پس از 2010 (3)
سناریوهایی برای عراق تحت اشغال
سناریوی سوم: اشاعه
عراق درون یک جنگ داخلی تمام عیار و مطلق فرورفته است. بی ثباتی به سراسر منطقه خاورمیانه سرایت کرده است. بازیگران منطقه ای، متضاد و ناامن، در خصوص همکاری پیرامون موضوعاتی مانند ترویسم ناکام مانده اند و ثابت کرده اند که از مهار جنگ در عراق ناتوانند. در حالی که فشار آمریکا و ظرفیت های نظامی محدود شده بازیگران منطقه ای در ممانعت کامل نبرد منطقه ای میان دولت های سنی و تحت رهبری شیعه موفق بوده اند، جنگ نیابتی در قلمرو سرزمینی عراق(سناریوی دوم) به کشورهای مجاور از طریق سرازیر شدن پناهندگان، رشد رادیکالیزم مردم عرب، تشدید تروریسم غیر دولتی و تلاش های عامدانه رقبای منطقه ای برای بی ثبات ساختن دولت های دیگر گسترش یافته است. رژیم های موجود در منطقه به قدرت وابسته اند اما با حمایت سیاسی داخلی ناکافی یا فرمانبرداری با اکراه برای ایجاد ائتلاف و تعقیب تعادل قوای استراتژیک ضروری جهت کنترل و مهار جنگ داخلی عراق، مواجه می باشند.
از آنجا که رغبت و تمایل آنان برای درگیری مستقیم میان کشورها محدود شده است، برخی از رژیم ها از بازیگران نیابتی برای حمله به دشمنان خود استفاده می کنند. رقابت های منطقه ای برای نفوذ و کنترل زبانه کشیده است. رادیکالیزه شدن جمعیت اعراب افزایش یافته همان گونه که نزاع قومی از عراق ساطع شده است. در این شرایط حوادث غیر قابل پیش بینی – مانند انقلابی به سبک ایران در کشورهای بزرگ عرب – می تواند از ریشه جایگزین چشم انداز سیاسی گردد و آرایش جدیدی به اولویت های سیاست خارجی در منطقه بدهد.
حوادث به آسانی می توانند جنگ در این منطقه را جهانشمول سازند. اختلال جدید در ارسال نفت که در نتیجه حمله به یکی از تاسیسات مهم نفتی در خلیج فارس حاصل می شود یکی از احتمالات در این سناریو است. چنین حمله ای می تواند به اشکال گوناگون صورت گیرد. ایالات متحده یا اسرائیل می توانند به هر تعداد از اقدامات محرک ایران که از جمله شامل توسعه تسلیحات هسته ای گردد، واکنش نشان دهند. این امر خود می تواند منطقه را به سوی یک جنگ عمده هدایت كند.
بازیگران: عراق
در این سناریو عراق یک حوزه مرده به جای یک بازیگر سیاسی یا نظامی مستعد و آماده است. این دولت نمی تواند در برابر نفوذ ایران مقاومت کند، مرزها را بیشتر کنترل، شورشیان سنی و شبه نظامیان داخلی را مهار یا چانه زنی موثر با سایر کشورها انجام دهد.
حمله به شمال عراق توسط ترکیه بسیار محتمل است و به طور مسلم تروریست های کرد آن را تشدید خواهند کرد. عراق ممکن است همکاری با اخوان المسلمین مصر را انتخاب کند. در سوریه و اردن این جمعیت پناهندگان برای بسیج محلی علیه حاکمان این کشورها تلاش خواهند کرد.
بازیگران: ترکیه
بزرگترین نگرانی ترکیه رویارویی با کردها است. در حالی که کردها در یک عراق چندپاره هرچه بیشتر از بغداد مستقل می شوند، این کشور پناهگاهی برای حزب کارگران کرد(پ. ک. ک) و سایر گروه های طرفدار استقلال، عناصر و عوامل ضد ترکیه شده است. در پی اشغال بخش عظیمی از شمال عراق توسط ترکیه به منظور سرکوب پ. ک. ک، تنش تاریخی و رقابت منطقه ای میان ایران و ترکیه افزایش یافته و احتمال بروز شکلی از برخورد میان دو کشور وجود دارد. همکاری در نبرد علیه ملی گرایان کرد ممکن نیست که التزام و تعهد کافی برای صرفنظر کردن از آن باشد. پایگاه های بزرگ آمریکا و نفوذ این کشور ممکن است ترکیه را از رفتن به جنوب بازدارد اما اگر آنها از استقلال کردها تهدیدی را احساس کنند، ترکیه در برابر فشار آمریکا مقاومت خواهد کرد.
بازیگران: ایران
ایران در پی آن خواهد بود که چگونه می تواند به بهترین وجه به مبارزه علیه آمریکا از طریق وابستگان یا عوامل خود در کشورهایی نظیر عربستان سعودی و کویت دست بزند و ترکیه را در کردستان به چالش بکشاند. برای مدت کوتاهی، دخالت ترکیه در شمال عراق، ایران را از طریق فرونشاندن آرمان های کرد برای ایجاد دولت مستقل، منتفع ساخته بود. با وجود این باید میان رضایت با اکراه تهران برای حمله گاه و بیگاه ارتش ترکیه علیه مواضع پ. ک. ک در عراق، و یک حمله تمام عیار و اشغال عراق تمايز قایل شد.
اگر ترکیه شمال عراق را اشغال کند، ایران احساس خواهد کرد که باید به نفوذ خود در عراق و احتمالا تحت عنوان حمایت از جمعیت شیعه جنوب عراق در برابر یورش ترکیه متوسل شود. تغییر شگرف در ساختار قدرت داخلی ایران می تواند یک راهنمای مهم باشد. نسلی از رهبران، صدور انقلاب ایران را به عنوان تنها راه حل برای جلوگیری تسلط منطقه ای سنی ها می نگرند.
بازیگران: سوریه
فاکتورهای مهمی می توانند سوریه را بی ثبات سازند. با توجه به فعالیت های عناصر مختلف در این کشور، سوریه می تواند منطقه دیگری برای جنگ نیابتی باشد. با توجه به رشد احساس آزار سنی ها در هلال شیعی، همین امر می تواند شورش سنی ها را علیه رژیم سوریه برانگیزد. با توجه به ضعف بالقوه این رژیم که ناشی از افزایش فشار سازمان ملل در متهم ساختن رسمی همکاری بشار اسد در ترور حریری بوده است، نتیجه آن می تواند ایجاد فضای باز برای سنی ها باشد.
آنچه که موضوع را پیچیده تر می کند این است که سوریه میزبان صدها هزار پناهنده عمدتا سنی است که ممکن است سناریوی یک انقلاب را در درون مرزهای این کشور پی ریزی کنند. گرچه بسیاری از سوری ها راغب نیستند که در چنین شرایطی وارد جنگ داخلی دیگری شوند. چنین احتمالی نمی تواند نادیده گرفته شود. مشابه لبنان این موضوع در خور توجه است. گروه های جهادی سنی ممکن است فراتر از عراق اشاعه یابند و نسلی از سلفی ها را برای بازگشت به سوریه تقویت کنند؛ و نه تنها نخبگان حاکم سوری را تهدید کنند بلکه سنی هایی که حتی با ایران همکاری می کنند را تهدید نمایند. دولت سوریه تلاش خواهد کرد تا گروه های شورشی را در سرزمین خود سرکوب نماید. اگر رژیم بعدی سوریه مستعد پذيرش القاعده باشد، منافع آمریکا درگیر خواهد شد.
بازیگران: عربستان سعودی
در حالی که خشونت های فرقه گرایانه در عراق ادامه می یابد و دخالت قدرت های خارجی هر چه بیشتر روشن می گردد، عربستان سعودی به عنوان عامل بی ثبات کننده عراق از طریق حمایت از شورشیان سنی عراق و به عنوان یک عامل بی ثبات کننده داخلی از طریق اقلیت شیعه خود ظاهر خواهد شد. عربستان سعودی همچنین پناهگاهی برای طبقه حاکم بر بحرین فراهم کرده است که به دلیل ترس از شیعیان خشمگین خود به دنبال کمک خارجی است. عربستان سعودی به نحو موثری بحرین را جذب کرده و آن را عملاً به یک استان عربستان سعودی تبدیل کرده است. در هر گونه حمله احتمالی آمریکا به ایران، عربستان سعودی نیز از طریق حمله ایران به تاسیسات نفتی آن کشور آسیب خواهد دید.
