1) 24آبان سال1360هجري شمسي: استاد علّامه آيت الله سيد محمدحسين طباطبائي فيلسوف، فقيه اصولي، مفسّر و دانشمند اسلام شناس ايراني در80 سالگي بدرود حيات گفت. وي بعد از ده سال تحصيل درحوزه علميه نجف به سبب تنگناهاي اقتصادي به زادگاهش تبريز مراجعت كرد. استاد اين مدت را به دوره خسارت روحي تعبيرميكرد. اما با وجود آن درهمين دوره تأليفاتي ارزنده درمعارف اسلامي عرضه كرد
1) 24آبان سال1360هجري شمسي: استاد علّامه آيت الله سيد محمدحسين طباطبائي فيلسوف، فقيه اصولي، مفسّر و دانشمند اسلام شناس ايراني در80 سالگي بدرود حيات گفت. وي بعد از ده سال تحصيل درحوزه علميه نجف به سبب تنگناهاي اقتصادي به زادگاهش تبريز مراجعت كرد. استاد اين مدت را به دوره خسارت روحي تعبيرميكرد. اما با وجود آن درهمين دوره تأليفاتي ارزنده درمعارف اسلامي عرضه كرد كه ازآن جمله« رسالهاي دراسماء و صفات و رساله اَلاِنسان قَبلَ الدّنيا» را نام برد. علامه طباطبايي علاوه برفقه يك دوره كامل رياضيات قديم و نيزفلسفه، كلام، عرفان و تفسيررا فراگرفت و بدرجه اجتهاد نايل آمد. ايشان همچنين درهنرهاي معماري مهارت بسيارداشت و طرح و نقشه بناي مدرسه حجتيه را تهيه كرد. استاد علامه دردو هنرخطاطي و شاعري هم ازاستعداد و قريحهاي چشمگيربهره داشت اما اهميت اعلي ايشان بيش ازهمه درشجاعت بينظيري است كه درراه احياي علوم تفسير، فلسفه و علم اخلاق درحوزههاي علميه ازخود نشان داد. ازآيت الله علامه طباطبايي تأليفات ارزندهاي درفلسفه و اسلام شناسي برجاي مانده كه تفسيرالميزان ازآن جمله است. اين تفسيردر20جلد و درباره درك بهترمفاهيم والاي قرآن كريم اين اصيلترين متن الهي- اسلامي است.
2) روز کتاب و کتابخوانی : كتاب محصول تجربههاي بشري و خلاقيتهاي ذهني و آموختههاي دراز مدت انسان است. سهم كتاب در انتقال دانشها، گاهي به مراتب بيشتر و فراتر از ديگر ابزار آموزشي است. پديد آوردن آثار علمي و فرهنگ مكتوب از توصيههاي مهم اولياي دين است و با كمك به گسترش دانش، به عنوان يك ميراث فرهنگي براي نسلهاي آينده، ماندگار ميشود. وقتي كتاب، حاصل انديشهها و تجربههاي اهل انديشه و معرفت باشد، كتابخانه نيز كانون همايش صاحبنظران وموزه پرطراوت و شاداب دانشمندان و صاحبان معارف خواهد بود. يكي از مشكلات و كاستيهاي جامعه ما، گريز از كتاب و پايين بودن سطح فرهنگ مطالعه است. از آن سو، دامنه علوم و موضوعات و كتابها گسترش يافته است و بايد فرصت و نيروي كتاب خوانان، به خواندن بهترينها و لازمترينها اختصاص دهند. از اين رو، با نامگذاري امروز به نام روز كتاب و كتابخواني، اهميت اين موضوع بيشتر از قبل مطرح ميگردد تا به عنوان يك فرهنگ در جامعه نهادينه شود.
3) 24آبان سال1358هجري شمسي: دولت اِمريكا به عنوان شديدترين واكنش دربرابرگروگانگيري جاسوسان اِمريكايي درايران ذخايرارزي ايران را دربانكهاي خود درسراسردنيا مسدود كرد. با بسته شدن حسابهاي بانكي ايران جنگ اقتصادي دولت اِمريكا با جمهوري اسلامي ابعاد گسترده تري يافت.
