بررسی جاذبه های گردشگری تخت فولاد اصفهان - 2

(مطالعه موردی تکیه کازرونی)
سید محمد باقر درچه‌ای: علامه سید محمد باقر بن سید مرتضی درچه ای اصفهانی، در سال 1264 هجری قمری در روستای درچه اصفهان متولد گردید. نسب وی به میر محمد میر لوحی که از بزرگان علمای قرن یازدهم و معاصر مرحوم محمد باقر مجلسی بوده می رسد (کتابی: 1375: 185).وی پس از فرا گرفتن ادبیات و مقدمات درمکتب خانه درچه، در سیزده سالگی در اصفهان در مدرسه نیم آورد به تحصیل مشغول شد و از محضر علمایی همچون میرزا محمد حسن نجفی و میرزا ابو المعالی کلباسی استفاده برد و سپس برای تکمیل دروس خود عازم نجف اشرف گردید و نزد آیات عظام میرزا محمد حسن شیرازی، میرزا حبیب رشتی و حاج سید حسین کوه کمره ای (ترک) تلمذ کرد و به مقام اجتهاد رسید (همان : مهدوی: 1384: ج1: 370)
سید محمد باقر درچه ای تا سال 1303 هجری قمری در نجف ماند و پس از آن برای ارشاد مردم به ایران بازگشت و در اصفهان در مدرسه نیم آورد و مسجد نو مشغول تدریس گردید. دکتر محمد حسین ریاحی در کتاب روضه رضوان در مورد تدریس ایشان می نویسد : « تدریس ایشان متنوع بود، اصول دین را از توحید تا معاد و علوم فقهی تا اجتهاد را درس می داد، سی و هشت سال به افاضات فقه، اصول، فلسفه و سایر علوم و ریاضت به یک منوال و هیچ گاه درسی را دقیقه ای تأخیر و تعطیل روا نمی داشت، حتی در دمی که فوت کسانش را به حضرتش اظهار می داشتند، مشغول بود. در خصوص قناعتش همین بس که به نانی و نان خورش مختصری اکتفا می کرد... غیر از رشته های منطق، معانی بیان و صرف و نحو، در مباحث جانبی و علوم دیگر نیز مورد توجه بود. فقه و اصول، علم ریاضی و هیئت و نجوم را نزد اساتید بزرگ این فن فرا گرفت و در کمترین زمان تسلظ در این علوم پیدا کرد و در حوزه علمیه اصفهان تدریس ریاضی، هیئت و نجوم را آغاز نمود و شاگردانی ارزنده به خصوص در بحث تنجیم پروراند. در رشته ریاضی، حساب هندسه روز و ریاضیات قدیمه نظیر خلاصه الحساب و دیگر کتب، ریاضی قدیمه را به شیوایی تدریس می کرد ...» (ریاحی: 1385: 121) از دیگر ویژگی های مرحوم درچه ای مناظره وی با دانشمندان اهل سنت و مسیحیان می باشد که در کتاب های متعددی نقل شده است.
مرحوم علامه محمد باقر درچه ای علاوه بر آن همه مقامات علمی و مراتب و فقاهت و اصول در زهد و تقوی و صفات انسانی هم مثل اعلی بودند. وی در عصر خود از مراجع بزرگ شناخته می شد و بسیاری از او تقلید می نمودند و حتی بعد از فوت مرحوم سید اسماعیل صدر در کاظمین مرجع تقلید اهالی اصفهان و قسمتی از ایران گردید. (کتابی: 1375: 186)
آیت الله سید محمد باقر درچه ای در دوران تدریس خود، شاگردان بسیاری را پرورش دادند که از آن جمله می توان به سید ابو الحسن اصفهانی، آیت الله سید حسین طباطبایی بروجردی (مرجع بزرگ جهان اسلام)، شهید سید حسن طباطبایی، آیت الله حاج آقا رحیم ارباب، سید محمد رضا خراسانی، آیت الله میرزا علی آقا شیرازی، آیت الله شیخ محمد باقر زند کرمانی، آیت الله شیخ محمد حسن عالم نجف آبادی، آیت الله سید زین العابدین طباطبایی ابرقویی و استاد جلال الدین همایی اشاره کرد.
