چگونه اشتها را كاهش یا افزایش دهیم؟

احساس عدم تمایل به ادامه‌ی غذا خورن را سیری گویند. دو نوع سیری داریم: اول سیری روان تنی دوم سیری فیزیولوژیكی.

1-سیری روان تنی:

این احساس زمانی در شخص ایجاد می‌شود كه معده‌اش گنجایش غذای بیشتری ندارد (تنی) و از غذا خوردن نیز دل زده شده است (روانی). به عبارت دیگر در سیری روان تنی شخص آن قدر می‌خورد كه دیگر نتواند به خوردن ادامه دهد. در یك كلام سیری روان تنی یعنی پُرخوری. با كمال تأسف باید گفت كه اكثریت مردم جهان به این روش سیر می‌شوند. این نوع سیری كه بدون در نظر گرفتن نیاز بدن و امكانات دستگاه گوارش به دست می‌آید پیامدهای بد و ناخواسته‌ای دارد.

2-سیری فیزیولوژیكی:

این احساس زمانی دست می‌دهد كه شخص آگاهانه غذا بخورد و نیاز بدن و امكانات دستگاه گوارش را در نظر داشته باشد و در پی هوس غذا خوردن و لذت بردن از آن نباشد. یك كامیون 10 تنی اگر همیشه 12 تن بار حمل كنند موتورش زود فرسوده می‌شود و از كار می‌افتد. لذا غذا باید مفید و به اندازه‌ی كافی مصرف شود تا همیشه بدن سالم بماند.

بی‌اشتهایی

اگر بی‌اشتها شده‌اید و میل به خوردن غذا كم شده است آب سیب درختی و آب زرشك از هركدام 2 لیوان، آب لیموشیرین 1 لیوان و 500 گرم شكر همه را مخلوط كنید و روی آتش ملایم بجوشانید تا قوام آید. هر صبح، ظهر و شب بعد از غذا یك فنجان از آن را میل كنید.
* به مدت سه هفته هر روز 5 گرم افسنطین را بجوشانید و آب صاف كرده‌ی آن را صبح، ظهر و شب بنوشید.
* دو گرم زعفران ساییده شده را با 50 گرم روغن حیوانی مخلوط كنید و صبح، ظهر و شب هر بار یك قاشق شربت خوری از آن را میل كنید.
* ده گرم تخم شاهی را نرم بسایید و 4 قسمت كنید. هر صبح ناشتا یك قسمت از آن را كفلمه كنید.