4) آغاز عمليات نامنظم فتح 3 در منطقه دهوك توسط سپاه پاسداران (1365ش): عمليات چريكي ونامنظم فتح 3 در منطقه زاخو و دهوك در عمق 300 كيلومتري شمال عراق و با هدف انهدام مراكز اقتصادي و نظامي دشمن توسط نيروهاي سپاهي و مبارزان كُرد عراقي انجام گرفت. در اين عمليات كه در دو مرحله صورت گرفت علاوه بر انهدام مقر لشكر 38 عراق و انهدام مراكز دولتي، سوخت، جايگاههاي بنزين و انهدام تعدادي تانك و خودرو نظامي، بيش از 500 نفر از نيروهاي دشمن كشته و زخمي شدند.
5) 15ذيقعده سال500هجري قمري:« اِبن فاخِر» نحوي و لغوي بزرگ دربغداد درگذشت. او پس ازسالها مطالعه درنحو، لغت و همچنين حديث استادي توانا شد و شاگردان بسياري بدورخود گردآورد. بطوريكه حتي اهل يمن نيزازدانش او بهره بردند. شيوه نگارش ابن فاخر بنا برگفته ابن مكتوم مبتني برنثري مكلّف و آميخته با صنايع لفظي است. ازجمله آثاراين نحوي بزرگ كه خطي زيبا داشت كتابهاي« اَلمُعَلِّم درنحو، نحوُ الصَّرف و شَرحُ الاَلِف وَ اللّام مازني» را ميتوان نام برد.
6) 15ذيقعده سال630هجري قمري: ابنُ القُف فيلسوف و طبيب برجسته عرب دركَرَك اردن بدنيا آمد. وي تحصيلاتش را با مطالعه فنون اوليه و اساسي علم طب و كتابت تَقدِمَةُ المَعرفَة اثربقراط آغازكرد. پس ازآن آثاررازي دانشمند و كاشف ايراني را مطالعه كرد و درزمينه معالجه امراض و علل و علائم آنها و طبقه بندي بيماريها تحقيقات جامع و گستردهاي انجام داد. اِبنُ القُف براي ادامه تحصيل به دمشق رفت و حكمت طب، فلسفه و رياضيات را آموخت. ابنُ القُف ازفعالترين مدرّسان و مؤلفان عصرخود بشمارميرفت. ازآثاراو كتاب اَلعُمدَة را ميتوان نام برد. اين كتاب مفصّل ترين كتاب قرون وسطي درباب جراحي است. دراين كتاب پيوند حياتي ميان شريانها و وريدها و جريان خون ميان آنها تشريح شده است. جامِعُ الفَرض ديگراثراِبنُ القُف درباره جنين شناسي، دوران رشد كودك، چگونگي رفتاربا نوزاد و پرستاري ازكودك است.
7) تولد علامه "ميرزا محمد حسين ناييني" مدرس و مرجع بزرگ تقليد(1276 ق): حاج ميرزا حسين ناييني از بزرگترين علما و فقهاي قرن چهاردهم هجري است كه به كثرت تحقيق و فصاحت و كتابت معروف ميباشد. وي درنايين به دنيا آمد و پس از تحصيل مقدمات به اصفهان رفت و پس از ده سال، راهي حوزهي نجف گرديد. درنجف از محضر آيات عظام: فشاركي، صدر و ميرزاي بزرگ شيرازي و آخوند خراساني بهره گرفت و پس از مدتي بر كرسي تدريس نشست. سيدمحسن حكيم، سيدمحمود شاهرودي، سيد محمد حجت، سيدابوالقاسم خويى و ميرزا هاشم آملي و دهها فاضل، مجتهد و فقيه از جمله شاگردان او ميباشند. ميرزاي ناييني از طرفداران نهضت مشروطه و يكي از رهبران آن بود و كتاب تَنبيهُ الاُمَّة را در زمينهي حكومت اسلامي نگاشت. وسيلةُ النَّجاة، قاعدهي لاضرر، احكام خلل و تعليقه بر عُروَةُ الوُثقي ازديگر كتب اوست. اين عالم عاليقدر سرانجام در 26 جمادي الاولي سال 1355 ق در 79 سالگي بدرود حيات گفت و در جوار حرم حضرت امام علي(ع) مدفون گرديد.
8) 14نوامبر سال 1533 ميلادي: كاشفان اسپانيايي سرزمين اكوادور را كشف و ضميمه كشور خود كردند. اكوادور مدت سه قرن تحت سلطه اسپانيا بود اما در سال 1822 ميلادي مبارزات آزاديخواه مردم اين سرزمين به رهبري سيمون بوليوار آزادي را به اكوادور باز گرداند و اين كشور به فدراسيون كلمبياي بزرگ پيوست. سرانجام در سال 1830 ميلادي با برقراري نظام جمهوري در اكوادور اين كشور به استقلال رسيد. اكوادور در شمال غربي اِمريكاي جنوبي واقع است.
