آشنايي با واقفان بزرگ

گزارشي از افتتاح مجتمع آموزشي و پرورشي
موقوفه عبدالله رضوي در مشهد مقدس

مقدمه

غالبا در باب وقف سخن از واقف و خيرانديشي اوست و نوشته‏هايي که در اين زمينه به نگارش درآمده بيشتر به تمجيد از خصايل نفساني و بلندنظري‏هاي واقفان پرداخته‏اند و کمتر از گروه مقابل آنان سخن به ميان آمده است. ما در بررسي تاريخ وقف به دو گروه از انسانها برمي‏خوريم؛ گروهي براي رساندن خير و نيکي به ديگران از سويي با خداي خود و از سوي ديگر با مردم پيمان بسته‏اند و با گذشت و فداکاري بخش عظيمي از اموال و دارايي خود را وقف بهروزي و آسايش مردم رنجديده و بي‏پناه کرده‏اند. در برابر اين انسانهاي بافضيلت، کساني را مي‏بينيم که چشم طمع به ثروت و دارايي واقفان دوخته‏اند تا با تملّک غاصبانه و خارج نمودن موقوفات از وقفيت، مستحقان و مستمندان را از آن منابع پايان‏ناپذير محروم سازند. اين موقوفه‏خواران خداناشناس و آزمندان دنياپرست بسياري از املاک موقوفه را مورد تعدي قرار داده و به نيات پليدشان رسيده‏اند. از اين‏رو بايد قدرتي مؤثر و نيرويي فراگير تشکل مي‏يافت تا دست متجاوزان را از موقوفات کوتاه کند و پشتوانه‏اي براي واقفان خيرانديش باشد. چنين بود که سازمان اوقاف و امور خيريه شکل گرفت.
باري به خوبي در بررسي اين مسائل نقش مؤثر ادارات اوقاف و امور خيريه، در نگهداري موقوفات و حفظ حقوق مردم نيازمند دست‏تنگ آشکار است. به طوري که مي‏توان به يقين گفت که اگر سازمان اوقاف و امور خيريه به وجود نمي‏آمد تاکنون بسياري از موقوفات از ميان رفته بود و بسياري ديگر از رقبات ويران و باير مي‏گرديد، در اين حال چه تجاوزها که به حريم وقف نمي‏شد و از اين راه، چه ناسپاسيها که نسبت به واقفان خيرانديش، پيش نمي‏آمد!
بررسي تاريخ وقف و موقوفات نشان مي‏دهد که تا
قبل از سازمان گرفتن تشکيلات اداري مستقل براي اداره موقوفات و بازشناسي رقبات، بسياري از موقوفات، تبديل به ملک شخصي شده و بين وارثان تقسيم گشته، و بسياري از اين اراضي و املاک بدون آگاهي متصرفين آنها، کابين همسران گرديده است.
ولي اينک ادارات اوقاف با کارداني مسؤولان آگاه خويش جلو اين تجاوزها را گرفته و با کوشش بسيار، در بازيابي و زنده کردن رقبات و عمران آنها و بازسازي مستغلات و دريافت درآمد بيشتر و به کارانداختن درآمد رقبات در جهت بازدهي بيشتر و درنتيجه، سرمايه‏گذاري از طريق تأسيس شرکتهاي کشاورزي و دامپروري و کارخانه‏ها، مجتمع‏هاي تجاري و مسکوني و غيره، حرکت سازنده‏اي را آغاز کرده‏اند.
با اين ديدگاه بود که اداره کل اوقاف و امور خيريه استان خراسان قدم در راه احياي موقوفه عبداللّه‏ رضوي گذاشت و سالها کوشيد تا اين موقوفه گسترده و فراگير را از بست و بندهاي مزاحم اداري، مدعي‏هاي شخصي و خانوادگي و دهها گرفتاري و درگيري ديگر نجات داد و با کارداني و پشتکار مداوم، در نهايت، کار اين موقوفه گسترده به سامان رسيد و قدمهاي مؤثر و سودبخش در راستاي نيات بشردوستانه واقف برداشته شد.
يکي از مصارف موقوفه عبداللّه‏ رضوي، ساختن يک مجموعه آموزشي براي اطفال يتيم بود که اداره کل اوقاف استان خراسان از همان نخستين روزهاي تصدي امور موقوفه، کوشش خود را متوجه انجام اين سفارش و فريضه مذهبي و ملي گردانيد.
پس از بررسي‏هاي مختلف و فراهم آوردن امکانات اوليه به منظور احداث اين مجموعه و بعد از تهيه طرحهاي مختلف ساختماني و محوطه‏سازي و تصويب طرح نهايي، از خردادماه 1371 خورشيدي عمليات اجرايي اين مجموعه طبق نظر واقف، در محل باغ آرامگاه واقف و در محدوده جنوب شرقي اراضي موقوفه سوران، در مجاورت جاده مشهد ـ شانديز که باغي بسيار گسترده است، آغاز شد.
خوشبختانه، بخش اول اين مجتمع فرهنگي که به طريق شبانه‏روزي اداره مي‏شود چندي پيش با حضور حجة‏الاسلام والمسلمين امام جماراني نماينده محترم ولي فقيه و سرپرست سازمان اوقاف و امور خيريه و حجت‏الاسلام والمسلمين نظام‏زاده نماينده ولي فقيه و قائم‏مقام سازمان مزبور و آقاي دکتر نجفي وزير محترم آموزش و پرورش و تعدادي از افراد خير و نيکوکار مشهد به بهره‏برداري رسيد.
اميد است اين کودکان که شکوفه‏هاي نوشکفته بوستان دانش و معرفت‏اند بر مبناي اصول آموزش صحيح و موازين اسلامي در اين فضاي قدسي که مشام جان هر بيننده‏اي را معطر مي‏دارد و روح اميد در انسانهاي صالح و شايسته مي‏دمد، در آينده‏اي نه چندان دور درختهاي بارورعلم ومعرفت براي کشور اسلامي ما باشند.
موقوفه شادروان عبداللّه‏ رضوي را مي‏توان از بزرگترين و پربارترين موقوفات مشهد و خراسان شمرد. اين موقوفه، شامل اراضي بسيار وسيعي در چندين نقطه شهرستان مشهد مانند اراضي سوران و بژمهن و حسين‏آباد کرماني‏ها و همچنين مسافرخانه‏ها و مغازه‏ها، در داخل شهر مشهد و حتي داراي رقباتي در ديگر شهرهاي ايران است.
اين موقوفه از هر جهت بر بسياري از موقوفات ديگر خراسان برتري دارد و موارد مصرف آن بسيار چشمگير و قابل توجه بوده که از آن جمله موارد مصرف سه‏گانه آن شايان توجه است.
آقاي عبداللّه‏ رضوي در سال 1343 برابر وقفنامه رسمي، تمامي شش‏دانگ مزرعه سوران و دو رشته قنات داير و يک رشته قنات باير و ثلث از کل فاضل‏آب رودخانه شانديز و املاک ديگري را طبق اساسنامه براي انجام امور عام‏المنفعه وقف نمود و براي بهره‏برداري بهتر از اين موقوفه بزرگ، برابر سند رسمي و اساسنامه موجود، شرايطي قرار داد که قابل توجه است از آن جمله يادآور شده است که:
»کليه درآمد و عوايد حاصله از موارد وقف از هر جهت و هر بابت را، متوليان مربوطه در هر زمان و هر موقع، بايستي جمع‏آوري و پس از وضع مخارجات قنوات و اشجار و باغات به ده عشر تقسيم و به مصارف معينه ذيل برسد:
اول، يک چهاردهم از عوايد موقوفات براي ساختمان درمانگاه در مزرعه سوران و مداواي بيماران مراجعه‏کننده اختصاص داده شود که کاملاً مجهز و به بهترين طرزي از بيماران پذيرايي به عمل آيد، حتي‏الامکان.»
