نگاهی به استان آذربایجان غربی

استان آذربايجان غربي با وسعت 43660 کيلومتر مربع در شمال غرب کشور ايران قرار دارد و از جمله کهن ترين استان هاي ايران مي باشد. مرکز این استان شهر اروميه است و شهرهاي تابعه اين استان: خوي، ماکو، سلماس، سردشت، مهاباد، مياندوآب، نقده، پيرانشهر، اشنویه، بوکان، تکاب، شاهین دژ و سیه چشمه (چالدران) می باشد. اکثریت مردم اين استان پيرو دين اسلام و مذهب شیعه بوده؛ ولی مردم شهرهاي مهاباد، سردشت و پيرانشهر بیشتر اهل تسنن و کرد نشين هستند. تعدادي از اقليت هاي مسيحي، یهودی و زرتشتی نيز در اروميه زندگي مي کنند.
اروميه و حومه ی آن از جهت منابع طبيعی و انسانی يكی از غنی ترين مناطق آذربايجان غربی محسوب می شوند. شهرستان اروميه؛ مهم ترين منطقه ی آذربايجان غربی است که وجود جاذبه های متعدد طبيعی و تاريخی، آن را از نظر گردشگری برجسته و قابل توجه نموده است. انواع درختان کهن سال در ميان چمن زارهای سبز و خرم و باغ ها و بوستان های با صفا اين شهرستان را در برگرفته اند. به عقيده بعضی از مورخين اروميه محل تولد زرتشت پيغمبر بوده است. اهالی این منطقه به شغل های کشاورزی، دام داری، صنایع دستی و شغل های خدماتی و بازرگانی اشتغال دارند. درياچه اروميه در اين شهرستان؛ مهم ترين پديده طبيعی، اقتصادی و گردشگری به شمار می آید. اروميه از نظر كشاورزی، باغ داری و دام داری خودكفا بوده و جایگاه مناسبی دارد. پارک ملی، چشمه های متعدد منطقه، مناطق حفاظت شده، کوه های سر به فلک کشيده، مراتع ييلاقی و از همه مهم تر درياچه اروميه به همراه جزاير متعدد داخل آن و زيستگاه های پرندگان عمده ترين جاذبه های طبيعی شهرستان اروميه را تشکیل می دهند. هم چنين پيشينه ی غنی و تاريخ پرفراز و نشيب منطقه نيز باعث وجود اماکن و بناهای تاريخی متعددی در اين ناحيه شده است. مساجد زيادی نيز در اين منطقه وجود دارند که برخی از آن ها مانند مسجد سردار اروميه از جمله آثار ديدنی منطقه به شمار می روند. کليساهای متعدد موجود در اروميه نیز جزو بناهای تاريخی و معماری با ارزش هستند. كليسای مارقويا که يكی از قديمی ترين بناهای مذهبی است؛ منسوب به حضرت قوما يكی از دوازده حواريون مسيح (ع) است. كليسای قديمی ماريوخنه که سبک معماری آن متعلق به قرن پنجم ميلادی است، آتشكده تمر که مربوط به دوره سلاطين هخامنشی است و ده ها قلعه، پل، مدرسه، حمام، مقبره، عمارت، خانه، سنگ نبشته همراه با بازار اروميه؛ مجموعه ای دیدنی به وجود آورده اند. منطقه تاريخی اروميه از قرن ها پيش مهد تمدن و مركز علم و دانش بوده و شهر اروميه يكی از مناطق معتبر علوم قديمی به شمار می رفته و علما و فضلا و دانشمندان متبحر، اصول فقه اسلامی و حكمت و فلسفه و ادبيات را به علاقه مندان تدريس می كردند.

تاریخ :

آذربایجان در فارسی میانه؛ آتورپاتکان، در آثار کهن فارسی؛ آذربادگان و در فارسی کنونی آذربایجان نامیده می شود. تاریخ باستانی آذربایجان با تاریخ قوم ماد درآمیخته است. قوم ماد پس از مهاجرت به ایران، قسمت های غربی ایران از جمله آذربایجان را تصرف کرد. بعد از غلبه اسکندر مقدونی بر ایران، سرداری به نام آتوپارت در آذربایجان ظهور کرد و این سرزمین به نام آتوپارتگان معروف شد. در زمان حکومت سلوکی ها، ناحیه آتوپارتگان پناهگاه و تکیه گاه ایرانیت در مقابل یونانیت شد. حکومت های محلی متعددی قدرت را در آذربایجان به دست گرفتند. پس از تصرف آذربایجان به دست شاه اسماعیل اول صفوی، آذربایجان مرکز عمده گردآوری قوای نظامی برای شاهان صفوی گردیده و در زمان صفویه آذربایجان محل جنگ های خونین میان سپاهیان ایران و عثمانی شد که جنگ چالدران از عمده ترین آنها به شمار می رود. در آن جنگ سید صدرالدین وزیر اعظم شاه اسماعیل صفوی به شهادت رسیده و مقبره ایشان هم اکنون در چهار کیلومتری شهر چالدران در روستای سعدل قرار دارد.
این استان یکی از دیدنی ترین استان های کشور، با آثار تاریخی، طبیعی و جذابیت های گردشگری فراوان است. از لحاظ تعداد نقاط دیدنی، شاید کمتری استانی در ایران قدرت رقابت با آذربایجان غربی را داشته باشد. وجود آثار باستانی همچون تخت سلیمان، تپه حسن لو، قره کلیسا و ... با قدمت بسیار طولانی، نشان از تمدن کهن این منطقه از کشور عزیزمان دارد.

شهرستانهای استان آذربایجان غربی :

1- مهاباد

مهاباد یکی از شهرهای مهم آذربایجان غربی است که در جنوب دریاچه ارومیه واقع شده است. این شهر نیز مانند سایر شهر های استان دارای آب و هوای سرد سیری است و بهترین زمان برای سفر به آن از اردیبهشت تا مهر ماه و به ویژه تابستان می باشد. جمعیت زیاد و وجود مراکز خدماتی و دولتی، این شهر را به یکی از شهرهای مهم استان تبدیل کرده است. یشتر مردم این منطقه کرد و اهل تسنن بوده و دارای مذهب شافعی هستند؛ و از این رو نام امام شافعی بر روی بسیاری از کوچه ها و خیابانها و مساجد دیده می شود.
این شهر در میان شهرهای استان به عنوان یک شهر کاملا توریستی و با جذابیت های فراوان شناخته شده و در ایام تعطیل به خصوص در فصل تابستان، سیل عظیم مسافران از شهرهای اطراف به سمت این شهر سرازیر می شود. مهاباد دارای مردمی بسیار با فرهنگ و مبادی آداب است؛که از حضور گردشگران استقبال خوبی می کنند و برخورد بسیار مناسبی با توریست و گردشگر خارجی دارند به نحوی که این شهر در بین شهر های اطراف عنوان "پاریس کوچولو" را به خود اختصاص داده است و اگرچه کمبود هتل و اماکن اسکان گردشگر در این شهر مشهود است اما باتوجه بیشتر این شهر می تواند به ویژه برای تحقیقات مردم شناسانه محلی بسیار مناسب باشد.
سد مهاباد و رودخانه آن، پارک ملت و بازار اجناس خارجی از جمله مراکز تفریحی و دیدنی شهر به حساب آمده و علاوه بر آن وجود غار دیدنی سهولان و غار تاریخی فخریگاه در نزدیکی این شهر نیز امتیازی برای جذب گردشگر می باشد.

پارك ملت مهاباد

پارک ملت مهاباد ، پارکی زیبا و دیدنی است که پایین دست سد مهاباد واقع شده. نور پردازی زیبا در پارک، رودخانه و اطراف آن، موسیقی کردی زیبایی که بی وقفه در پارک پخش می شود و رودخانه زیبایی که از دل این پارک می گذرد با سنگ های بزرگ و جالب داخل آب و منطقه تفرحی و گردشگری که در روبروی پارک و در دل کوه ایجاد شده است همه و همه پارک ملت مهاباد را به مکانی دیدنی تبدیل کرده است.

كوه سلطان

کوه سلطان کوه کم ارتفاعی است که در مسیر مهاباد به بوکان و نرسیده به غار سهولان واقع شده است. طبق گفته افراد محلی، در زمان نه چندان دور این کوه قداست خاصی داشته و بسیاری افراد برای گرفتن حاجت به آنجا می رفته اند.

بازار تاناكورا

در گوشه و کنار شهرهای غرب کشور، بازارهای مختلف با نام مشترک تاناکورا وجود دارد که هرکدام ویژگی های خاص خود را دارد. وجه مشترک همه آنها، قاچاق بودن اجناس و به طبع آن قیمت پایین است که باعث گردیده خیل عظیمی از مسافران صرفا برای خرید از این بازارها که بیشتر اجناس دست دوم خارجی را به فروش می رسانند به این مناطق مسافرت کنند.
یکی از بازارهای بزرگ و معروف تاناکورا در غرب کشور در شهر مهاباد واقع شده است.

غار سهولان

غارهای متعدد موجود در استان آذربایجان غربی همواره مورد توجه و بازدید اغلب گردشگران قرار بوده است که می توان از معروفترین آنها غار سهولان را نام برد. این غار در 35 کیلومتری شهرستان مهاباد و جاده مهاباد- بوکان واقع و از چند حوضچه بزرگ که به وسیله دالان های آبی به هم متصل شده اند تشکیل یافته است. ارتفاع سقف غار از سطح آب در حوضچه آخر 50 متر و عمق آب در حوضچه وسط به 35 متر می رسد.

2- شهر ماکو

شهر ماکو مرکز شهرستان ماکو ، در شمال غربی آذربایجان غربی واقع شده و دارای موقعیت جغرافیایی و نظامی مهمی است؛ زیرا در سرحد سه کشور ایران، ترکیه و جمهوری آذربایجان قرار گرفته است. بر اساس همین اهمیت، روس ها در زمان جنگ جهانی راه آهنی از شاه تختی به بایزید دایر نمودند که از شهر ماکو می گذشت و قریب 150 کیلومتر آن در خاک ایران بود. متاسفانه اکنون این مسیر راه آهن به کلی مخروبه شده و غیر قابل استفاده است. این شهر از طرف شمال به رود ارس، از طرف مغرب به کدوک کلامه (سرحد ترکیه)، از طرف مشرق به پل خدا آفرین ارس و از طرف جنوب به خاک ترکیه و خوی محدود می شود. شهرستان ماکو ، کوهستانی بوده و کوه های متعددی در آن قرار دارند.
منطقه چالدران و کلیسای طاطاووس (قره کلیسا) نیز در این شهرستان واقع شده اند. اس. جی. ویلسون، کشیش آمریکایی پس از گذر از شهر ماکو در باره آن چنین نوشته است: "همچنان که به ماکو نزدیک شدیم جاده مارپیچ از میان دره باریکی گذشت که از میان آن رودی به همین نام در جریان بود و پی در پی به شکل آبشارهای غران کوچکی فرو می ریخت. در یکی از این خمیدگی های کوهستان ناگاه منظره شهر ماکو به صورت دلپذیر و شگفت آوری در برابر دیدگانم پدیدار شد. کوهستان های برهنه پر صخره، ناگهان در دو سو سر به آسمان کشیده و دست کم به ارتفاع هزار پا گردن برافراشته بودند. کوهی که در سمت راست قرار دارد، هر قدر بالا می رود بر آمدگی پیدا می کند و همچون سایبانی بر فراز شهر گسترده می شود. در فرورفتگی صخره ها، قلعه ای ساخته اند ".
ماکو در دوره های مختلف تاریخ به نام های مختلفی معروف بوده که از آن جمله می توان به نام های شاوارشان، ماکویه، قلعه قبان، آرتاز، روسا، مادکوه و مکی اشاره نمود. به جرئت می توان گفت که ماکو یکی از دیدنی ترین شهرهای ایران است. هنگامی که درون شهر قدم می گذارید به واقع از دیدن آن لذت می برید. مخصوصا با غروب آفتاب و سرخ شدن آسمان و کوه های سنگی اطراف شهر، زیبایی ها چندین برابر می شود. کلاهک سنگی ماکو و لانه لک لک ها که در گوشه گوشه شهر و جاده ها بر روی تیرکهای برق و منبع های آب ساخته شده اند نیز از دیدنی های جالب ماکو است.
این شهر به دلیل آنکه در کنار مرز و گمرک بازرگان واقع شده است محل عبور مسافرینی است که قصد دارند از طریق زمینی به ترکیه سفر کنند و از این رو افراد زیادی روزانه در این شهر رفت و آمد می کنند که با توجه به این موضوع امکانات شهر بسیار کمتر از میزان لازم بوده و به خصوص جهت اسکان مسافرین در فصلهای پر مسافر با مشکل مواجه است.
این موضوع توجه فوری به احداث هتل و مسافرخانه های لازم و همچنین ایجاد ایستگاهی جهت ارائه اطلاعات لازم گردشگری را ایجاب می کند.