اشتها

برای افزایش اشتها سیاه دانه، زیره‌ی سبز و زیره‌ی سیاه را به نسبت مساوی مخلوط و بجوشانید. به مدت سه روز و روزی سه مرتبه یك استكان آب آن را بنوشید.
* بابونه‌ی شیرازی، آویشن شیرازی و تخم چمن از هركدام 1 مثقال بجوشانید بعد آب آن را با نبات شیرین كنید و بخورید.
* هر صبح ناشتا گز علفی و گز خونساری را با هم بجوشانید و بخورید.
* بیست گرم ساقه‌های گلدار و خشك پونه‌ی كوهی را در یك لیتر آب جوش 12 دقیقه دم كنید. بعد آن را صاف و با عسل شیرین كنید. قبل از هر غذا یك فنجان بنوشید.
* سه شب هر شب 150 گرم كشمش سبز بدون دُم را در آب خیس كنید. صبح روز بعد ناشتا بخورید.
* نبات مصری، نبات لاهوری و نبات یزدی زرد را مساوی بسایید و روزی سه مرتبه هر بار سه مثقال آن را بخورید.
* برگ چمن تازه را دم كنید و آبش را بخورید.
* برگ ترب را با غذای روزانه میل كنید.
* یك پیاز را چند قسمت كنید و در سه فنجان آب بجوشانید تا یك فنجان آب باقی بماند و ناشتا بنوشید.
* دویست و پنجاه گرم آب لیمو را با مقداری قند بجوشانید و آن را قوام آورید و به مرور میل كنید.
* بِه ترش و شیرین را بدون پوست و تخم، آبش را بگیرید. یك پنجم آب، قند به آن اضافه كنید و آن را قوام آورید و به مرور بنوشید.
* یك شلغم را در خمیر بگیرید و در تنور یا فر خوراك پزی بپزید و بخورید.
* صبح ناشتا دانه‌های انگور فرنگی را با شكر ولی بدون هسته بخورید.
* چند گنجشك را بكُشید و تمیز كنید. آن را در كیسه‌ای بیندازید و در یك لیتر آب گذاشته و بجوشانید تا پخته شود و تا گرم است مقداری زیره‌ی سیاه در آب آن بریزید و بخورید.
* گوشت گوجه فرنگی را در ماست خُرد كنید و در یخچال نگه دارید، هر روز قبل از غذاهای روزانه بخورید.
* تخم كرفس را نرم بكوبید و در پارچه‌ای بپیچید و در آب انگور بیندازید. مدتی صبر كنید بعد آن مایع را بنوشید.
* تخم كاسنی و رازیانه را بجوشانید و آبش را بنوشید.
* دو مثقال تخم تره و 2 مثقال تخم مورد را مخلوط كنید و بعد بكوبید و بخورید.
* سیر را خوب در دهان بجوید تا با بزاق دهان مخلوط شود و بخورید.
* قبل از هر غذا پیاز را در سالاد بریزید و مقداری از آن را بخورید.
* جوزبوا، بسباسه، دارچین، فلفل، سعد كوفی، سنبل و آمله‌ی مقشر را با شكر مخلوط و بكوبید. هر صبح و عصر هر مرتبه یك قاشق چای خوری بخورید.
ضمناً باید پرهیز كنید از دخانیات، مشروبات الكلی، گرما، آب خوردن بعد از غذا، پنیر تازه، توت ترش، پسته‌ی وحشی، نوشابه‌ها، مغز بادام كهنه.
برای بهبودی سریع‌تر از خوردنی‌هایی مانند زردآلو، پرتقال، لیمو، سیب درختی، خربزه، زالزالك، گریپ فروت، ترنج قبل از غذا، دارابی قبل از غذا، انجیر قبل از غذا، گرمك قبل از غذا، هلو، به شیرین خام، گلابی، تو سرخ، گوجه فرنگی، كلم، شلغم سفید پخته، هویج، چغندر، كاهو، بامیه، كرفس، مرزه، جعفری، ترشك، ترخون، كاهو با سركه، موسیر، بادنجان، پیاز خام، شاه تره، ترشی پیاز با غذا، ترشی سیر با غذا، تره، تخم ترب، تخم مرزه، تخم كرفس، زعفران، جویدن سقز، بیدمشك، رب غوره، گلپر با ترشی‌جات، گلپر با غذا، آناناس، سركه با غذا، دوغ، گشنیز، نمك، خاكشیر، عرق بهارنارنج، سالاد كاهو، كمپوت همه نوع، تمشك، آب جوشانده‌ی مشك ترامشیع، شربت به لیمو، آرتیشو، آب سماق، بادیان، شربت به، زردچوبه، آش شلغم، زیره بیشتر استفاده كنید.

اشتهاآور برای كودكان:

برای این كه كودك میل بیشتری به خوردن غذا پیدا كند یك قاشق غذاخوری گرد گلوكز را در نصف استكان آب و یا آب میوه مخلوط و به او بدهید.
* جنطیانا، نخود الوند، مرمكی، مقل ازرق، مصطكی و صمغ عربی از هركدام 1 مثقال نرم كوبیده و هر روز به قدر 1 عدد ماش از آن را به او بدهید.
ضمناً باید از خوردن پنیر تازه، كوكا، گرما و آب خوردن پس از غذا پرهیز كرد، و از خوردنی‌هایی كه اشتهاآور است مانند: اسفناج، انگور زرد و رسیده، آب انگور بیشتر استفاده كرد.

بی‌اشتهایی پس از روزه گرفتن یا رژیم:

برای درمان آن كمی عسل با كمی گلاب مخلوط كنید و بخورید.
ضمناً از مصرف پنیر تازه، توت ترش، گرما، مشروبات الكلی، آب خوردن پس از غذا، كوكا، كوكائین پرهیز كنید.

