگاه و وضعیت نظام آموزشی وقت» دانشگاه را ترک کردند و با تاسیس «دانشکده در هجرت» یا «دانشگاه انقلاب اسلامی» راه خود را از جریان عمومی آموزش دولتی آن روزگار جدا کردند.
دانشجویان دانشکده علوم اقتصادی و سیاسی دانشگاه ملی اهداف هجرت خود را اینگونه بیان کردند؛ «تغییر نظام آموزشی، مبارزه پیگیر و بی امان علیه نظام آموزشی طاغوتی، استقلال فرهنگی، حرکت در مسیر خدمت به مستعضعفین.» (بیانیه دانشجویان دانشکده انقلاب اسلامی، ۲۸/۱۲/۵۸) این اقدام دانشجویان دانشکده علوم اقتصادی و سیاسی دانشگاه ملی با حمایت انجمن های اسلامی برخی از دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی کشور روبه رو شد و از این حرکت به عنوان جرقه یی برای انقلاب فرهنگی نام برده شد.
در فروردین سال ۱۳۵۹ امام خمینی(ره) طی یک پیام نوروزی مشی انقلابی جمهوری اسلامی ایران را تشریح کردند. در این پیام بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران اعلام کردند ستادی تشکیل شود و از طریق این ستاد برای برنامه ریزی رشته های مختلف و خط مشی فرهنگی آینده دانشگاه ها اقدام شود. چند روز بعد رئیس وقت شهربانی طی بخشنامه یی از روسا و مسوولان دانشگاه ها خواست از صدور مجوز برای گروه های سیاسی به هر عنوان برای برگزاری مراسم، سخنرانی و تبلیغات سیاسی خودداری کنند. وی در این بخشنامه اعلام کرد فعالیت های فرهنگی دانشجویان مشمول آیین نامه انضباطی و مقررات خود دانشگاه می شود. (انقلاب اسلامی، ۲۶/۱/۵۹)این بخشنامه با واکنش منفی بسیاری از دانشگاهیان و دانشجویان روبه رو شد و معاون دانشگاه تهران این بخشنامه را به ضرر انقلاب توصیف کرد.

● آغاز انقلاب فرهنگی

۲۶ فروردین سال ۵۹ بود حجت الاسلام والمسلمین هاشمی رفسنجانی برای ایراد چند سخنرانی به تبریز رفت و در سالن دانشکده پزشکی دانشگاه تبریز به سخنرانی پرداخت، پس از پایان سخنرانی قرار شد وی جلوی ساختمان مرکزی دانشگاه به پرسش های دانشجویان پاسخ دهد ولی اجتماع دانشجویان به تشنج کشیده شد و هاشمی رفسنجانی به دلیل آشفته شدن جلسه، بدون شرکت در جلسه سخنرانی بعدی دانشگاه تبریز را ترک کرد.
در پی وقوع این حادثه دانشجویان مسلمان پیرو خط امام در تبریز به ساختمان مرکزی دانشگاه رفتند و مسوولان و کارکنان ساختمان مرکزی را بیرون کرده و آنجا را به تصرف خود درآوردند. دانشجویان اعلام کردند تا زمانی که انقلاب فرهنگی انجام نشود و پاکسازی در سطوح دانشجویی، اعضای هیات علمی و کارکنان دانشگاه صورت نگیرد ساختمان مرکزی را ترک نمی کنند. (جمهوری اسلامی، ۲۸/۲/۵۹) این حادثه با استقبال فراوان دولت و گروه های دانشجویی روبه رو شد.
در همین روزها اعلام تعطیلی دانشگاه ها با موافقت ها و مخالفت های فراوانی مواجه شد. از جمله ۲۷ فروردین سال ۵۹ درگیری هایی بین مدافعان و مخالفان تعطیلی دانشگاه ها در دانشگاه پلی تکنیک (امیرکبیر) رخ داد. (جمهوری اسلامی، ۲۸/۱/۵۹) در همین حال دکتر حسن حبیبی وزیر وقت فرهنگ و آموزش عالی اعلام کرد که دانشگاه ها باید تا آخر سال به کار خود ادامه دهند و پس از آن اگر کاری لازم باشد انجام خواهد شد. (اطلاعات، ۲۸/۱/۵۹)
با وجود این جو تنش و التهاب همچنان در دانشگاه ها بالا بود، به طوری که شورای انقلاب طی اطلاعیه یی درخصوص وقایع دانشگاه ها اعلام کرد کسانی که دلشان برای انقلاب اسلامی نمی تپد و درک دیگری از دانشگاه دارند با ایجاد بحران در امور دانشگاهی و تبدیل آن به ستاد عملیات سیاسی تفرقه آور مانع دگرگونی بنیادی دانشگاهی شده اند و باعث نارضایتی همه علاقه مندان به تعلیمات عالیه متعهد گردیده اند. (کیهان، ۳۰/۱/۵۹)
ابوالحسن بنی صدر رئیس جمهور وقت نیز در پاسخ به پرسش خبرنگار خبرگزاری پارس درخصوص تغییر نظام آموزشی اظهار داشت؛ اصل قضیه که نظام آموزشی باید تغییر کند مساله قابل تردیدی نیست. خود من سال ها در مورد آن فکر کرده ام و بررسی هایی انجام داده ام، اما اینکه این موقع را باید انتخاب کرد یک مساله دیگر است. (انقلاب اسلامی، ۳۰/۱/۵۹)
در پی بالا گرفتن فضای تشنج در دانشگاه ها، بسیاری از دانشگاه های کشور با اوج گرفتن درخواست انجام انقلاب فرهنگی در روز ۲۹ فروردین سال ۵۹ تصرف شد. اشغال دانشگاه مشهد و دانشگاه شیراز توسط برخی از دانشجویان و گروه هایی از مردم (اطلاعات، ۳۰/۱/۵۹)، اشغال دانشکده علوم بانکی که با زدوخوردهای فراوان و چندین مضروب صورت پذیرفت (جمهوری اسلامی، ۳۰/۱/۵۹) و نیز زدوخوردهای وسیع در دانشگاه تربیت معلم تهران از حوادث مهم زمینه ساز انقلاب فرهنگی بود.
