آیا در مورد فرآیند شگفت انگیز رویش دانه می دانید؟

بیشتر زندگی گیاهی از دانه ی متواضع و فروتن شروع می شود. این مقاله را ورق بزنید تا با فرآیند رویش دانه آشنا شوید.
زندگی برای تمام گیاهان به طور یکسان از دانه شروع می شود. دانه و بذر اساساً پوسته ای است که درون خود یک گیاه رویانی کوچک را دربرگرفته است که با یک پوشش دانه ای سخت پوشانده شده است و مقداری غذای ذخیره شده دارد که بسته به دریافت شرایط آب و هوایی مناسب، رشد را ارتقا خواهد داد. دانه، تخم (تخم مرغ) رسیده و یا بارور شده ی گیاهان است که متعلق به superphylum Spermatophyta است. این تخم، محصول نهایی فرآیند گرده افشانی است که در آن گامت نر و ماده با هم ترکیب می شوند تا آن را تشکیل دهند که بعداً رشد می کند و به جنین تبدیل می شود و پوشش دانه، پوشش محافظ بیرونی را تشکیل می دهد. توانایی تکثیر و تولید مثل مداوم و موفق خود از طریق استفاده از دانه ها و بذرها، میزان بقای بیشتر این گیاهان را نسبت به آن گیاهانی که وابسته به قلمه و برش، ریشه هوایی، شاخه و یا ریزوم هستند، ممکن می سازد. بیایید از طریق خواندن فرآیند رویش، با این توانایی جالب و شگفت انگیز آشنا شویم.

فرآیند رویش دانه :

دانه حاوی گیاه نابالغی (جنینی) است که موجب ایجاد گیاه بالغ خواهد شد که با برگ ها و ریشه کامل خواهد گشت. دانه حاوی برگ های رویانی و جنینی به نام لپه است؛ دانه هایی که حاوی یک برگ رویانی اند مشهور به تک لپه و یا مونو کات هستند اما دانه های با دو برگ رویانی و جنینی به صورت دو لپه و یا دی کات عنوان می شوند. بخشی از گیاه که از آن شاخه روییده می شود، "ساقه چه" نامیده می شود و ریشه از "ریشه چه" می روید. این زیر لپه است که به ساقه ی گیاه جدید تبدیل می شود. غذایی که در دانه یافت می شود و نهال تخمی جنین را در طول مراحل اولیه ی رشد آن تغذیه می کند، به پرده داخلی هاگ مشهور است.
اصول ویژه ای از رویش دانه وجود دارد. برای این که دانه به طور موفق بروید، شرایط مناسبی لازم و مورد نیاز است. با این که بیشتر دانه ها تحت شرایط متفاوتی می رویند اما کیفیت دانه مهم است نه سن آن. دانه های درخت کنار با وجود 2000 سال سن خود می رویند چون کیفیت جنین آنها حفظ می شود. رطوبت و یا آب برای دانه ها و بذرهای خشک لازم است تا متابولیزم سلولی و رشد خود را از سر بگیرند. رطوبت همراه با گرما و حرارت، رشد را تحریک می کند که احتمالاً به همین دلیل است که دانه های کاشته شده باید در جای گرم نگه داری شوند. گرما و حرارت، رطوبت را افزایش می دهد که حضور رطوبت کافی برای دانه ها را تأمین می‏کند. اندازه ی دانه و عمقی که در آن کاشته می شود تعیین کننده ی این است که با چه سرعتی دانه از خاک جوانه خواهد زد. هر چه دانه بزرگ‏تر باشد، انرژی بیشتری در آن ذخیره می شود و برعکس. به همین دلیل است که دانه های بزرگ در عمق بیشتری نسبت به دانه های کوچک‏تر کاشته می شوند. این که دانه به نور (کامل و یا نسبی) و یا تاریکی برای جوانه زدن نیاز دارد یا نه، بستگی به نیاز فیزیولوژیکی فردی آن دارد. هم چنین سطح نهفتگی دانه ها، تعیین کننده ی زمان لازم برای رویش آنها است.
نهفتگی به عنوان حالت رشد معوق و معلق تعریف می شود. دوره ی نهفتگی با گونه های گیاهی مختلف فرق می کند. در واقع، نهفتگی یک سازگاری است که به گیاه کمک می کند در شرایط رشد مغایر و ناسازگار زنده بماند و رشد کند. برای مثال دانه های ویژه ای به گیاهان جدید تبدیل می شوند فقط وقتی که در معرض برخی شرایط آب و هوایی ویژه قرار بگیرند چون اگر قبلاً برویند، ممکن است نهال تخمی زنده نماند. وقتی نوبت به رشد دانه می رسد، انواع مختلف نهفتگی وجود دارند. در مورد نهفتگی پوشش دانه، پوشش دانه بسیار سفت است که آب را برای رویش جذب کند. چنین دانه هایی باید تغییرات آب و هوا و یا عمل موجودات زنده را تجربه کنند تا پوشش درونی خود را نرم سازند. در برخی موارد، گذر از مسیر گوارشی حیوانات یک روش طبیعی برای نرم شدن و پراکندگی پوشش دانه است.
در حالت نهفتگی جنینی، رویش جنین و رویان مسدود می شود تا این که دانه ها در معرض شرایط مطلوب قرار گیرند. آنها باید به مدت مشخصی در معرض گرما و یا سرما قرار گیرند تا این که برویند. هم نهفتگی پوشش دانه و هم نهفتگی جنینی در برخی از انواع دانه ها مشاهده می شود. نوع دیگری از نهفتگی وجود دارد که در آن دانه ها حاوی مواد شیمیایی ویژه ای هستند که مانع رویش می شوند. اگر آنها در معرض شرایط مطلوب قرار گیرند، مواد شیمیایی آنها از بین می روند در نتیجه رویش را ممکن و تسهیل می سازند. برای مثال، دانه ها و بذرهای برخی گیاهان صحرایی نمی رویند تا این که در معرض باران قرار گیرند چون آب، مواد شیمیایی موجود در آنها را از بین می برد. به طور خلاصه، نهفتگی یک عامل و فاکتور مهم است که بر رویش دانه تأثیر می گذارد. روش های مختلفی برای غلبه بر نهفتگی دانه ایجاد شده‏اند. برای مثال، برخی انواع دانه ها باید به مدت محدودی خنک شوند تا این که موجب رشد شوند. روش دیگر برای رویش دانه ها از طریق کاشت دانه ها بدون خاک است.

