نگاهی به واژه صهیونیسم

صهیونیسم از واژه «صهیون» یا «صیون» گرفته شده است. صهیون نام کوهی در بیت‌المقدس است که یهودیان آن را زادگاه حضرت داوود می‌دانند. به تعبیری دیگر، صهیون یکی از چهار کوه مهم در شهر مقدس است که یهودیان معتقدند از جهت تاریخی به خاطر وجود «یهوه» خدای یهود در این سرزمین، نوعی تقدس کسب کرده است. صهیون مترادف بیت‌المقدس و ارض اسرائیل نیز هست. اگرچه تفکر بازگشت به صهیون که با پسوند «ایسم» (1) به یک مکتب تبدیل شده است به سال 586 قبل از میلاد، یعنی سال پراکنده شدن یهودیان باز می‌گردد؛ اما این اصطلاح برای نخستین بار در 23 ژوئیه 1892 توسط یک نویسنده آلمانی به نام ناتان برن بائوم (2) در شهر اتریش (سوئیس) هنگام یک مباحثه‌ی عمومی به کار گرفته شد. (3)
ناتان برن بائوم در مقاله‌ای که در سال 1886 میلادی انتشار یافت، واژه صهیونیسم را عنوان کرد. از این واژه معنایی به صورت «استقرار دوباره ملت یهود در خاک فلسطین» برداشت می‌شد و یا به قول نویسنده‌ای که خیلی تأکید دارد تا آن را «ارض اسرائیل» بنامد. (4)
حدود پنج سال قبل از نگارش این مقاله، در سخنرانی‌اش به تاریخ 6 نوامبر 1891 در تشریح مفهوم اصطلاح صهیونیسم گفت: (5)
صهیونیسم به معنای برپایی سازمانی است که علاوه بر حزب (دوستداران صهیون) که در حال حاضر موجود است، تشکل قومی - سیاسی را نیز در برداشته باشد.
وی در محفلی دیگر (در نخستین کنگره صهیونیسم) (1897) تصریح کرد:
از دیدگاه صهیونیسم، قومیت، نژاد و ملت یک شی‌اند.
بدین ترتیب، وی تعریف تازه‌ای از دلالت «ملت یهود» ارائه داد که در گذشته به گروه دینی - قومی اشاره داشت و از آن پس به گروه نژادی (به مفهوم متداول آن زمان) اشاره می‌کرد و جنبه دینی از آن زدوده شد.
حرکتی که بر این اساس به وجود آمد، درصدد بود به واسطه فعالیت سازمان یافته سیاسی، نه از طریق صدقات، به اهداف خود دست یابد.
اما پس از نخستین کنگره صهیونیسم، اصطلاح صهیونیسم این چنین مشخص شد: دعوتی که سازمان صهیونیسم روی آن تبلیغ می‌کرد و تلاش‌هایی که این سازمان در این راستا مبذول می‌داشت. طبق این تعریف، صهیونیست کسی است که به برنامه کنگره «بال» ایمان دارد. پس از آن، معانی و دلالت‌های واژه مذکور شاخ و برگ پیدا کرد. «صهیونیسم سیاسی» و صهیونیسم عملی» سر برون کردند و به دنبال آن دو «صهیونیسم ترکیبی» (6) پدید آمد. هر یک از «صهیونیسم‌»ها سمت‌گیری‌ها و شیوه‌های خاص خود را دارد؛ هرچند مقصد نهایی تمام آن‌ها یکی است.
سپس «صهیونیسم فرهنگی» و «دینی» ظاهر شد که بُعد «گتو»یی را بر صهیونیسم افزود. سپس «صهیونیسم دموکراتیک»، «کارگری»، «بازگشت» و «رادیکال» به منصه ظهور رسید. پس از 1948 «صهیونیسم دیاسپورا» پدیدار گشت. (7)
ایوانف هم صهیونیسم را به شرح زیر تعریف می‌کند: (8) صیون یا صهیون نام کوهی است در اورشلیم که هیکل یا معبد بنی‌اسرائیل بر آن ساخته شده بود، لذا معنی لغوی صهیونیسم «هواخواهی از اصول تمرکز دادن بنی‌اسرائیل است در فلسطین».
در فرهنگ غلامحسین مصاحب در مورد واژه صهیون این چنین توضیح داده شده است: (9)
قسمتی از اورشلیم که در کتاب مقدس به عنوان شهر حضرت داوود تعریف شده است. اصلاً این لفظ به قلعه یبوسیان، واقع بر تپه جنوب شرقی اورشلیم اطلاق شده است، که حضرت داوود آن را فتح کرد، و قصری محلی برای تابوت عهد در آن برپا نمود. لفظ صهیون اشاره به اورشلیم، و ارض موعود، و آرزوی مسیحایی بنی‌اسرائیل است، و اصطلاح صهیونیست (نهضتی برای تبدیل مجدد یهودیان به ملتی واحد) از آن مأخوذ است.
تعریف دیگر اینکه، صهیون نام کوهی در بیت‌المقدس است و به طور اعم بر سرزمین بیت‌المقدس نیز اطلاق می‌شود. صهیونیست در لغت به معنی دلباخته کوه صهیون می‌باشد. در طول تاریخ، واژه صهیونیسم در دو عرصه مذهبی و سیاسی کاربرد داشته است. در تعالیم مذهبی یهود، کوه صهیون و سرزمین بیت‌المقدس به دلیل آنکه محل نزول وحی و میعادگاه پیامبران الاهی بوده است محترم شمرده می‌شود. همچنان که نزد مسلمانان و مسیحیان نیز این چنین است. قبل از رنسانس، صهیونیسم سیاسی هیچ معنا و مفهومی نداشت. صهیونیست به کسی اطلاق می‌شد که به دلیل دلبستگی به کوه صهیون و سرزمین بیت‌المقدس، زندگی رهبانی را برگزیده، تارک دنیا شده و با سکنا گزیدن در کوه صهیون و ترک زندگی مادی، به عبادت در آن دیار مشغول می‌شد؛ زندگی چنین افرادی در دین یهود از طریق صدقه‌های دیگران تأمین می‌شد. (10)
البته صهیونیسم از یهودیت جدا است. یهودیت یک نوع سیستم مذهبی است، در حالی که صهیونیسم یک حرکت فکری است که دارای ویژگی‌های زیر می‌باشد: (11)
1. در تفکر صهیونیست‌ها، اندیشه‌های افراطی نژادپرستانه وجود دارد.
2. توجه خاص صهیونیست‌ها به استفاده از سرمایه و پول برای انجام اهداف.
3. توسل به خشونت و هر وسیله دیگر برای به کرسی نشاندن هدف‌ها.
4. قربانی شدن قومیت‌های فراوان، حتی یهودیان در راه مطامع استعماری.
5. ارتباط دائمی با ابرقدرت‌ها جهت استفاده از آنان برای تثبیت پایه‌های اقتدار.
6. مظلوم جلوه دادن یهودیت و صهیونیسم تحت عناوین موهوماتی مثل سوزاندن یهودیان در آتش.
7. کنترل رسانه‌های جمعی و روزنامه‌ها به عنوان مهم‌ترین ابزار به منظور تسلط بر جهان.
در ادامه به مطالب مندرج در تعدادی از فرهنگ‌های لاتین در زمینه صهیونیسم اشاره می‌کنیم:
1. فرهنگ روبرت فرانسه: (12) صهیون نام کوهی در اورشلیم. حرکتی سیاسی و مذهبی که هدفش تشکیل دولتی برای یهودیان (صهیون جدید) در فلسطین قبل از تشکیل دولت اسرائیل بود.
2. لاروس فرانسه: (13) صهیون یکی از تپه‌های اورشلیم.
3. وبستر آمریکایی: (14) حرکتی برای مهاجرت، مستعمره کردن و ناسیونالیسم یهود در فلسطین.
4. فرهنگ آکسفورد: (15) صهیونیسم عبارت است از یک جنبش سیاسی که در اصل در ارتباط با تأسیس یک دولت مستقل برای مردم یهود می‌باشد و در حال حاضر مربوط است به توسعه و گسترش دولت اسرائیل.

پی‌نوشت‌ها:

1. ISM پسوندی است که معنی فراگیر بودن یک تفکر را می‌رساند. کمونیسم، لیبرالیسم، صهیونیسم، امپریالیسم و... هر کدام یک مکتب فکری یا سیاسی هستند که با افزودن ایسم به آخر کلمات کمون، لیبرال، صهیون، امپریال به وجود آمده‌اند.
2. NATHAN BIRN BOUM
3. احمد سروش‌نژاد، صهیونیسم، ص 93.
4. ریچی اون دیل، ریشه‌های جنگ‌های اعراب و اسرائیل، ص 21.
5. عبدالوهاب المسیری، صهیونیسم، ص 10.
6. SYNTHETIC
7. عبدالوهاب المسیری، صهیونیسم، ص 11.
8. یوری ایوانف، صهیونیسم، ص 15.
9. غلامحسین مصاحب، دایرةالمعارف فارسی، ج 2، ص 1598.
10. زهرا سمواتی، سلطه رسانه‌ای صهیونیسم در آمریکا، صص 26-25.
11. همان، صص 28-27.
12. PAUL ROBERT: DICTIONNAIRE, LE PETIT ROBERT. P.181.
13. PETIT LAROUSSE ILLUSTRE, P. 1703.
14. WEBSTER S DICTIONARY, P. 1154.
15. OXFORD. DICTIONARY, PP. 1505-1506.

منبع مقاله :
شیخ نوری، محمدامیر؛ (1388)، صهیونیسم و نقد تاریخ‌نگاری معاصر غرب، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول