راهکارهای معرفت امام سجاد(علیه السلام)

مطلع

اختصاص دفتری از فرهنگ کوثر به هر کدام از پیشوایان پاک و آینه‏داران جلال و جمال الهی، مصوبه‏ای بود که همزمان با طلوع نشریه در افق مطبوعات کشور، در جمع مسؤولان این کاروان فرهنگی مطرح گردید . تاکنون ویژه نامه‏هایی مخصوص پیامبر گرامی اسلام، حضرت فاطمه علیها السلام، غدیر، امام علی، امام حسن، امام حسین، امام صادق و امام کاظم علیهم السلام با یاری اهل قلم حوزه مقدس قم انتشار یافته است . گرچه نسبت‏به ساحت قدس آن بزرگواران باید گفت: «دست ما کوتاه و خرما بر نخیل‏» و «چه نسبت‏خاک را با عالم پاک‏» ولی دلخوشیم که با این ویژه‏نامه‏ها آینه خرد و شکسته خود را فراروی آفتاب انوار عترت علیهم السلام بگیریم . این شماره از «نشریه‏» به زندگی حضرت علی بن الحسین علیه السلام، امام حماسه و عرفان و آزادی اختصاص یافته است . ما اگر بتوانیم محورهای پژوهشی و راهکارهای معرفت این یادگار سیدالشهدا و عصاره عاشورا را در دیدرس شیفتگان آن بزرگوار قرار دهیم، خدای را شاکریم و شفاعت آن «زین المجتهدین‏» را امید می‏بریم .

1)چرا امام، «سجاد» لقب یافت؟

جابر جعفی از حضرت باقرالعلوم علیه السلام بازگو می‏کند که فرمود:
- پدرم، هیچ یک از نعمت‏های الهی را یاد نمی‏کرد، مگر آنکه سر به سجده می‏نهاد .
- هیچ حادثه ناگواری از او رد نمی‏شد، جز آنکه سجده می‏کرد .
- هیچ نیرنگ حیله‏گری از او دفع نمی‏گردید، مگر آنکه سر به سجده می‏نهاد .
- از هیچ نماز واجبی فراغت نمی‏یافت، مگر اینکه به سجود می‏رفت .
- هرگز موفق به اصلاح و آشتی بین دو نفر نمی‏شد، جز آنکه سجده شکر به جای می‏آورد .
- نشانه‏های سجود در تمام اندام سجده‏اش آشکار بود . از این رو ایشان را «سجاد» نامیدند . (1)

2)نقش نگین انگشتر امام سجاد(علیه السلام)

در آن عصر مهم‏ترین جمله و شعار خویش را در نگین انگشتری حک و مواضع خود را از این راه به همگان اعلام می‏کردند . در زمینه نقش نگین حضرت سجاد علیه السلام، آذین عابدان همه تاریخ، سه جمله در روایات معصومین علیهم السلام آمده است:
- امام باقر علیه السلام فرموده است:
نقش نگین انگشتر پدرم، عبارت «العزة لله‏» بود . (2)
و این، چه زیباست در عصری که نماینده یزید از همه مردم مدینه به عنوان «برده یزید» و غلام و کنیز او پیمان بیعت می‏گیرد، و هرکس بیعت نکند، بدون محاکمه اعدام می‏شود، امام با شعار «عزت از آن خداست‏» ، اقتدار دروغین آنان را درهم می‏شکند .
- امام کاظم علیه السلام فرموده است:
بر نگین انگشتر پدرم این جمله نگارش یافته بود:
«خزی و شقی قاتل الحسین بن علی (3) ; رسوا و بدبخت است آنکه حسین بن علی علیه السلام را کشت .»
این اعلام موضع در شرایطی است که می‏خواهند جریان کربلا برای همیشه فراموش شود و یزید و امویان تبرئه گردند و عاشورا، خطای ماموران جزء قلمداد گردد .
- امام صادق علیه السلام می‏فرماید:
نقش نگین علی بن الحسین علیه السلام عبارت «الحمد لله العلی العظیم‏» بود . (4)
البته این احادیث‏با هم ناسازگار نیست، زیرا حضرت انگشترهای متعددی داشته و در هر شرایط، شعار مناسب آن روز را بر نگین انگشتر خویش حک فرموده است .

