اسامی و القاب مشهور حضرت معصومه
حضرت فاطمه معصومه(سلام‌الله‌علیها) دختر امام موسی بن جعفر(علیهماالسلام) هفتمین امام شیعیان و نجمه خاتون است. وی از شخصیت‌های مورد احترام شیعیان است و آرام‌گاه مطهرش در شهر قم میباشد.
کتاب «مستدرک سفینه البحار» تاریخ تولد ایشان را طبق اسناد به دست آمده، روز ۱ ذیقعده سال ۱۷۳(ه.ق) در شهر مدینه می‌داند.[1] کمتر امام‌زاده ای به اندازه حضرت معصومه(سلام‌الله‌علیها) مورد توجّه و سفارش امامان معصوم(علیهم‌السلام) قرار گرفته است،
درباره عظمت و مقام فاطمه معصومه(سلام‌الله‌علیها) حدود یازده روایت وارد شده است، حتی سال‌ها قبل از ولادت آن حضرت(حدود 45 سال قبل) امام صادق(علیه‌سلام) سخنان بسیار ارزشمندی درباره عظمت و فضیلت آن بانو بیان داشته است که نشان از اوج عظمت و فضیلت آن حضرت دارد.
یکی از شیعیان خدمت امام صادق(علیه‌سلام) رسید و مشاهده کرد که آن حضرت در کنار گهواره با کودکی سخن میگوید، تعجب کرد و عرض کرد: «آیا با این نوزاد سخن می‌گویید؟» حضرت صادق(علیه‌سلام) فرمود: «اگر تو هم مایل هستی می‌توانی نزد او بیایی و با او گفتگو کنی».
او میگوید: «نزد گهواره آن نوزاد رفتم، سلام کردم، جواب سلامم را داد و به من گقت: «نامی که برای دختر تازه به دنیا آمده‌ات برگزیده‌ای عوض کن، زیرا خداوند آن نام را دشمن می‌دارد».
سخنان آن نوزاد و اطلاع او از اخبار پنهانی و نهی از منکر او، من‌را بیشتر به تعجب واداشت و بهت‌زده شدم، امام صادق(علیه‌سلام) فرمود: تعجب نکن! این کودک فرزندم موسی(علیه‌السلام) است خداوند از او دختری به من عنایت می‌کند که نامش «فاطمه» است او در سرزمین «قم» به خاک سپرده میشود، و هر کس او را زیارت کند، بهشت بر او واجب میشود«.[2]
القاب حضرت فاطمه معصومه عبارت‌اند از: «معصومه» ، «کریمه اهل بیت» ، «طاهره» ، «حمیده» ، «رشیده» ، «تقیّه» ، «مرضیّه» ، «رضیّه» ، «برّه اختُ الرّضا»(علیه‌سلام).[3] و از این میان دو لقب «معصومه و کریمه اهل بیت» از همه مشهورتراند.
فاطمه
ایشان هم نام دختر پیامبر اسلام حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) فاطمه نامیده شده است. حضرت فاطمه معصومه(سلام‌الله‌علیها) نیز چون حضرت فاطمه زهرا(سلام‌الله‌علیها) دارای مقام شفاعت است و به واسطه این بانوی گرامی بسیاری از شیعیان داخل بهشت میگردند. در این باره امام صادق(علیه‌السلام) میفرماید:
«... آگاه باشید، برای بهشت هشت در است؛ سه تا از آنها به سوی قم باز میشود. در آنجا بانویی دفن خواهد شد. او از جمله فرزندانم، و نامش فاطمه دختر موسی(علیه‌السلام) است به شفاعت او همه شیعیان داخل بهشت میگردند».[4]
در زیارتنامه حضرت معصومه نیز به مقام شفاعت ایشان برای شیعیان اشاره شده که طبق آن شیعیان وارد بهشت خواهند شد.
