سابقه مایه کوبی

نگارنده دریافته است که یک بیماری در بین بزغاله‌ها وجود دارد که با روشی شبیه به مایه‌کوبی پیشگیری می‌شود که از مورد اخیر سخن خواهیم گفت.

نشانه‌های بیماری

عشایر و روستاییان منطقه معتقدند که بزو"کهرة" (بزغاله) آزارو (بیمار) رو به روز (خورشید) می‌ایستد، دم می‌آورد و گوش می‌زند و کف از دهانش بیرون می‌آید. توان راه رفتن ندارد، نفس نفس می‌زند و اگر حرکتش دهی "کا" (سرفه) می‌زند. نمی‌تواند آب بخورد، هنوز سرش را به آب نرسانده، سرش را بالا می‌آورد. اگر آن را بغل یا کول کنند نفسش در می‌رود. چشمانش اشک می‌زند، و "پت" (مو) های صورتش سیخ می‌شود، سرفه می‌کند و "بغل گیر راه می‌رود" (نوع خاصی از کند و آهسته رفتن). اگر گوسفند کوفتی جو بخورد، زود می‌میرد.
گاه همه و بیشتر برخی از این نشانه‌ها در بزینة آزارو (بیمار) دیده می‌شود، و اغلب پس از سه روز می‌میرد. معتقدند هر چه بیشتر سرفه بزند، کمتر خطر دارد و می‌گویند"سینه‌اش وا شده" و خوب می‌شود، و اگر با فاصله و تک سرفه بزند، خواهد مرد.
شیوع "آزارو" موقع خاصی ندارد، ولی در تابستان و در خشک سالی بیشتر دیده شده است. از نشانه‌ها‌ی درونی آن که "پپ" (شش) بزینة آزارو سیاه می‌کند (می‌شود).
برای ساختن "مایه" (واکسن) بز بیماری را که بیماریش به حد اعلا رسیده باشد سر می‌برند (در گذشته به علت شناخت دقیق عشایر از بیماری، اغلب نخستین گوسفند بیمار را می‌کشتند، ) شش آن را در هاون ـ اغلب هاون سنگی ـ می‌کوبند و آن را با کوبیدة برخی گیاهان دارویی به خوبی مخلوط می‌کنند.
البته این کار با ظرافی از آیین‌ها و باور‌ها همراه است: در تمام منطقه معتقدند شش گوسفند بیمار را در جایی و به گونه‌ای باید از لاشه بیرون آورد که آسمان نبیند. اگر در بیابان باشد، و محل سر پوشیده‌ای موجود نباشد، برای این که آسمان آن را نبیند، چادر شب و یا چادر سرخ رنگی را بر روی سر کسی که شش را از لاشه در می‌آورند می‌کشند.
در طایفه¬ای معتقدند، به جز قصاب هیچ کس دیگری نباید آن را هنگام بیرون آوردن از لاشه بیند.
برای مایه‌کوبی، مردها صبح از خواب بر می‌خیزند، آب تنی و استحمام می‌کنند و لباس‌های پاکیزه می‌پوشند. چون معتقدند آدم ناپاک نباید برای این کار همراه گله شود.
در شرایط عادی اغب چهار پنج مرد آماده می‌شوند. این گروه گلة بزینه را بر می‌دارند و به بیابان و جایی دور از آبادی می‌برند، و با خود یک دختر هفت ساله (نابالغ) و یک گوسفند "آزارو" (بیمار) ـ در گذشته اغلب نخستین بزی که به کوفت (آزار پپ سیاه) مبتلا شده بودت و ابزار و وسایل کار را همراه می‌بردند.
در بیابان گله را در آغل یا بیکند می‌گذارند، گوسفند بیمار را سر می‌برند، و بنا بر آیین‌هایی که پیش از این گفته شد، "مایة" لازم را فراهم می‌سازند.
بزای مایه‌کوبی باید مقدار اندکی، و به اصطلاح محل به اندازة "بال مگسی" از "مایه" را در زیر پوست گوش گوسفند قرار دهند. برای این کار یکی دونفر که مهارت بیشتری دارند، قسمتی از پوست پشت کوش گوسفند را به اندازة "نازه" (ناخن) شست می‌برند، پوست را بالا می‌گیرند، مقداری از معجون را روی زخم می‌گذارند و پوست را بر روی آن می‌خوابانند.
اغلب تقسیم کار چنین بوده است که یک نفر گوسفندها را از آغل یا "بیکند" می‌آورده، یکی سر گوسفند را نگاه می‌داشته و یکی گوش را به روشی که گفته شد می‌‌بریده و یکی مایه را بر روی زخم می‌گذاشته و پوست را بر روی آن می‌خوابانده است.
دختر نابالغی یک پرده یا پارچة سرخ رنگ "شیلة گلی" را روی سر استاد می‌اندازد و استاد از زیر چادر قرمز رنگ، مایه را بر روی زخم می‌گذارد. باز برای آن که آسمان آن را نبیند، مراقبت آن‌ها در این باره، اغلب کمتر از مراقبت عکاسان از ورود ناهنگام نور در تاریک خانه نیست. در هنگام نهادن معجون بر روی زخم ورد پی را نیز می‌خوانند.
هنگامی که آن را از لاشه بیرون می‌آورند، توجه می‌کنند تا ببینند شش راست بیشتر از بیماری "لت خورده" (آسیب دیده) و یا شش چپ. اگر شش راست بیشتر از بین رفته باشد، "مایه" را به گوش چپ می‌زنند و برعکس. در برخی جاها "مایه" را با شاخة درخت گز ویا نوک دوک پشم ریسی روی زخم می‌گذارند. هیچ چیز از لاشة گوسفند بیمار را بیرون نمی‌ریزند، بلکه آن‌ها را دفن می‌کنند تا حیوانات وحشی نخورند.
دوران پرهیز (قرنطینه)
پس از "مایه‌کوبی" تا مدتی گلة پپ زده را بیرون از آبادی و دور از گله‌های دیگر نگه می‌دارند، و در این مدت کاملا مراقبت می‌کنند که هیچ انسان یا چهار پایی به گلة آن‌ها نزدیک نشود. تا به اصطلاح محل گله "بوه‌مبو" نشود. (بیماری از گله و یا گوسفندی به گوسفند دیگر سرایت نکند.)
مدت پرهیز از هفت تا هیجده روز است.

"بهار کردن"

بسته به شرایط بین یک تا سه روز نتیجة "مایه ـ کوبی" آشکار می‌شود. در این مدت پوست گوش جوش می‌خورد و گوش ورم می‌کند، همان گونه که در مایه‌کوبی انسان نیز پیش می‌آید. در این صورت می‌گویند گوسفند و یا گله "بهار کرده است" و این گوسفند و گله به زودی خوب خواهد شد و از "کوفت" در امان خواهد ماند.
اگر گوسفندی در این میان گوشش ورم نکند، به احتمال زیاد خواهد مرد. اگر گله پپ را ورندارند ، "مایه‌کوبی" را تا سه بار تکرار می‌کنند. معتقدند گلة "بهارکرده" تا هفت سال به این بیماری مبتلا نخواهد شد.