9) 14 نوامبر 1716 ميلادي: ويلهلم لايپ نتيز رياضيدان و فيلسوف آلماني در70سالگي در گذشت. لايپ نتيز از 15 سالگي به تحصيل فلسفه و رياضي مشغول شد و مطالعات و تحقيقات ثمر بخشي در اين دو رشته به انجام رسانيد. لايپ نتيز در سال 1676 ميلادي حساب ديفرانسيل را پايه ريزي كرد و در شمار مشاهير علوم رياضي قرار گرفت.
10) 14 نوامبر سال 1889 ميلادي : جواهر لعل نِهرو از بزرگترين مبارزان ضد استعماري در الله آباد هند متولد شد. نهرو فارغ تحصيل رشته حقوق بود و بعد از عضويت در نهضت ملي هند عملاً به مبارزه ضد استعماري پيوست. پس ازچندي با پيوستن مهاتما گاندي به نهضت ملي هندوستان اين دو رهبربزرگ سياسي هند با پيشبرد مبارزات آزاديخواهي مردم هند ضربههاي مهلكي برپيكر استعمار انگلستان وارد آوردند. نهرو درمدت مبارزات خود ابتدا به رياست حزب كنگره هند، و سپس به مقام وزارت امورخارجه دولت موقت هند برگزيده شد. نهرو ازسال1947ميلادي به مدت 16سال درسايه حمايتهاي بيدريغ مردم هند قدرت را دركشورش بدست داشت. جواهرلعل نهرو دردوران مبارزه بارها دستگيرو زنداني شد. ازاين انسان آزاديخواه كتابهايي چون« زندگي من، نگاهي به تاريخ جهان و كشف هند» باقيست.
11) مرگ "فريدريش هِگِل" فيلسوف معروف و نظريهپرداز بزرگ آلماني (1831م): گئورگ ويلْهِلْم فردريش هِگِل، فيلسوف معروف آلماني در 27 اوت 1770م در اشتوتگارت آلمان به دنيا آمد. وي پس از طي دروس متوسطه، تحصيلات خود را در علوم الهي به پايان برد و پس از آن به تدريس فلسفه پرداخت. هگل پس از چندي تحت تاثير امانوئل كانْتْ، فيلسوف هموطن خود، به فلسفه اصالت تعقل گراييد و كتابي درباره زندگي مسيح(ع) نگاشت. هگل، معقد بود هر آنچه عقلاني است واقعي است و هر آنچه واقعي است، عقلاني. هگل پس از چندي اعلام كرد كه هستي بر اصل تضادْ، قائم است و هر آنچه در عالم خلقت ميبينيم متضادي نيز دارد. هر رويى، پشتي دارد و نميتوان به بينهايتْ، بدون نهايت و به زندگي بدون مرگ، انديشيد. هر شيء بدان سببْ خودِ آن است كه چيز ديگر نيست. از اين گذشته، ضدّ هر چيز در خود آن است. هر قطبي، قطب مقابل را، در خود دارد. همينطور گرما، سرما، عشق، نفرت، روز و شب و جواني و پيري. در اينجا هگل عنوان نمود كه هر چيزي، نه تنها ضد خود را در بر دارد، بلكه ضد خود است. هستي، نزاع قواي مخالف است براي تركيب آنها به صورت وحدتي عاليتر. هستي، نزاعِ اجزا است براي تشكيل يك كُل و كشمكش متفرّقات است براي جذب شدن در مطلق. در فلسفه هگل تنها پس از گذشتن از درياي خون ميتوان به جزيره متبارك مطلق رسيد. در همين جا نيز، هگلْ مطلق را نه با يك دولت جهاني، بلكه با دولت پروسْ، عينيت ميدهد و آزادي را محدود به قدرت مطلق آن دولت ميكند. افكار هگل در ابتدا حول آزاديخواهي بود و او خود را شيفته آزادي ميدانست. اما تصريح مينمود كه منظور از آزادي، بيبندوباري نيست. فرد، فقط آنگاه شخص است كه موجودي اجتماعي باشد و در فعاليتهاي اخلاقي شركت جويد. وي اخلاق اجتماعي را در سه حوزه به هم پيوسته مورد بررسي قرار داد؛ اول خانواده، كه نه تنها نظام بشري را تداوم ميدهد، بلكه افرادبشر را نيز تعالي ميبخشد. دوم جامعه مدني، كه نهادهاي خاصي براي تنظيم و تسهيل فعاليتها دارد و از ديدگاه هگل، ابزاري براي نيل به اهداف شخصي ميباشد. و سوم، دولت، كه منظور هگل مجموعهاي از نهادها نبود بلكه تجسم عيني حيات اخلاقي را درنظر داشت و