نام يک رشته از کتابها که درباه‌ي اثبات وجود واجب بالذات، آفريدگار جهان از نيستي و خداوند عالم نگاشته شده است. اثبات خدا، مسأله‌ي مرکزي و ستون بنيادي اديان الهي است که همه‌ي مسايل و موضوعات ديني در پرتو آن قابل تعليل و تحليل است و هر استدلالي در اين زمينه از آن آغاز مي‌شود و بدان پايان مي‌پذيرد. از اين‌رو، پيروان همه‌ي اديان آسماني و همه‌ي مذاهب اسلامي بدان توجه ويژه دارند و درباره‌ي آن کتابها نوشته‌اند و مي‌نگارند. فيلسوفان و حکماي شيعه‌ي امامي در اين زمينه از ديرباز تأليفات فراوان داشته‌اند که برخي در درازاي روزگاران از ميان رفته و تنها نام آن برجاي مانده و برخي به صورت خطي و چاپي در کتابخانه‌هاي کشورهاي گوناگون جهان موجود است. بعضي از دانشوران شيعه که در اين مورد آثاري تحت همين عنوان دارند، بدين قرارند:
1) مولي ابوالحسن شريف بن احمد قايني راوي از محقق کرکي. اثر او در اين مورد کتاب مفصلي به زبان عربي است که نسخه‌اي خطي از آن (کتابت 1107ق) در کتابخانه‌ي علامه شيخ هادي کاشف الغطاء و شيخ علي کاشف الغطاء ديده شده است. کتاب او در سه باب است: الف- چهار لايحه؛ ب- دوازده برهان براي اثبات واجب، ساخته‌ي خودش؛ ج- يازده برهان از ديگران؛ و خاتمه در دفع سه شبهه. نسخه‌اي خطي از اين کتاب به شماره‌ي 6430 (کلام عربي) در کتابخانه‌ي مدرسه‌ي سپهسالار موجود است (فهرست کتابخانه‌ي سپهسالار، 37/3-38). اين نسخه در سال 963ق کتابت شده است.
2) ميرنظام الدين احمدبن ابراهيم بن سلام الله حسيني دشتکي شيرازي (م1015ق) او را در اين مورد سه اثر با سه عنوان جداگانه است: اثبات الواجب تعالي الکبير؛ اثبات الواجب الوسيط؛ اثبات الواجب الصغير.
3) مولي احمدبن محمد معروف به مقدس اردبيلي (م993ق در نجف)، کتاب او به زبان فارسي است و اثبات واجب يا اصول دين نام دارد و در چهار باب است: باب يکم، در اثبات واجب؛ باب دوم، نبوت؛ باب سوم، امامت؛ باب چهارم، معاد. نسخه‌اي خطي از آن به شماره‌ي 2911 (کلام فارسي) در کتابخانه‌ي مدرسه‌ي سپهسالار موجود است (فهرست سپهسالار، 36/3-37).
4) محمدصالح بن ميرزا فضل الله مازندراني حايري معروف به علامه سمناني (1297-1392ق). کتاب او داراي عنوان الايمان بالله في استقصاء ادلة اثبات الواجب بجميع المذاهب است. (الذريعه، 514/2)
5) حاج محمودبن محمدبن محمود تبريزي که در سال 903 از امير صدرالدين دشتکي اجازه گرفته است. کتاب او به عنوان «اثبات واجب» نگاشته شده که براساس حروف ابجد برابر با 921 (سال تاريخ نگارش آن) است. اين کتاب، شرح اثبات الواجب الجديد دواني است. کتاب به زبان عربي است و نسخه‌اي خطي تحت عنوان «شرح اثبات واجب جديد» به خط ملا فتح الله کاشاني نويسنده‌ي تفسير منهج الصادق (تاريخ کتابت 949) به شماره‌ي 763 (حکمت و کلام و فلسفه) در کتابخانه‌ي آستان قدس موجود است (فهرست کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي، 166/4-167).
6) کمال الدين حسين بن خواجه عبدالحق الهي اردبيلي، (م940ق)، او کتاب خود را در شرح بر اثبات الواجب الجديد دواني نگاشته است.
7) ملارجب علي تبريزي اصفهاني (م1078ق) که از نزديکان دربار شاه عباس دوم بوده است. کتاب او فارسي است و عنوان اثبات واجب را دارد. اين کتاب داراي يک مقدمه و پنج مطلب و خاتمه است. نسخه‌اي خطي به شماره‌ي 2267/2 (ف132) در کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران موجود است (فهرست کتابخانه‌ي مرکزي، 917/9).
8) شمس الدين محمد گيلاني معروف به ملاشمساي گيلاني (م1098ق). او کتاب خود را در سال 1060ق تأليف کرده است. کتاب، عربي است و نسخه‌اي خطي ازآن به شماره‌ي 2929 (کلام غربي) در کتابخانه‌ي مدرسه‌ي سپهسالار موجود است (فهرست کتابخانه‌ي سپهسالار، 36/3).
9) عمادالدين علي بن علي بن محمود شريف قاري استرآبادي معاصر شاه طهماسب صفوي.
10) حاج علي اکبر نواب بن آقا علي بن آقا اسماعيل ابن آقا خليل خراساني، مدرس در شيراز (م 1263ق).
11) ملا عوض تستري کرماني استرآبادي، متوفي بعد از 1100ق، کتاب وي به عنوان الحق اليقين في اثبات الواجب تعالي و تاريخ نگارش آن 1011ق است (الذريعه، 41/7).
12) مولي محمدصادق بن محمدصالح اصفهاني، از دانشوران شيعي قرن دهم و يازدهم. کتاب او به زبان فارسي است و در تاريخ 1011ق کتابت شده است.
13) شيخ محمدبن احمد گيلکي. کتاب وي، شرحي بر شرح اثبات الواجب کمال الدين حسين عبدالحق الهي اردبيلي پيش گفته است. وي در سال 945ق از نگارش آن فراغت يافته است. نسخه‌اي خطي از کتاب او به شماره‌ي 6 (حکمت و کلام) در کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي موجود است. اين کتاب به زبان فارسي است (فهرست آستان قدس، 13/1).
14) شمس الدين محمدبن احمد فارسي خفري (م957ق)، کتاب او به زبان عربي است. گويا وي را در اين موضوع کتابهاي متعدد بوده است. نسخه‌هايي از آثار او با اين عنوان در بسياري از کتابخانه‌ها يافت مي‌شود: الف- آستان قدس رضوي، چهار نسخه به شماره‌ي 7و8 و300و301 (حکمت و کلام)، (فهرست آستان قدس، 13/1، 4/4-5)؛ ب- مدرسه‌ي سپهسالار، يک نسخه به شماره‌ي 1093 (کلام)، (فهرست سپهسالار، 39/3)؛ ج- کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران، يک نسخه به شماره‌ي 2401/1 (فهرست کتابخانه‌ي مرکزي، 1012/9).
