تاریخ کشف اندیوم

در تاریخچه‌ی عناصر شیمیایی کشف یک عنصر جدید اغلب تحت تأثیر کشف عنصر پیش از خود قرار گرفته است. بر این اساس، کشف تالیوم در حکم نوعی کاتالیزور برای کشف اندیوم بود. اندیوم آخرین عنصر از چهار عنصر شناخته شده به کمک تجزیه‌ی طیفی محسوب می‌شود.
نمایش در شهر آلمانی فرایبورگ اجرا می‌شد و شخصیتهای اصلی آن رایش (1)، استاد فیزیک آکادمی معدن، و دستیار وی، ریشتر (2)، بودند. سال 1863 بود. رایش، تحت تأثیر خواص تالیوم، که دو سال پیش از آن کشف شده بود، تصمیم گرفت مقدار کافی از این عنصر را برای آزمایشات خود تهیه کند. وی در جستجوی منبع طبیعی تالیوم، به تجزیه‌ی سنگ معدنهای روی، مکشوفه در معادن هیملسفورست (3)، پرداخت. قبلاً مشخص شده بود که در این سنگ معدن، علاوه بر روی، گوگرد، ارسنیک، سرب، سلیسیوم، منگنز، قلع، و کادمیوم نیز وجود دارد. در حقیقت کانی مزبور در بر دارنده‌ی گروه کاملی از عناصر شیمیایی بود. رایش عقیده داشت که تالیوم را هم باید به این گروه افزود. با انجام آزمایشات شیمیایی متعدد و وقت‌گیر، عنصر دلخواه به دست نیامد. وی تنها رسوبی به رنگ زرد کهربایی را از یک ترکیب ناشناخته به دست آورد. گفته می‌شد که وقتی وینکلر (که بعدها ژرمانیوم را کشف کرد) وارد آزمایشگاه رایش شد، رایش یک لوله آزمایش محتوی مقداری رسوب به وی نشان داد و گفت این ماده حاوی سولفید عنصری جدید است.
تعجب‌آور بود اگر رایش از روش طیف‌سنجی برای اثبات این ادعا استفاده نمی‌کرد. البته رایش برای شناسایی این عنصر از روش مزبور کمک گرفت ولی متأسفانه وی کوررنگ بود و، به همین دلیل، برای انجام تجزیه‌ی طیف‌سنجی به دستیارش، ریشتر، متوسل شد.
ریشتر در اولین کوشش با موفقیت مواجه گردید. وی در طیف نمونه، خطی به رنگ آبی روشن دید که نمی‌توانست همان خط آبی سزیوم یا خط طیفی شناخته شده‌ی دیگری باشد. خلاصه اینکه، مشاهده کاملاً گویا و دقیق بود. رایش و ریشتر بر آن شدند که وجود عنصری جدید در سنگ معدن هیملسفورت را استنتاج کنند. آنان این عنصر را اندیوم نامیدند. این نام از کلمه‌ی «ایندیگو» (4)، به معنی آبی روشن، اقتباس گردید. در اینجا باید به موضوعی اشاره کرد که حس احترام هر فرد را نسبت به رایش برمی‌انگیزد. اولین گزارش راجع به کشف اندیوم توسط دو دانشمند امضا شده بود. با این حال رایش معتقد بود که این، عادلانه نیست و افتخار کشف این عنصر منحصراً متعلق به ریشتر است.
بلافاصله پس از اینکه دو دانشمند وجود اندیوم را به کمک طیف‌سنجی به اثبات رسانند، مقدار کمی از این عنصر را تهیه کردند. ترکیبات اندیوم شعله‌ی چراغ بونزن را آبی مایل به بنفش می‌کند و رنگ آن بقدری واضح و روشن است که وجود اندیوم را بدون کمک طیف‌سنج می‌توان تشخیص داد. متعاقب این کشف، رایش و ریشتر بعضی از خواص اندیوم را با کمکهای بیدریغ وینکلر مورد بررسی و مطالعه قرار دادند.
پس از آنکه اندیوم فلزی، اگرچه ناخالص، تهیه شد، ریشتر در سال 1867، نمونه‌ها را به آکادمی علوم پاریس اهدا کرد. طبق برآورد، ارزش این نمونه، 800 لیره‌ی استرلینگ بود که در زمان خود مبلغ قابل ملاحظه‌ای محسوب می‌شد.
خواص شیمیایی اندیوم بلافاصله پس از کشف آن شناسایی و تبیین شد ولی جرم اتمی که در ابتدا برای ‌آن تعیین شد، اشتباه بود (75/6). مندلیف ملاحظه کرد که براساس این جرم اتمی، اندیوم در خانه‌ی واقعی خود در جدول تناوبی قرار نمی‌گیرد. بنابراین، پیشنهاد کرد این مقدار به میزان پنجاه درصد افزایش یابد. بعدها ثابت شد که مندلیف حق داشته است و اندیوم در جای واقعی خود در گروه سوم جدول تناوبی قرار گرفت.

پی‌نوشت‌:

1. Reich.
2. Richter.
3. Himmelsfürst.
4. Indigo.

منبع مقاله :
تریفونوف، دیمیتری نیکولایویچ؛ تریفونوف، ولادیمیر؛ (1390)، تاریخچه‌ی کشف عناصر شیمیایی، برگردان: عبدالله زرافشان، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ چهارم