عربستان سعودی همواره به سوریه برای تقلیل حمایت خود از جنبش های جهادی فشار وارد می سازد. آنها همچنین دیواری را به عنوان وسیله کنترل و محافظت در مرز عراق ساخته اند. افزون بر این، آنها اقدامات امنیتی را در نواحی شیعه نشین تشدید کرده اند و ممکن است در قبال حمله آمریکا به تاسیسات هسته ای ایران نسنجیده عمل کنند.
بازیگران: مصر
اگر اخوان المسلمین، مصر را اداره می کرد ممکن بود که آنها پیمان صلح با اسرائیل را لغو کنند. "محمد عاکف" از اخوان المسلمین گفت، در سال های اخیر وی به راه حل دو دولت معتقد شده است و به تعهدات بین المللی مصر احترام می گذارد؛ مفهوم گسترده آن پیمان صلح با اسرائیل است. افزون بر این، اخوان المسلمین در مصر نمی خواهد که اختلاف سنی- شیعه در منطقه گسترده تر شود که آنها به طور داخلی به آن دامن می زنند. مصر همچنین با مشکل مشابه 1990 که موفق به رفع آن شده مواجه است. گرچه مصر به طور مستقیم در معرض تهدید درگیری هایی که از عراق ناشی می شود نیست اما ممکن است انتخاب کند که به عنوان واسطه صلح وارد عمل شود. این امر ممکن است فرصتی باشد که مصر به منظور مشارکت مجدد در منطقه و از سرگیری رهبری خود در جهان عرب -که مدت های به دنبال آن بود- وارد عمل شود.
بازیگران: ایالات متحده
ایالات متحده نمی خواهد که به عنوان قدرتی پشت هر رژیمی در منطقه خاورمیانه تلقی شود. با وجود این، ایالات متحده نقش مستقیمی در دفاع از دولت های عرب بازی خواهد کرد و از این رو رویارویی با ایران را تشدید خواهد نمود. با توجه به برنامه هاي هسته ای ایران، آمریکا می خواهد زمانی که ایران به طور واقعی یک قدرت هسته ای شود را به تاخیر اندازد. اما بالاخره خواهد پذیرفت که این امر (ایران هسته ای) زمانی محقق خواهد شد. سیاست مهار در عراق از اعتبار افتاده است. از این رو راهی برای جلوگیری از پيشرفت هاي هسته اي ایران وجود ندارد. یکی از راه های تعدیل و اصلاح ممکن است گسترش چتر هسته ای آمریکا بر فراز پادشاهی های خلیج فارس برای متوجه ساختن ایران در این خصوص باشد که نمی تواند همسایگان خود را مرعوب سازد و منطقه را از تلاش برای توسعه سلاح های کشتار جمعی متفرق کند.
در جهانِ با ایران هسته ای، سناریوی یک جنگ سرد ممکن است توسعه یابد. ایالات متحده از حمایت هر شرایط هسته ای دیگر (اسرائیل، پاکستان و هند) منصرف شده است. از این رو این اعتبار را به باور ایران داده که هر زمانی که آن کشور هسته ای گردید به شیوه خود قادر به چالش کشیدن ایالات متحده خواهد بود. آمریکا کنترل خود بر فضای عراق را حفظ و منطقه پرواز ممنوع را تشدید خواهد کرد. این امر به آمریکا و سایر متحدانش این امکان را می دهد که به هر هدفی در عراق از طريق هوا حمله كنند. این منطقه پرواز ممنوع همچنین به عنوان منطقه حائل میان ایران و اسرائیل عمل خواهد کرد.
بازیگران: تروریست ها
حملات عمده به تاسیسات نفتی با پیامدهای شدید آن در این سناریو محتمل است. این حملات نافرجام قبلا صورت گرفت و اکنون دلایل ضعیفی برای این باور وجود دارد که این اقدامات و سوء قصدها موجب ناآرامی و نبرد در خارج از عراق سرایت نکند. خطوط لوله و بنادر مهم اهداف اولیه هستند. اثرات کوتاه مدت یک حمله به حوزه های نفتی افزایش ناگهانی قیمت جهانی نفت است. تشدید خشونت های فرقه گرایی در عراق به نحو اجتناب ناپذیری تهدیدهای فراملی را به ثبات کشورهای منطقه وارد می سازد. رادیکالیزه شدن مردم، نبرد را در سایر کشورها تشدید می کند. از این رهگذر، در حالی که اقدامات کشورها مجزاست، اما جنگ به سراسر منطقه گسترش می یابد. این امر می تواند در لبنان، سوریه و بحرین روی دهد.
همان گونه که یک نسل جدید از سلفی ها در منطقه ظهور کرده است – از طریق افرادی که از عراق می آیند یا تحت تاثیر آنچه در عراق صورت گرفته به سلفی گری روی آورده اند – سلفی گری ممکن است در سایر کشورها نيز ظاهر شود. این نسل از سلفی ها اگر قادر باشند که به مراتب پایین نظامی رسوخ کنند جایی که افراد کلیدی در تلاش های صورت گرفته در گذشته برای انجام کودتا موثر بودند و ممکن است اکنون نیز یافت شوند، بسیار اثر گذار خواهند بود.
اگر سلفی گری گسترش یابد ارتش های منطقه ممکن است راغب به سرکوب شورشیان نباشند. تنش های داخلی سنی ها ممکن است نقش حیاتی را در تحولات منطقه بازی کند. تهدید گروه های جهادی ممکن است تداوم یابد اما تمرکز آن بر روی رادیکالیزه کردن مردم است که ترور را تشدید می کند.
با تداوم اشاعه سلاح ها در سراسر منطقه، گروه های جهادی مسلح به سلاح های هسته ای ممکن است ظاهر شوند. گرچه تکنولوژی سلاح های هسته ای برای تولید بسیار دشوار است، سناریوی بمب کثیف را نمی توان از نظر دور داشت. دسترسی به سلاح های هسته ای پاکستان یک احتمال در این خصوص است.
تشدید گرایش به القاعده در منطقه همراه با ناتوانی رژیم ها برای سرکوب تروریسم می تواند به تشدید حملات در خارج منجر گردد. اروپا – که نگران سرایت این مسئله از عراق است – ممکن است هدف مطلوب تروریست ها گردد. با توجه به تمرکز خشم گروه های جهادی از آمریکا و متحدانش در خاورمیانه، هیچ دلیلی وجود ندارد که فکر کنیم تروریسم در منطقه متمرکز خواهد ماند.
ارتباط میان تروریسم و رژیم هاي غیر دموکراتیک روشن نیست. اصول دموکراتیک، آنهایی که به فلسفه گروه های جهادی معتقدند را اقناع نخواهد کرد. با وجود این، رژیم های اتوکرات می توانند ظهور سازمان های تروریستی را تشدید کنند. اصلاح و تعدیل تدریجی و مسئولیت – به جای برداشت ساده از دموکراسی – ضروری است اما در نهایت، اصلاح هم، همه مشکلات مرتبط با تروریسم را حل نخواهد کرد.
نتیجه :
این سناریو جزو منافع طولانی مدت همه بازیگران دولتی – منطقه ای یا جهانی – نخواهد بود و این خود نشانه ای برای تثبیت دیکتاتوری عراق یا همکاری کامل منطقه برای مهار این نبرد است. آنچه این اثر را حفظ می کند نیروهای موثر و با نفوذ هستند. گروه های تروریستی ای در عراق رشد نموده اند که جاه طلبی منطقه ای داشته و ناآرامی ها را به عنوان یک متحد و پشتیبان می نگرند.
شکاف میان شیعه و سنی در عراق عمیق تر شده و به منطقه سرایت پیدا کرده است. ایران هژمونی گذشته خود را همچنان حفظ كرده و به تقويت آن در آینده امیدوار است. رژیم های عرب که ناامن بوده و اغلب غیر مردمی می باشند با رادیکالیزه شدن مردم خود و رقابت های معمول میان کشورهای عربی مواجه هستند. که همین امر تعادل لازم علیه تهدید گروه های جهادی یا ایران را دشوار می سازد. در سال 2010، محبوبیت آمریکا در میان افکار عمومی اعراب نسبت به سایر زمان ها در پایین ترین حد خود قرار خواهد گرفت. حضور فیزیکی آن کاهش یافته و اعتبار آن میان کشورهای منطقه – هم در میان متحدان و هم در میان رقبا – به شدت آسیب دیده است. تحت این شرایط، نامعقول و نسنجیده است که با اطمینان خاطر در خصوص منطق منافع شخصی خود در خاورمیانه معتقد باشیم.
تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله
