تعزیه‌گردان

تعزیه‌گردان یا شبیه‌گردان، نیز معین البکاء، ناظم البکاء، میر عزا و میر غم؛ عنوان مردی است که نمایش تعزیه زیر نظر او برگزار می‌گردد. وی معمولاً مردی است با ذوق و آشنا به انواع شگردها و فنون شبیه‌خوانی، چنانکه می‌توان گفت در این کار زبردست‌تر از همه‌ی شبیه‌خوانهاست. بانی هر مجلس [= بانی] برپایی تعزیه را پس از تضمین در اختیار گذاردن امکانات لازم، مستقیماً به تعزیه‌گردان می‌سپارد، اما گاهی بانی مجلس خود تعزیه‌گردان است. تعزیه‌گردان نخست نسخه‌های تعزیه [نسخه] را تنظیم و تنقیح و سپس نقشها و جامه‌های اشخاص مختلف بازی را تعیین می‌کند و وظایف هر یک را بدانها یادآور می‌شود. با دستگاههای مختلف موسیقی نیز آشناست؛ و دیده شده که همه‌ی دستگاهها را از بر دارد. گاهی - اگر لازم ببیند - نقشی را خود بازی می‌کند. تعزیه‌گردان اجرای نمایش خود را به دقت زیرنظر دارد، چنانکه گاه از کنار صحنه با اشاره‌ی دست و عصا دستورهای لازم را به شبیه‌خوانها و یا دسته‌ی نوازندگان می‌دهد. گاه نیز اگر تغییر صحنه‌ای لازم آید به میانه‌ی نمایش می‌دود و وسائل مورد نظر را تنظیم می‌کند. در دوره‌ی قاجار - به ویژه در عهد سلطنت ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه - که نمایش تعزیه، جایگاهی بی‌مانند یافت، تعزیه‌گردانهای بنامی چهره نمودند که از آن جمله‌اند: میرزا محمدتقی معروف به تعزیه‌گردان و ملقب به معین البکا، سید احمد خان، سید عبدالباقی بختیاری، حاج سید مصطفی میرعزا، و آقا سید کاظم میرغم. در میان اینان جایگاه میرزا محمدتقی تعزیه‌گردان اندکی بالاتر است، از آن رو که تعزیه نامه‌های قدیم را از لحن عوامانه درآورد و جنبه‌ی مجلسی و اعیانی بدانها بخشید.

منابع:

دایرةالمعارف فارسی، 1؛ تعزیه هنر بومی پیشرو ایران؛ کتاب نمایش (دفتر اول).
منبع مقاله :
تهیه و تنظیم: دائرةالمعارف تشیع، جلد 4، (1391) تهران: مؤسسه‌ی انتشارات حکمت، چاپ اول