بی‌اشتهایی پس از بیماری و نقاهت:

برای درمان آن باید پس از هر غذا یك فنجان آب دم كرده‌ی نعناع بنوشید.
* بیست تا سی گرم برگ بو را در یك لیتر آب جوش 12 دقیقه دم كنید، آب آن را صاف و با عسل شیرین كنید و قبل از هر غذا یك فنجان بنوشید.
* پنجاه گرم برگ و یا پوست درخت جوان بیدمشك را در یك لیتر آب 2 دقیقه بجوشانید بعد 10 دقیقه دم كنید و آب آن را پس از شیرین كردن روزی سه فنجان به نوبت بنوشید.
* پنجاه گرم گل بیدمشك را در یك لیتر آب دم كنید بعد آب آن را صاف و با عسل شیرین و روزی سه فنجان به نوبت بنوشید.
* پنج تا ده گرم ریشه‌ی خشك ریوند چینی را نیم كوب كرده و در یك لیتر آب بجوشانید و 15 دقیقه دم كنید. بعد آب آن را صاف كرده و قبل از هر غذا یك فنجان بنوشید.
* بیست گرم ساقه‌های گلدار آویشن خشك را در یك لیتر آب جوش 12 دقیقه دم كنید بعد آب آن را با عسل شیرین كرده و روزی 5 فنجان آن را به مرور بنوشید.
* پانصد گرم سرهای مارچوبه‌ی تازه را آب بگیرید و با همان اندازه ملاس نیشكر مخلوط كنید و در ظرفی بریزید و در جای خنك نگه دارید. هر روز چهار قاشق به نوبت بخورید.
* بیست گرم ساقه‌های گلدار و خشك پونه‌ی كوهی را در یك لیتر آب جوش 12 دقیقه دم كنید بعد آب صاف كرده‌ی آن را با عسل شیرین ساخته و قبل از هر غذا یك فنجان بنوشید.
* یك برابر آب زرشك، یك برابر آب، نیم برابر آب لیمو و مقداری شكر مخلوط كنید و به مرور بنوشید.
* سی گرم ریشه‌ی توت فرنگی را در یك لیتر آب روی حرارت ملایم زیاد بجوشانید بعد آب صاف كرده‌ی آن را با عسل شیرین سازید و روزی سه فنجان به نوبت بنوشید.
* ده گرم برگ خشك سوسنبر را در یك فنجان آب جوش 12 دقیقه دم كنید، بعد آب آن را صاف و شیرین كرده بنوشید و روزی سه تا چهار مرتبه تكرار كنید.
ضمناً بهتر است از شلغم پخته یا خردل استفاده كرده و هم چنین قبل از صرف غذا پرتقال میل كنید.

هضم غذا در بدن

غذایی كه می‌خورید برای این كه تجزیه شود و بتواند به سلول‌ها برسد و بدن را برای ادامه‌ی حیات كمك كند مراحل مختلف دهان، غدد بزاقی، مری، معده، روده‌ی كوچك و بزرگ، كبد و كیسه‌ی صفرا را طی می‌كند. این سیستم كه گوارش نام دارد فعالیت‌های شیمیایی، مكانیكی و گرمایی گوناگون را انجام می‌دهد تا عمل گوارش انجام شود.
* تركیب شیمیایی غذا، تعیین كننده‌ی مدت زمان غذا در معده است. كربوهیدرات‌ها فقط چند ساعت و پروتئین‌ها كمی بیشتر و غذاهای چرب زمان طولانی‌تری در معده می‌مانند. اولین مرحله توسط غدد بزاقی كه آنزیم پتیالین را ترشح می‌كنند در دهان انجام می‌گیرد. كار این آنزیم تجزیه و شكستن مولكول‌های كربوهیدرات در هنگام جویدن غذاست، سپس شیره‌ی گاستریت در معده به هضم غذا كمك می‌كند و بعد از آن روده‌ی كوچك توسط شیره‌های گوارشی ترشح شده از لوزالمعده و كیسه‌ی صفرا هضم را تكمیل می‌كنند. بالاخره شیره‌های گوارشی غذا را به مولكول‌های بسیار كوچكی تجزیه می‌كنند تا از جداره روده جذب جریان خون شود.
مولكول‌های جذب شده در جریان خون وارد سیاهرگ باب كبد می‌شوند. سیاهرگ باب مواد مغذی و خون را به كبد می‌برد.
وقتی مواد مغذی به كبد می‌رسند سه قسمت می‌شوند:
1-بعضی جذب خود كبد جهت مصرف داخلی آن می‌شود.
2-مقداری برای استفاده‌های بعدی ذخیره می‌شود.
3-باقی مانده‌ی آن وارد جریان خون می‌شود تا به سلول‌های بدن كه به آن نیاز دارند برسد.
مثلاً وقتی گلوكز وارد كبد می‌شود مقداری از آن را مصرف می‌كند و بخشی از آن به صورت گلیگوژن ذخیره و انبار می‌شود و باقی مانده‌ی آن به وسیله‌ی جریان خون برای ایجاد گرما یا نیرو به سلول‌ها منتقل می‌شود.