این مجلله عظیم الشان هم نام حضرت زهرا (سلام الله علیها) و فاطمه یا فاطمه کبری نامیده شده است.در روایتى درباره مقام والا و عظمتشان حضرت زهرا (سلام الله علیها) و علت نامیده شدن ایشان به فاطمه آمده است:
محمد بن مسلم گفت: از ابوجعفر امام باقر (علیه السلام) شنیدم که فرمود:فاطمه داراى جایگاهى کنار در جهنم است. وقتى روز قیامت میشود،میان دو چشم هر نفر، مومن یاکافر نگاشته میشود. آنگاه به کسیکه دوستدار اهل‌بیت است و گناهان فراوانى دارد،
دستور دادهمیشود به آتش افکنده گردد. وقتى حضرت فاطمه آن شخص را میبیند،میگوید: بارالها! مولاى من! مرا فاطمه نام نهادى و به واسطه منمیخواستى از کسانى که دوستدار من و ذریهام هستند، درگذریوعدهات حق است و تو از وعدهات تخلف نمیکنى.
در آن زمان خداوند عزیز و والامرتبه میفرماید: درست گفتى، تورا فاطمه نام نهادم و میخواستم به خاطرتو از کسى که دوستتدارد، و پیرو توست و به خاندانت علاقمند و پیرو آنان است،درگذرم. پیمانم حق است و من خلف وعده نمیکنم؛ به این سبب بهبندهام فرمان داخل شدن در آتش را دادم تاتو درباره او شفاعتکنى. تو را شفیع قرار دادم.
تا براى ملائکه و پیامبران وفرستادگانم و صاحبان این توقفگاه، جایگاه و منزلتت درپیشگاه منمشخص شود. هرکس را که دیدى میان دو چشمش کلمه مومن است، میگیریو داخل بهشت میکنى.
حضرت معصومه (سلام الله علیها)نیز چون حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها)داراى مقام شفاعتاست. و احتمالا نامیده شدن وى به فاطمه بیارتباط بااین مقامنبوده است. به هر تقدیر به واسطه این بانوى گرامى بسیارى ازشیعیان داخل بهشت میگردند. در اینباره امام صادق (علیه السلام) میفرماید:
«... الا ان للجنه ثمانیه ابواب، ثلاثه منها الى قم. تقبض فیهاامراه هى من ولدى و اسمها فاطمه بنت موسى تدخل بشفاعتها شیعتیالجنه باجمعهم.»
آگاه باشید، براى بهشت هشت دراست؛ سه تا از آنها به سوى قمباز میشود. در آنجا بانویى قبض روح میشود. او از جملهفرزندانم، و نامش فاطمه دختر موسى است. به شفاعت او همه شیعیانداخل بهشت میگردند.
برخى از نویسندگان در توضیح روایت فوق گفته اند:
مقتضاى این خبر آن است که از براى آن مخدره(فاطمه معصومه)درنزد خداى تعالى مقام محمودى میباشد که شفاعت نمودن آن مخدرهباشد(در)روزجزا. و از براى او نزد خدا شانى است عظیم که آنحضرت و هکذا برادرش حضرت رضا (علیه السلام) که در زیارتش می فرماید:
«ان لکعندالله شانا من الشان.» و هکذا حضرت جواد. درکتاب مفتاحالجنان مذکور است که حضرت رضا فرمود: هرکه زیارت کند او راهمچنان است که مرا زیارت کرده است. گرچه مولف مفتاح معلومنیست، اما از احادیث معتبر نیز(چنین مطلبى)استفاده میشود. درحدیث است که «من زار ذریتهما کانما زارهما» ؛ هرکس ذریه حضرتحسن و حسین را زیارت کند، مثل کسى است که خود آنها را زیارتکند. حضرت معصومه و حضرت عبدالعظیم حسنى نیز مشمول همین حکم می باشند.
معصومه:
حضرت فاطمه معصومه(سلام‌الله‌علیها) غرق در عبادت بود؛ به همین خاطر بود که لقب «معصومه» از سوی امام رضا(علیه‌السلام) به این بانوی عظیم‌الشان اعطا گردید. امام رضا(علیه‌السلام) درباره عظمت حضرت معصومه فرمودند: «هر کس خواهرم معصومه را در قم زیارت کند، مانند کسی است که من‌را زیارت کرده است». [6]
حضرت فاطمه معصومه(سلام‌الله‌علیها) دختر امام موسی بن جعفر(علیهماالسلام) هفتمین امام شیعیان و نجمه خاتون است. وی از شخصیت‌های مورد احترام شیعیان است و آرام‌گاه مطهرش در شهر قم میباشد.
