راهکارهای عملی جهت تبلیغ و ترویج فرهنگ وقف

ضرورت تبلیغ و پیام‏رسانی در عصر حاضر بر هیچکس پوشیده نیست و نقش آن در پیشرد مقاصد سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و حتی نظامی تا بدان پایه است که گاه تا بیش از نیمی از هزینه‏ های پنهان و آشکار یک کشور صرف تبلیغات می‏شود.

غفلت از این از امر حیاتی تاکنون ضایعات بسیاری را برای ملت و کشور ما داشته است. ما برای رساندن پیامهای انقلاب اسلامی و ارزشهای دینی و ملی فرصتهای گرانبهائی را از دست داده‏ایم. فرصتهائی که هرگز بازنخواهد گشت. 

وقف به عنوان اثری ماندگار تأثیرات فراوانی از دیرباز در جوامع اسلامی داشته است. این تأثیرات و برکات را می توان در دو بعد اجتماعی و فردی مورد بررسی و تحلیل قرار داد. در بُعد اجتماعی باعث ترویج نوع دوستی و همدردی با فقرا و درماندگان جامعه می شود که این امر آرامشی وصف ناپذیر را نصیب انسان می نماید.

از سوی دیگر وقف باعث آبادانی اماکن متبرکه می گردد اماکنی که همیشه جایگاهی امن برای دلسوخته گان و عاشقان اهل بیت بوده است. در بعد فردی نیز وقف باعث جاودانگی و ماندگاری نام انسان و تداوم و حیات و زندگی معنوی فرد بعد از مرگ او می شود.

تبلیغ و ترویج فرهنگ وقف در بین اقشار جامعه برکات فراوانی را برای جامعه به دنبال دارد که پرداختن به این موضوع لازم و ضروری به نظر می رسد. محقق در این پژوهش به بررسی راهکارهای عملی جهت تبلیغ و ترویج فرهنگ وقف در بین اقشار جامعه می پردازد.
 

طرح مسأله

مسأله مورد تحقیق ما تبلیغ و ترویج فرهنگ وقف در بین اقشار جامعه می باشد. تحقیق پیرامون این موضوع باعث ترویج فرهنگ وقف در جامعه خواهد شد که تاکنون متأسفانه تحقیق مجزا تا آن جا که محقق در کتابخانه های الکترنیکی و عمومی در سطح شهر به بررسی پرداخت به چنین موضوعی دست پیدا نکرد.

این تحقیق چون براساس آموزه های جامعه شناسانه مورد بررسی قرار گرفته می تواند در مجامع فرهنگی و آموزشی مورد استفاده اقشار مختلف خصوصاً مسئولان اوقاف گردد.
 

اهمیت موضوع

وقف تاکنون آثار و برکات فراوانی داشته است که ترویج حس نوع دوستیَ، و نشر فرهنگ معنویت وبقاع متبرکه که از دیرباز جایگاهی امن برای انسان ها بوده است می شود که آرامش معنوی انسان ها را به دنبال دارد. پرداختن به بررسی موضوع مقاله به علل فوق الذکر اهمیت موضوع را می رساند.

اهداف تحقیق
شناخت عواملی که باعث ترویج فرهنگ وقف در بین اقشار جامعه می شود.
 
فرضیات تحقیق
خانواده و نظام آموزشی از عوامل مهم ترویج وقف در بین اقشار جامعه می باشد.رسانه های جمعی و نهادهای اجتماعی از جمله عوامل مهم نهادینه نمودن فرهنگ وقف در جامعه می باشند.
 
کلید واژگان
فرهنگ: به مجموعه معانی و اعتقادات مشترک که کم و بیش به شکل یک نظام است و مبنای عمل افراد در گروه یا جامعه قرار می گیرد و اجبار اجتماعی از آن حمایت می کند نظام فرهنگی یا فرهنگ می گویند. (رجب زاده، 1380، ص7)

جامعه پذیری: آماده شدن فرد توسط جامعه برای بر عهده گرفتن نقش ها را جامعه پذیری می گویند. (رجب زاده، 1380، ص40)

نهادینه سازی: نهادینه سازی فرهنگ به معنای تبدیل آن به مجموعه ای از نقش ها و هنجارهاست که بنا به تعریف، اجبار اجتماعی از آن حمایت می کند. ( رجب زاده، 1380، ص30)

درونی شدن ارزش ها: اموری که در ابتدا برای فرد اهمیتی ندارد در جریان جامعه پذیری اهمیت پیدا می کند به طوری که فرد داوطلبانه آن ها را انجام می دهد.(رجب زاده، 1380، ص42)
 

بی ‏اطلاعی و یا کم اطلاعی از تأثیر فوق العاده‏ی تبلیغات

کسانی با برداشت غلط از مفهوم سرنوشت، تقدیر، سعادت و شقاوت، که توجیه‏گ ر تنبلی، رکود و مسؤولیت ناشناسی آنان است،

در امر تبلیغات نیز دچار اشتباه شده اند. اینگونه افراد می ‏پندارند که اگر در سرنوشت کسی، گمراهی و شقاوت رقم خورده باشد، تبلیغ یا عدم کوچکترین اثری در او نخواهد گذاشت. زیرا هیچکس را از چنگال تقدیر و سرنوشت گریز و گریزی نیست،

در کف شیر نر خونخواره‏ای
غیر تسلیم و رضا کو چاره‏ای

اما می‏دانیم که این طرز فکر نه با ساختار روحی بشر سازگار است و نه با مبانی مسلم شریعت همگون.زیرا اولا فطرت و خلقت آدمی به گونه‏ای است که هر کس خود را مختار و آزاد احساس می‏کند و به قول مولوی:
اینکه گوئی این کنم یا آن کنم
خود دلیل اختیار است‏ای صنم

و ثانیا این تصور، دقیقا در تضاد با فلسفه ‏ی ارسال رسل الهی و انزال کت بآسمانی است و اگر تبلیغات تأثیری در هدایت و تغییر سرنوشت مردم نداشت خداوند متعال، پیامبرش را مخاطب و خطاب (یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک) نمی‏کرد .

و آن حضرت برای سعادتمندی جامعه، خود را بدان حد به زحمت و مشقت نمی افکند که شب و روز و آسایش خود را فدای این کار نماید، تا جایی که آیه‏ی (طه ما انزلنا علیک القرآن لتشقی) بر قلب مبارکش نازل شود.

تبلیغات به حکم عقل و شرع و تجربه، تأثیر غیرقابل انکاری بر روی افکار، عواطف و تصمیمات مردم دارد. امام رضا (ع) در کلامی بس زیبا و عمیق در بیان لزوم گسترش علوم اهل بیت (ع) در میان مردم می‏فرماید: »

فان الناس لو علموا محاسن کلامنا لاتبعونا...« یعنی مردم اگر از زیبائی‏های سخن ما آگاه شوند بی‏تردید از ما تبعیت خواهند کرد. بنابراین محرومیت بشر از معارف الهی و علوم ائمه معصومین (ع) در اثر کم توجهی و غفلت مسلمین از نقش بی‏بدیل تبلیغات است.

بی ‏توجهی به شیوه‏ها و ابزار جدید تبلیغاتی و عدم استفاده ‏ی بهینه از فن‏آوری در جهت رساندن پیاماین نیز یکی از دلایل مهم بی‏خبری مردم جهان از گهرهای گرانبهای ارزشهای الهی و مردمی ماست.

بسیاری از ملت‏ها و جوامع کنونی از اندیشه ‏های مکتب و خصلتهای انسانی جامعه‏ ی ما چون نوع‏دوستی، خیرخواهی، جوانمردی، مروت، از خودگذشتگی، ایثار، احسان، گذشت، دگردوستی و دهها صفت مردمی که در حد اعلای خود در مردم این مرز و بوم موج می‏زند بی‏اطلاعند.

گسترش و تعمیق این پیامهای انسانی بدون تردید نیازمند تحولی اساسی در نوع نگرش ما به امر تبلیغ و ابزارهای تبلیغاتی است. تبلیغات کلامی و قلمی براساس شیوه‏های قدیمی منبر و کتاب، در عصر ارتباطات کارآئی چندانی ندارد ؛

گرچه در حد خود مؤثر و لازم است ولی به هیچ‏وجه کافی نیست. امروز می‏توان و باید کلام حق را علاوه بر منبر مرسوم، از فراز منبر امواج و ابزار جدید به گوش تشنگان حقیقت رساند و آثار قلمی را نیز گذشته از صفحه‏ی کاغذ، از صفحه‏ی مونیتور و اینترنت در برابر چشمان جستجوگر مردم جهان گشود.

یکی از مقوله‏های انسانی که جامعه‏ ی ما سخت نیازمند آشنائی با آن است و جهان بشری نیز دیر یا زود باید این تجربه‏ی موفق فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی را به عنوان آمیزه‏ای مبارک از تلاقی »ماده« و »عاطفه« بپذیرد مقوله‏ی »وقف« است.

یعنی همان مال و ثروتی که یکی از عوامل اختلاف، نزاع، بدبینی و آدمکشی در جامعه‏ی جهانی است، در قالب وقف توأم با عاطفه و محبت و بدون مزد و منت توسط انسانی نیکوکار برای همیشه در اختیار همنوعان قرار می‏گیرد، و بستری برای رشد صفات عالیه‏ی اخلاقی مانند محبت، فداکاری و خیرخواهی می‏گردد.

سخن اینجاست که آیا ابعاد گسترده‏ی این تجربه‏ی موفق انسانی را می‏توان تنها با کتاب و مجله تشریح کرد؟ آیا وقت آن نرسیده است که مراکز برنامه‏ ریزی و تصمیم‏گیری کشور، فرصتی را برای معرفی و شناسائی وقف از طریق تهیه و ساخت فیلم و سریال و تشکیل بانک اطلاعات وقف و استفاده از اینترنت و دیگر ابزارهای تأثیرگذار فراهم آورد؟

ذکر این نکته لازم است که برای استفاده از درآمد هر یک از موقوفات، مصرف خاصی از جانب واقف تعیین شده است و محدودیت‏های شرعی و قانونی، اجازه نمی‏دهد تا عواید موقوفات صرف تبلیغ »اصل وقف« شود. در همین جا برای جبران این نقیصه‏ ی بزرگ پیشنهادی را مطرح می‏کنیم.

و امیدواریم که مورد توجه کسانی که تصمیم دارند اموالشان را در راه یکی از نیازهای جدی جامعه مصرف کنند قرار گیرد، و آن اینکه انسانهای خیر بخشی از اموالشان را وقف تبلیغ وقف کنند تا بتوان با استفاد ه از عواید آن، سنت حسنه‏ ی وقف و صدقه‏ی جاریه را که میراث گرانبهای پیامبر عزیز و عترت طاهره و صحابه آن حضرت و ائمه‏ی معصومین، علیهم السلام، است به شیوه ‏های مؤثر روز ترویج نمود.

البته دولت خدمتگزار و مجلس شورای اسلامی و صدا و سیما و سایر نهادها می‏توانند هر یک به نوبه‏ی خود در گسترش فرهنگ وقف سهمی را به عهده گرفته و باقیات صالحاتی از خود بر جای گذارند. و نباید اینگونه مخارج را هزینه‏های از دست رفته تلقی کنند، .

زیرا سرمایه‏ گذاری برای تبلیغ وقف با قطع نظر از ثواب و اجر اخروی، سرمایه‏گذاری سودآوری است که موجب تشویق و اقدام عملی مردم برای وقف جدید می‏گردد و در اندک زمان با ایجاد مراکز خیریه و موقوفات جدید، عایدات فرهنگی، بهداشتی، خدماتی و اقتصادی فراوانی را به میزان چندین برابر هزینه‏های انجام شده به جامعه بازخواهد گرداند.(1)

راهکارهای عملی جهت تبلیغ و ترویج فرهنگ وقف
 راهکارهای عملی جهت تبلیغ و ترویج فرهنگ وقف در بین اقشار مختلف جامعه می باشد. در این تحقیق که در بخش نظری آن به شیوه کتابخانه ای صورت گرفته و در بخش یافته ها به شیوه میدانی انجام گرفته است .

با توجه به اطلاعات محقق در زمینه های مذهبی و جامعه شناسی این تحقیق به شیوه ای کاملاً جامعه شناسانه صورت پذیرفته است. نتایج این تحقیق می تواند مورد استفاده مسئولان فرهنگی خصوصاً دست اندرکاران اوقاف قرار گیرد.

عواملی مثل خانواده، گروه همسالان، نظام آموزشی، رسانه های جمعی، هنر و ادبیات، نهادهای مذهبی در تبلیغ و ترویج فرهنگ وقف در بین اقشار مختلف جامعه بسیار مؤثر می باشند چون این عوامل بر شکل گیری شخصیت انسان ها و جامعه پذیری آن ها مؤثرند.

از طرفی براساس آموزه های قرآن که وظایف دولتمردان نظام اسلامی ترویج فرهنگ خیرات و نیکی ها در جامعه می باشد دولتمردان وظیفه دارند ضمن حفاظت و استفاده صحیح از موقوفات موجود فرهنگ وقف را در جامعه ترویج دهند و آثار و برکات آن را از طریق رسانه های گروهی و نهادهای فرهنگی برای مردم جامعه بیان نمایند.

بنابراین اگر نظام های اجتماعی طبق راهکارهای عملی بیان شده عمل نمایند افراد جامعه داوطلبانه در ترویج سنت حسنه وقف قدم برمی دارند و این امر به عنوان ارزش در وجود آن ها درونی می شود و ترویج سنت وقف را برای خود به عنوان یک تلکیف الهی داوطلبانه و عاشقانه انجام می دهند.

راهکارهای تبلیغ و ترویج فرهنگ وقف در بین اقشار مختلف جامعه

بخش اول: آموزه های قرآنی و سنت اهل بیت در این قسمت به دو بخش نظر دارد:

از دیدگاه قرآن یکی از وظایف دولتمردان حکومت اسلامی از جمله مسئولان نهادهای فرهنگی وظیفه دارند مروج نیکی ها و خوبی ها در جامعه اسلامی باشند که از جمله این نیکی ها ترویج فرهنگ وقف در بین اقشار مختلف جامعه می باشد.

قرآن کریم در این باره می فرماید:الَّذینَ اِن مکّناهم فی الارض اقاموا الصّلوه و آتوالزّکوه و اَمَرو بالمعروفِ و نَهَوا عنِ المنکر ولله عاقبه الاُمور؛ (سوره حج/ 41)

یاران خدا کسانی هستند که هر گاه در زمین به آن ها قدرت بخشیدیم نماز را به پا می دارند و زکات را ادا می کنند و امر به معروف و نهی از منکر نمایند و پایان همه کارها از آنِ خداست.

امام علی(علیه السلام) نیز در این باره می فرماید:ای مردم، مرا بر شما و شما را بر من حقی واجب است، حق شما بر من آن که از خیرخواهی شما دریغ نورزم و بیت المال را میان شما عادلانه تقسیم کنم، و شما را آموزش دهم تا بی سواد و نادان نباشید و شما را تربیت کنم تا راه و رسم زندگی را بدانید. (دشتی، 1379، ص87)

بنابراین از دیدگاه قرآن و نهج البلاغه، دولتمردان و مسئولان فرهنگی وظیفه دارند اهمیت و برکات وقف را در جامعه برای مردم بیان نماید تا فرهنگ وقف در جامعه نشر و گسترش یابد.
 
بخش دوم: عوامل مؤثر در ترویج فرهنگ وقف در بین اقشار جامعه عبارتند از:
در این بخش به بررسی عواملی می پردازیم که در ترویج فرهنگ وقف نقش عمده ای دارند. این عوامل عبارتند از:

1- نظام خانواده 2- گروه دوستان و همسالان 3- نظام آموزشی 4- رسانه های گروهی 5- هنر و ادبیات 6- نهادهای مذهبی
1- نظام خانواده

الف) بررسی نقش خانواده در ترویج فرهنگ وقف از دیدگاه جامعه شناسان
نخستین عاملی که فرد را برای انجام اعمال خیر و نیکی ها آماده می نماید خانواده است. مادر نخستین فردی است که نوزاد با او ارتباط برقرار می کند و برای جلب توجه او رفتار ویژه ای را در پیش می گیرد. وقتی کودک رشد می کند برای پدر و اطرافیان دیگر نیز جلب توجه می کند .

و از طریق تقلید و تلقین،  الگوهای رفتاری را از آنان یاد می گیرد. کودک بیشتر اوقات در کنار پدر و مادر به سر می برد و به آنان بسیار علاقه دارد و الگوی او واقع می شوند. کودک زبان را از پدر و مادر می آموزد و پدر و مادرند که هنجارها و ارزش های جامعه را به او القا می کند.

کودک نخستین درس را پیرامون همکاری، نظم، انضباط، بردباری، ایثار و محبت و نوع دوستی را در کانون گرم خانواده فرا می گیرد.

امام علی(علیه السلام)ر به عنوان پدری بزگوار در نظام خانواده عملاً ترویج فرهنگ وقف را در خانواده خویش اجرا می نماید و تولیت سرپرستی اوقاف خود را بر عهده امام حسن(علیه السلام) و سپس بر عهده امام حسین(علیه السلام) قرار داد.در این بار محدثان بزرگ نوشته اند که :

ابو نیزر می گوید: من اداره دو ملک، یکی عین ابی نیزر و دیگری بغیبغه را به عهده داشتم. علی بن ابی طالب(علیه السلام) نزد من آمد و ... سپس کلنگ را برداشت و داخل چاه رفت و شروع به کندن کرد، اما مدتی گذشت و آب نرسید.
حضرت در حالی که از پیشانیش عرق وی چکید بیرون آمد و عرق پیشانی خود را پاک کرد و دوباره کلنگ را برداشت و به درون چاه رفت و شروع به کندن کرد و همهمه می کرد. ناگهان آب مانند گردن شتر بیرون زد و علی به سرعت بالا آمد و فرمود:

خدا را گواه می گیرم که این صدقه است. دوات و کاغذی برایم بیاور. ابونیزر می گوید: من به سرعت دوات و کاغذ حاضرم کرد و علی(علیه السلام) نوشت:

« به نام خداوند بخشنده مهربان. بدین وسیله بنده خدا، علی امیرامؤمنان دو ملک معروف به چشمه آبی نیزر و بغیبغه را صدقه قرار داد تا برای تهیدستان مدینه و در راه ماندگان تا به واسطه این دو (صدقه) خداوند در روز قیامت چهره او را از گرمای آتش نگهدارد؛

نه فروختنی  هستند و نه بخشیدنی  تا این که خداوند آن هار را به ارث قبرد و او بهترین وارثان است. مگر این که حسن و حسین به آن ها احتیاج پیدا کنند که در این صورت در اختیار آنان می باشد و جز این دو برای کسی دیگری نمی باشد. (ری شهری، 1379، ص6983)

و بدین وسیله حضرت علی(علیه السلام) به عنوان یک پدر فرهنگ وقف را بین فرزندانش ترویج می دهد.
 
راهکارهای عملی در تبلیغ و ترویج فرهنگ وقف توسط والدین در نظام خانواده
1-    آموزش عملی والدین به فرزندان از طریق انجام عملی سنت حسنه وقف.
2-   تشویق فرزندان در انجام اعمال خیر و نیکی ها از جمله انجام سنت حسنه وقف
3-  بیان اهمیت وقف از دیدگاه قرآن و اهل بیت برای فرزندان توسط والدین
 

2- گروه دوستان

یکی دیگر از عوامل مؤثر در ترویج فرهنگ وقف در بین اقشار جامعه، گروه دوستان و همسالان می باشد. بر خلاف رابطه کودک با پدر و مادر، رابطه فرد با دوستان، رابطه تساوی و برابری است و بر پایه تفاهم استوار است.

فرد از دوستان و همسالان، بسیاری از هنجارهای جامعه از جمله الگوهای همکاری و نوع دوستی و انجام نیکی ها و خیرات از جمله سنت حسنه وقف را فرا می گیرد.
 

راهکارهای عملی در ترویج فرهنگ وقف توسط گروه همسالان

1-    انتخاب گروه مروجان فرهنگ وقف از بین همسالان جهت تبیین و نشر این فرهنگ
3- نظام آموزشی

سومین عامل مهم آشنایی افراد با فرهنگ وقف نظام آموزشی می باشد. مطالعات جامعه شناسان نشان می دهد که آموزش و پرورش نقش بسیاری در تکوین شخصیت افراد و ترویج نیکی ها در جامعه دارد. این نظام در هر زمان میلیون ها نفر از افراد جامعه را تحت آموزش خود قرار می دهد و آنان را با ارزش های اسلامی -اجتماعی آشنا می سازد.
 
راهکارهای عملی جهت ترویج فرهنگ وقف در جامعه توسط نظام آموزشی
1-    بیان اهمیت وقف در جامعه توسط دبیران دروس پایه مثل ریاضی، فیزیک، زیست شناسی

2-   بیان داستان هایی در مورد جاودانگی حیات انسان ها از طریق انجام سنت حسنه وقف توسط معلمان برای دانش آموزان

3-  تجلیل از والدین دانش آموزانی که سنت حسنه وقف را زنده می دارند در مدارس و دانشگاه ها توسط مسئولان این دو نظام آموزشی

4-   تشکیل کلاس های ضمن خدمت برای فرهنگیان و اساتید دانشگاه ها پیرامون اهمیت وقف و برکات آن در جامعه
5-   اختصاص مباحثی پیرامون عظمت وقف از دیدگاه قرآن و سنت اهل بیت در کتاب های دین و زندگی در مورد وقف
 

 4-   رسانه های  گروهی

با توجه به این که رسانه های گروهی به مراکزی قدرتمند و توانا تبدیل شده اند و می توانند از طریق شکل دادن به نمادها و فرهنگ بر رفتار افراد تأثیر می گذارند. (رجب زادهَ، 1380، ص25)
 
راهکارهای عملی برای ترویج فرهنگ وقف در بین اقشار جامعه توسط رسانه های جمعی موز آ
1-    پخش فیلم ها در شبکه های مختلف سیما که به طور مستقیم فرهنگ وقف را در جامعه ترویج می دهد.

2-   تهیه و تولید انیمیشن در مورد عظمت وقف و اثرات آن در جامعه برای کودکان و بزرگسالان
3-  تجلیل از خیران و واقفان در برنامه های مختلف سیما

4-   تأسیس یک شبکه ملی و یک شبکه جهانی که در آن سنت حسنه وقف را توسط اهل بیت پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) ترویج دهد.
 

5- هنر و ادبیات

هنر در مفهواصطلاحی و محدود شامل نقاشی، فیلم سازی، مجسمه سازی، معماری و موسیقی می شود. ادبیات شعر، نثر، نمایشنامه و داستان را شامل می شود. ادبیات و هنر تأثیر ناخودآگاه و بسزایی بر رفتار افراد دارند.

مثلاً موسیقی حماسی و رزمی احساس جانبازی و استقامت را برمی انگیزد. نقاشی و مجسمه سازی و بخصوص شعر و داستان و نمایشنامه از وسایل مهم تلقین اجتماعی هستند.

پژوهش ها نشان داده است که در اروپا داستان ها و فیلم های جنایی در ازدیاد بزهکاری نوجوانان تأثیر داشته است و جوانان را به سوی انحرافات اخلاقی سوق داده اند در حالی که ادبیات متعالی می تواند بُعد معنوی انسان را تقویت نموده او را به رفتار اخلاقی رهنمون  گردد. (نقوی، 1372، ص37)
 
راهکارهای عملی جهت ترویج فرهنگ وقف در بین اقشار مختلف جامعه توسط هنر و ادبیات 
1-    استفاده از نقاشی در ترویج فرهنگ وقف
2-   تهیه فیلم از زندگی واقفان بزرگ
3-  تهیه مجسمه از واقفان و خیران بزرگ بعد از حیات مادی آنان و نصب آن در میادین مهم شهر
4-   سرودن شعر در مورد فرهنگ وقف
5-   اجرای نمایش توسط هنرمندان درباره خیران و واقفان
6-   داستان نویسی در مورد تجلیل از زندگی واقفان و خیران و چاپ آن ها در مجلات و روزنامه خصوصاً مجلاتی که کودکان استفاده می کنند.
 

6-نهادهای مذهبی

دین به طور مستقیم و هم طور غیرمستقبیم نقش مهمی در ترویج ارزش های فرهنگی در جامعه دارد. نقش غیر مستقبیم دین به این صورت است که تمام عوامل فوق الذکر یعنی خانواده، گروه دوستان و ...

به تناسب میزان اعتبار و پذیرش دین در جامعه، تحت تأثیر آموزش های دینی و ارزش ها  و هنجارهای ناشی از آن هستند.

به همین دلیل در واقع افراد وقتی از طریق این عوامل، تحت قرار می گیرند، به نحو غیرمستقیم از دین تأثیر پذیرفته اند. در بین تمام ادیان، اسلام به خصوص در این زمینه نقش  برجسته تری ایفا می کند.
 

علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می نویسد:

اسلام تنها دینی است که اساس خود را خیلی صریح و روشن بر پایه اجتماع قرار داده است و در هیچ شأنی از شئوون خود، نسبت به اجتماع بی اعتنا نبوده است. برای روشن شدن مطلب کافی است که در گسترش فوق العاده اعمال انسانی و دسته های مختلف احکام آن ها مطالعه شود.

این دین الهی تمام آن ها را با کثرت فوق العاده ای که دارند احصا نموده و برای هر یک از آن ها حکمی مقرر داشته است و تمام این احکام و مقررات را نیز در قالب اجتماعی بیان داشته و تا آن جا که ممکن بوده است روح اجتماعی را در جمیع احکام و مقررات خود تنفیذ نموده است. (طباطبایی، بی تا،ج4، ص160)

از طرف دیگر دین در ترویج ارزش های اجتماعی نقش مستقیم دارد و آن از طریق نهادهای ویژه مذهبی است. بدین صورت که افراد در جریان آشنایی با نهادها و اماکن ویژه ای چون مساجد، حسینیه ها، هیأت های مذهبی مستقیماً با بخش مهمی از ارزش ها و هنجارهای دینی و اجتماعی آشنا می شوند و خود را با آن ها هماهنگ می سازد.

برای مثال ائمه جمعه و چماعات می توانند در مساجد در مورد اهمیت وقف و سیره پیامبر و اهل بیت مطالبی ارزشمند را بیان کنند که در ترویج فرهنگ وقف می تواند بسیار مؤثر باشد که برای نمونه به چند مورد آن اشاره می شود هم چنان که از پیامبربزرگوار اسلام(صلی الله علیه وآله وسلم) نقل شده که می فرماید:

« اذا مات ابن آدم انقطع عمله الا فی ثلاث: صدقه جاریه او علم ینتفع به او ولد صالح یدعوله؛ هر گاه فرزند آدم بمیرد عمل او قطع می شود مگر از سه چیز: صدقه جاریه (وقف) یا عملی که از آن سود برده شود و یا فرزند صالحی که برای او دعا کند.» (پاینده، بی تا، ص239)

و هم چنین نقل سنت و سیره اهل بیت برای مثال که حضرت علی(علیه السلام) ینبع صد چشمه در آورد و برای حاجیان خانه خدا، وقف فرمود و چاه هایی در راه مکه و کوفه حفر کرد و مسجد فتح را در مدینه و مسجدی را در مقابل قبر حمزه و در میقات و کوفه و بصره و آبادان بنا کرد. (مجلسی، بی تا، ص32)

یا از باب نمونه به قراری که مشهور است باغ هایی هم اکنون در محله «نخاوله» مدینه (محله شیه نشین) به نام باغ صباغ و باغ مرجان وجود دارد که از موقوفات امام حسن مجتبی(علیه السلام) یا حضرت علی ابن الحسین(علیه السلام) است. (سلیمی فر، 1370، ص59-58)