و نيز در اساسنامه مورخ 6/ 3 /1357 آمده است: »... سه دهم (سي درصد) از درآمد موقوفه به مصرف پرورشگاه برسد« که جزئي از »بنياد نيکوکاري« عبداللّه‏ رضوي (ميرزاي ناظر) است. در ذيل اين بند افزوده‏اند که بناي درمانگاه و ساختمان پرورشگاه را تکميل و همچنين درمانگاه و پرورشگاه بايد طبق شرايط مذکور در وقفنامه و اين اساسنامه اداره شود.
و نيز در سند وقفنامه آمده است که: »متوليان وقف موظف‏اند که روز عاشورا، هر ساله در مزرعه سوران اقامه عزاي حضرت سيدالشهدا (ع) نموده و يک دهم را نيز جهت روضه‏خواني و اطعام اهالي و مستضعفين در اين روز مصرف و خرج نمايند.«
به دنبال پايان يافتن جريانهاي ثبتي اداري موقوفه، اداره کل اوقاف خراسان با پشتکار و دقت از محل عوايد موقوفات به سرمايه‏گذاري و تأسيس شرکتها و پي‏گيري امر احداث ساختمان براي دارالايتام و فعاليتهاي کشاورزي پرداخت.
از آن جمله، در مزرعه سوران که بالغ بر شش‏هزار هکتار مساحت دارد علي‏رغم کمبود آب و وضع نامناسب زمين، نسبت به ايجاد و بازسازي باغهاي قبلي که بر اثر بي‏توجهي و عدم رسيدگي رو به نابودي بود، اصلاحاتي صورت گرفت و باغهاي جديد به مساحت 28 هکتار، برابر روش جديد باغداري ايجاد گرديد و از زمينهاي ديگر که توانايي بازدهي گندم و يونجه داشت با آبياري باراني، براي تأمين آذوقه و علوفه بهره‏گيري شد. در حال حاضر ميزان زمين زير کشت يونجه اين موقوفه، 70 هکتار است.
همچنين جهت بهره‏گيري بهتر و بيشتر از زمينهاي باير موقوفه و در ضمن براي کمک به خودکفايي و ايجاد زمينه اشتغال براي مردم محل و جز آن در سال 1366 خورشيدي به تأسيس شرکت کشاورزي و دامپروري سوران، با سرمايه‏گذاري از وجوه مازاد موقوفات سراسر کشور مبادرت گرديد و در اجراي اهداف آن مجتمعي شامل دو واحد گاوداري با زيربنايي به مساحت 33 هزار مترمربع بناي مسقف و 40 هزار مترمربع بهاربند در مدت کوتاهي ساخته شد و با مساعدت اولياي امور وزارت کشاورزي و سازمان دامپروري کشور فعاليت خود را با خريد دهها رأس گاو اصيل هلشتاين عملاً آغاز کرد و هم‏اکنون سالانه حدود 2000 تن شير توليد مي‏کند.
مي‏بينيم که اين همه بازدهي، ره‏آوردي است که از برکت روح پاک واقفي خيرانديش و انسان‏دوست، به جامعه مصرف‏کننده شهري تحويل مي‏شود.
در اينجا گزيده‏اي از سخنان حجت‏الاسلام والمسلمين امام جماراني و آقاي دکتر نجفي وزير آموزش و پرورش را که در مراسم افتتاح مجتمع فرهنگي تربيتي عبداللّه‏ رضوي ايراد فرموده‏اند، بلحاظ اهميت آن براي خوانندگان گرامي درج مي‏کنيم:

گزيده‏اي از سخنراني آقاي دکترنجفي وزير آموزش و پرورش
در مراسم افتتاح دارالايتام و مجتمع آموزشي و پرورشي عبداللّه‏ رضوي

براي بنده مايه افتخار است که در جمع حضار محترم که همه از افراد خيّر و نيکوکار و اهل فضل و کمالات هستند، دقايقي بتوانم مصدع باشم.
به مناسبت بحثهايي که انجام شد، اشاره‏اي هم به مسائل مربوط به تعليم و تربيت و آموزش و پرورش مي‏کنم. البته اشاراتي که شد کافي بود ولي شايد تفسير دقيق‏تري از آنچه که در اين محفل طراحي و تنظيم شده، ترسيم بشود. از خصوصيات جامعه اسلامي که در آن ترديدي نيست، همين توجه به علم و به تعقل و تفکر است و در نتيجه توجه به تعليم و تربيت به عنوان ابزاري که علم و دانش و معرفت بشري را در طول تاريخ از نسلي به نسل ديگر و از نقطه‏اي به نقطه ديگر منتقل کرده است. ما در مورد آموزش و پرورش براساس آيه شريفه قرآن معتقد هستيم که خداوند جن و انس را خلق کرد براي عبادت: »و ما خلقت الجنّ و الانس الاّ ليعبدون«، و روشن است که شرط عبادت، داشتن معرفت است و براي کسب معرفت بايد راه علم و دانش‏اندوزي و تعليم و تربيت گشوده باشد. حضرت علي (ع) مي‏فرمايند: »لا خير في عبادة ليس فيها تفکر«. حتي در مورد يک مسأله مهمي مانند عبادت که هدف از خلقت تلقي مي‏شود، ايشان مي‏فرمايند در عبادتي که تفکر همراه آن نباشد و متکي و مبتني بر تفکر نباشد، خيري نمي‏شود پيدا کرد و خيري نصيب فرد و جامعه نمي‏شود. بنابراين اساس جامعه اسلامي همان جنبه علمي بودن و عقلاني بودن مسائل جامعه است و بسيار طبيعي است که ما هم به مسأله تعليم و تربيت و بسط و گسترش فرهنگ، اهتمام خاصي داشته باشيم و اين اهتمام، هم در علائق مردم قابل توجه و قابل فهم و قابل اثبات است و هم در آنچه که دولت و مسؤولان نظام و ارگانهاي مقدس جمهوري اسلامي در سالهاي بعد از انقلاب به انجام رسانده‏اند. يک مجموعه بزرگي از تلاشهاي علمي و فرهنگي در جامعه اسلامي در طول بعد از پيروزي انقلاب که در عمر يک ملت، مدت کوتاهي هم هست، به انجام رسيده واقعا اگر در انقلاب اسلامي و در سايه اين نظام مقدس جمهوري اسلامي هيچ کار ديگري نشده باشد جز همين مسأله تلاش براي باسواد کردن مردم، اين کافي بود و ارزش اين را داشت که همه آن مجاهدتها و همه اين زجرها و شکنجه‏ها تحمل
بشود و همه آن خونها ريخته شود، براي اينکه يک جامعه يک چنين رشدي از نظر فرهنگي بکند. از طرفي تلخ‏ترين چيز در جامعه اسلامي اين است که يک نوجوان به خاطر نداشتن امکانات از تحصيل محروم بشود. يا جواني و يا نوجواني به خاطر نداشتن سرپرست و امکانات مادي در خانواده خودش مجبور بشود که قبل از آنکه استعدادهايش به بار بنشيند، کناره بگيرد و تحصيل را رها کند و براي امرار معاش کار ديگري بکند و واقعا اين غم‏انگيزترين حادثه‏اي است که ممکن است در يک جامعه‏اي مثل جامعه ما به وقوع بپيوندد. لذا هم دولت و هم مردم اين مطلب را دريافته‏اند که اگر نسلهاي آينده بخواهند خوشبخت، سرافراز و شادکام زندگي کنند، بايد امروز به آموزش و پرورش و تعليم و تربيت توجه بيشتري شود.
و از طرفي مشکلات آن‏قدر زياد است و سيل جمعيت دانش‏آموزي هم آن‏قدر گسترده و وسيع است که دولت به تنهايي نمي‏تواند بر همه مشکلات فائق بيايد و لذا در اينجا مسأله تلاش و همراهي و همدلي و مشارکت مردم براي حل مشکلات آموزش و پرورش مطرح است. يکي از وجوه مشارکت و همراهي و تشريک مساعي همين احداث مدرسه است که خوشبختانه يک جريان دلگرم‏کننده‏اي در جامعه امروز به وجود آورده است و واقعا يکي از عوامل قوت قلب ما در ادامه کار آموزش و پرورش همين حمايتي است که مردم از اين کار کردند و باز مايه خرسندي بنده است که در اينجا اعلام کنم که استان خراسان پيشتاز همه استانهاي کشور است. يعني به نسبت وسعت و جمعيت هم که حساب بکنيم و سرانه تعداد جمعيت را در نظر بگيريم، کمک مردم خيّر در استان خراسان به امر مدرسه‏سازي، چه مدارسي که خودشان ساخته‏اند و در اختيار آموزش و پرورش قرار داده‏اند و چه کساني که بخشي از هزينه‏هاي احداث مدرسه را تأمين کرده‏اند و چه کساني که زمين واگذار کرده‏اند و يا مدارس ساخته‏شده را در اختيار گروه‏هاي غيرانتفاعي يا ارگانها و نهادهاي مورد وثوق مردم قرار دادند اين مجموعه کمک مردم خراسان به آموزش و پرورش خيلي بيشتر از ساير استانها بوده است. بالاخره وقتي مردم احساس بکنند کار مدرسه‏سازي هم‏شأن و همسان و هم‏تراز مسجدسازي و حسينيه‏سازي است، آثار فراواني چه از نظر فيزيکي و مادي و چه از نظر معنوي براي آموزش و پرورش ايجاد مي‏کند ولذا امروز واقعا مردم ما احساس مي‏کنند که در مدارس جمهوري اسلامي دين و دانش به طور توأم تعليم داده مي‏شود، بنابراين احساس مي‏کنند که اگر حتي در تأمين هزينه تهيه يک خشت از مدرسه سهيم باشند، حتما در اين اجر بزرگي که براي سالهاي طولاني بلکه قرنها از طريق تعليم و تربيت جوان و نوجوان جامعه اسلامي به وجود مي‏آيد، سهيم هستند.
اين مجموعه که امروز براي افتتاح آن در اينجا جمع شده‏ايم يک نمونه از همين مقوله کمک و همراهي مردم با دولت در امر تعليم و تربيت تلقي مي‏شود. البته امتيازات خاص خودش را دارد. مثلاً همين وقف بودن آن يعني اينکه آن سنت حسنه و تاريخ درخشان همراهي وقف با تعليم و تربيت مجددا در جامعه در حال احيا شدن است. اين مجموعه در واقع يک حرکت جديد در ارتباط با به کارگيري امکانات وقفي در راه تعليم و تربيت محسوب مي‏شود. آن چيزي که افتخار تاريخي ما از نظر فرهنگي همين مطلب است. اصلاً اينکه بسياري از دانشمندان، از شعرا و ادبا در دورانهاي گذشته و در ايام بسيار سخت از نظر جابه‏جايي، مسافرت، بيتوته و تهيه امکانات تحقيق، اين امکان را داشتند و اين جرأت را پيدا مي‏کردند که از شرق کشوري وسيع و پهناور، به غرب کشور بروند و برگردند و در تمام طول راه مورد پذيرايي و استقبال مردم قرار مي‏گرفتند و هزينه‏هاي سفر از طرف مردم تقبل مي‏شد و همين‏طور مسافرتي که به قصد 3ـ4 ماه شروع مي‏شد، به خاطر استقبال و علاقه مردم و اصرار مردم براي باقي ماندن علما و دانشمندان در مناطق مختلف کشور بعضا 5 ـ6 سال طول مي‏کشيد، ناشي از همين مسأله است و حاکي از اين مطلب است که در مناطقي از کشور موقوفاتي وجود داشت براي خدمات‏رساني به علما و دانشمندان و به اهل علم و کساني که طالب علم بودند و اين افراد وقتي سفر مي‏کردند، همان‏طور که مثلاً در سفرنامه ابن‏بطوطه آمده، در بسياري از مواقع در محلهايي توقف مي‏کردند و بيتوته مي‏کردند که وقفي بود، وقف براي دانشمندان و علما و طلاب و محصلين بود. اين واقعا يک چيز شيرين در تاريخ و فرهنگ کشور ماست و احداث اين مجموعه و شروع کار اين مجموعه در واقع برگشت به آن گذشته پرافتخار است و احياي ارزشهاي درخشان فرهنگي در جامعه ماست. بنابراين يکي از امتيازات، همين مسأله موقوفه بودن اين مجموعه است. در کنار همه امتيازاتي که کارهاي خير در جهت آموزش و پرورش از نظر ما دارد، اين يک چيز اضافه بر آنهاست.
امتياز ديگر آن، گزينش دانش‏آموز از بين ايتام و توجه به کساني است که به هر حال از نعمت داشتن پدر و سرپرست محروم هستند، باز اين ارزشي اضافه بر ارزشهاي ديگر دارد.
اداره مجموعه به صورت شبانه‏روزي يک ارزشي است فراتر از ساير ارزشها و واقعا کار را مضاعف مي‏کند چون نسبت به جاهايي که ما بخشي از روز مي‏توانيم دانش‏آموز را تحت تعليم و تربيت قرار بدهيم، امکان تربيت بهتري را ميسر مي‏سازد.
مسأله غيرانتفاعي بودن و اداره اين مجموعه در قالب قانون مدارس غيرانتفاعي نيز قابل توجه است. به نظر من کامل‏ترين و سالم‏ترين شکل تأسيس مدارس غيرانتفاعي واقعا همين شکل است که ارگانهاي مردمي و نهادهاي خيريه و سازمانهايي مثل سازمان اوقاف، مدارسي را ايجاد کنند که از نظر سيستم اداري و حقوقي، عنوانش عنوان غيرانتفاعي است، از نظر واقعيت امر و آن چيزي که ارتباط بين مؤسس و مدير و دانش‏آموز و اولياء دانش‏آموز تشکيل مي‏دهد، يک مجموعه کاملاً غيرانتفاعي است و همان‏طور که اشاره کردند حتي دانش‏آموزان، تحت پوشش بعضي از کمکهاي جنبي هم قرار مي‏گيرند. علاوه بر مسأله تحصيل و بيتوته و غذاشان، ممکن است کمکهاي جنبي ديگري هم به آنها بشود. واقعا اين عالي‏ترين شکل اجراي اين قانون است که جلوي خيلي از انتقادها و نواقص را در اجراي اين قانون مي‏گيرد.
باز هم تشکر مي‏کنم از يک چنين همتي که با هدايت و رهبري جناب آقاي امام جماراني و تلاش جناب آقاي ايزدي و بقيه برادراني که درگير اين قضيه بودند، به نتيجه رسيد و ما امروز شاهد به بارنشستن اين تلاشها هستيم. اميد داريم که در طول اين ساليان دراز انديشمندان و دانشمنداني در اين محيط آموزشي تربيت بشوند و به سطوح بالاتر تحصيلي راه يابند. هيچ بعيد نيست که از همين مدرسه شخصيتهايي مثل آقاي بهشتي، شهيد مطهري، علامه طباطبائي و حضرت امام، رحمة‏اللّه‏ عليهم، تربيت بشوند و به جامعه تقديم بشوند. بنابراين ارزش اين کار خيلي مي‏تواند باشد. به هر حال افرادي مثل امام مثل علامه طباطبائي و بقيه بزرگان و مقامات عالي‏قدري که اين انقلاب بسيار داشته و بعضيهاشان را متأسفانه از دست داده و بعضيهاشان را خوشبختانه در اختيار دارد، از همين مراکز و همين مدارس نشو و نما پيدا کردند و اين مدرسه ان‏شاءاللّه‏ مرکزي باشد براي تربيت اين نوع افراد.

