نویسنده: محمود رامیار
بد نیست نظر چند تن از دانشمندان را درباره‌ی ترجمه‌ی قرآن بدانیم. شافعی می‌گوید (1): اگر پیش نمازی به هنگام نماز در تلفظ قرآن دچار اشتباه یا لحنی شد یا كلمه‌ای غیرعربی به زبان آورد، اگر منظورش قرائت بوده نماز او و نمازگزاران پشت سر او كافی ولی اگر مقصود كلامی غیرقرائت باشد نمازش باطل می‌شود.
شاطبی از بزرگان مالكی گوید (2): دلالت كلمات عربی بر معانی خود از دو جهت است. یا دلالت اصلی است و الفاظ و عبارات مطلقه بر معانی مطلقه دلالت می‌كند، و یا دلالت تبعی است و الفاظ و عبارات مقیده بر معانی خادمه دلالت می‌كنند. از جهت اول به هیچ وجه اختصاصی به ملت خاصی نیست اما از جهت دوم مختص زبان عرب است. خلاصه اینكه شاطبی ترجمه‌ی قرآن را جایز می‌شمارد.
حجةالاسلام غزالی می‌گوید: روایت معنی حدیث برای دانشمندان جایز است زیرا بیان شرع برای غیر عرب به زبان خودشان اجماعاً جایز می‌باشد، در این مورد تا جائی كه مقدور است باید مترادفات عربی را بكار برد. سفرای رسول خدا نیز اوامر او را به زبان آنها ابلاغ می‌كردند. ما می‌دانیم كه در لفظ تعبدی نیست. منظور فهم معنی و رساندن آن به خلق خداست. این مانند تشهد و تكبیر از موارد تعبد در لفظ نیست. (3) جای دیگر می‌گوید: به جای فاتحه نمی‌توان ترجمه آن را خواند و كسی كه نمی‌تواند عربی را تلفظ كند نمی‌تواند به ترجمه‌ی تنها كفایت كند. (4)
ابن حجر از ائمه‌ی محدّثین درباره‌ی وجوب ترجمه‌ی قرآن می‌گوید: «وحی به زبان عرب و بعثت بر همه مردم اعم از عرب یا غیر عرب بوده و برای اینكه وحی عربی به همه ابلاغ شده باشد باید ترجمه شود.
امام جارالله زمخشری در تفسیر آیه‌ی 4 از سوره‌ی ابراهیم می‌گوید: حاجتی نبوده كه وحی به همه‌ی زبان‌ها نازل شود زیرا ترجمه می‌تواند جانشین آن شود. پس كافی است كه وحی به یك زبان نازل شود و از آن زبان به زبان‌های دیگر ترجمه شود.
یكی از مواردی كه قرائت سوره‌ای از قرآن واجب است نماز می‌باشد. حال این پرسش پیش می‌آید: كسی كه نمی‌تواند عربی را تلفظ كند آیا می‌تواند نماز را به زبانی جز عربی بگزارد؟
در مذهب شافعی قرائت جز به عربی روا نیست و نماز به غیر از عربی درست نیست. (5) حتی گفته‌اند: الفاظ قرآن تعبدی است و كسی كه فاتحه را نداند نباید برای او ترجمه شود. (6)
در مذهب مالكی هم قرائت قرآن به غیر عربی جایز نیست. اگر كسی از تلفظ فاتحه عاجز باشد باید به دیگری كه خوب می‌تواند تلفظ كند اقتدا نماید. فاتحه به عربی فرستاده شده و هر مكلفی باید آن را بیاموزد. (7)
در میان حنبلی‌ها هم قرائت به غیرعربی جایز نیست اگر كسی بتواند بیاموزد و كوتاهی كند نمازش درست نیست. (8)
ابن حزم، حنبلی است و می‌گوید: كسی كه فاتحه یا آیاتی از قرآن را عامداً در نمازش به غیرعربی و یا به عربی ولی به الفاظی جز آنچه در كتاب خدا آمده بخواند و یا كلمات را پس و پیش بگوید نمازش باطل است. پس و پیش كردن كلمات هم تحریف كلام خداست. (9)
قول حنفی گرچه كمی درهم نقل شده ولی گفته‌اند: پیشوایان فقه همه اجماع دارند كه قرائت قرآن به غیرعربی در نماز جایز نیست زیرا تصرفی در قرائت خروج از اعجاز است. در قرائت نماز هم به غیرعربی اجماعاً حرام شده است. گویا ابوحنیفه در اول گفته بود قرائت به غیرعربی هم رواست، ولی بعد گفته بود اگر قادر بر تلفظ عربی باشد باید به عربی بخواند و اگر به غیرعربی باشد نمازش باطل است. (10)
پی‌نوشت‌ها
1.شافعی كتاب الام تحت عنوان امامة الاعجمی1: 147. به نقل از مناهل العرفان 2: 56 به بعد.
2.كتاب الموافقات تحت عنوان: منع ترجمة القرآن2: 44، 45، 63.
3.كتاب المستصفی1: 169.
4.الوجیز: 26، 27، الجامع العوام 14-17.
5.مجموع 3: 379.
6.ترشیح المستفیدین 1: 52.
7.حاشیه‌ی دسوقی بر شرح الدردیرمالكیه 1: 232-236، مدونة 1: 62.
8.مغنی1: 526.
9.ابن حزم: المحلی31: 254.
10.مجله‌ی الازهر مجلد 3: 32، 33، 66، 67 رجوع كنید مناهل العرفان جلد دوم.
رامیار، محمود؛ (1392)، تاریخ قرآن، تهران: انتشارات امیركبیر، چاپ سیزدهم