کتاب «مستدرک سفینه البحار» تاریخ تولد ایشان را طبق اسناد به دست آمده، روز ۱ ذیقعده سال ۱۷۳(ه.ق) در شهر مدینه می‌داند.[1] کمتر امام‌زاده ای به اندازه حضرت معصومه(سلام‌الله‌علیها) مورد توجّه و سفارش امامان معصوم(علیهم‌السلام) قرار گرفته است،
درباره عظمت و مقام فاطمه معصومه(سلام‌الله‌علیها) حدود یازده روایت وارد شده است، حتی سال‌ها قبل از ولادت آن حضرت(حدود 45 سال قبل) امام صادق(علیه‌سلام) سخنان بسیار ارزشمندی درباره عظمت و فضیلت آن بانو بیان داشته است که نشان از اوج عظمت و فضیلت آن حضرت دارد.
یکی از شیعیان خدمت امام صادق(علیه‌سلام) رسید و مشاهده کرد که آن حضرت در کنار گهواره با کودکی سخن میگوید، تعجب کرد و عرض کرد: «آیا با این نوزاد سخن می‌گویید؟» حضرت صادق(علیه‌سلام) فرمود: «اگر تو هم مایل هستی می‌توانی نزد او بیایی و با او گفتگو کنی».
او میگوید: «نزد گهواره آن نوزاد رفتم، سلام کردم، جواب سلامم را داد و به من گقت: «نامی که برای دختر تازه به دنیا آمده‌ات برگزیده‌ای عوض کن، زیرا خداوند آن نام را دشمن می‌دارد».
سخنان آن نوزاد و اطلاع او از اخبار پنهانی و نهی از منکر او، من‌را بیشتر به تعجب واداشت و بهت‌زده شدم، امام صادق(علیه‌سلام) فرمود: تعجب نکن! این کودک فرزندم موسی(علیه‌السلام) است خداوند از او دختری به من عنایت می‌کند که نامش «فاطمه» است او در سرزمین «قم» به خاک سپرده میشود، و هر کس او را زیارت کند، بهشت بر او واجب میشود«.[2]
القاب حضرت فاطمه معصومه عبارت‌اند از: «معصومه» ، «کریمه اهل بیت» ، «طاهره» ، «حمیده» ، «رشیده» ، «تقیّه» ، «مرضیّه» ، «رضیّه» ، «برّه اختُ الرّضا»(علیه‌سلام).[3] و از این میان دو لقب «معصومه و کریمه اهل بیت» از همه مشهورتراند.
فاطمه
ایشان هم نام دختر پیامبر اسلام حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) فاطمه نامیده شده است. حضرت فاطمه معصومه(سلام‌الله‌علیها) نیز چون حضرت فاطمه زهرا(سلام‌الله‌علیها) دارای مقام شفاعت است و به واسطه این بانوی گرامی بسیاری از شیعیان داخل بهشت میگردند. در این باره امام صادق(علیه‌السلام) میفرماید:
«... آگاه باشید، برای بهشت هشت در است؛ سه تا از آنها به سوی قم باز میشود. در آنجا بانویی دفن خواهد شد. او از جمله فرزندانم، و نامش فاطمه دختر موسی(علیه‌السلام) است به شفاعت او همه شیعیان داخل بهشت میگردند».[4]
در زیارتنامه حضرت معصومه نیز به مقام شفاعت ایشان برای شیعیان اشاره شده که طبق آن شیعیان وارد بهشت خواهند شد.