آیت الله سید محمد باقر درچه ای در طول حیات خود علاوه بر تربیت شاگردانی که هر کدام توانستند به درجات عالی برسند در زمینه تألیف کتب نیز اقدامات بسیار ارزنده ای انجام دادند. وی کتاب های بسیاری به خصوص در فقه و اصول نگاشتند که از آن جمله می توان به یک دوره هفده جلدی در فقه و اصول، تقریرات اصولیه، رساله علمیه، رساله جبر و تفویض، حاشیه بر مجمع الرسائل علمیه آیت الله شیخ محمد حسن گزی، حاشیه بر رسائل شیخ انصاری، حاشیه بر اصول دین شیخ جعفر شوشتری ، حاشیه بر مکاسب شیخ انصاری و دیگر کتب اشاره کرد.
مرحوم درچه ای در طول زندگی صاحب چهار پسر و پنج دختر شدند که هر کدام توانستند به درجاتی از علم دست پیدا کنند.
وفات آیت الله درچه ای: آیت الله درچه ای در اواخر عمر به دلیل عدم استقبال از حکومت رضا خان میر پنج به شدت از طرف دستگاه پهلوی مورد تعقیب بود و حکومت در صدد تضعیف ایشان در بین مردم و روحانیون بود و همین امر باعث شده که توطئه قتل وی در افکار عمومی به شدت قوت بگیرد و برای این امر شواهدی نیز در دست است. به هر حال آیت الله سید محمد باقر درچه ای در سحر گاه جمعه 28 ربیع الثانی سال 1342 به دلیل نا معلومی (برخی علت وفات را سکته بیان نموده اند) در حمام درچه وفات یافت و جنازه ایشان با تجلیل فراوان و حضور مردم اصفهان در تخت فولاد اصفهان در تکیه کازرونی به خاک سپرده شد.
متن سنگ مزار وی چنین است :
هو الحی الذی لا یموت مرقد منور مرجع عالقدر شیعه مجمع فضائل علمی و عملی، جامع معقول و منقول استاد الفقهاء و المجتهدین حجه الإسلام و المسلمین آیت الله العظمی مرحوم آقا سید محمد باقر درچه ای (قدس سره) فرزند عالم جلیل آقا سید مرتضی موسوی (قدس سرهما) که عمر شریفش را در راه تعلیم و تعلم و تربیت مجتهدین و مراجع بزرگ و تألیف و تحقیق و نشر و ترویج احکام اسلام و قرآن و مکتب اهل بیت علیهم السلام گذرانید و سر انجام در روز جمعه 28 ربیع الثانی 1342 ه.ق. دار فانی را وداع گقت و به ملکوت اعلی پیوست.
سید ابو المعالی درچه ای: سید ابو المعالی درچه ای فرزند دوم مرحوم آیت الله العظمی سید محمد باقر درچه ای است. او در دوران نوجوانی و جوانی ابتدا به فراگیری علوم اسلامی در حوزه علمیه اصفهان پرداخت و علاوه بر پدر و عموی خود سید محمد مهدی درچه ای از دیگر اساتید نیز بهره بود و کم کم خود نیز به تدریس اهتمام ورزید. ساده زیستی و قناعت وی از خصوصیات بارز ایشان بود. سید ابو المعالی درچه ای سر انجام در ششم ربیع الأول سال 1374 هجری قمری هنگام مسافرت به مشهد مقدس و زیارت حضرت امام رضا علیه السلام وفات یافت و طی مراسم با شکوهی در اصفهان تشییع گردید و در تخت فولاد در کنار مزار پدرش آیت الله سید محمد باقر درچه ای به خاک سپرده شد. متن سنگ مزار ایشان چنین است : هذا المرقد السید الزاهد الالمعی آقا سید ابو المعالی ابن المرحوم حجه الإسلام آیه الله السید محمد باقر الدرجه فی السادس من شهر ربیع المولود من عام الأربع و السبعین و الثلاثمأه بعد الألف من الهجره النبویه 1374.