15) جلال الدين محمدبن سعد الدين اسعد دواني (م908ق)، وي را در اين زمينه دو کتاب است: اول، کتاب اثبات الواجب القديم که آن را در زمان جواني نگاشته
است. اين کتاب داراي دو مقصد است: مقصد اول، در اثبات وجود واجب به شيوه‌ي متکلمان؛ مقصد دوم، در اثبات واجب به طريق حکماي الهي. از اين کتاب، نسخه‌هاي خطي متعددي در دسترس است. در کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي، چهار نخسه به شماره‌ي 303، 304و 305و 306 (حکمت و کلام)، (فهرست آستان قدس، 12/1، 6/4-7)، در کتابخانه‌ي مدرسه‌ي سپهسالار، شش نسخه به شماره‌ي 1093، 1364، 6295، 6430، 6559، 7453 (کلام غربي)، (فهرست سپهسالار، 40/3-41)، در کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران، چهار نسخه به شماره‌ي 2809/3، 3828/2، 4668/6، 4746/3 (فهرست کتابخانه‌ي مرکزي، 714/8، 2807/14، 3617/14و 3704). دوم، کتاب اثبات الواجب الجديد است که آن را پس از کتاب اول نوشته است. اين کتاب داراي چهارده فصل و يک خاتمه است: فصل اول، در اثبات واجب الوجود. فصل دوم، در اينکه وجود باري زايد بر او نيست بلکه عين وجود خاص اوست. فصل سوم، در توحيد خدا. فصل چهارم، در اينکه واجب قابل قسمت به اجزا نيست. فصل پنجم، در اينکه صفات وي عين ذات اوست. فصل ششم، در علم خدا. فصل هفتم، در قدرت او. فصل هشتم، در اراده‌ي او. فصل نهم، درحيات وي. فصل دهم، در سمع و بصر او. فصل يازدهم، در کلام وي. فصل دوازدهم، در قضاء و قدر. فصل سيزدهم، در حکمت او. فصل چهاردهم، در وجود وي. خاتمه، در فرق ميان صفات و اسماء الحسني. نسخه‌هاي خطي اين کتاب نيز موجود است: کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران، دو نسخه به شماره‌ي 1556/1، 2089/5 (فهرست کتابخانه‌ي مرکزي، 177/8و 713).آستان قدس رضوي، سه نسخه به شماره‌ي 307، 308، 309 (حکمت و کلام)، (فهرست کتابخانه‌ي آستان قدس، 7/4-8). کتابخانه‌ي ملي يک نسخه به شماره‌ي 1957 (فلسفه)، (فهرست نسخه‌هاي خطي کتابخانه‌ي ملي، 426/4-427). کتابخانه‌ي مدرسه‌ي سپهسالار، يک نسخه به شماره‌ي 1295 (کلام عربي)، (فهرست کتابخانه‌ي سپهسالار، 39/3-40).
16) ميرزا محمدبن حسن مشهور به مدقق شيرواني (م1098ق)، اثر او رساله‌ي مختصري به زبان عربي است.
17) خواجه نصيرالدين محمدبن محمدبن حسن طوسي، (م672ق)، نسخه‌اي خطي از کتاب او در کتابخانه‌ي آستانه (استانبول) موجود است. کتاب به زبان فارسي است و در آن با چهار شيوه از متکلمان و سه شيوه از فيلسوفان، وجود باري تعالي اثبات مي‌شود. عنوان آن اثبات واجب است. نيز نسخه‌اي خطي از آن به شماره‌ي 296 (حکمت و کلام) که «منسوب به خواجه نصيرالدين طوسي» است، در کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي موجود است (فهرست کتابخانه‌ي آستان قدس، 2/4).
18) سيد مير صدرالدين محمدبن منصور دشتکي شيرازي که در سال 903 بر دست ترکمانان شهيد گشت. ولي تأليف کتاب خود را در سال 903ق به پايان برده است. کتاب او به زبان عربي است و داراي ديباچه، 12 فصل و خاتمه است. طالب فصول از اين قرار است: فصل يکم، در اثبات خدا؛ فصل دوم، در توحيد او؛ فصل سوم، در اثبات اينکه واجب به هيچ روي، بخش‌پذير به اجزاء نيست؛ فصل چهارم، در اينکه آيا واجب مي‌تواند صفات زايد بر ذات داشته باشد يا نه؛ فصل پنجم، در علم خدا؛ فصل ششم، در قدرت او؛ فصل هفتم، در اراده‌ي وي؛ فصل هشتم، در حيات خدا؛ فصل نهم، در سمع و بصر او؛ فصل دهم، در کلام وي؛ فصل يازدهم، در قضا و قدر؛ فصل دوازدهم، در ديگر صفات و از آن ميان حکمت او. خاتمه در تقسيم صفات خداوند. نسخه‌هايي خطي از اين کتاب در کتابخانه‌ها موجود است: آستان قدس رضوي، دو نسخه به شماره‌ي 20 و 298 (حکمت و کلام)، (فهرست کتابخانه‌ي آستان قدس، 14/1، 3/4-4). يا مدرسه‌ي سپهسالار يک نسخه به شماره‌ي 228 صدر (کلام عربي)، (فهرست سپهسالار، 38/3)؛ يا کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران، دو نسخه به شماره‌ي 1556/1 و 4668/2 (فهرست مرکزي، 177/8 و 3617/14).
19) حکيم فيلسوف محمد مسيح بن اسماعيل فدشکويي فسوي (فسايي) معروف به ملا مسيحا شيخ الاسلام فارس (م 1127ق). کتاب وي اثبات واجب نام دارد و فارسي است. نسخه‌هاي خطي آن بسيار است و به کوشش عبدالله نوراني در آرام نامه (تهران، 1361ش، ص112-153) به چاپ رسيده است.
20) ميرغياث الدين منصوربن محمد حسيني دشتکي شيرازي (م948ق) کتاب او المشارق في اثبات الواجب نام دارد و آقا بزرگ نسخه‌هاي خطي موجود آن را چنين برمي‌شمارد: نسخه‌ي کتابخانه‌ي محمد پاشا در استانبول؛ نسخه‌ي کتابخانه‌ي سلطان محمد فاتح؛ نسخه‌ي کتابخانه‌ي سراي همايون؛ نسخه‌ي کتابخانه‌ي الحميديه المعظمة (الذريعه، 32/21). ابن غياث الدين منصور دشتکي، فرزند صدرالدين محمد دشتکي پيش گفته (شماره‌ي 18) است.
21) ملا نصرالله بن محمد عمري خلخالي. کتاب او شرحي است بر اثبات الواجب الجديد محقق دواني. او کتاب خود را به نام سلطان قطب شاه، از پادشاهان شيعه، نوشته است. نسخه‌اي خطي از آن به شماره‌ي 5 (حکمت و کلام) در کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي موجود است که احتمال مي‌رود از همين حکيم باشد. (فهرست آستان قدس، 12/1)
22) قاضي نورالله شوشتري شهيد به سال 1019ق. کتاب او نيز شرح اثبات الواجب محقق دواني است.
کتابنامه:
علاوه بر مآخذ ياد شده در متن مقاله، الذريعة، 102/1-109.
منبع مقاله :
گروه نويسندگان، (1391)، دائرة المعارف تشيع، تهران: حکمت، چاپ اول
1) مولي ابوالحسن شريف بن احمد قايني راوي از محقق کرکي. اثر او در اين مورد کتاب مفصلي به زبان عربي است که نسخه‌اي خطي از آن (کتابت 1107ق) در کتابخانه‌ي علامه شيخ هادي کاشف الغطاء و شيخ علي کاشف الغطاء ديده شده است. کتاب او در سه باب است: الف- چهار لايحه؛ ب- دوازده برهان براي اثبات واجب، ساخته‌ي خودش؛ ج- يازده برهان از ديگران؛ و خاتمه در دفع سه شبهه. نسخه‌اي خطي از اين کتاب به شماره‌ي 6430 (کلام عربي) در کتابخانه‌ي مدرسه‌ي سپهسالار موجود است (فهرست کتابخانه‌ي سپهسالار، 37/3-38). اين نسخه در سال 963ق کتابت شده است.
2) ميرنظام الدين احمدبن ابراهيم بن سلام الله حسيني دشتکي شيرازي (م1015ق) او را در اين مورد سه اثر با سه عنوان جداگانه است: اثبات الواجب تعالي الکبير؛ اثبات الواجب الوسيط؛ اثبات الواجب الصغير.