سایر ائمه نیز به نوبه خود در این امر خیر نقش داشتند.
راهکارهای عملی جهت توسعه فرهنگ وقف در بین اقشار مختلف جامعه توسط نهادهای مذهبی و اجتماعی

بیان اهمیت و جایگاه سنت حسنه وقف توسط امام جماعت مساجد و سخنرانان مذهبی

1-    تجلیل از واقفان و خیران بزرگ در مراسم نمازهای جمعه و جماعات
2-   برگزاری همایش در مورد اهمیت وقف و برکات آن در مساجد هر محله
3-  تجلیل از خانواده های واقفان در مساجد و مراسم نماز جمعه
 

نتیجه گیری:

در این تحقیق به دنبال راهکارهای عملی جهت تبلیغ و ترویج فرهنگ وقف در بین اقشار جامعه می باشیم که بعد از مطالعه کافی به این نتایج دست یافتیم که عواملی مثل خانواده، گروه دوستان، نظام آموزشی، رسانه های گروهی، هنر و ادبیات، نهادهای مذهبی و اجتماعی می توانند نقش عظیمی در تبلیغ و ترویج فرهنگ وقف داشته باشند.

چون این عوامل بر شکل گیری شخصیت انسان ها و جامعه پذیری آن ها مؤثرند. بنابراین اگر این نظام های اجتماعی طبق راهکارهای عملی بیان شده انجام وظیفه نمایند تمامی افراد جامعه از اقشار مختلف داوطلبانه انجام وقف را به عنوان یک وظیفه برای خود تلقی می نمایند.

و این امر مهم و سنت حسنه را به عنوان یک ارزش در وجود خود درونی نموده و تمامی مسلمانان و شهروندان خود را در جهت ترویج این فرهنگ نورانی مسئول می شمارند.
 
پیشنهادات
1-    حفاظت از حریم موقوفات موجود توسط مسئولان اوقاف و مسئولان نهادهای فرهنگی و اجتماعی و دولتمردان
2-   پخش فیلم در مورد اهمیت وقف و آثار وبرکات آن در جامعه توسط رسانه های جمعی
3-  بیان اهمیت وقف توسط اساتید دانشگاه ها و دبیران در نظام های آموزشی
4-   تجلیل از واقفان در همایش ها و مراسم نماز جمعه در تمامی شهرها
5-   بیان اهمیت وقف توسط والدین در نظام خانواده
6-   انجام عملی سنت حسنه وقف توسط والدین در خانواده
7-  استفاده از نقاشی در ترویج فرهنگ وقف
8-  اجرای نمایش توسط هنرمندان درباره خیران و واقفان
9-   تجلیل از خیران و واقفان در برنامه های مختلف سیما
 

منابع و مآخذ

1-    پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحه، انتشارات جاودان، تهران، بی تا، ص239.
2-   دشتی، محمد، ترجمه نهج البلاغه، انتشارات روح، قم، 1379.
3-  رجب زاده، احمد و دیگران، جامعه شناسی فرهنگ، شرکت چاپ و نشر کتاب های درسی، تهران، 1380.
4-   رجب زاده، احمد و دیگران، مطالعات اجتماعی، شرکت چاپ و نشر کتاب های درسی، تهران، 1380.
5-   رجب زاده، احمد، جامعه شناسی، شرکت چاپ و نشر کتاب های درسی، تهران، 1380.
6-   ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ترجمه حمیدرضا شیخی، انتشارات دارالحدیث، 1379.
7-  سلیمی فر، مصطفی، نگاهی به وقف و آثار اجتماعی و اقتصادی آن، انتشارات آستان قدس رضوی، 1370، چاپ اول.
طباطبایی، علامه سیدمحمدحسین، المیزان، ترجمه محمدرضا صالحی کرمانی، بنیاد فکری علامه، بی جا، بی تا.
 نویسنده بخشی از مقاله فوق: محمد علی خسروی می باشد
http://mohebzadehfasa.blogfa.com/post/17
این مقاله در تاریخ 1402/10/14 بروز رسانی شده است