این مجلله عظیم الشان هم نام حضرت زهرا (سلام الله علیها) و فاطمه یا فاطمه کبری نامیده شده است.در روایتى درباره مقام والا و عظمتشان حضرت زهرا (سلام الله علیها) و علت نامیده شدن ایشان به فاطمه آمده است:
محمد بن مسلم گفت: از ابوجعفر امام باقر (علیه السلام) شنیدم که فرمود:فاطمه داراى جایگاهى کنار در جهنم است. وقتى روز قیامت میشود،میان دو چشم هر نفر، مومن یاکافر نگاشته میشود. آنگاه به کسیکه دوستدار اهل‌بیت است و گناهان فراوانى دارد،
دستور دادهمیشود به آتش افکنده گردد. وقتى حضرت فاطمه آن شخص را میبیند،میگوید: بارالها! مولاى من! مرا فاطمه نام نهادى و به واسطه منمیخواستى از کسانى که دوستدار من و ذریهام هستند، درگذریوعدهات حق است و تو از وعدهات تخلف نمیکنى.
در آن زمان خداوند عزیز و والامرتبه میفرماید: درست گفتى، تورا فاطمه نام نهادم و میخواستم به خاطرتو از کسى که دوستتدارد، و پیرو توست و به خاندانت علاقمند و پیرو آنان است،درگذرم. پیمانم حق است و من خلف وعده نمیکنم؛ به این سبب بهبندهام فرمان داخل شدن در آتش را دادم تاتو درباره او شفاعتکنى. تو را شفیع قرار دادم.
تا براى ملائکه و پیامبران وفرستادگانم و صاحبان این توقفگاه، جایگاه و منزلتت درپیشگاه منمشخص شود. هرکس را که دیدى میان دو چشمش کلمه مومن است، میگیریو داخل بهشت میکنى.
حضرت معصومه (سلام الله علیها)نیز چون حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها)داراى مقام شفاعتاست. و احتمالا نامیده شدن وى به فاطمه بیارتباط بااین مقامنبوده است. به هر تقدیر به واسطه این بانوى گرامى بسیارى ازشیعیان داخل بهشت میگردند. در اینباره امام صادق (علیه السلام) میفرماید:
«... الا ان للجنه ثمانیه ابواب، ثلاثه منها الى قم. تقبض فیهاامراه هى من ولدى و اسمها فاطمه بنت موسى تدخل بشفاعتها شیعتیالجنه باجمعهم.»
آگاه باشید، براى بهشت هشت دراست؛ سه تا از آنها به سوى قمباز میشود. در آنجا بانویى قبض روح میشود. او از جملهفرزندانم، و نامش فاطمه دختر موسى است. به شفاعت او همه شیعیانداخل بهشت میگردند.
برخى از نویسندگان در توضیح روایت فوق گفته اند:
مقتضاى این خبر آن است که از براى آن مخدره(فاطمه معصومه)درنزد خداى تعالى مقام محمودى میباشد که شفاعت نمودن آن مخدرهباشد(در)روزجزا. و از براى او نزد خدا شانى است عظیم که آنحضرت و هکذا برادرش حضرت رضا (علیه السلام) که در زیارتش می فرماید:
«ان لکعندالله شانا من الشان.» و هکذا حضرت جواد. درکتاب مفتاحالجنان مذکور است که حضرت رضا فرمود: هرکه زیارت کند او راهمچنان است که مرا زیارت کرده است. گرچه مولف مفتاح معلومنیست، اما از احادیث معتبر نیز(چنین مطلبى)استفاده میشود. درحدیث است که «من زار ذریتهما کانما زارهما» ؛ هرکس ذریه حضرتحسن و حسین را زیارت کند، مثل کسى است که خود آنها را زیارتکند. حضرت معصومه و حضرت عبدالعظیم حسنى نیز مشمول همین حکم می باشند.
معصومه:
حضرت فاطمه معصومه(سلام‌الله‌علیها) غرق در عبادت بود؛ به همین خاطر بود که لقب «معصومه» از سوی امام رضا(علیه‌السلام) به این بانوی عظیم‌الشان اعطا گردید. امام رضا(علیه‌السلام) درباره عظمت حضرت معصومه فرمودند: «هر کس خواهرم معصومه را در قم زیارت کند، مانند کسی است که من‌را زیارت کرده است». [6]
حضرت فاطمه معصومه مستغرق درعبادت، و از آلایش به معاصى وزشتیها پیراسته و عصمت مادرش زهرا (سلام الله علیها) در او تجلى نموده است.
براساس پارهاى از روایات، لقب معصومه از سوى امام رضا (علیه السلام) بهاین بانوى عظیم الشان اعطا گردید. علامه مجلسى دراین بارهگوید: امام رضا (علیه السلام)درجایى فرمود: «من زار المعصومه بقم کمنزارنی» هرکس معصومه را در قم زیارت کند، مانند کسى است که مرازیارت کرده است.
کریمه اهل‌بیت(علیهم‌السلام):
حضرت معصومه در زبان علما و فقهای شیعه به لقب «کریمه اهل‌بیت» یاد میشود. از میان بانوان اهل‌بیت(علیهم‌السلام) این نام زیبا تنها به او اختصاص یافته است. از دیگر مقامات آن حضرت که توسط امام باقر(علیه‌سلام) به آن حضرت نسبت داده شده است، کریمه اهل بیت بودن است. از مرحوم آیت الله العظمی «سید محمود مرعشی» نقل شده: «من بسیار علاقه‌مند بودم که به طریقی محل قبر شریف جده‌ام حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) را بیابم.
برای این مقصود، ختم مجرّبی انتخاب کرده و چهل شب به آن مداومت کردم، تا شاید با این طریق، از محل دفن حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) آگاه گردم. شب چهلم بعد از انجام ختم و توسل فراوان به بستر رفتم، در عالم خواب به محضر امام باقر(علیه‌سلام) یا امام صادق(علیه‌سلام) رسیدم، حضرت به من فرمود: «علیک بکریمة اهل البیت؛ به دامن کریمه اهل بیت چنگ بزن».
تصور کردم که منظور امام(علیه‌سلام) از این جمله حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) است. عرض کردم: «آری قربانت گردم، من نیز ختم را برای همین گرفتم که قبر حضرت را به من نشان دهید. حضرت فرمود:
«منظور من، حضرت معصومه در قم است». سپس افزود: به خاطر مصالحی، خداوند اراده کرده است که قبر حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) برای همیشه برای همگان مخفی باشد. از این رو قبر حضرت معصومه را تجلی‌گاه قبر حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) قرار داد و شکوه و عظمت مرقد حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) را در قبر حضرت معصومه(سلام‌الله‌علیها) متجلّی کرده است.
مرحوم سید محمود مرعشی پس ازمدتی با اعضای خانواده خود روانه قم شده و در آنجا ساکن میشود.[7]
براساس پارهاى از روایات، لقب معصومه از سوى امام رضا (علیه السلام) بهاین بانوى عظیم الشان اعطا گردید. علامه مجلسى دراین بارهگوید: امام رضا (علیه السلام)درجایى فرمود: «من زار المعصومه بقم کمنزارنی» هرکس معصومه را در قم زیارت کند، مانند کسى است که مرازیارت کرده است.
کریمه اهل‌بیت(علیهم‌السلام):
حضرت معصومه در زبان علما و فقهای شیعه به لقب «کریمه اهل‌بیت» یاد میشود. از میان بانوان اهل‌بیت(علیهم‌السلام) این نام زیبا تنها به او اختصاص یافته است. از دیگر مقامات آن حضرت که توسط امام باقر(علیه‌سلام) به آن حضرت نسبت داده شده است، کریمه اهل بیت بودن است. از مرحوم آیت الله العظمی «سید محمود مرعشی» نقل شده: «من بسیار علاقه‌مند بودم که به طریقی محل قبر شریف جده‌ام حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) را بیابم.
برای این مقصود، ختم مجرّبی انتخاب کرده و چهل شب به آن مداومت کردم، تا شاید با این طریق، از محل دفن حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) آگاه گردم. شب چهلم بعد از انجام ختم و توسل فراوان به بستر رفتم، در عالم خواب به محضر امام باقر(علیه‌سلام) یا امام صادق(علیه‌سلام) رسیدم، حضرت به من فرمود: «علیک بکریمة اهل البیت؛ به دامن کریمه اهل بیت چنگ بزن».
تصور کردم که منظور امام(علیه‌سلام) از این جمله حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) است. عرض کردم: «آری قربانت گردم، من نیز ختم را برای همین گرفتم که قبر حضرت را به من نشان دهید. حضرت فرمود:
«منظور من، حضرت معصومه در قم است». سپس افزود: به خاطر مصالحی، خداوند اراده کرده است که قبر حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) برای همیشه برای همگان مخفی باشد. از این رو قبر حضرت معصومه را تجلی‌گاه قبر حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) قرار داد و شکوه و عظمت مرقد حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) را در قبر حضرت معصومه(سلام‌الله‌علیها) متجلّی کرده است.
مرحوم سید محمود مرعشی پس ازمدتی با اعضای خانواده خود روانه قم شده و در آنجا ساکن میشود.[7]
حضرت معصومه درزبان علما و فقهاى شیعه به لقب «کریمهاهلبیت» یاد میشود. از میان بانوان اهل‌بیت این نام زیبا تنهابه او اختصاص یافته است.
بر اساس رویاى صادق و صحیح نسبشناس گرانقدر مرحوم آیتاللهسیدمحمود مرعشى نجفى(م 1338 ه .)این لقب از طرف امامصادق (علیه السلام)برحضرت معصومه اطلاق شده است. در این رویا امامصادق (علیه السلام)به آیت الله نجفى که با دعا و راز و نیاز تلاش پیگیریرا براى یافتن قبر مطهر حضرت زهرا (سلام الله علیها)آغاز کرده بود، خطابفرمود: «علیک بکریمه اهل‌بیت» ؛ برتوباد به کریمه اهل‌بیت.
بر اساس رویاى صادق و صحیح نسبشناس گرانقدر مرحوم آیتاللهسیدمحمود مرعشى نجفى(م 1338 ه .)این لقب از طرف امامصادق (علیه السلام)برحضرت معصومه اطلاق شده است. در این رویا امامصادق (علیه السلام)به آیت الله نجفى که با دعا و راز و نیاز تلاش پیگیریرا براى یافتن قبر مطهر حضرت زهرا (سلام الله علیها)آغاز کرده بود، خطابفرمود: «علیک بکریمه اهل‌بیت» ؛ برتوباد به کریمه اهل‌بیت.
لقب‌هاى حضرت معصومه علیهاالسلام از زیارتنامه ها
تا آنجایى که ما اطلاع یافتیم، سه زیارتنامه براى حضرت معصومه ذکر شده است: یکى از آنها مشهور و دوتاى دیگر غیرمشهوراست.
اسامى و لقب‌هایى که براى حضرت معصومه در دو زیارتنامه غیرمشهور ذکر شده، به قرار ذیل است:
طاهره(پاکیزه)؛ حمیده(ستوده)؛ برّه(نیکوکار)؛ رشیده(رشد یافته)؛ تقیه(پرهیزکار)؛ رضیه(خشنود از خدا)؛ مرضیه (مورد رضایت خدا)؛ سیده طاهره(بانوى پاکیزه)؛ سیده صدیقه(بانوى بسیار راستگو)؛ سیده رضیه مرضیه (بانوى خشنود از خدا و مورد رضاى او)؛ سیده نساء العالمین(سرور زنان عالم).
لقب‌هاى دیگر آن بانو
محدثه و عابده و مِقدامه(بانوى پیشتاز) از دیگر صفات و القابى است که براى حضرت معصومه عنوان شده است.
پی‌نوشت
[1]. مستدرک سفینه، شیخ علی نمازی، ج ۸، ص ۲۵۷.
[2]. ملبوبی، منهاج الدّموع، ص 441،محمدی اشتهاردی، حضرت معصومه، فاطمه دوم، ص 131.
[3]. کریمه اهل بیت، علی اکبر مهدی پور، 1415هـ.ق، ص38.
[4]. بحارالانوار، علامه مجلسی، ج 43، ص 14.
[6]. ریاحین الشریعه، ج 5، ص 35.
[7]. کریمه اهل بیت (علیه‌سلام)، مهدی پور، ص 43ـ45، حضرت معصومه، فاطمه دوم، ص 139.
نویسنده قسمتی از مقاله فوق محمد اصغری نژاد است.
این مقاله در تاریخ 1403/7/23 بروز رسانی شده است
https://btid.ir/content/41578
https://btid.ir/content/41578