باغچه جوق

در فاصله 6 کیلومتری شهر ماکو و حدود 2 کیلومتری از سمت غرب جاده اصلی ماکو-بازرگان، روستایی به نام باغچه جوق واقع شده که غرب و جنوب آن به دامنه کوه با صفای "چرکین" و چشمه ای به نام "کلیسه" منتهی می شود. در بخش جنوب شرقی آبادی مذکور، ساختمان مجلل و تاریخی قصر باغچه جوق دیده می شود که مربوط به اواخر دوره قاجاریه و بانی آن تیمور تیموری معروف به اقبال السلطنه ماکوئی یکی از حکام مقتدر وقت و از سرداران مظفر الدین شاه بوده است.

قله آرارات

شاید عجیب باشد که این کوه را به ماکو نسبت دهیم. اما از آنجا که هر بیننده ای از ده ها کیلومتر قبل از رسیدن به ماکو به این قله خیره می شود، یکی از دیدنی های شهر به حساب می آید. این قله 5165 متری در خاک ترکیه قرار داشته و با داشتن برادر دوقلویی در نزدیکی خود به یکی از زیباترین قله ها بدل گشته است و قله برف گرفته آن در چهار فصل سال غروبی زیبا و با شکوه را برای ماکو به وجود آورده است.

دخمه فرهاد

دخمه فرهاد، دو اتاق تو در تو است که در دل کوه و درون صخره ای بزرگ تراشیده شده است و با راه پله ای سنگی به کوه متصل می شود و به زبان محلی به آن خانه فرهاد (فرهاد دامو) می گویند. در ورودی آن تقریبا یک و نیم متر در دو متر و اتاق ها یکی بزرگ (تقریبا 3*4) و دیگری کوچکتر (تقریبا2*2) است؛ که با دری 1*1.5متری به هم متصلند. بر روی دیواره ها طاقچه هایی تراشیده شده است و برای روشنایی گویا از مشعل استفاده می شده است.

3- نقده

نقده یکی از شهرهای کوچک و سرسبز آذربایجان غربی است که جنوب دریاچه ارومیه واقع شده است. شهری است پر از باغات سیب، با درختان پر میوه که جای جای شهر را دیدنی کرده است. نقده از جمله شهرهای دو زبانه آذربایجان است که تقریبا به طور مساوی آذری و کرد دارد، به همین دلیل بیشتر مردم این شهر به هر دو زبان آشنایی داشته و می توانند به هر دو زبان صحبت کنند.
جام زرین حسن لو از یکی از روستاهای این شهر بدست آمده و یکی از مهمترین آثار باستانی این شهر؛ تپه تاریخی حسن لو است. تپه ای که از لحاظ قدمت و تنوع آثار بدست آمده شاید هم ردیف "شهر سوخته زابل" و "تپه سیلک کاشان" باشد.
یکی دیگر از دلایل شهرت نقده، وجود مزار یکی از کوهنوردان مشهور ایران به نام "محمد اوراز" در این شهر است که خود باعث شده عده زیادی برای حضور بر مزار این ورزشکار عازم زادگاه او شوند.

تپه باستانی حسن لو

تپه حسن لو با وسعت30 هکتار و ارتفاع 20 متر در 7 کیلومتری شمال شرق شهر نقده در کنار روستای حسن لو واقع شده است. جام بزرگ طلایی حسن لو که مربوط به دوران مانائی هاست از این تپه کشف شده است. بنا به ارزیابی ها، قدمت این تپه به 6000 سال قبل از میلاد می رسد و تا دوره اسلامی نیز محل سکونت و استقرار بوده و کاوش ها نشان می دهد چندین بار به علت آتش سوزی تخریب و مجددا بنا گردیده است.

مقبره محمد اوراز (کوهنورد مشهور ایران)

از نقاط دیدنی شهر نقده، آرامگاه "محمد اوراز" یکی ار مردان بزرگ کوهنوردی ایران است. محمد اوراز در شهریور سال 1348 در شهرستان نقده آذربایجان غربی از مادری آذری زبان و پدری کرد متولد شد. از سال 67 به صورت حرفه ای کوهنوردی را آغاز و تا پایان عمر کوتاهش کوه های بیشماری را فتح نمود. صعود به قلل بیش از 8000 متر و بدون کپسول اکسیژن نشان از توانایی های این کوهنورد بزرگ دارد.

4- چالدران

شهرستان چالدران، یکی از شهرستانهای استان آذربایجان غربی است که در شمال غربی این استان قرار گرفته است. مرکز این شهرستان، شهر سیه چشمه است. آواجیق دیگر شهر آن است. این شهرستان در گذشته بخشی از شهرستان ماکو بوده است.
شهرستان چالدران بیشتر به خاطر جنگ چالدران شهرت دارد. در این جنگ که بین نیروهای شاه اسماعیل اول صفوی و سلطان سلیم اول عثمانی در سال ۱۵۱۴ میلادی رخ داد، غرب ایران که شامل آذربایجان، کردستان، و عراق بود از ایران جدا شد. بقایای این جنگ در شهرستان، به صورت مزار شهدای جنگ و چندین مجسمه در محل جنگ و داخل شهر موجود می‌باشد.
چالدران به دلیل داشتن هوای سرد در فصل زمستان و خنک در فصل گرما، یکی از مناطق گردشگری استان می‌باشد. این شهر یکی از مرتفع‌ترین شهرهای کشور آن است. تالاب "ناور" در مرزی‌ترین منطقه قرار گرفته است. مرداب‌ها و تالاب‌های متنوع، از جلوه‌های طبیعی این شهرستان است.
از مناظر طبیعی و بناهای تاریخی دیگر این شهر به کلیسای طاطاووس (قره کلیسا)، روستای دلیک داش، روستای قاشقا بلاغ، گیخ بلاغ و ایستی سو (آبگرم) می‌توان اشاره نمود.
سد بارون که به نام سد ماکو شناخته می شود در ۲۰ کیلومتری مرکز شهرستان واقع شده است.
جمعیت این شهرستان طبق سرشماری سال ۱۳۸۵ برابر با ۴۴۵۷۲ نفر بوده است که از این تعداد ۲۲۳۴۵ نفر آنان مرد و ۲۲۲۲۷ نفر آنان زن بوده اند.

مقبره شیخ صدرالدین (وزیر شاه اسماعیل اول صفوی)

شیخ صدرالدین وزیر شاه اسماعیل اول صفوی است که در جنگل چالدران کشته شد. جنگ چالدران جنگی بود که بین نیروهای شاه اسماعیل اول صفوی و سلطان سلیم اول عثمانی در سال ۱۵۱۴ میلادی رخ داد و غرب ایران که شامل آذربایجان، کردستان و عراق بود از ایران جدا شد و عثمانی بر مناطق غربی ايران دست یافت.

قره کلیسا (قره کليسا، کلیسای طاطائوس یا تادئوس)

قره كليسا از بناهاي مذهبي متعلق به ارامنه بوده كه در جنوب ماکو و 20 كيلومتري شمال شرقي چالدران در كنار روستايي به همين نام واقع شده است. قره در زبان آذری به معنای "سیاه" است و وجه تسمیه این نام سیاه بودن قسمتی از کلیسا است. ظاهرا ساختمان اصلی کلیسا تماما از سنگ های سیاه ساخته شده که پس از بازسازی قسمتی از سنگ ها به وسیله سنگ های سفید جایگزین شده است.

5- شهرستان اروميه

اروميه يا اورميه مرکز استان آذربايجان غربي، يکي از شهرهای قديمي ايران به شمار مي رود که قدمت آن به 2000 ق. م. مي رسد. اين شهر در جلگه وسيع و سرسبزي که اطراف آن تا کيلومترها پوشيده از باغات انگور و سيب و مزرعه مي باشد، واقع گردیده است. مورخين معتقدند که نام اصلي اين شهر "چي چست" بوده ولی درباره نام فعلي آن اختلاف نظر وجود دارد. برخي معتقد هستند که اورميه از دو کلمه اور+ميه تشکيل يافته است که "اور" به معني جا و مکان و "ميه" به زبان آشوري يعني آب. این شهر در دوران حكومت رضاخان بنام رضائيه تغيير نام داده بود كه پس از پيروزي انقلاب، مجددا به نام اصلي خود يعني اروميه بازگشت.
اروميه يكي از شهرهاي زيبا و ديرپاي آذربايجان غربي در جلگه ای بطول 70 كيلومتر و به عرض 30 كيلومتر و در كنار درياچه لاجوردي به همين نام گسترده شده است. اين شهر به علت آب و هواي معتدل و داشتن مناظر زيبا يكي از شهرهاي توريستي كشور است. تنوع مذهبی در شهر ارومیه بسیار زیاد است و شيعه، سني، يهودي، آشوري و ارمني ها در كنار هم و به صورت کاملا مسالمت آمیز زندگي مي كنند. به فراخور تنوع مذهبی تنوع زبانی نیز در این شهر بسیار زیاد است. مردم اين شهر به زبان هاي تركي، كردي آشوري و ارمني صحبت می کنند. ولی اکثر قریب به اتفاق آنان به زبان های ترکی و کردی (و البته زبان رسمی کشور: پارسی) مسلط هستند و نباید چندان در زمینه برقراری ارتباط با مردم این شهر نگران بود.
تنوع محصولات کشاورزي در استان آذربايجان غربي مخصوصا شهر اروميه باعت شده که اين استان از اهميت ويژه اي از این لحاظ برخوردار باشد. باغات گسترده انگور و سيب از شهرت خاصي نسبت به شهرستان هاي ديگر برخوردار است و نظر هر بيننده اي را در فصل تابستان به خود جلب مي کند. تنوع انگور و سيب ها در نوع خود کم نظير است.
صنايع دستی استان آذربايجان غربی به شرح زير است:
انواع قالی و گليم, نساجی سنتی, رنگرزی و چاپهای سنتی, رودوزی و بافتنی, سفالگری و سراميک سازی, فرآورده های پوست و چرم, هنرهای مرتبط با فلز, چوب, حصيربافی, طراحی سنتی و نگارگری, صحافی و جلدسازی سنتی, گيوه دوزی و نمدمالی.

قالی بافی:

در مورد قالی های استان آذربايجان غربی تاريخ دقيقی در دسترس نيست و نقشه خاصی که مربوط به استان باشد نيز وجود ندارد. ولی هم اکنون تقريباً نقشة ساير مناطق را می بافند. در آذربايجان غربی, به دليل نزديکی و همجواريش با استان آذربايجان شرقی -که يکی از مراکز عمده قاليبافی در دنيا است - قاليبافی متداول می باشد. مهمترين مراکز قاليبافی استان شهرهای تکاب و مياندوآب و مناطق روستايی و عشايری آن است.

گليم بافی:

در بخشهايی از استان, گليم سوماک نيز بافته می شود.

رنگرزی و چاپ های سنتی:

کليه فرآورده هايی که بوسيله قلم مو, قالب و شابلون, رنگ آميزی می شود و پذيرای نقش می شود جزو چاپ های سنتی به حساب می آيند. البته در آذربايجان غربی عمدتاً در زمينه رنگرزی فعاليت می شود.