3) مولي احمدبن محمد معروف به مقدس اردبيلي (م993ق در نجف)، کتاب او به زبان فارسي است و اثبات واجب يا اصول دين نام دارد و در چهار باب است: باب يکم، در اثبات واجب؛ باب دوم، نبوت؛ باب سوم، امامت؛ باب چهارم، معاد. نسخه‌اي خطي از آن به شماره‌ي 2911 (کلام فارسي) در کتابخانه‌ي مدرسه‌ي سپهسالار موجود است (فهرست سپهسالار، 36/3-37).
4) محمدصالح بن ميرزا فضل الله مازندراني حايري معروف به علامه سمناني (1297-1392ق). کتاب او داراي عنوان الايمان بالله في استقصاء ادلة اثبات الواجب بجميع المذاهب است. (الذريعه، 514/2)
5) حاج محمودبن محمدبن محمود تبريزي که در سال 903 از امير صدرالدين دشتکي اجازه گرفته است. کتاب او به عنوان «اثبات واجب» نگاشته شده که براساس حروف ابجد برابر با 921 (سال تاريخ نگارش آن) است. اين کتاب، شرح اثبات الواجب الجديد دواني است. کتاب به زبان عربي است و نسخه‌اي خطي تحت عنوان «شرح اثبات واجب جديد» به خط ملا فتح الله کاشاني نويسنده‌ي تفسير منهج الصادق (تاريخ کتابت 949) به شماره‌ي 763 (حکمت و کلام و فلسفه) در کتابخانه‌ي آستان قدس موجود است (فهرست کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي، 166/4-167).
6) کمال الدين حسين بن خواجه عبدالحق الهي اردبيلي، (م940ق)، او کتاب خود را در شرح بر اثبات الواجب الجديد دواني نگاشته است.
7) ملارجب علي تبريزي اصفهاني (م1078ق) که از نزديکان دربار شاه عباس دوم بوده است. کتاب او فارسي است و عنوان اثبات واجب را دارد. اين کتاب داراي يک مقدمه و پنج مطلب و خاتمه است. نسخه‌اي خطي به شماره‌ي 2267/2 (ف132) در کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران موجود است (فهرست کتابخانه‌ي مرکزي، 917/9).
8) شمس الدين محمد گيلاني معروف به ملاشمساي گيلاني (م1098ق). او کتاب خود را در سال 1060ق تأليف کرده است. کتاب، عربي است و نسخه‌اي خطي ازآن به شماره‌ي 2929 (کلام غربي) در کتابخانه‌ي مدرسه‌ي سپهسالار موجود است (فهرست کتابخانه‌ي سپهسالار، 36/3).
9) عمادالدين علي بن علي بن محمود شريف قاري استرآبادي معاصر شاه طهماسب صفوي.
10) حاج علي اکبر نواب بن آقا علي بن آقا اسماعيل ابن آقا خليل خراساني، مدرس در شيراز (م 1263ق).
11) ملا عوض تستري کرماني استرآبادي، متوفي بعد از 1100ق، کتاب وي به عنوان الحق اليقين في اثبات الواجب تعالي و تاريخ نگارش آن 1011ق است (الذريعه، 41/7).
12) مولي محمدصادق بن محمدصالح اصفهاني، از دانشوران شيعي قرن دهم و يازدهم. کتاب او به زبان فارسي است و در تاريخ 1011ق کتابت شده است.
13) شيخ محمدبن احمد گيلکي. کتاب وي، شرحي بر شرح اثبات الواجب کمال الدين حسين عبدالحق الهي اردبيلي پيش گفته است. وي در سال 945ق از نگارش آن فراغت يافته است. نسخه‌اي خطي از کتاب او به شماره‌ي 6 (حکمت و کلام) در کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي موجود است. اين کتاب به زبان فارسي است (فهرست آستان قدس، 13/1).
14) شمس الدين محمدبن احمد فارسي خفري (م957ق)، کتاب او به زبان عربي است. گويا وي را در اين موضوع کتابهاي متعدد بوده است. نسخه‌هايي از آثار او با اين عنوان در بسياري از کتابخانه‌ها يافت مي‌شود: الف- آستان قدس رضوي، چهار نسخه به شماره‌ي 7و8 و300و301 (حکمت و کلام)، (فهرست آستان قدس، 13/1، 4/4-5)؛ ب- مدرسه‌ي سپهسالار، يک نسخه به شماره‌ي 1093 (کلام)، (فهرست سپهسالار، 39/3)؛ ج- کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران، يک نسخه به شماره‌ي 2401/1 (فهرست کتابخانه‌ي مرکزي، 1012/9).
15) جلال الدين محمدبن سعد الدين اسعد دواني (م908ق)، وي را در اين زمينه دو کتاب است: اول، کتاب اثبات الواجب القديم که آن را در زمان جواني نگاشته
است. اين کتاب داراي دو مقصد است: مقصد اول، در اثبات وجود واجب به شيوه‌ي متکلمان؛ مقصد دوم، در اثبات واجب به طريق حکماي الهي. از اين کتاب، نسخه‌هاي خطي متعددي در دسترس است. در کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي، چهار نخسه به شماره‌ي 303، 304و 305و 306 (حکمت و کلام)، (فهرست آستان قدس، 12/1، 6/4-7)، در کتابخانه‌ي مدرسه‌ي سپهسالار، شش نسخه به شماره‌ي 1093، 1364، 6295، 6430، 6559، 7453 (کلام غربي)، (فهرست سپهسالار، 40/3-41)، در کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران، چهار نسخه به شماره‌ي 2809/3، 3828/2، 4668/6، 4746/3 (فهرست کتابخانه‌ي مرکزي، 714/8، 2807/14، 3617/14و 3704). دوم، کتاب اثبات الواجب الجديد است که آن را پس از کتاب اول نوشته است. اين کتاب داراي چهارده فصل و يک خاتمه است: فصل اول، در اثبات واجب الوجود. فصل دوم، در اينکه وجود باري زايد بر او نيست بلکه عين وجود خاص اوست. فصل سوم، در توحيد خدا. فصل چهارم، در اينکه واجب قابل قسمت به اجزا نيست. فصل پنجم، در اينکه صفات وي عين ذات اوست. فصل ششم، در علم خدا. فصل هفتم، در قدرت او. فصل هشتم، در اراده‌ي او. فصل نهم، درحيات وي. فصل دهم، در سمع و بصر او. فصل يازدهم، در کلام وي. فصل دوازدهم، در قضاء و قدر. فصل سيزدهم، در حکمت او. فصل چهاردهم، در وجود وي. خاتمه، در فرق ميان صفات و اسماء الحسني. نسخه‌هاي خطي اين کتاب نيز موجود است: کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران، دو نسخه به شماره‌ي 1556/1، 2089/5 (فهرست کتابخانه‌ي مرکزي، 177/8و 713).آستان قدس رضوي، سه نسخه به شماره‌ي 307، 308، 309 (حکمت و کلام)، (فهرست کتابخانه‌ي آستان قدس، 7/4-8). کتابخانه‌ي ملي يک نسخه به شماره‌ي 1957 (فلسفه)، (فهرست نسخه‌هاي خطي کتابخانه‌ي ملي، 426/4-427). کتابخانه‌ي مدرسه‌ي سپهسالار، يک نسخه به شماره‌ي 1295 (کلام عربي)، (فهرست کتابخانه‌ي سپهسالار، 39/3-40).
16) ميرزا محمدبن حسن مشهور به مدقق شيرواني (م1098ق)، اثر او رساله‌ي مختصري به زبان عربي است.
17) خواجه نصيرالدين محمدبن محمدبن حسن طوسي، (م672ق)، نسخه‌اي خطي از کتاب او در کتابخانه‌ي آستانه (استانبول) موجود است. کتاب به زبان فارسي است و در آن با چهار شيوه از متکلمان و سه شيوه از فيلسوفان، وجود باري تعالي اثبات مي‌شود. عنوان آن اثبات واجب است. نيز نسخه‌اي خطي از آن به شماره‌ي 296 (حکمت و کلام) که «منسوب به خواجه نصيرالدين طوسي» است، در کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي موجود است (فهرست کتابخانه‌ي آستان قدس، 2/4).
18) سيد مير صدرالدين محمدبن منصور دشتکي شيرازي که در سال 903 بر دست ترکمانان شهيد گشت. ولي تأليف کتاب خود را در سال 903ق به پايان برده است. کتاب او به زبان عربي است و داراي ديباچه، 12 فصل و خاتمه است. طالب فصول از اين قرار است: فصل يکم، در اثبات خدا؛ فصل دوم، در توحيد او؛ فصل سوم، در اثبات اينکه واجب به هيچ روي، بخش‌پذير به اجزاء نيست؛ فصل چهارم، در اينکه آيا واجب مي‌تواند صفات زايد بر ذات داشته باشد يا نه؛ فصل پنجم، در علم خدا؛ فصل ششم، در قدرت او؛ فصل هفتم، در اراده‌ي وي؛ فصل هشتم، در حيات خدا؛ فصل نهم، در سمع و بصر او؛ فصل دهم، در کلام وي؛ فصل يازدهم، در قضا و قدر؛ فصل دوازدهم، در ديگر صفات و از آن ميان حکمت او. خاتمه در تقسيم صفات خداوند. نسخه‌هايي خطي از اين کتاب در کتابخانه‌ها موجود است: آستان قدس رضوي، دو نسخه به شماره‌ي 20 و 298 (حکمت و کلام)، (فهرست کتابخانه‌ي آستان قدس، 14/1، 3/4-4). يا مدرسه‌ي سپهسالار يک نسخه به شماره‌ي 228 صدر (کلام عربي)، (فهرست سپهسالار، 38/3)؛ يا کتابخانه‌ي مرکزي دانشگاه تهران، دو نسخه به شماره‌ي 1556/1 و 4668/2 (فهرست مرکزي، 177/8 و 3617/14).
19) حکيم فيلسوف محمد مسيح بن اسماعيل فدشکويي فسوي (فسايي) معروف به ملا مسيحا شيخ الاسلام فارس (م 1127ق). کتاب وي اثبات واجب نام دارد و فارسي است. نسخه‌هاي خطي آن بسيار است و به کوشش عبدالله نوراني در آرام نامه (تهران، 1361ش، ص112-153) به چاپ رسيده است.
20) ميرغياث الدين منصوربن محمد حسيني دشتکي شيرازي (م948ق) کتاب او المشارق في اثبات الواجب نام دارد و آقا بزرگ نسخه‌هاي خطي موجود آن را چنين برمي‌شمارد: نسخه‌ي کتابخانه‌ي محمد پاشا در استانبول؛ نسخه‌ي کتابخانه‌ي سلطان محمد فاتح؛ نسخه‌ي کتابخانه‌ي سراي همايون؛ نسخه‌ي کتابخانه‌ي الحميديه المعظمة (الذريعه، 32/21). ابن غياث الدين منصور دشتکي، فرزند صدرالدين محمد دشتکي پيش گفته (شماره‌ي 18) است.
21) ملا نصرالله بن محمد عمري خلخالي. کتاب او شرحي است بر اثبات الواجب الجديد محقق دواني. او کتاب خود را به نام سلطان قطب شاه، از پادشاهان شيعه، نوشته است. نسخه‌اي خطي از آن به شماره‌ي 5 (حکمت و کلام) در کتابخانه‌ي آستان قدس رضوي موجود است که احتمال مي‌رود از همين حکيم باشد. (فهرست آستان قدس، 12/1)
22) قاضي نورالله شوشتري شهيد به سال 1019ق. کتاب او نيز شرح اثبات الواجب محقق دواني است.
کتابنامه:
علاوه بر مآخذ ياد شده در متن مقاله، الذريعة، 102/1-109.
منبع مقاله :
گروه نويسندگان، (1391)، دائرة المعارف تشيع، تهران: حکمت، چاپ اول