تحرکات و درگیری در موسسات مختلف آموزش عالی از جمله مدرسه عالی بیمه، مدرسه عالی متحدین (دانشکده دختران)، موسسه آموزش عالی تکنولوژی انقلاب، موسسه هنرهای تزئینی، دانشکده پزشکی فیروزگر، مدرسه عالی کامپیوتر، تصرف مدرسه عالی اراک (اطلاعات، ۳۱/۱/۵۹)، اشغال دانشکده کشاورزی زنجان (جمهوری اسلامی، ۳۱/۱/۵۹)، تصرف دانشگاه کرمان (جمهوری اسلامی، ۳۱/۱/۵۹) و حوادث دانشکده علوم اقتصادی و اجتماعی بابلسر شرایطی را فراهم آورد که منجر به صدور اعلامیه دوم شورای انقلاب شد. دانشجویان و مردمی که دست به تصرف دانشگاه ها زده بودند خواستار «تصفیه و پاکسازی عناصر ناباب» در محیط آموزشی دانشگاه ها شدند.
شورای انقلاب در بیانیه دوم خود تصریح کرد دانشگاه ها تا پایان روز اول اردیبهشت تعطیل است و مردم و دانشگاهیان و دانشجویان باید دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی را ترک کنند. شورای انقلاب در این بیانیه تاخیر در دگرگونی بنیادی نظام آموزشی را ناشی از نابسامانی ها و درگیری های گوناگون ذکر کرد و اظهار داشت چنین وضعی را مغایر با تدارک فرصت جهت دگرگونی بنیادی نظام آموزشی می داند.
در این بیانیه تصریح شد؛ تصمیم شورا در مورد برچیدن ستادها در دفاتر سیاسی گروه های مختلف شامل تمام مراکز، دفترها و اتاق هایی است که به نحوی به گروه ها مربوط می شود و کتابخانه ها و دفترهای هنری، ورزشی و نظایر اینها را شامل می شود. شورا از همه مردم خواست تا آمادگی خود را برای اجرای این تصمیمات حفظ کنند و در عین حال برای آسان کردن کار تخلیه ستادها از تجمع در حول و حوش دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی خودداری کنند. این نکته نیز در بیانیه آمد که؛ بدیهی است در هر لحظه که شورای انقلاب لازم بداند با یک پیام رادیویی از مردم خواسته می شود که همراه رئیس جمهوری و شورای انقلاب به دانشگاه ها بروند. (انقلاب اسلامی، ۳۱/۱/۵۹)
به دنبال بیانیه شورای انقلاب، ستاد و سازمان دانشجویان دانشگاه شیراز وابسته به دانشجویان پیرو خط امام که دانشکده های پزشکی، ادبیات، علوم و مهندسی را به اشغال خود درآورده بودند دانشکده ادبیات و علوم را به استانداری تحویل دادند. (جمهوری اسلامی، ۳۱/۱/۵۹)
در همان روز نیز نمایندگانی از جانب انجمن های دانشجویان مسلمان در ملاقاتی با مهندس بازرگان، دکتر باهنر و مهندس معین فر اعضای شورای انقلاب، مسائل مربوط به درگیری های روزهای اخیر در سطوح دانشگاه ها و مساله برچیدن دفاتر و سازمان ها و گروه های سیاسی را در دانشگاه ها مطرح ساخته و مورد بحث و بررسی قرار دادند.
ولی به جز دانشگاه شیراز، تخلیه دفاتر سیاسی در دانشگاه ها به سادگی صورت نپذیرفت و در پی اعلام تخلیه دفاتر سیاسی دوباره جوی ناآرام دانشگاه های کشور را فراگرفت. در دانشگاه ملی (شهید بهشتی)، انجمن اسلامی و جنبش دانشجویان مسلمان و انجمن دانشجویان مسلمان (هواداران مجاهدین خلق) دفاتر خود را تخلیه کردند ولی گروه های دانشجویی پیکار و پیشگام (دانشجویان هوادار سازمان پیکار و چریک های فدایی) از این کار خودداری کردند. (انقلاب اسلامی، ۱/۲/۵۹) در دانشگاه تهران نیز هیچ گروهی حاضر به تخلیه مقر خود نبود، اما اوضاع در دانشگاه آرام بود.
منبع: روزنامه اعتماد