استرس چیست؟ و چه چیزهایی استرس نامیده نمی شوند؟
عموماً استرس ناشی از لزوم سازگاری جسمانی، روانی، و هیجانی ما با تغییرات است.
منظور از «تغییرات» صرفاً فرایندهای منفی نیست. برای مثال ، اگر پس از مدت ها کار کردن در یک اداره به شما ، ترفیع شغلی خاصی داده شود که منتظر آن می بودید، از گرفتن این ترفیع خوشحال و هیجان زده می شوید، اما اگر این ترفیع زمانی به شما داده شود که انتظار آن را نداشته باید یا خود را سزاوار گرفتن آن ندانید از بروز چنین تغییری دچار اضطراب و ناراحتی خواهید شد.
قطعا اینکه بدانیم استرس چیست و دقیقا طی چه مکانیزم و فرآیندی در بدن ایجاد می‌شود، به ما کمک زیادی می‌کند تا آن را کاهش داده، در شرایط سخت با واکنش بدن‌مان نسبت به استرس کنار آمده و مشکلات مرتبط به استرس را در زندگی‌مان حل کنیم. پس در این مقاله همه چیز را در مورد استرس به زبان ساده اما علمی توضیح میدهیم
استرس در حد کم بسیار مفید است چون نه تنها سبب به وجود آمدن علاقه و انگیزه در زندگی ما می شود، بلکه باعث ایجاد اعتماد به نفس نیز می گردد.
نمی توانیم بگوییم تغییرات عادی که در زندگی ما پیش می آیند کاملاً بی ضرر هستند، بلکه برای ایجاد نظم و ادامه ی زندگی بهتر ما باید قدرت سازگاری خود را دائماً بهبود بخشیم.
هنگامی که ما با تغییراتی مواجه می شویم و با آنها دست و پنجه نرم می کنیم به مرور مقاوم تر می شویم، اما زمانی که تغییرات شدیدی در زندگی ما رخ می دهد و یا تأثیر منفی زیادی در برهه ای خاص بر زندگی ما می گذارد، قابلیت سازگاری ما بیش از اندازه آسیب می بیند و کاهش می یابد.
استرس همان اضطراب است؟
همانطور که در مقاله تفاوت استرس و اضطراب چیست هم گفته شده است ، در روانشناسی میان این دو یک تفاوت ریز قائل می‌شوند. اینکه عامل استرس، بیرونی و عامل اضطراب درونی است! مثلا تصادف خودرو، یک عامل بیرونی و حسی که از آن به شما دست می‌دهد استرس است.امّا نگرانی دائم و مداوم‌تان به خاطر ترس از یک تصادف دیگر، یک عامل درونی و اضطراب است. نیاز نیست که در مورد تفاوت این دو بیش از این بدانید چون دانستن و ندانستنش در فرآیند درمان خیلی تفاوت خاصی ایجاد نمی‌کند.
استرس چطور به وجود می‌آید؟
خب، به قسمت جالب ماجرا رسیدیم. ببینید، فرآیند به وجود آمدن استرس در بدن به این شکل است:ابتدا شما با یک عامل استرس‌زا روبرو می‌شوید. مثلا صدای بلند، اینکه رییس شرکت از شما درخواست می‌کند به اتاقش بروید و… .
بعد، مغزتان این شرایط را به عنوان یک شرایط خطرناک تشخیص می‌دهد.
در این شرایط هورمون‌هایی مثل آدرنالین و کورتیزول در بدن شما ترشح می‌شود.
این هورمون‌ها باعث می‌شوند واکنش استرس در بدنتان فعال شود.
واکنش استرس همان چیزی است که باعث می‌شود ضربان قلب بالا برود، عرق کنید، بترسید
و… .
نکته جالب اینجاست که نیاکان ما هزاران سال پیش به کمک همین واکنش استرس بوده که می‌توانستند با قدرت بیشتری با خطرات روبرو شوند و زنده بمانند. مثلا با توان بیشتری به یک گرگ حمله کنند یا از یک خرس فرار کنند. اما امروز تا حدود زیادی این استرس ممکن است شرایط ما را با مشکل روبرو کند.
نحوه برخورد و مواجه بدن ما با استرس و عوامل استرس‌زا
طولانی بودن استرس و ناتوانی در سازگاری مناسب با آن منجر به خستگی بدنی شده و امکان ابتلا به بیماری قلبی و کلیوی را افزایش می دهد.
همه ی ما نیازمند توازن جسمانی و هیجانی هستیم؛ هنگامی که احساس خوشحالی و راحتی می کنیم این توازن برقرار است، اما زمانی که تغییرات ناخوشایندی برایمان پیش می آید، این توازن به خطر می افتد.
