سنت‌های مردم گیلان در شب چله

طولانی‌ترین شب سال در گیلان فرصتی است برای آموختن‌های بسیار و بازآموزی شیوه‌ها و راهکارها و انتقال تجربیات گذشتگان به نسل جدید برای زندگی بهتر و پشت سر گذاشتن دشواری‌ها و رسیدن به سپیده دمان نوبختی.

در این شب پیران و جوانان به دور هم‌حلقه می‌زنند و از تجربیات گذشتگان پند می‌گیرند و دور هم نشینی خانواده‌های گیلانی در شب چله نشان از انجام صله رحمی دارد که از دیرباز به آن اعتقاد دارند.

در این شب قصه‌گویی پیران از افسانه‌های ایرانی و اتفاقات گذشته برای کوچکترهای خانواده جلوه‌ای دیگر دارد.
 

تفال به اشعار حافظ شیرازی و گشتن سرنوشت خانواده در دل اشعاراین پیر عارف ایرانی از دیگر جلوه‌های شب چله است .
 

گرفتن فال هندوانه پوس «پوست هندوانه» نیز در میان مردمان برخی روستاهای گیلان هنوز انجام می شود. جوانان دم بخت خانواده ها برای گرفتن این فال، هندوانه ای را از طول به چهار قسمت می کنند و پوست های هندوانه را به پشت سر خود می اندازند. هرگاه پوست هرچهار قاچ هندوانه به سمت پوست سبز آن بیافتد یعنی نیت فرد بسیار مناسب و خوب است اما اگر دو قاچ آن سمت قسمت سفید پوست هندوانه و دو طرف دیگر سمت سبز آن باشد یعنی نیت بد است و همچنین اگر هر چهار قاچ هندوانه به سمت قسمت سفید آن باشد یعنی نیت بسیار بد است.
 

خواندن شعر محلی در هنگام قاچ کردن هندوانه شب یلدا نیز یکی دیگر از سنت ها و آداب مردمان روستاهای شرق استان گیلان است که بزرگتر فامیل هنگام قاچ کردن هندوانه می خواند «امشب شب چله خانم جیر «زیر» پله  چاقو بزنیم   هندانه کله «سر».
 

بیشتر بخوانید:آداب و رسوم شب یلدا در شهرهای مختلف

فال شم شمی نیز بدین صورت است که فرد در یک مکان معین قرار می گیرد و بعد از نیت کردن به سخن دیگران گوش می دهد. اگر آن ها در خصوص امور خیر و برکت های زندگی صحبت کنند، نیت فال گیرنده خوب است و در غیر این صورت فال طرف بد خواهد بود.
 

دراین شب از میهمانان با انواع میوه‌های پاییزی چون انار، پرتقال ، گلابی ، خوج " گلابی محلی "، به ،نارنگی ، لیمو، ازگیل و از همه مهمتر هندوانه به عنوان نشانه اصلی شب چله پذیرایی می‌شود./
 

آن ها برای شام غذاهای ویژه ای مانند کوکو سبزی، سبزی پلو، آش سبزی، ماهی سفید، سیرقلیه، آش ترش، ماهی سفید شکم پر و امثال آن ها را پخته و به همراه چاشنی های خوشمزه شمالی، عطر و بوی خاصی در کوچه پس کوچه ها راه می اندازند.
 

سبزی پلو با ماهی به ویژه ماهی شور دراین شب یکی‌از غذاهای سنتی و مهمی است که خانواده‌ها برای پذیرایی از میهمانان تهیه می‌کنند و در کنار سایر غذاها با آن از میهمانان پذیرایی می‌کنند.
 

علاوه بر این در گیلان هندوانه را حتماً فراهم می کنند و معتقدند که هر کس در شب چله هندوانه بخورد در تابستان احساس تشنگی نمی کند و در زمستان سرما را حس نخواهد کرد. همچنین مردم شهرها و روستاهای شرق گیلان در شب یلدا هنگام بریدن هندوانه شعری را با مضمون «امشب شب چله / خانم جیر (زیر) پله / چاقو بزنیم / هندانه کله (سر)» می‌خوانند.
 

«آوکونوس» یکی دیگر از میوه هایی است که در این منطقه در شب یلدا رواج دارد و به روش خاصی تهیه می شود. در فصل پاییز، ازگیل خام را در خمره می ریزند، خمره را پر از آب می کنند و کمی نمک هم به آن می افزایند در خم را می بندند و در گوشه ای خارج از هوای گرم اتاق می گذارند.
 

بیشتر بخوانید:طرز تهیه غذای محلی خورش ازگیل(گیلانی)

ازگیل سفت و خام، پس از مدتی پخته و آبدار و خوشمزه می شود. آوکونوس ازگیل در اغلب خانه های گیلان تا بهار آینده یافت می شود و هر وقت هوس کنند ازگیل تر و تازه و پخته و رسیده و خوشمزه را از خم بیرون می آورند و آن را با گلپر و نمک در سینه کش آفتاب می خورند.
 

بیج آبجی یکی از مهمترین تنقلاتی است که در شب یلدا و در سفره گیلانی ها یافت می شود و حاصل ترکیب گندم، سویا، برنج، عدس، شاهدانه، تخم کدو، خربزه، هندوانه و مانند آن ها در تابه سفالی روی آتش است.
 

برنج پخته و دم نکشیده ‌ای که در روغن داغ سرخ و پفکی می ‌شود. شیرینی کدو، کاکا، دوشاب برنج، نان لاکو و نان‌ کویی‌ کشتا نیز با چای میل می شوند.
 

ورف دوشاب نیز در صورتی تهیه می شود که اولین شب زمستان، برفی و بسیار سرد باشد. این خوراکی از مخلوط برف شکرک ‌زده تمیز با دوشاب تهیه می‌شود و همانند فالوده است.

در گیلان در خانواده‌هایی که در همان سال پسرشان را داماد یا نامزد کرده‌اند رسم است که طبقی برای خانواده نوعروس می‌فرستند. شب چله گیلانی برای زوج‌های جوان شبی به یادماندنی است و در این شب خانواده داماد برای عروس خود هدایا به همراه انواع میوه‌های شب چله می فرستند و دو خانواده به همراه میهمانانی دیگر به خوشی و شادمانی این شب بلند پاییزی را به سپیده دم خوشبختی پیوند

در این طبق میوه‌ها و خوراکی‌ها و تنقلات ویژه شب چله به زیبایی در اطراف آراسته می‌شود و در وسط طبق هم یک ماهی بزرگ (معمولا ماهی سفید) تازه و خام همراه با تزیین سبزیجات قرار می‌گیرد که معتقدند باعث خیر و برکت و فراوانی روزی زوج جدید و همچنین سلامت و باروری نوعروس می‌گردد.
 

بیشتر بخوانید: استفاده های معنوی از شب یلدای کرونایی

سخن آخر

از قدیم الایام در فرهنگ ایران مناسبت هایی وجود دارد که برای مردم از معنا و مفهوم خاصی برخوردار است از گذشته های دور برای آن روزها مراسم و برنامه های خاصی برگزار می شود. این مناسبت ها و ها در گیلان نیز این سنت های کهن ایرانی مانند شب یلدا گرامی داشته می شوند.


منبع: بخش خانه و خانواده راسخون