وزير آموزش و پرورش:

اگر بخواهيم نسلهاي آينده خوشبخت، سرافراز و شادکام زندگي کنند، بايد امروز به آموزش و پرورش و تعليم و تربيت توجه بيشتري شود.
بخشي از سخنان حجت الاسلام و المسلمين امام جماراني نماينده ولي فقيه و سرپرست سازمان اوقاف و امور خيريه ابتدا از باب وظيفه بايد از وزير محترم آموزش و پرورش کمال تشکر و تقدير را داشته باشم که علي‏رغم مشکلات فراوان زحمت کشيدند و براي افتتاح اين مؤسسه‏که به نام يک واقف خيرانديش تأسيس شده است،
تشريف آوردند و ازساير سروران وعزيزاني که براي تعظيم و تکريم يک واقف و کار خيري که از ناحيه او پايه‏گذاري شده، در اينجا مجتمع شده‏اند کمال تشکر را دارم.
ما بايد در مسأله وقف از اميرالمؤمنين علي (ع) درس بگيريم. در روايت است که ايشان چاهي حفر مي‏کردند و با استفاده از آب آن باغستاني را داير مي‏نمودند و سپس کل آنها را براي خيرات وقف مي‏کردند. در يکي از وقفنامه‏هاي آن حضرت نوشته شده که اين موقوفه را گذاشتيم تا براي کمک به ايتام و محرومين صرف شود اگر فرزندان من، حسن و حسين، هم نياز داشتند مي‏توانند از عوايد اين موقوفه استفاده کنند. مي‏بينيم در آن شرايط دشوار اقتصادي، آن بزرگوار شخصا چاه مي‏زنند و زمين کشاورزي مي‏سازند و وقف مي‏کنند و اين در حالي صورت مي‏گرفت که خانواده خود حضرت امير (ع) نيازمند کمک بودند. ما معمولاً مي‏گوييم چراغي که به خانه رواست به مسجد حرام است يعني اگر خود نيازمند باشيم نبايد به دنبال کمک به ديگران باشيم. اما اميرالمؤمنين (ع) جز اين عمل مي‏کردند و در عين نياز شخصي به ديگران ايثار مي‏کردند، و اين ايثار اختصاص به آن حضرت نداشت، همه اهل بيت (ع) چنين بودند.
روزي شخصي به در خانه علي (ع) آمد و طلب خود را از آن حضرت مطالبه کرد، حضرت علي (ع) ملکي داشتند به يکي از اصحاب فرمودند که آن ملک را بفروشد. وي گفت اگر آن ملک بماند بعد از مدتي به قيمت بالاتري به فروش مي‏رسد. حضرت فرمودند ما امروز احتياج داريم به هر قيمت که خواستند بفروش. آن ملک به 7000درهم فروخته شد، 4000درهم را به طلبکار دادند و 3000 درهم باقي‏مانده را انفاق نمودند. وقتي به منزل تشريف آوردند حضرت فاطمه (س) فرمودند که خوب بود ما را هم يکي از فقرا حساب مي‏کردي.معلوم مي‏شود اين مطلب که چراغي که به خانه رواست به مسجد حرام است حرف درستي نيست. سپس آن حضرت پولي را قرض کردند تا نياز شخصي خود را رفع کنند.
انسان براي پس از مرگ خود نمي‏تواند وصيت کند که همه اموالش را در راه خدا بدهد بلکه براي يک سوم اموالش مي‏تواند وصيت کند ولي در حال حيات مي‏تواند همه را وقف کند البته اگر همه را وقف کند چيزي براي ورثه نمي‏ماند، امّا او اين اختيار را دارد که همه اموالش را وقف نمايد. حال چه بهتر آنکه مانند اميرالمؤمنين (ع) وقف کند يعني بگويد اگر فرزندان من نياز داشتند مي‏توانند از آن کمک بگيرند و به گونه‏اي نباشد که خود و ورثه‏اش را محروم کند.
در روايت آمده است که پرونده عمل همه با مرگشان بسته مي‏شود جز سه دسته که وقتي مي‏ميرند پرونده عملشـان براي خيرات همچنان باز است. کساني که مالي از خود به يادگار گذاشته‏اند تا مردم از آن بهره ببرند يا علمي که از آن منتفع شوند و يا اولاد صالحي که کار خيري انجام دهد. اگر کسي مالي ندارد تا در راه خدا انفاق کند و علمي ندارد که براي جامعه نافع باشد ولي فرزند صالحي از خود باقي گذاشته که به جامعه خدمت مي‏کند کارهاي خير او براي پدر و مادرش بلکه آباء و اجدادش مؤثـر است.
اين مجتمع عظيم به همّت فرد خيّري تأسيس گرديده که سالهاست دستش از دنيا کوتاه شده است. برادر عزيزمان آقاي معراجي نقل مي‏کردند که بارها اين مرد به اتاق من مي‏آمد و مي‏گفت اين درمانگاه آرزوي من است آن را زودتر بسازيد تا من زنده هستم آن را ببينم. بعد از آنکه اين درمانگاه ساخته شد خوشحالي و مسرت عجيبي از خود نشان مي‏داد بعد از آن آرزو داشت که اين تشکيلات فرهنگي و مؤسسه ايتام ساخته شود. امروز که اين مؤسسه افتتاح مي‏شود آرزوي او برآورده شده و روحش مسرور خواهد بود. آقاي معراجي و آقاي ايزدي که در احداث و تکميل اين بنا زحمات زيادي کشيدند بايد بسيار خوشحال باشند که آرزوي فرد مخلصي را برآورده‏اند. حالا شما حساب کنيد چقدر ايتام مي‏توانند آنجا تحصيل بکنند، چقدر آدمها مي‏توانند از اينجا منتفع بشوند، چقدر ايتام مي‏توانند تربيت بشوند. چه چيز بهتر از اينکه آدم بميرد و پرونده او براي خيرات باز باشد و از اين سنت حسنه‏اي که باقي گذاشته، مردم منتفع بشوند و خيرش به او برسد و در نامه اعمالش نوشته بشود که امروز يک يتيمي از اينجا فارغ‏التحصيل شده، يک يتيمي در اينجا ساخته شده، يک يتيم از ايتام امت اسلامي در اينجا تربيت شده، چقدر خير بزرگي است.
گستردگي موقوفات کشور، اجحافهاي واردشده به موقوفات در طول تاريخ و نارساييهاي دستگاه قضائي عواملي هستند که استرداد سريع رقبات وقفي را به وقف با کندي مواجه کرده است. لکن در عين حال با تلاش اين سازمان و متوليان موقوفات و همکاري ارگانهاي مختلف مملکتي گامهاي بزرگي در راه احياي موقوفات برداشته شده است که البته نسبت به آنچه بايد انجام شود، کم است و کار براي انجام دادن بسيار زياد است. اميد است کارهاي انجام‏نشده نيز با شتاب بيشتر تعقيب شود و نيات خير تمامي واقفان به مرحله اجرا گذاشته شود.
ان‏شاءاللّه‏ با اجراي طرحهاي تدوين‏شده در آينده‏اي نه چندان دور شاهد شکوفايي هر چه بيشتر موقوفات کشور خواهيم بود.
منبع:ميراث جاويدان

---

معرفي سايت مرتبط با اين مقاله