به منظور ایجاد مجدد توازن، ما معمولاً عکس العمل های خاصی از خود نشان می دهیم که هانس سلیه (HANS SELYE ) در کتاب خود به نام استرس زندگی از این عکس العمل ها به عنوان نشانه های انطباق عمومی (G.A.S) یاد کرده است.
بلافاصله پس از مواجهه یک فرد با عوامل استرس زا، نشانه های انطباق عمومی در فرد ظاهر می شود. اولین مرحله، اعلام خطر است که در این مرحله بدن با افزایش فشارخون ، ترشح آدرنالین و کشیدگی عضلات ، آماده ی مقابله با موقعیت به وجود آمده، می گردد.
دومین مرحله، مقاومت (RESISTENCE STAGE ) نامیده می شود، که در طی آن، تمام عکس العمل های جسمانی و روانی افزایش می یابد تا فرد بتواند برای مقابله با عوامل استرس زا آماده شود.
البته هر فرد تا حد معینی قدرت تحمل و مقاومت در برابر عوامل استرس زا را دارد و بعد شخص وارد سومین مرحله که فرسودگی (EXHAUSTION ) نام دارد، می شود.
آیا تداوم استرس مرا بیمار می‌کند ؟
تصور این مسئله چندان دور از ذهن نیست، که اگر مدت زمان مقاومت شما در برابر عوامل استرس زا به درازا کشیده شود، توان شما تحلیل می رود و بیمار خواهید شد. اگر شما مجبور باشید هر روز با یک رئیس پُر توقع رو به رو می شوید که همیشه در حال انتقاد است و هیچ گاه لب به تشویق نمی گشاید ، نهایتاً از پای در خواهید آمد.اگر شما ملزم به نگهداری یکی از خویشاوندان بیمار یا علیل خود باشید و این کار را به تنهایی انجام دهید، خود شما به زودی دچار بیماری جسمی یا روحی خواهید شد. به طور کلی، اگر استرس برای مدت طولانی و به طور دائم وجود داشته باشد باعث بروز ناراحتی هیجانی و جسمانی می شود.
هنگامی که فرد در اثر عوامل استرس زا به مرحله ی سوم می رسد، یعنی، واقعاً دچار مشکل اساسی و معضل شده است، حتی اگر نشانه های مرحله ی اول و دوم را نادیده گرفته باشد. اگرچه اصطلاح «اعلام خطر» در فرد به معنی شروع آمادگی آگاهانه در برابر تغییرات تهدید کننده است، اما وجود این مرحله چندان هم الزامی نیست، زیرا در این مرحله بدن و مغز آماده ی عکس العمل هستند و این آمادگی کاملاً ناآگاهانه و خود به خودی است و می تواند به سادگی اتفاق بیفتد.
آیا استرس همیشه بد است؟ استرس مثبت چیست؟!
استرس در حد کم بسیار مفید است چون نه تنها سبب به وجود آمدن علاقه و انگیزه در زندگی ما می شود، بلکه باعث ایجاد اعتماد به نفس نیز می گردد.استرس اصطلاح و موضوع عینی و معینی نیست، حتی اگر شما بتوانید به بهترین شکل استرس را تعریف نمایید، باز هم برای توضیح آن از امور غیر عینی، همچون احساس ناراحتی جسمی یا روحی کمک خواهید گرفت.
تعریف ذهنی از استرس روشن می سازد که استرس مترادف و هم معنای کار محوله یا انجام مسئولیت های متعدد نیست، زیرا در این صورت هیچ کس را نمی توان یافت که زندگی عاری از استرس داشته باشد.
اگرچه افرادی هستند که کارهای زیاد و مسئولیت های بزرگی بر عهده ی آنان است، اما دچار استرس نمی شوند و با مسائل به خوبی کنار می آیند. استرس نه تنها خود ناشی از شرایطی است که ما با آن مواجه هستیم، بلکه تا حدودی نیز زاییده ی نگرش خاص ما در برخورد با آن موقعیت است.
از همین رو، می توان گفت افراد متفاوت، عکس العمل های مختلفی در برابر استرس از خود نشان می دهند. درست مثل این که در قطاری باشید که مسافران زیادی دارد، ناگهان قطار بین دو ایستگاه متوقف می شود. اگر در آن لحظه به مسافران توجه کنید، عده ای را بی تفاوت، عده ای را ناراحت و تعدادی از مسافران را هم مضطرب و نگران خواهید یافت.
این استرس است که به ما کمک می‌کند با یک واکنش ناگهانی، از یک تصادف بزرگ جلوگیری کنیم، استرس است که باعث می‌شود یک کار مهم را با سرعت بیشتری انجام بدهیم، استرس است که کمک‌مان می‌کند در خیلی از شرایط بد زندگی، رفتار مناسبی داشته و از فاجعه‌ها جلوگیری کنیم.