رودوزی:

رودوزی های استان عمدتاً در زمينه «ممقان دوزی» انجام می شود. اين هنر- صنعت که توليدش در انحصار زنان و دختران خانه دار است. مواد اولية مورد نيار نخ ابريشم رنگين پارچه است. بيشتر محصولات اين رشته در تهيه کلاه است. البته در حال حاضر زيرليوانی, کمربند, کفش, جليقه, روميزی نيز تهيه می شود.
اين رشته از سوزندوزی از بخش هايی است که طی آن زمينه اساسی پارچه را از بخيه می پوشانند و زمينه تازه ای از نقش و نگار ايجاد می شود. طرحهای سوزندوزی عمدتاً ذهنی و ملهم از برداشت های شخصی هنرمند است.

درياچه مارميشلو (دریاچه زیبا و دیدنی مارمیشلو در غرب ارومیه)

در حدود 45 کیلومتری غرب شهر ارومیه و در میان کوهستان های این شهرستان وقتی به مرز ایران و ترکیه می رسیم؛ دریاچه ای طبیعی و بسیار زیبا و دیدنی به وسعت تقریبی 5 هکتار وجود دارد؛ که زیستگاه انواع آبزیان از جمله ماهی قزل آلا، و پرندگان مهاجر مختلف بوده که محل بسیار مناسبی جهت گذراندن اوقات فراغت گردشگران و دوستداران طبیعت می باشد.

درياچه اروميه (دریاچه زیبا و دیدنی ارومیه)

دریاچه ارومیه؛ واقع در شمال غربی ایران به مساحت تقریبی 4810 کیلومتر مربع و پیرامون آن 463 کیلومتر است. طول تقریبی دریاچه در حدود 130 تا 140 کیلومتر و عرض آن بین 15 تا 40 کیلومتر است. ارتفاع دریاچه از سطح آبهای آزاد 1274 متر و عمق متوسط آن 5 الی 6 متر تخمین زده شده است. دریاچه دارای 102 جزیره کوچک و بزرگ بوده که کل مساحت جزایر بر روی هم معادل 334 کیلومتر مربع می باشد.

6- شهرستان اشنویه

اشنویه یکی دیگر از شهرهای آذربایجان غربی است که در حاشیه غربی این استان قرار گرفته. این شهر دارای اثر تاریخی و طبیعی معروفی نیست. طبق گفته مسئولین شهر، طی حفاری های انجام شده، دو عدد میش سنگی کشف شده است که این میش ها هم اکنون در ساختمان شهرداری اشنویه نگهداری می شود. در مورد قدمت و اهمیت این میش ها اطلاعات زیادی وجود ندارد.

میش سنگی اشنویه

طبق بررسی های انجام شده، در این شهر به غیر از این دو میش، اثر باستانی خاص دیگر کشف نشده، البته وجود این دو میش نشان از تمدن های قدیمی موجود در این شهر دارد که با اندک جستجو شاید به آثار دیگری بتوان دست یافت.

7- شهرستان بوكان

بوکان یکی از شهرهای کرد نشین و مهم استان آذربایجان غربی است که به دلیل قرار گرفتن مزار "حسن زیرک" از اعتبار خاصی در نزد کردزبانان آذربایجان و سایر نقاط برخوردار است. بوکان با شهرهای میاندوآب از شمال، مهاباد از غرب، شاهیندژ از شرق و سقز و سردشت از جنوب و جنوب غربی همسایه است.
روایات زیادی در مورد ریشه نام این شهر وجود دارد. از مشهورترین آنها این است که در قدیم مردم این شهر در هنگام مراسم عروسی به چشمه آب بزرگ و مشهور این شهر که کردها آن را "حه‌وزه گه‌وره" (Hewze Gawra) به معنی "آبگیر بزرگ" می‌‌نامند، (و این چشمه‌ به‌ صورت چشمه‌ای جوشان است که آب آن از سفره‌های زیرزمینی تأمین می‌شود) می‌‌آمدند و از آنجا که به کردی واژه "بوک"، به معنی عروس است این منطقه را که بعدها به شهر تبدیل شد "بوکان" (جمع بوک = عروس ها) نامیدند.
اما این نظریه تنها در صورتی درست است که ما این اسم را با لهجه فارسی تلفظ کنیم یعنی "بوکان Bookan"،این در حالی است که ساکنین این شهر و اکثر مردم کردزبان آن را بصورت "بوکان Bokan" ادا می‌‌نمایند. در نظريه اي ديگر ، گفته مي شود كه به هنگام حمله سپاه مغول به اين مناطق، يكي از فرماندهان سپاه چنگيز، نام خود (بوكان) را بر روي اين روستاي كوچك (در آن زمان) نهاد. گفته مي شود كوهي در مغولستان به نام بوكان وجود دارد.
نظریه‌ دیگر در مورد وجه‌ تسمیه شهر چنین است: شهر بوکان به دور چشمه‌ بزرگ "حه‌وزه‌ گه‌وره"‌ شکل گرفته است و به چنین چشمه‌هایی در زبان کُردی "کانی Kani" گفته می‌شود. همچنین واژه "بو Bo" در زبان کردی کاربردهای مختلفی دارد که اغلب در شکل ترکیبی به‌ کار برده می‌شود؛ مانند "بو کوی؟" =کجا؟
اما چگونگی ترکیب این کلمات و شکل گیری واژه بوکان بر اساس این نظریه ‌چنین است:‌ در زمان های قدیم هنگامیکه زنان قصد شستن وسایل خانه را داشتند آنها را با خود برداشته و به سمت رود یا چشمه‌ای در نزدیکی محل اقامتشان بوده می‌‌بردند و در آنجا کارشان را انجام می‌‌دادند. به همین ترتیب اهالی ساکن اطراف بوکان، جهت شستن و نظافت ظروف و وسایل خود به طرف این کانی یا حوض می‌‌رفتند و هنگامی که کسی سراغ نفری را که جهت انجام این امور به "کانی" رفته بود، می‌‌گرفت، نزدیکان وی در پاسخ می‌‌گفتند: "او به کانی رفته است" و به زبان کردی "چوه بو کانی" یعنی به "چشمه‌" رفته است. بدین ترتیب واژه "بوکانی" به افرادی گفته می‌‌شد که رفت و آمد زیادی را به "کانی" مزبور انجام می‌‌دادند و سپس کم کم در آنجا ساکن شدند.
امروز حوض گوره (حه‌وزه گه‌وره)، در مرکز شهر واقع است و با آب گوارا و بی پایان خود آب نيمي از شهر را تأمین می‌‌کند. و نزد اهالی شهر از نوعی دلبستگی و جایگاه خاصی برخوردار است.

آثار باستانی بوکان

- تپه تابانی در روستای احمد آباد محال فیض الله بیگی مربوط به دوره پارتی و ساسانی
- تپه آسیاب کهنه روستای احمد آباد محال فیض الله بیگی مربوط به اقوام هزاره اول پیش از میلاد
- تپه کلک آبی در روستای باغچه محال فیض الله بیگی مربوط به اقوام هزاره اول پیش از میلاد
- تپه سیخان کوچک در روستای ساریقامیش محال فیض الله بیگی مربوط به اقوام هزاره اول پیش از میلاد
- تپه سیخان بزرگ در روستای باغچه محال فیض الله بیگی مربوط به اقوام هزاره اول قبل از میلاد
- تپه موچه در روستای تکان‌تپه محال فیض الله بیگی مربوط به اقوام هزاره اول قبل از میلاد
- تپه کلتپه در روستای کلتپه بوکان مربوط به اقوام هزاره اول قبل از میلاد
- قلعه تپی در روستای تپی مربوط به دوره نیریزد و هزاره و پانصد سال پیش از میلاد
- تپه قره کند در روستای قره‌کند محال آختاچی مربوط به هزاره اول پیش از میلاد
- تپه روژبیانی در روستای عزیزکند مربوط به دوره برنز پیش از میلاد
- تپه داربسر در روستای داربسر در محال آختاچی مربوط به دوره اشکانیان
- زمینهای جره واقع در روستای شیخلر محال آختاچی مربوط به دوره اشکانیان و ساسانی
- گردی خلیسکه واقع در روستای سراب محال مربوط به دوران اقوام پارینه‌سنگی
- تپه گرده‌خزینه در روستای سراب مربوط به دوران کالکوتیک
- تپه گرده‌شین در روستای سراب مربوط به اقوام دوران کالکوتیک
- تپه آشی در روستای قره‌موسالو مربوط به اقوام برنز پیش از اسلام
- گوک‌تپه در روستای گوکتپه مربوط به نیمه دوم هزاره اول قبل از میلاد
- تپه گرده‌شین در روستای رحیم خان محال مربوط به دوره برنز قبل از میلاد
- تپه محمود در روستای ارمنی بلاغی مربوط به اقوام اواخر دوره نوسنگی
- گرد عثمان قلعه در قلعه در روستای ساریقامیش مربوط به هزاره یکم پیش از میلاد
- تپه کانی‌کوزه له در روستای کانی کوزه‌له مربوط به دوره کالکوتیک پیش از میلاد
- قلعه ناچیت در روستای ناچیت بوکان مربوط به دوره برنز پیش از میلاد
- تپه مقصود در روستای ملالر بوکان مربوط به دوره کالکوتیک
- تپه عبدالله تپی سی در روستای عبدالله تپی سی مربوط به دوره برنز پیش از میلاد
- تپه گرده‌مالان در روستای کهنه‌ملالر مربوط به هزاره یکم پیش از میلاد
- تپه گرد عربلو در روستای علی‌کند مربوط به هزاره یکم پیش از میلاد
- تپه سردارآباد در روستای سردارآباد مربوط به اقوام پارتی و ساسانی پیش از میلاد
- قلعه سردار بوکان در بوکان
- قلعه قالای چی (قلعه چین) در روستا قلایچی بوکان 800 ق م و مربوط به حکومت ماناها

اماکن دیدنی

- غار روستای قلعه‌چی نزدیک بوکان
- غار کول‌آباد میان بوکان و میاندوآب
- غار مکری قران در روستای خراسانه
- غار کونه‌کوتر در روستای ینگیجه بوکان
- غار کونه‌کوتر در روستای سهولان
- ایوان سنگی روستای آغجیوان
- قلعه سنگی روستای سماقان فرهادتراش دارای نه اتاق سنگی
- جلگه سردرآباد
- حوض گوره چشمه‌ بزرگ آب و استخر دیدنی بوکان
- مسجد جامع حمامیان
- اطاقهای سنگی روستای بی‌بی‌کند
- پارک ساحلی بوکان
- پارک کوی محمدیه (معروف به پارک حسن زیرک)

8- شهرستان تكاب

تكاب با وجــود آثار باستاني فراوان و دیرین و منابع طبيعي و معدني در اطراف آن، يكي از غنی ترين شهرستان های استان آذربايجان غربي است. اقتصاد این شهرستان بیشتر وابسته به كشاورزي و دامداري مي باشد. همه ساله صدها نفر از نقاط مختلف دنيا از آثار باستاني اين شهر به خصوص تخت سليمان (آتشکده آذرگشسب) که جزو میراث جهانی یونسکو است بازديد مي كنند.

مناظر پاییزی شهر تکاب

از مناطق ديدني اين شهرستان كوه زندان، آبشار قينرجه ، آب گرم های مختلف ، چمن متحرك و تخت سلیمان می باشد. كوه بلقيس در نزديكي تكاب يكي از زيباترين مكان هاي گردشي و تفريحي است و در تابستان از آب و هواي بسيار خوبي برخوردار است. شهر تکاب به دلیل آنکه در حاشیه شاهراه های ارتباطی کشور کشور قرار ندارد در مقایسه با اهمیت آن، امکانات تفریحی، رفاهی و توریستی محدودی دارد که نظر به وجود تعدادی از مهمترین آثار باستانی کشور در این منطقه لزوم گسترش هرچه بیشتر امکانات گردشگری منطقه انکار ناپذیر است. وجود چهارمین اثر ثبت شده ایران در آثار جهانی یونسکو، آنچنان اهمیتی به این شهر داده که به مراتب امکانات بیشتری را می طلبد.در صورتی که قصد مسافرت به این شهر را داشتید حتما با برنامه ریزی دقیق این کار را انجام داده و به دلیل محدودیت اتوبوس های خروجی قبل از مسافرت برای بازگشت برنامه ریزی داشته باشید.

زندان برنجه

زندان برنجه در 28 كيلومتري شمال شهرستان تكاب در روستاي برنجه (برنجك) از دهستان چمن بخش تخت سليمان و در دامنه كوه معروف به كوه طويله سليمان واقع شده است كه تشكيلات زمين شناسي متعددي در آن قرار دارد. از نظر زمين شناسي تاريخچه پيدايش مشابهي مثل درياچه تخت و زندان سليمان را دارد و آن محل نيز از انباشته شدن رسوبات آهكي، تل هاي بلند و در مواردي دهانه هاي وسيع آتشفشاني مانند بوجود آورده اند.

چمن متحرك

چمن متحرک؛ یکی از پدیده های جالب شهرستان تکاب است. قطعه بزرگی تشکیل شده از نی هایی که از ریشه به هم چسبیده است و بدون ارتباط با زمین بر روی آب شناور است. قطر این قطعه کمتر از 100 متر می باشد که بر روی رودخانه کوچکی قرار گرفته است. به دلیل حرکت این قطعه، عرض رودخانه در آن نقطه زیاد شده و حدود 5 متر از قطر قطعه متحرک بیشتر شده است.

زندان سليمان

کوه زندان سلیمان در حدود 40 کیلومتری شمال شرقی تکاب و در فاصله کمتر از 5 کیلومتری جنوب تخت سلیمان قرار دارد. این کوه کم ارتفاع مخروطی و جالب با وجود باغ های سرسبز کنار آن بسیار زیبا به نظر می آید. این کوه با ارتفاع تقریبی 100 متر، زمانی محل نیایش موبدان زرتشتی بوده است. بقاياي بناهاي گرداگرد مخروط زندان سليمان، نشانگر اهميت اين محل مقدس است.

تخت سليمان (مجموعه آثار باستانی و دریاچه تخت سلیمان تکاب)

مجموعه آثار باستاني تخت سليمان در 42 كيلومتري شمال شرقي شهرستان تكاب در استان آذربايجان غربي قرار دارد. آثار باستاني اين مجموعه و درياچه جوشان آن، روي صفحهاي سنگي و طبيعي قرار گرفته كه از رسوبات آب درياچه به وجود آمده است. قدمت اين منطقه از لحاظ سكونتگاه انساني به 3 هزار سال پيش باز مي گردد؛ و يكي از مهمترين آثار تاريخي كشور است كه به عنوان چهارمین اثر ایران در ميراث جهاني یونسکو به ثبت رسیده است.

9- خوی

خوی به عنوان مهد تمدن ۶۰۰۰ ساله كه در سالنامه های آشوريان بنام حويه وه (hovaiava) و در تورات بنام حويه (hovaiya) و در كتاب "العالم من المشرق الی المغرب" با نام خويه (khovaiya) و بالاخره در سال۲۵۰ هجری قمری، ابن خرداد در كتاب "المسالك و الممالك" بنام كنونی خوی، از آن ياد مي كند. در برخی نوشته ها وجه تسمیه خوی را از کلمه معادل کردی به معنای نمک و برخی دیگر از کلمه ای ارمنی به معنای قوچ برداشت شده می دانند که در مورد آن تردید وجود دارد.
بر طبق سنگ نوشته هاي آشوري، خوي شهري آباد بوده و احتمال دارد، لقب "هزارديه" كه در سنگ نبشته هاي آشوري آمده در مورد اين شهر باشد، كه هرتسفلد به آن اشاره كرده است. بنا به گفته مرحوم علامه دكتر رزياب خويي، نام "خوي"، در سنگ نبشته "داريوش" شاه هخامنشي نيز، با قريب همين تلفظ آمده که خود نمادی از قدمت تاریخی این شهر است.
آثار باستانی متعددی در این شهر وجود دارد که از میان آنها می توان به مناره شمس تبریزی، مسجد مطلب خان، دروازه سنگی و پل خاتون اشاره نمود.

پل خاتون

پل خاتون در دو کیلومتری جنوب شرقی شهرستان خوی قرار دارد. این پل در سال 1170-1200 ه.ق. توسط "احمد خان دنبلی" ساخته شده و تا زمان احداث جاده آسفالته فعلی و پل جدید، متحمل عبور و مروری بوده که بین خوی و سلماس صورت می گرفت.

مسجد مطلب خان

مسجد مطلب خان یکی از مساجد دیدنی و جالب شهرستان خوی است که در میان بازار شهر قرار گرفته است. نکته جالب این مسجد بدون سقف بودن آن است.

مناره شمس تبریزی (مقبره شمس تبريزي)

به تاييد سفرنامه جهانگردان مختلف، خاطرات، تذكره ها و نيز به نقل از مقالات و كتب متعدد، آرامگاه شمس تبريزي در خوي شناخته ميشده كه در تمامي اينها با ذكر منابع و اسناد تاريخي معتبر، مدفن شمس تبريزي را در آذربايجان غربي واقع در شهرستان خوي و در محله اي بنام محله شمس و در كنار مناري باستاني بنام منار شمس تبريزي عنوان نموده اند.

بازار و دروازه سنگی خوی

بازار خوی در مرکز شهر واقع شده و طبق کتیبه موجود که در گنجینه خوی نگهداری می شود، در زمان شاه طهماسب ساخته شده و در زمان عباس میرزا نایب السلطنه دخل و تصرفاتی در آن صورت گرفته است. بازار سرپوشیده خوی از چندین راسته، سرا، کاروانسرای شهری و چهارسوق خوش ترکیب تشکیل شده. دروازه سنگی مشهور خوی نیز که زمانی یکی از ورودی های اصلی شهر بوده در امتداد این بازار قرار دارد.

10- شهرستان سردشت

شهرستان سردشت در جنوب غربی آذربایجان غربی و در فاصله بسیار نزدیک (حدود 5 کیلومتری) مرز عراق واقع شده است. سردشت شهری ساخته شده بر ارتفاعات و به معنای واقعی دیدنی است. نام سردشت هم شاید به دلیل موقعیت آن نسبت به محیط اطراف انتخاب شده باشد. کوه های اطراف شهر و به خصوص کوه های قرار گرفته بین پیرانشهر و سردشت، پوشیده از درخت و کاملا جنگلی است. جنگلی بسیار زیبا که تنها مشابه آن را در میان جنگل های شمال می توان دید.

نماهای مختلفی از شهر سردشت

برخلاف آنچه گفته می شود؛ سردشت شهر ناامنی به نظر نمی رسد. به نحوی که در روزهای تعطیل فصول گرم، همانند بسیاری از شهرهای توریستی کشور، در جای جای شهر چادرهای مسافرتی برپا شده و مسافران شب را در چادر به صبح می رسانند. سردشت از لحاظ مناظر و مناطق طبیعی دیدنی کاملا غنی است. جنگل های بکر و آبشار معروف و زیبای شلماش، از جمله نقاط دیدنی این شهرستان محسوب می شود.

آبشار شلماش

آبشار شلماش از مهمترین آبشارهای است که در سطح استان آذربایجان غربی جاری است و مورد توجه و استفاده گردشگران می باشد؛ آبشار شلماش با دره ای سرسبز و زیبا در کنار جنگل های پراکنده، در نزدیکی شهر سردشت واقع شده و یکی از شاخه های رودخانه معروف "زاب کوچک" محسوب می شود.

جلوه تاریخ :

آتشکده آذر گشنسب (تخت سلیمان)

مجموعه آثار باستانی تخت سلیمان که در 45 کیلومتری شمال شرقی شهرستان تکاب در استان آذربایجان غربی قرار گرفته، با وسعتی معادل 5/12 هکتار به عنوان یکی از محوطه های تاریخی مهم کشور محسوب می گردد. این مجموعه باستانی علاوه بربقایای آتشکده آذرگشنسب شامل کوه زندان سلیمان ,آبگرم تخت سلیمان و قلعه بلقیس می باشد.
اوج شکوه و آبادانی تخت سلیمان مربوط به دوره ساسانی می باشد و ساختمان آتشکده آذر گشنسب به عنوان مهمترین معبد مورد احترام آن زمان دراین مکان ساخته شده است و آتش جاودان آن به مدت 7 قرن نماد اقتدار آئین زردتشت محسوب می شده و آتشکده ساسانی آذر گشنسب از زمان حکومت ایلخانیان به بعد « تخت سلیمان » نام گرفته است.
قلعه بلقیس در 5 کیلومتری تخت سلیمان در قله کوهی واقع است و تا قلعه جاده ماشین رو وجود دارد .این قلعه به منظور دیدبانی در دوره هخامنشی ساخته شده بوده است .

قره کلیسا

قره کلیسا در استان آذربایجان غربی از بناهای مذهبی متعلق به ارامنه بوده که در 20 کیلومتری شمال شرقی چالدران و هفت کیلومتری جاده چالدران _ قره ضیاء الدین در کنار روستایی به همین نام واقع شده است
قره کلیسا که در بین ارامنه به تاده مقدس معروف است،در قرون چهارم تا ششم میلادی بر روی آرامگاه طاطاوس مقدس، از حواریون حضرت مسیح که در سال 48 میلادی به خاطر تبلیغ مسیحیت به شهادت رسیده، بنا شده است. این کلیسا، در روستای قره کلیسا از توابع سیه چشمه شهرستان ماکو، ساخته شده و مزار تادی مقدس است.

تاریخچه قره کلیسا :

به استناد منابع تاریخی ارامنه، در دوره ساسانیان بخشی از ارامنه عمدتاً پیرو دین زرتشت بوده‌ و بخشی نیز آیین مهر پرستی داشته‌اند. برای نخستین بار در سال43 میلادی دو نفر از مبشرین حضرت مسیح به‌نام‌های طاطاوس و بارتلمیوس از شمال بین‌النهرین گذشته و برای تبلیغ در شهر ( آرداز) که مرکز پادشاهی ارامنه بود اقامت میکنند و بدون توجه به دستور سنادوک ( پادشاه زرتشتی ارمنستان) به تبلیغ آیین مسیح دست میزنند و در نتیجه 3500نفر از جمله دختر پادشاه به نام ( ساندوخت) به دین مسیح می‌گروند. پادشاه ارمنستان برای ممانعت از تبلیغ دین مسیح، در سال 66 میلادی فرمان قتل عام آنان را صادر میکنند و همه ارامنه مسیحی، از جمله دختر پادشاه به قتل می‌رسند و اجساد آنان را در محل فعلی قره کلیسا و حوالی آن مدفون می‌سازند. ارامنه مدعی هستند که کلیسای طاطاوس اولین کلیسایی است که به دستور مبشرین و حواریون مسیح در دنیا ساخته شده است وچون از نظر مذهبی شهادت را بزرگترین سعادت برای بشر میدانند، هر سال در روزهای آخر تیرماه و هفته اول مرداد ماه که مصادف با قتل تادی مقدس و پیروان مسیحی او است در قره کلیسا مراسم خاصی بر پا می‌دارند.
آقای مرعشی رئیس پیشین سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در سفر خود به استان آذربایجان‌غربی، دستور ساخت یک دهکده توریستی نزدیک قره‌کلیسا را برای جذب توریست داد. اما در نهایت تصمیم گرفته شد تا همین روستای قره کلیسا مرمت و امکاناتی رفاهی برای جذب توریسم احداث شود.
منابع :
پایگاه جاذبه های گردشگری ایران
سایت جامع گردشگری ایران
مرکز گردشگری علمی فرهنگی دانشجویان ایران
پایگاه فرهنگ سرا (تاریخچه آذربایجان غربی)
راهنمای گردشگری آذربایجان غربی، سازمان ایرانگردی و جهانگردی