سید محمد مهدی درچه ای:
وی کوچک ترین برادر علامه سید محمد باقر درچه ای می باشد که در بین سال های 1278 تا 1280 هجری قمری در درچه متولد گردید. او نیز هم چون دیگر برادرانش دروس مقدماتی را نزد پدر بزرگوار خود اموخت و سپس برای کسب مدارج بالاتر علمی به اصفهان آمد و در مدرسه نیم آورد مشغول به تحصیل گردید.وی در اصفهان با نهایت تنگدستی روزگار می گذرانید و از محضر علمایی همچون میرزا بدیع درب امامی، حاج شیخ محمد حسن نجفی، میرزا ابو المعالی کلباسی و حاج شیخ محمد باقر نجفی استفاده برد و سپس برای تحصیل مراتب بالاتر عازم نجف اشرف گردید.
وی نیز در نجف اشرف نیز از محضر علمای بزرگ آن دوره همچون سید محمد کاظم یزدی، حاج شیخ هادی تهرانی، شیخ محمد حسین مامقانی و دیگر بزرگان استفاده برد. (ریاحی: 1391: 274).
وی پس از هفت سال به اصفهان برگشت و به امامت جماعت و وعظ و خطابه و ارشاد مردم پرداخت. در مورد زهد و ساده زیستی وی داستان های زیادی بیان شده و گفته شده که وی در اصفهان خانه تهیه نکرد و سال ها با قناعت زندگی کرد و حتی با وجود رضایت و اصرار برخی کسبه در خرید نسیه اجناس تا وصول تحمل می نمود و حتی در در هنگام ایام قحط و خشکسالی در اصفهان در سال های 1335 تا 1337 هجری قمری که مصادف با جنگ جهانی اول، ده بیست من آردی را که در منزل داشت با وجود احتیاج خانواده برای جلوگیری از گرانی و عدم ایجاد شبهه احتکار تمامی آن را فروخت (همان).
آیت الله سید محمد مهدی درچه ای در طول حیات علمی خود تألیفات گران بهایی از خود به یادگار گذاشتند که از آن جمله می توان به کتاب الصلوه، کتاب الطهاره، رساله ای در صوم به صورت مختصر، رساله ای در رضاع به صورت مختصر، حواشی بر رساله مرحوم آیت الله محمد ابراهیم کلباسی و یک دوره اصول از اول مباحث الفاظ تا آخر تعادل و تراجیح اشاره کرد.
وی علاوه بر تألیف کتاب در طول حیات علمی خود شاگردان بسیاری را پرورش داد که از آن جمله می توان به سید حسن طباطبایی قمی، سید مرتضی پسندیده، سید مرتضی مهدوی هرستانی، سید رضا شفتی، سید ضیاء الدین تجویدی، ملا حیدر علی صلواتی، شیخ عباسعلی ادیب، سید عبد الحسین طیب، میرزا عطاء الله اشرفی اصفهانی، شیخ اسد الله فهامی، سید یوسف خراسانی و دیگران اشاره کرد.