پس عملا در بسیاری از مواقع استرس می‌تواند به ما کمک کند! حالا با این پیش‌زمینه می‌توانم از یک راز مهم پرده بردارم؛ ما 2 نوع استرس داریم!
Eustress یا استرس مثبت
Distress یا استرس منفی
استرس مثبت همان چیزی است که باعث می‌شود واکنش‌های خوبی داشته باشیم. اصولا این استرس را زمان کمی تجربه کرده و باعث می‌شود اقدامات مناسبی کنیم. مثلا استرسی که اجازه نمی‌دهد شب قبل از امتحان، به تفریح بروید و ترغیب‌تان می‌کند در خانه بمانید و درس بخوانید.
تاثیر استرس بر سیستم تنفسی
یکی از موارد تاثیر استرس بر بدن، اثرگذاری آن بر سیستم تنفسی است. سیستم تنفسی، اکسیژن را به سلول‌ها می‌رساند و کربن دی اکسید زائد را از بدن خارج می‌کند.هوا از طریق بینی وارد بدن می‌شود و با عبور از حنجره، نای و نایژه به ریه‌ها می‌رسد. سپس نایژک‌ها اکسیژن را به گلبول‌های قرمز خون منتقل می‌کنند تا از طریق گردش خون به قسمت‌های مختلف بدن برسد.
استرس و احساسات شدید می‌تواند با علائم تنفسی از جمله تنگی نفس و تنفس سریع همراه باشد، زیرا راه هوایی بین بینی و ریه‌ها منقبض می‌شود.
این مسئله به‌طور کلی برای افرادی که بیماری تنفسی ندارند، مشکلی محسوب نمی‌شود، زیرا بدن می‌تواند فعالیت اضافی را برای تنفس راحت، مدیریت کند. اما استرس‌های روانی می‌تواند مشکلات تنفسی را در افرادی که به بیماری‌های تنفسی از جمله آسم دچار هستند، تشدید کند.
برخی از مطالعات نشان می‌دهند که استرس حاد (مانند استرس ناشی از فوت عزیزان) می‌تواند باعث تحریک حمله‌های آسم شود. علاوه بر این، تنفس سریع (هیپرونتیلاسیون) ناشی از استرس می‌تواند باعث حمله پانیک در افراد مستعد حملات پانیک شود.
تاثیر استرس بر سیستم ایمنی بدن
یکی از تاثیرات استرس بر بدن این است که می‌تواند باعث کاهش عملکرد سیستم ایمنی شود. هنگامی که استرس حاد اتفاق می‌افتد، بدن با فعال کردن سیستم ایمنی، برای محافظت از خود در مقابل آسیب یا عفونت احتمالی ناشی از خطرات خارجی آماده می‌شود.اگر استرس ادامه‌دار شود، ترشح طولانی مدت عوامل ایمنی از جمله سیتوکین‌های التهابی می‌تواند باعث التهاب مزمن شود. افرادی که استرس مزمن دارند، بیشتر مستعد ابتلا به بیماری‌های ویروسی از جمله آنفولانزا و سرماخوردگی و همچنین سایر عفونت‌ها هستند. استرس همچنین می‌تواند زمان بهبودی شما را از یک بیماری یا آسیب افزایش دهد.
تاثیر استرس بر باروری
استرس می‌تواند بر سیستم تناسلی مردان و زنان تأثیر بگذارد و به‌طور بالقوه منجر به ایجاد مشکلاتی در میل جنسی، ارگاسم و حفظ نعوظ شود.استرس همچنین می‌تواند بر تولید اسپرم و بلوغ اسپرم تأثیر بگذارد. زوج‌هایی که در حال تلاش برای بچه دار شدن هستند، اگر هر دو نفر یا یکی از آنها در حال گذراندن یک واقعه استرس‌زا در زندگی باشند، ممکن است با مشکل مواجه شوند.
تاثیر استرس بر سیستم قلبی عروقی
قلب و رگ‌های خونی با هم همکاری می‌کنند تا غذا و اکسیژن را برای اندام‌های بدن فراهم کنند. فعالیت قلب و رگ‌ها در پاسخ بدن به استرس نیز نقش دارد.استرس حاد باعث افزایش ضربان قلب و انقباضات شدیدتر ماهیچه قلب می‌شود و هورمون‌های استرس (آدرنالین، نورآدرنالین و کورتیزول) به عنوان انتقال دهنده‌های عصبی این اثرات عمل می‌کنند.
علاوه بر این، رگ‌های خونی که خون را به عضلات بزرگ و قلب هدایت می‌کنند، منبسط می‌شوند و در نتیجه میزان خون پمپاژ شده به این قسمت‌های بدن افزایش می‌یابد و فشار خون بالا می‌رود. پس از پایان دوره استرس حاد، بدن به حالت عادی برمی‌گردد.
استرس مزمن می‌تواند در ایجاد مشکلات بلندمدت قلب و عروق نقش داشته باشد. افزایش مداوم ضربان قلب و بالا بودن سطح هورمون‌های استرس و فشار خون می‌تواند بر بدن تاثیر بگذارد. این استرس بلند مدت و مداوم می‌تواند ریسک ابتلا به فشار خون بالا، حمله قلبی و سکته مغزی را افزایش دهد.
علاوه بر این، استرس حاد مکرر و استرس مزمن می‌تواند به به ایجاد التهاب در سیستم گردش خون، به ویژه در عروق کرونری کمک کند. گفته می‌شود این یکی از چیزهایی است که استرس را با حمله قلبی مرتبط می‌کند.
پس استرس چه زمانی منفی و آزاردهنده می‌شود؟
وقتی به طور مداوم استرس را تجربه کنید،وقتی در درازمدت آن را تجربه کنید،
وقتی بیش از اندازه توان‌تان استرس را تجربه کنید.
این همان استرس منفی است که باعث آسیب به بدن و همینطور ذهن شما می‌شود. همانطور که در مقاله عوارض استرس هم گفتم، این حس می‌تواند شما را به مرز ناامیدی، افسردگی و… برساند. همینطور می‌تواند بیماری‌های قلبی، فشار خون و… زیادی را هم برای‌تان به وجود بیاورد.
نحوه برخورد با استرس در بدن همه ی ما ( خانم ها و آقایون ) یکسان است ؟
از نظر فیزیکی رویداد یکسانی در مورد بروز استرس برای همه ی ما اتفاق می افتد. به محض این که با شرایط استرس زا برخورد می کنیم، پاسخ اولیه ی ما در مقابل استرس به صورت «جنگ و گریز» آشکار می شود.در این وضعیت، میزان تنفس افزایش می یابد (امکان استفاده ی مغز و عضلات از اکسیژن اضافی)، ضربان قلب افزایش می یابد، فشارخون بالا می رود، قند و چربی بیشتری برای تولید انرژی اضافی به درون رگ ها آزاد می شود، انقباض عضلانی بیشتر شده، بزاق دهان کم می شود و میزان تعریق بدن افزایش می یابد.
تمام حواس ما فعال می گردند و آدرنالین و کورتیزول به منظور آمادگی هر چه بهتر در بدن آزاد می شوند. این پاسخ های فیزیولوژیکی خودکار بسیار مفید بوده و برای ما چون اعلام وضعیت خطر است؛ به عنوان مثال، هنگامی که خانه ی ما آتش می گیرد بروز این واکنش ها باعث می شود که ما به سرعت از موقعیت خطر بگریزیم.
برای مثال دیگر، اگر شما به ملاقات مهمی که فردا در محل کارتان خواهید داشت فکر کنید، واکنش های خودکاری در شما ایجاد می شود که نمایانگر این است که شما با مشکلی مواجه شده اید. در مثال اول، انرژی اضافی بدن در مسیر مفیدی به کار می افتد
اما در مثال دوم، انرژی تولید شده جایی برای مصرف شدن ندارد؛ بنابراین، همان طور که نشسته اید و به ملاقات فردا فکر می کنید هورمون های مربوط به استرس در سراسر بدنتان پراکنده می شوند – لذا شما در تمام بدنتان حالت آماده باش را حس می کنید. در برخی از افراد در چنین مواردی ترشح اسید معده زیاد می شود که در صورت ادامه ی آن ، احتمال بروز زخم معده در آنان افزایش می یابد.
همچنین طولانی بودن استرس و ناتوانی در سازگاری مناسب با آن منجر به خستگی بدنی شده و امکان ابتلا به بیماری قلبی و کلیوی را افزایش می دهد.
خلاصه
-
استرس، ناشی از نیاز ما به ایجاد توازن در مقابل تغییرات است.
-
استرس در حد کم لازم و ضروری است. - سه مرحله ی استرس عبارت اند از: اعلام خطر، مقاومت و فرسودگی.
- بعضی افراد با ویژگی های خاص فردی بیشتر از افراد دیگر دچار استرس می شوند.
- استرس در درازمدت منجر به بیماری جسمی و روانی می شود.
- متعاقب عکس العمل بدن به استرس، واکنش های فیزیولوژیکی خاصی در فرد ایجاد می شود که آن واکنش ها به ما در سازگاری هر چه بهتر با موقعیت های مخاطره آمیز کمک کنند.
- حتی فکر کردن به یک مسئله ی خاص نیز می تواند، باعث ایجاد واکنش های فیزیولوژیکی مربوط به استرس شود.
- مترجم: سیاوش جمالفر - مهرنوش انصاری
منبع: گروه مترجمان