حتي در مورد دولت پروس نيز به دلوتي اخلاقي و با هدف، ميانديشيد. وي در دوره انقلاب كبير فرانسه، تحت تاثير اين رويداد مهم قرار گرفت اما ديري نپاييد كه با الهام از يوهان فيخته، ديگر فيلسوف آلماني كه شعارش "آلمان فوق همه" بود، آلمان را علت غايى آفرينش جهان عنوان كرد. هگل كه فلسفه نژاد برتر فيخته، در او آتشي را روشن ساخته بود اعلام داشت كه تمام جهان بر جاده انحطاط و زوال است جز آلمان. آلمان مقصد مطلق تاريخ است و تنها آلمانيها هستند كه مشعل تمدن را به پيش ميبرند. از اين رو به عقيده هگل، سرنوشت چنين است كه آلمان بر تمام دنيا تسلط يابد. هگل همچنين، آزادي خودآگاهانه رعاياي آلماني را فرمانبرداري از شاه آلمان عنوان ميكرد و پادشاه آلمان را در كشاندن رعاياي خود به نام وطن براي تجاوز به جهان آزادي قلمداد مينمود، زيرا هگل تنها آلمان را روحاً زنده ميپنداشت و بقيه جهان را مرده تصور ميكرد. با اين حال، پايه فلسفه بغرنج و پيچيده هگل كه بر تصورات بياساس گذاشته شده و با هاله غليظي از راز وَري احاطه شده بود، يكي از اسبابهايى شد كه تاريخ جهان، بازيچه دست ناسيوناليسم آلماني گردد. در نتيجه ابهام نوشتههاي هگل، هر كس و هر دستهاي به نفع خود از فلسفه او بهرهبرداري كرد، اما بيشتر از همه كس، فلسفه او روح توحّش و تجاوز را در مردم پروس دميد. بر همين اساس، نازيها كه فلسفه خود را بر مبناي تفسير اهريمني فلسفه هگل نهاده بودند، عقيده داشتند كه آزادي يعني تسليم به قدرت جبار. درباره هگل، اختلاف نظر فراوان وجود دارد. عدهاي از فلاسفه او را متفكري مرتجع، عدهاي ديگر محافظهكار و بالاخره بعضي، متفكري تندرو و افراطي ميدانند. آزادي خواهان او را الهام بخش هيتلر و موسوليني ميدانند و محكومش ميكنند. فاشيستها نيز او را پيشرو ماركس و لنين ميشمارند و محكوم مينمايند. مجموعه آثار هگل كه الهام بخش كابوسهاي اهريمني چون هيتلر بود، پس از مرگش در هجده مجلد به چاپ رسيد كه برخي از اين آثار عبارتند از معرفت علم منطق، دايرةالمعارف علوم فلسفي و اصول فلسفه و حقوق. فريدريش هِگِل سرانجام در چهاردهم نوامبر 1831م در 61 سالگي جان سپرد.
1) 24آبان سال1360هجري شمسي:
استاد علّامه آيت الله سيد محمدحسين طباطبائي فيلسوف، فقيه اصولي، مفسّر و دانشمند اسلام شناس ايراني در80 سالگي بدرود حيات گفت. وي بعد از ده سال تحصيل درحوزه علميه نجف به سبب تنگناهاي اقتصادي به زادگاهش تبريز مراجعت كرد. استاد اين مدت را به دوره خسارت روحي تعبيرميكرد. اما با وجود آن درهمين دوره تأليفاتي ارزنده درمعارف اسلامي عرضه كرد كه ازآن جمله« رسالهاي دراسماء و صفات و رساله اَلاِنسان قَبلَ الدّنيا» را نام برد. علامه طباطبايي علاوه برفقه يك دوره كامل رياضيات قديم و نيزفلسفه، كلام، عرفان و تفسيررا فراگرفت و بدرجه اجتهاد نايل آمد. ايشان همچنين درهنرهاي معماري مهارت بسيارداشت و طرح و نقشه بناي مدرسه حجتيه را تهيه كرد. استاد علامه دردو هنرخطاطي و شاعري هم ازاستعداد و قريحهاي چشمگيربهره داشت اما اهميت اعلي ايشان بيش ازهمه درشجاعت بينظيري است كه درراه احياي علوم تفسير، فلسفه و علم اخلاق درحوزههاي علميه ازخود نشان داد. ازآيت الله علامه طباطبايي تأليفات ارزندهاي درفلسفه و اسلام شناسي برجاي مانده كه تفسيرالميزان ازآن جمله است. اين تفسيردر20جلد و درباره درك بهترمفاهيم والاي قرآن كريم اين اصيلترين متن الهي- اسلامي است.
2) روز کتاب و کتابخوانی :
كتاب محصول تجربههاي بشري و خلاقيتهاي ذهني و آموختههاي دراز مدت انسان است. سهم كتاب در انتقال دانشها، گاهي به مراتب بيشتر و فراتر از ديگر ابزار آموزشي است. پديد آوردن آثار علمي و فرهنگ مكتوب از توصيههاي مهم اولياي دين است و با كمك به گسترش دانش، به عنوان يك ميراث فرهنگي براي نسلهاي آينده، ماندگار ميشود. وقتي كتاب، حاصل انديشهها و تجربههاي اهل انديشه و معرفت باشد، كتابخانه نيز كانون همايش صاحبنظران وموزه پرطراوت و شاداب دانشمندان و صاحبان معارف خواهد بود. يكي از مشكلات و كاستيهاي جامعه ما، گريز از كتاب و پايين بودن سطح فرهنگ مطالعه است. از آن سو، دامنه علوم و موضوعات و كتابها گسترش يافته است و بايد فرصت و نيروي كتاب خوانان، به خواندن بهترينها و لازمترينها اختصاص دهند. از اين رو، با نامگذاري امروز به نام روز كتاب و كتابخواني، اهميت اين موضوع بيشتر از قبل مطرح ميگردد تا به عنوان يك فرهنگ در جامعه نهادينه شود. 
3) 24آبان سال1358هجري شمسي:
دولت اِمريكا به عنوان شديدترين واكنش دربرابرگروگانگيري جاسوسان اِمريكايي درايران ذخايرارزي ايران را دربانكهاي خود درسراسردنيا مسدود كرد. با بسته شدن حسابهاي بانكي ايران جنگ اقتصادي دولت اِمريكا با جمهوري اسلامي ابعاد گسترده تري يافت.
4) آغاز عمليات نامنظم فتح 3 در منطقه دهوك توسط سپاه پاسداران (1365ش):
عمليات چريكي ونامنظم فتح 3 در منطقه زاخو و دهوك در عمق 300 كيلومتري شمال عراق و با هدف انهدام مراكز اقتصادي و نظامي دشمن توسط نيروهاي سپاهي و مبارزان كُرد عراقي انجام گرفت. در اين عمليات كه در دو مرحله صورت گرفت علاوه بر انهدام مقر لشكر 38 عراق و انهدام مراكز دولتي، سوخت، جايگاههاي بنزين و انهدام تعدادي تانك و خودرو نظامي، بيش از 500 نفر از نيروهاي دشمن كشته و زخمي شدند. 
7) تولد علامه "ميرزا محمد حسين ناييني" مدرس و مرجع بزرگ تقليد(1276 ق):
حاج ميرزا حسين ناييني از بزرگترين علما و فقهاي قرن چهاردهم هجري است كه به كثرت تحقيق و فصاحت و كتابت معروف ميباشد. وي درنايين به دنيا آمد و پس از تحصيل مقدمات به اصفهان رفت و پس از ده سال، راهي حوزهي نجف گرديد. درنجف از محضر آيات عظام: فشاركي، صدر و ميرزاي بزرگ شيرازي و آخوند خراساني بهره گرفت و پس از مدتي بر كرسي تدريس نشست. سيدمحسن حكيم، سيدمحمود شاهرودي، سيد محمد حجت، سيدابوالقاسم خويى و ميرزا هاشم آملي و دهها فاضل، مجتهد و فقيه از جمله شاگردان او ميباشند. ميرزاي ناييني از طرفداران نهضت مشروطه و يكي از رهبران آن بود و كتاب تَنبيهُ الاُمَّة را در زمينهي حكومت اسلامي نگاشت. وسيلةُ النَّجاة، قاعدهي لاضرر، احكام خلل و تعليقه بر عُروَةُ الوُثقي ازديگر كتب اوست. اين عالم عاليقدر سرانجام در 26 جمادي الاولي سال 1355 ق در 79 سالگي بدرود حيات گفت و در جوار حرم حضرت امام علي(ع) مدفون گرديد. 
8) 14نوامبر سال 1533 ميلادي:
كاشفان اسپانيايي سرزمين اكوادور را كشف و ضميمه كشور خود كردند. اكوادور مدت سه قرن تحت سلطه اسپانيا بود اما در سال 1822 ميلادي مبارزات آزاديخواه مردم اين سرزمين به رهبري سيمون بوليوار آزادي را به اكوادور باز گرداند و اين كشور به فدراسيون كلمبياي بزرگ پيوست. سرانجام در سال 1830 ميلادي با برقراري نظام جمهوري در اكوادور اين كشور به استقلال رسيد. اكوادور در شمال غربي اِمريكاي جنوبي واقع است.
9) 14 نوامبر 1716 ميلادي:
ويلهلم لايپ نتيز رياضيدان و فيلسوف آلماني در70سالگي در گذشت. لايپ نتيز از 15 سالگي به تحصيل فلسفه و رياضي مشغول شد و مطالعات و تحقيقات ثمر بخشي در اين دو رشته به انجام رسانيد. لايپ نتيز در سال 1676 ميلادي حساب ديفرانسيل را پايه ريزي كرد و در شمار مشاهير علوم رياضي قرار گرفت.
10) 14 نوامبر سال 1889 ميلادي :
جواهر لعل نِهرو از بزرگترين مبارزان ضد استعماري در الله آباد هند متولد شد. نهرو فارغ تحصيل رشته حقوق بود و بعد از عضويت در نهضت ملي هند عملاً به مبارزه ضد استعماري پيوست. پس ازچندي با پيوستن مهاتما گاندي به نهضت ملي هندوستان اين دو رهبربزرگ سياسي هند با پيشبرد مبارزات آزاديخواهي مردم هند ضربههاي مهلكي برپيكر استعمار انگلستان وارد آوردند. نهرو درمدت مبارزات خود ابتدا به رياست حزب كنگره هند، و سپس به مقام وزارت امورخارجه دولت موقت هند برگزيده شد. نهرو ازسال1947ميلادي به مدت 16سال درسايه حمايتهاي بيدريغ مردم هند قدرت را دركشورش بدست داشت. جواهرلعل نهرو دردوران مبارزه بارها دستگيرو زنداني شد. ازاين انسان آزاديخواه كتابهايي چون« زندگي من، نگاهي به تاريخ جهان و كشف هند» باقيست.
11) مرگ "فريدريش هِگِل" فيلسوف معروف و نظريهپرداز بزرگ آلماني (1831م):
گئورگ ويلْهِلْم فردريش هِگِل، فيلسوف معروف آلماني در 27 اوت 1770م در اشتوتگارت آلمان به دنيا آمد. وي پس از طي دروس متوسطه، تحصيلات خود را در علوم الهي به پايان برد و پس از آن به تدريس فلسفه پرداخت. هگل پس از چندي تحت تاثير امانوئل كانْتْ، فيلسوف هموطن خود، به فلسفه اصالت تعقل گراييد و كتابي درباره زندگي مسيح(ع) نگاشت. هگل، معقد بود هر آنچه عقلاني است واقعي است و هر آنچه واقعي است، عقلاني. هگل پس از چندي اعلام كرد كه هستي بر اصل تضادْ، قائم است و هر آنچه در عالم خلقت ميبينيم متضادي نيز دارد. هر رويى، پشتي دارد و نميتوان به بينهايتْ، بدون نهايت و به زندگي بدون مرگ، انديشيد. هر شيء بدان سببْ خودِ آن است كه چيز ديگر نيست. از اين گذشته، ضدّ هر چيز در خود آن است. هر قطبي، قطب مقابل را، در خود دارد. همينطور گرما، سرما، عشق، نفرت، روز و شب و جواني و پيري. در اينجا هگل عنوان نمود كه هر چيزي، نه تنها ضد خود را در بر دارد، بلكه ضد خود است. هستي، نزاع قواي مخالف است براي تركيب آنها به صورت وحدتي عاليتر. هستي، نزاعِ اجزا است براي تشكيل يك كُل و كشمكش متفرّقات است براي جذب شدن در مطلق. در فلسفه هگل تنها پس از گذشتن از درياي خون ميتوان به جزيره متبارك مطلق رسيد. در همين جا نيز، هگلْ مطلق را نه با يك دولت جهاني، بلكه با دولت پروسْ، عينيت ميدهد و آزادي را محدود به قدرت مطلق آن دولت ميكند. افكار هگل در ابتدا حول آزاديخواهي بود و او خود را شيفته آزادي ميدانست. اما تصريح مينمود كه منظور از آزادي، بيبندوباري نيست. فرد، فقط آنگاه شخص است كه موجودي اجتماعي باشد و در فعاليتهاي اخلاقي شركت جويد. وي اخلاق اجتماعي را در سه حوزه به هم پيوسته مورد بررسي قرار داد؛ اول خانواده، كه نه تنها نظام بشري را تداوم ميدهد، بلكه افرادبشر را نيز تعالي ميبخشد. دوم جامعه مدني، كه نهادهاي خاصي براي تنظيم و تسهيل فعاليتها دارد و از ديدگاه هگل، ابزاري براي نيل به اهداف شخصي ميباشد. و سوم، دولت، كه منظور هگل مجموعهاي از نهادها نبود بلكه تجسم عيني حيات اخلاقي را درنظر داشت و حتي در مورد دولت پروس نيز به دلوتي اخلاقي و با هدف، ميانديشيد. وي در دوره انقلاب كبير فرانسه، تحت تاثير اين رويداد مهم قرار گرفت اما ديري نپاييد كه با الهام از يوهان فيخته، ديگر فيلسوف آلماني كه شعارش "آلمان فوق همه" بود، آلمان را علت غايى آفرينش جهان عنوان كرد. هگل كه فلسفه نژاد برتر فيخته، در او آتشي را روشن ساخته بود اعلام داشت كه تمام جهان بر جاده انحطاط و زوال است جز آلمان. آلمان مقصد مطلق تاريخ است و تنها آلمانيها هستند كه مشعل تمدن را به پيش ميبرند. از اين رو به عقيده هگل، سرنوشت چنين است كه آلمان بر تمام دنيا تسلط يابد. هگل همچنين، آزادي خودآگاهانه رعاياي آلماني را فرمانبرداري از شاه آلمان عنوان ميكرد و پادشاه آلمان را در كشاندن رعاياي خود به نام وطن براي تجاوز به جهان آزادي قلمداد مينمود، زيرا هگل تنها آلمان را روحاً زنده ميپنداشت و بقيه جهان را مرده تصور ميكرد. با اين حال، پايه فلسفه بغرنج و پيچيده هگل كه بر تصورات بياساس گذاشته شده و با هاله غليظي از راز وَري احاطه شده بود، يكي از اسبابهايى شد كه تاريخ جهان، بازيچه دست ناسيوناليسم آلماني گردد. در نتيجه ابهام نوشتههاي هگل، هر كس و هر دستهاي به نفع خود از فلسفه او بهرهبرداري كرد، اما بيشتر از همه كس، فلسفه او روح توحّش و تجاوز را در مردم پروس دميد. بر همين اساس، نازيها كه فلسفه خود را بر مبناي تفسير اهريمني فلسفه هگل نهاده بودند، عقيده داشتند كه آزادي يعني تسليم به قدرت جبار. درباره هگل، اختلاف نظر فراوان وجود دارد. عدهاي از فلاسفه او را متفكري مرتجع، عدهاي ديگر محافظهكار و بالاخره بعضي، متفكري تندرو و افراطي ميدانند. آزادي خواهان او را الهام بخش هيتلر و موسوليني ميدانند و محكومش ميكنند. فاشيستها نيز او را پيشرو ماركس و لنين ميشمارند و محكوم مينمايند. مجموعه آثار هگل كه الهام بخش كابوسهاي اهريمني چون هيتلر بود، پس از مرگش در هجده مجلد به چاپ رسيد كه برخي از اين آثار عبارتند از معرفت علم منطق، دايرةالمعارف علوم فلسفي و اصول فلسفه و حقوق. فريدريش هِگِل سرانجام در چهاردهم نوامبر 1831م در 61 سالگي جان سپرد. 