3)حوادث مهم عصر امام سجاد(علیه السلام)

مهم‏ترین حوادث سیاسی، اجتماعی عصر آن بزرگوار عبارت است از:
1 . قیام توابین به رهبری سلیمان بن صرد خزاعی .
2 . قیام مدینه به رهبری عبدالله بن حنظله غسیل الملائکه (واقعه حره) .
3 . سنگباران و آتشباران کعبه معظمه توسط نظامیان یزید .
4 . قیام مختار بن ابی‏عبیده ثقفی .
5 . حکومت عبدالله بن زبیر در مکه .
6 . حکومت مروانیان در شام .
7 . قیام خوارج و عبدالرحمن بن محمد بن اشعث، علیه حجاج در سال‏های 81 تا 83 ه .
در تحلیل مواضع و رفتار و گفتار آن بزرگوار، شناخت کم و کیف این حوادث نقش مؤثری خواهد داشت .

4)مهم‏ترین اقدامات امام سجادعلیه السلام

1 . تداوم بخشی و تفسیر درست‏حادثه عاشورا و جلوگیری از تحریف آن .
2 . پرورش رهبر آینده امت اسلامی حضرت باقرالعلوم علیه السلام و فرزندانی همچون: عبدالله باهر و زید شهید و مجاهد، اسوه آمران به معروف .
3 . نشر معارف قرآن و فرهنگ اسلام در قالب دعا و نیایش .
4 . نظارت و هدایت اندیشمندان و فقها و قرای جامعه اسلامی .
5 . حمایت‏سیاسی، مادی و معنوی از بردگان به عنوان مظلوم‏ترین گروههای اجتماعی و تلاش برای هدایت و آزادی آنان .

5)سفرهای امام زین العابدین علیه السلام

1 . سفر جهادی، تبلیغی از مدینه به مکه و کربلا تا بازگشت دوباره به شهر پیامبر همراه با بانوان حرم حسینی .
2 . سفرهای عبادی، زیارتی و تربیتی به همراه کاروان‏های حج از مدینه و احیانا از کوفه برای حج و عمره .
3 . سفر تحمیلی و بازداشت‏گونه در عهد عبدالملک بن مروان که آن بزرگوار را به قصد ارعاب و تهدید از مدینه به دمشق بردند .
4 . سفر زیارتی، تربیتی به کوفه و نجف و آموزش روش زیارت امیرالمؤمنین و امام حسین علیهما السلام از جمله تعلیم دعای عمیق و عرفانی به ابوحمزه ثمالی و شاید بتوان گفت‏بنیانگذاری حوزه علمی نجف . (5)

6)پاسداری از مقام نبوت

امام سجاد علیه السلام‏در غالب دعاهای صحیفه سجادیه مکرر، قبل و یا بعد از هرگونه درخواست از خدای متعال، به حمد و ثنای الهی می‏پردازد و بر پیامبر و آل آن بزرگوار صلوات می‏فرستد و شیوه دعا کردن را آموزش می‏دهد و حرمت رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم را پاس می‏دارد ولی هرگز رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم و ارتباط نسبی خویش با آن بزرگوار را راه دستیابی به امکانات دنیوی قرار نداده است . صاحب کشف الغمه در ج 2، ص 93، این عبارت را از آن امام همام نقل کرده است:
«ما اکلت‏بقرابتی من رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم شیئا قط; هرگز به دلیل خویشاوندی با رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم چیزی نخورده‏ام .»

7) ایثارگر بزرگ

امام باقر علیه السلام فرموده است که پدرش حضرت علی بن الحسین علیه السلام دوبار کل دارایی خود را با خدا قسمت کرد: (6)
همان بزرگوار فرموده است که امام سجاد علیه السلام شبها انبان بزرگی از نان بر پشت می‏نهاد و به نیازمندان صدقه می‏داد . ابوحمزه ثمالی و سفیان ثوری هردو نقل کرده‏اند که آن بزرگوار می‏فرمود:
«ان صدقة السر تطفی‏ء غضب الرب (7) ; به راستی صدقه پنهانی خشم پروردگار را فرومی‏نشاند .» پس از شهادت امام سجاد علیه السلام معلوم شد آن بزرگوار مخارج صد خانواده نیازمند را بر عهده داشته است . (8)

8) امام آزادی بخش

محقق گرامی، عبدالعزیز سید الاهل نوشته است: امام چهارم بدون آنکه نیازی به نیروی کار بردگان داشته باشد، آنها را می‏خرید و آزاد می‏کرد . و برخی گفته‏اند: امام چهارم هزار برده را در راه خدا آزاد کرد . (9) بردگانی که از این موضوع اطلاع داشتند، همواره خود را در معرض دید امام سجاد علیه السلام قرار می‏دادند تا شاید حضرت، آنان را خریداری و آزاد کند . و آن بزرگوار، هر ماه و هر روز به آزاد کردن بردگان خویش می‏پرداخت‏به طوری که لشکری از بردگان آزاد شده (شامل مرد و زن) پدید آمد . همگی موالی و آزادشدگان آن بزرگوار بودند .

9)خفقان حاکم بر عصر امام

1 . خود آن بزرگوار فرموده است: تعداد دوستان واقعی ما در مکه و مدینه به بیش از بیست نفر نمی‏رسد . (10)
2 . یک روز به آن بزرگوار گفتند: حال شما چطور است؟ فرمود: همه اهل اسلام به برکت پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم به آرامش و امنیت رسیدند ولی ما به دلیل انتساب به آن بزرگوار، در حال ترس و وحشت زندگی می‏کنیم . (11)
3 . حجاج بن یوسف (قاتل سعید بن جبیر و قنبر، غلام با وفای مولا) که از خونریزی لذت می‏برد، یکصد و بیست هزار نفر را در عراق کشت . پس از مرگ وی در زندان‏هایش پنجاه هزار مرد و سی هزار زن به صورت مختلط زندانی بودند، در زندان‏هایی که سقف نداشت . و حجاج از سوی عبدالملک بن مروان از سال 75 تا 95 ه . حاکم تام‏الاختیار عراق، فارس، کرمان، سیستان، خراسان، عمان، یمن، موصل، حلوان، مدائن، بلاد ارمنیة، آذربایجان، اران، حوران، ماهین، ری و اصفهان بود . (12)

10) شاگردان برجسته

شیخ طوسی در کتاب رجال خویش، ص 81، یکصد و هفتاد نفر از شاگردان و یاران حضرت سجاد علیه السلام را نام برده است که نام برخی از آنان بدین شرح است:
1 . سعید بن مسیب
2 . ابوحمزه ثمالی (ثابت‏بن دینار)
3 . سعید بن جبیر
4 . ابوخالد کابلی
5 . یحیی بن ام‏طویل، که حجاج بن یوسف ثقفی او را در شهر واسط عراق شهید کرد . (13)
6 . فرزدق، معروف به ابوفراس شاعر
7 . طاووس یمانی
8 . حماد بن حبیب عطار کوفی
9 . زرارة بن اعین شیبانی
10 . حبابه والبیه
11 . جابر بن عبدالله انصاری
12 . محمد بن جبیر بن مطعم
13 . فرات بن احنف
14 . سعید بن جبهان کنانی، مولی ام‏هانی
15 . قاسم بن عوف
16 . اسماعیل بن عبدالله بن جعفر .

11)حاکمان عصر

در عصر امام سجاد علیه السلام پنج زمامدار قدرت را به دست گرفتند که اسامی آنان چنین است:
1 . یزید
(چهل روز یا سه ماه هم معاویة بن یزید)
2 . عبدالله بن زبیر
3 . مروان بن حکم
4 . عبدالملک بن مروان
5 . ولید بن عبدالملک، که در عصر وی برادرش هشام بن عبدالملک آن بزرگوار را مسموم کرد .
در تحلیل گفتار و مواضع امام چهارم باید فضای سیاسی، اجتماعی عصر این زمامداران مورد توجه قرار گیرد .

12)بهترین اثر فارسی

تا آنجا که صاحب این قلم به تفحص پرداخت، در زمینه شناخت‏حضرت سجاد علیه السلام کارهای خوب و مفیدی به زبان فارسی منتشر شده و هرکدام از جهاتی ارزشمند است . اگرچه نسبت‏به وظیفه‏ای که بر عهده اندیشمندان امت اسلامی است، کار بسیار اندک و ناقص است; ولی جامع‏ترین و بهترین اثر به زبان فارسی، کتاب «امام سجاد علیه السلام; جمال نیایشگران‏» ، تحقیق گروه تاریخ بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی و نگارش جناب آقای احمد ترابی است . گرچه هنوز و تا قیام قیامت در سطوح گوناگون و به زبان‏های مختلف و در قالب‏های متنوع آثار جدیدی درباره آن بزرگوار باید تولید و منتشر گردد .

13)آثار برتر عربی درباره امام سجاد(علیه السلام)

حدود ده سال قبل (سال 1993 م). مسابقه‏ای علمی - فکری درباره امام سجاد علیه السلام توسط مؤسسه آل البیت، شاخه بیروت، برگزار شد و نویسندگان و محققان را برای نگارش بهترین اثر در زندگی این امام بزرگوار فراخواند .
پس از پایان مهلت مسابقه، بیست و چهار اثر علمی از سراسر جهان به مؤسسه رسید که اسامی آثار و نویسندگان آن بدین شرح است:
1 . جهاد الامام زین العابدین، سید محمدرضا الحسینی الجلالی
2 . الصحیفة‏السجادیه خصائصها و مضامینها، دکتر شلتاغ عبود
3 . الامام زین العابدین، عنقود مرصع، استاد سلیمان کتانی
4 . امامة علی بن الحسین دراسة و تحلیل، استاد محمود محمد کلوت
5 . فی رحاب سیاسة الامام زین العابدین، شیخ محمود بغدادی
6 . الحیاة السیاسیة للامام السجاد، شیخ نوری حاتم
7 . ضفة النور، استاد عبدالمجید فرج الله
8 . الامام السجاد امتداد النبوة فی حرکیة‏الرسالة، استاد نبیل علی صالح
9 . الامام علی بن الحسین من المهد الی اللحد، استاد عدی محمد احمد
10 . الامام السجاد جهاد و امجاد، دکتر حسین حاج حسن
11 . ترجمة الامام السجاد فی کتاب تاریخ دمشق لابن عساکر، تحقیق شیخ محمدباقر محمودی
12 . حیاة الامام زین العابدین، شیخ یاسین محمد عمار
13 . قرائة فی حیاة الامام السجاد، نوری نعمة البطاط
14 . وصی الرسول الرابع امام علی بن الحسین السجاد، عصره و حیاته، شیخ احمد علی رجب
15 . هیبة الحق، استاد عبدالزهره رکابی
16 . الامام زین العابدین فی شعرالقدماء و المعاصرین، استاد اسماعیل خفاف
17 . آفاق قرآنیة فی فکر الامام زین العابدین، شیخ طالب سنجری
18 . دیوان الامام السجاد، سید مجیب الرفیعی
19 . الامام السجاد قدوة العباد و ارباب السیاسة، ابوصلاح نطفر
20 . ومضات من حیاة الامام زین العابدین، محمد حاجی
21 . شرح الصحیفة السجادیة، للمیرزا محمد بن محمد رضا مشهدی، تحقیق شیخ محمد رضا آل صادق
22 . فی رحاب امیرالعابدین و زین الساجدین، دکتر عارف ثامر
23 . عبرات المحبین عن الامام زین العابدین، صاحب الباقر
24 . سیرة و مسیرة الامام زین العابدین، علی سعید
در این مسابقه علمی، بر اساس داوری چهار استاد مسؤول بررسی کتاب‏های رسیده (دکتر محمد کاظم مکی، دکتر یحیی شامی، دکتر سمیر سلیمان و استاد حامد الخفاف)، آثار محققان ذیل:
- سید محمد رضا حسینی جلالی،
- دکتر شلتاغ عبود،
- استاد سلیمان کتانی
رتبه‏های اول تا سوم را به دست آوردند . (14)

14)ترجمه‏های صحیفه سجادیه

هم اکنون ترجمه‏های متعددی به فارسی از صحیفه سجادیه در بازار نشر وجود دارد که برای کمک به خوانندگان نشریه، نام تعدادی از ترجمه‏ها را بدون داوری و رعایت ترتیب، تقدیم می‏داریم:
1 . ترجمه مرحوم سید علی‏نقی فیض الاسلام
2 . ترجمه صدرالدین بلاغی
3 . ترجمه جواد فاضل لاهیجی
4 . ترجمه حسین عماد زاده
5 . ترجمه حسین انصاریان
6 . ترجمه ابوالحسن شعرانی
7 . ترجمه الهی قمشه‏ای
8 . ترجمه محسن غرویان و عبدالجواد ابراهیمی
9 . ترجمه علی شیروانی
10 . ترجمه سید جعفر حسینی
11 . ترجمه علی‏رضا رجالی
12 . ترجمه عقیقی بخشایشی
13 . ترجمه محمد مهدی فولادوند
14 . ترجمه و شرح سید احمد فهری
15 . ترجمه اسدالله مبشری
16 . ترجمه عبدالمحمد آیتی .
جا دارد نهادهای فرهنگی و حوزه‏های علوم دینی، که جریان‏هایی مثل کتاب سال ولایت و کتاب سال حوزه را مدیریت می‏کنند، ضمن احترام به زحمات تمام نویسندگان و مترجمان، تعدادی از ترجمه‏های نهج‏البلاغه، صحیفه سجادیه و دیگر آثار معصومین علیهم السلام را در یک نظام داوری عادلانه و شایسته به مردم معرفی کنند و ناشران متدین و آگاه نیز نسبت‏به چاپ و نشر آن با قیمت مناسب و در شمارگان مطلوب اقدام کنند .
و البته این امور بدون تقویت روح اخلاص، ساماندهی امور حوزه و هماهنگی دولت و ملت، امکان‏پذیر نیست .

پي نوشت :

1 . علل الشرایع، ص 88 .
2 . قرب الاسناد، ص 7; بحارالانوار، ج 46، ص 7 .
3 . بحارالانوار، ج 46، ص 5 .
4 . اصول کافی، ج 6، ص 473 .
5 . پیشوای چهارم، ص 23; امام سجاد (ع) ; جمال نیایشگران، ص 180 .
6 . کشف الغمه، ج 2، ص 100، پاورقی سیدهاشم رسولی .
7 . بحارالانوار، ج 46، ص 90 .
8 . همان، ص 88 .
9 . کشف الغمه، ج 2، ص 77 .
10 . الغارات، ص 573 .
11 . کشف الغمه، ج 2، ص 107 .
12 . بر امام سجاد و امام باقر چه گذشت؟ ، ص 83 .
13 . تاریخ الائمه، مطبوع‏ضمن‏مجموعه‏نفیسه، ص‏32 .
14 . جهاد الامام السجاد (ع)، سید محمدرضا حسینی جلالی، ص 303 .

منبع: پایگاه حوزه