دکتر سید محمد باقر کتابی در مورد وجهه علمی وی در اصفهان می نویسد : « وی پیوسته مورد وثوق تمتم طبقات اصفهان و توابع آن سامان قرار داشت و مسائل فقهی به او مراجعه می گردید. حجره او در مدرسه نیم آورد بازار و اکثر به جز روزهای تعطیل در آن حجره به سر می برد.» (کتابی: 1375: 218)
مرحوم آقا سید محمد مهدی درچه ای در صبح جمعه دهم ربیع المولود سال 1364 هجری در حالی که بیش از نود سال از عمر شریفش می گذشت دار فانی را وداع گفت و پس از تشییع با شکوه در تکیه کازرونی مدفون گردید. مرحوم حاج میرزا حبیب الله نیر در مرثیه و ماده تاریخ وفات وی گوید :
لهفنا من فقد کهف الناس دری النسب
حجه الإسلام کنز العلم اغلی من ذهب
قد اجار النیر التاریخ فیما قد کتب
(سید المهدی فی قدس الجنان قد ذهب) (مهدوی :1384: 369)
بر سنگ مزار وی سلسله نسب ایشان تا امام موسی کاظم (علیه السلام) بیان شده است. متن سنگ مزار وی چنین است:
هو الحی الذی لا یموت
هذا مرقد الشریف استاد الفقهاء اسوه اهل ورع و التقوی و مرجع الشیعه فی الفتوی آیه الله العظمی مرحوم آقا سید محمد مهدی شریعت موسوی درچه ای اصفهانی علیه الرحمه که از آغاز جوانی در یتیمی و سختی در قحطی سال 1288 با عزمی راسخ در کسب علوم دینیه در حوزه علمیه اصفهان کوشید تا یکی از مدرسین بزرگ شده و حوزه درسش از پر جمعیت ترین حوزه ها گردید سپس برای تکمیل حدود 7 سال در زمان مرحوم آیه الله میرزای شیرازی بزرگ به نجف اشرف و پس از بازگشت به اصفهان شخصیتی بزرگ در تدریسعلوم دینیه و مرجعیت فتوی و پرچمداری اسلام در سخت ترین دوران مشروزیت و سپس دوره پهلوی و بالأخره در اواخر جنگ جهانی پس از تشرف چند ماهه به زیارت ثامن الأئمه علیه السلام و بازپشت به اصفهان و کسالت جدید چند روزه مقارن ظهر روز جمعه دهم ربیع الأول سال 1364 هجری قمری رحلت فرمودند. رضوان الله علیه.
شجرنامه : آقا سید محمد مهدی بن السید مرتضی بن السید احمد بن السید مرتضی بن السید محمد هادی سبزواری بن السید میر لوحی بن السید محمد بن السید میر قاسم بن السید محمد الصحفی بن السید عماد الدین مطهر بن السید النسابه شرف الدین ابراهیم بن السید جمال الدین حسین بن السید عماد الدین حسین بن السید علی بن السید عماد الدین محمد بن السید ابی محمد علی بن السید عبد العزیز بن السید جمال الدین محمد المجتبی بن السید نجیب الدین عبد العزیز بن السید علاء الدین محمد بن السید نور الدین علی بن السید نصیر الدین حسین بن السید معین الدین احمد بن السید الشریف اسحاق بن السید ابی المحسن ابراهیم العسکری بن السید ابی الحسن موسی الثانی بن السید المرتضی ابراهیم الأصغر بن الإمام ابی ابراهیم الکاظم موسی بن جعفر صلوات الله علیه.
شیخ عبد الکریم گزی:
شیخ عبد الکریم گزی فرزند ملا مهدی فرزند حاج محمد باقر فرزند ملا علی گزی اصفهانی در حدود سال 1260 هجری قمری در گز برخوار اصفهان به دنیا آمد.جد مادری او مرحوم محمد تقی گزی، یکی از پیشوایان گز بوده و نزد سید حجه الاسلام و حاجی کلباسی معتمد بوده است. (کتابی: 1374: 181)
عبد الکریم گزی تحصیلات خود را در دوران کودکی نزد پدر و دایی خود ملا محمد باقر بن ملا محمد تقی برخواری گزی معروف به ابو الفقرا که از علما و ادبای برخوار به شمار می آمد آغاز نمود.
عبدالکریم پس از آن در اصفهان از محضر میر محمد صادق کتابفروش و میرزا محمد حسین نجفی بهره برد. (مهدوی: 1384: ج2: 286)
آخوند گزی پس از کسب فیض از علمای اصفهان برای ادامه تحصیل و کسب مدارج بالاتر راهی نجف اشرف گردید و در آن جا از محضر استادان بزرگی مانند مرحوم حاج سید حسین ترک (کوه کمره ای)، آیت الله حاج میرززا حسین خلیلی و آقا میرزا حبیب رشتی که از علمای بنام آن دوران حوزه علمیه نجف اشرف بودند بهره برد (مهدوی ؛ همان؛ ریاحی: 1385: 266)
وی پس از نجف اشرف به سامرا رفتند و در آن جا نیز در درس آیت الله میرزای حسن شیرازی معروف به میرزای بزرگ شرکت کرد و در کربلا نیز در محضر شیخ علی نقی البرغانی الحایری شرکت جست و نهایتا در سال 1298 هجری قمری در سن 38 سالگی به درجه اجتهاد نائل آمد. (ریاحی، همان)
شیخ عبد الکریم پس از نیل به درجه اجتهاد به اصفهان مراجعت نمود و در مدرسه نیم آورد ساکن و مشغول تدریس و تألیف گردید و در اثر حسن سلیقه و اخلاق پسندیده و صفات حمیده که در بین امثال و اقران خویش به آن ها ممتاز بوده، خواص و عوام را به خود جذب نمود (مهدوی: 1374: ج2: 787)
دکتر کتابی در مورد خصوصیات اخلاقی ایشان می نویسد : « اخلاق فاضله و اصلاح امور عامه و انقطاع از دنیا و سلوک او با مردم همه را شیفته او ساخته بود. وجود او مظهر خیر و مهر بود و چون شمعی می سوخت تا بزرم دیگران را روشن سازد. پندین سال آخر عمر، مرجع مرافعات مردم اصفهان و حوالی بود و بدون هیچ تحمیل و سستی مانند یک دادگستری متحرک به حل و فصل مرافعات و منازعات مردم می پرداخت و تعجب اینجاست که اکثر اوقات طرفین دعوی از محضر قضا و حکومت او راضی بیرون می آمدنداز تبعیض و ارتشاء بغایت متنفر بود و دوری می کرد » (کتابی :1375 : 182)
شیخ عبد الکریم گزی در طول حیات علمی خود علاوه بر خدماتی که برای مردم اصفهان داشت تألیفاتی نیز انجام دادند که از آن جمله می توان به حاشیه بر طهارت شیخ، دیوان اشعار با تخلص " مهدوی "، رساله در اصول دین، رساله در صیغ عقود، رساله عملیه، رساله در حجیت مظنه، رساله در شهرت و تذکره القبور که معروفترین اثر ایشان است و در آن شرح حال بیش از یکصد نفر از علما و بزرگان مدفون در اصفهان و اطراف آن را نگاشته است. (مهدوی: 1384: ج2: 786)
شیخ عبد الکریم علاوه بر تألیف در مدرسه نیم آورد تدریس داشت و توانست شاگردان بسیاری پرورش دهد که از آن جمله می توان سید حسین موسوی خادمی، سید محمد حسن نجفی، سید محمد تقی موسوی احمد آبادی، شیخ ابو القاسم دولت آبادی، استاد جلال الدین همایی، شیخ عباسعلی ادیب حبیب آبادی، سید عبد الحسین طیب و دیگران را برشمرد. (ریاحی: 1375: 274-275)
مرحوم شیخ عبد الکریم گزی پس از عمری تلاش در جهت اصلاح امور مردم و تعلمی و تربیت شاگردان در سیزدهم ذی الحجه سال 1339 هجری قمری وفات یافت و در بقعه مرکزی تکیه کازرونی دفن گردید.
متن سنگ مزار ایشان چنین است :
آرامگاه عالم ربانی و فقیه صمدانی نادره زمان و حجت دوران حضرت آیت الله شیخ عبد الکریم بن حاج ملا مهدی گزی رحمت الله علیه که در سال 1269 هجری قمری در شهر گز برخوار متولد شد و پس از کسب مقدمات علوم در اصفهان در سن 38 سالگی به مقام اجتهاد رسید و در شب پنج شنبه 13 ذی حجه 1330 برحمت ایزدی پیوست.
خوش خلقی و اهتمام در رفع مشکلات و حل اختلافات مردم همراه با دوری از دنیا طلبی و ساده زیستی از خصوصیات بارز آن مرحوم بود. او که امور قضایی اصفهان و توابع آن را در ده سال آخر عمر به دست داشت به " اداره عدلیه سیار " معروف گردید از جمله تألیفات آن مرحوم کتاب " تذکره القبور" است. از اشعار اوست :
امروز درخت صنع آورد ورق
امروز رسید شام را صبح شفق
آمد به وجود مهدی آل رسول
یعنی زهق الباطل و قد جاء الحق
این سنگ مزار در تاریخ 25/10/1381 به همت جمعی از اهالی شهر گز برخوار توسط استاد حسنعلی گمنام مرمت و باز سازی گردید.
نتیجه :
تخت فولاد اصفهان به عنوان دومین قبرستان بزرگ جهان تشیع، مدفن علما و مشاهیر بسیاری از ادورا مختلف تاریخ ایرانی اسلامی می باشد. وجود تکایای مختلف با معماری های ادوار مختلف و رجال مشهور مدفون در این تکایا گردشگران را هم از لحاظ آشنایی با معماری اسلامی در بعد مقبره سازی متنعم می کند و هم بیان زندگی شخصیت ها و علمای مدفون در این تکایا موجب تفکر و تنبه شده و مسیر درست زیستن را به انسان می آموزد.
تکیه کازرونی تخت فولاد اصفهان، یکی از تکایای این مجموعه است که علاوه بر معماری قاجاری پهلوی که در بعد مقبره سازد داری، مدفن علمایی همچون سید محمد باقر درچه ای، سید محمد مهدری درچه ای و شیخ عبد الکریم گزی می باشد که هر یک خورشیدی تابان در دوران خود بودند و توانستند خدمات و آثاری ماندگار از خود به جا بگذارند.

پی‌نوشت‌ها:

1.دانشجوی تاریخ اسلام دانشگاه اصفهان

منابع و مأخذ :
ریاحی، محمد حسین (1385) ؛ روضه رضوان (مشاهیر مدفون در تکیه کازرونی)؛ اصفهان : کانون پژوهش.
ریاحی، محمد حسین( 1391) ؛ ذیل مدخل سید محمد باقر درچه ای، دانشنامه تخت فولاد اصفهان، زیر نظر دکتر اصغر منتظر القائم. اصفهان : سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
ریاحی، محمد حسین( 1391) ؛ ذیل مدخل سید محمد مهدی درچه ای، دانشنامه تخت فولاد اصفهان، زیر نظر دکتر اصغر منتظر القائم. اصفهان : سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
عقیلی، سید احمد (1389) ؛ تخت فولاد اصفهان ، اصفهان : سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
کتابی، سید محد باقر (1375) رجال اصفهان (در علم و ادب و عرفان و هنر)؛اصفهان: انتشارات گل ها.
گزی، شیخ عبد الکریم ( 1371) ؛ تذکره القبور، قم : انتشارات کتابخانه آیت العظمی مرعشی نجفی.
مهدوی، مصلح الدین (1384)؛ دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج 1و 2؛ تحقیق، تصحیح و اضافات: رحیم قاسمی و محمد رضا نیلفروشان. اصفهان : انتشارات گلدسته.