رویش دانه ها :

وقتی شرایط برای فرآیند رویش دانه فراهم شود، فقط لحظه ای طول می کشد تا آنها به نهال تخمی تبدیل شوند. برخی دانه ها به ویژه آنهایی که پوشش سختی دارند مثل دانه های گل آفتابگردان، نیلوفر پیچ، خرما، مازو، ذرت و غیره به چند ساعت خیساندن قبل از کاشت نیاز دارند تا این که رویش را سرعت ببخشند.
وقتی دانه کاشته شد، خاک باید با آب مرطوب شود. دانه آب را از طریق پوشش خود جذب خواهد کرد و رطوبت را برای جنین لانه کرده در درون خود تأمین خواهد کرد. این امر آنزیم هایی را فعال می کند که به تکثیر سلول های گیاهی کمک می کند و آنها را وادار به استفاده از انرژی و یا غذای ذخیره شده در دانه می کنند تا سبب ایجاد گیاه رویانی شود. دانه ها از این انرژی بهره می برند تا پوشش اولیه و اصلی را تولید کنند که به خاک نفوذ می کند و عمل جذب مواد غذایی و آب را شروع می کند. این امر منجر به رشد بیشتر جنین می شود تا سبب ایجاد شاخه ی گیاه شود. وقتی شاخه بسیار بزرگ شد در جستجوی نور برای شروع فوتو سنتز، شکافی در پوشش دانه ایجاد کرده و به بیرون راه پیدا خواهد کرد در نتیجه گیاه در حال رشد، ظهور می کند. هم ریشه و هم شاخه به سمت پایین و بالا به ترتیب و به طور همزمان حرکت می کنند. در یک لحظه نهال تخمی راه خود را درون خاک باز می کند.
تماشای فرآیند رویش و هم چنین آشنایی با روشی که تکثیر می شود و زنده ماندن گونه های آن را اطمینان می بخشد، شگفت انگیز است. بنابراین پیش بروید و چند دانه بکارید و ببینید که چگونه زندگی از خاک جوانه می زند و می‏روید.