هضم غذا:

غذای چسبنده دیرتر هضم می‌شود، خیار پوست نكنده از پوست كنده زودتر هضم می‌شود، نان سبوس‌دار زودتر از معده می‌گذرد. كسی كه به غذای سبك عادت داشته باشد اگر غذای سنگین مصرف كند برایش ناگوار است. همچنان كه برای شخص خشمگین غذاهای سنگین و متنوع ممكن است دیرتر هضم شوند؛ زیرا هركدام زمانی را برای هضم لازم دارند. پس غذای ساده بهتر است. شخصی كه غذای سنگین و متنوع مصرف می‌كند. بایستی چند گونه غذا را هضم كند. در این صورت عملكرد دستگاه‌های بدن او هم زمان نخواهد بود و این باعث اختلال خواهد شد. سلحشوران قدیم از خوردن چندین غذا با هم امتناع می‌كردند. مثلاً ظهر فقط گوشت، شب نان ساده و صبحانه نیز از یك غذا استفاده می‌كرده‌اند. برای مزاج دموی، تمرهندی،‌ آلوچه خشكه و آلو، سوپ جو، سبزی‌های خشك، سكنجبین، زرشك و عناب خوب است. برای مزاج صفراوی، سوپ مرغ، ماش، سوپ جو با سبزی‌های خشك، آش جو با آب غوره و گشنیز، اسفناج، آب آلو مفید است. برای مزاج بلغمی سوپ مرغ، نخودآب، شیره‌ی تخم كاوشه مطلوب است. برای مزاج سوداوی سوپ مرغ و سبزی، نخودآب، كاوشه، زرده‌ی تخم مرغ، اسفناج، آب گوشت ساده و سوپ گوشت نافع است.
برای هضم كردن غذا از این خوراكی‌ها بیشتر استفاده كنید، مانند سیب درختی، گلابی، پرتقال، آب پرتقال با عسل، پیاز، فلفل سبز، نعناع سبز، بابونه، والك، گوجه فرنگی،‌ تخم گشنیز، جویدن ترب با غذا، پنیر، ماكارونی پخته با پرتقال و عسل، كمی میخك ساییده با غذا، تخم كرفس، خردل، سركه، عسل، قهوه، جویدن سقز، مربای هلیله، سكنجبین بِه لیمو، سكنجبین سفرجای، پوست گنه گنه، پوست سنگدان مرغ.
هم چنین می‌توانید سیر را در دهان خوب بجوید تا با بزاق مخلوط شود بعد بخورید.
* سنبل هندی، گل محمدی و افسنطین از هركدام 10 گرم نرم بسایید و با شربت قند مخلوط كنید. بعد از هر غذا یك قاشق غذاخوری میل فرمایید.
* سی گرم ساقه‌های گلدار و خشك آویشن را در یك لیتر آب جوش 12 دقیقه دم كنید بعد آب آن را صاف و با عسل شیرین سازید. بعد از هر غذا یك فنجان بنوشید.
* بعد از هر غذا یك قاشق غذاخوری پوست خشك گلابی را در یك لیوان آب جوش دم كنید و آن آب را بنوشید.
* پس از هر غذا یك فنجان آب جوشانده‌ی ریشه‌ی محك را بنوشید.
* عود بلیسان و قرنفل از هركدام 10 گرم، تخم كرفس و مصطكی رومی از هركدام 20گرم، تخم زردك و تخم شبت از هركدام 30 گرم همه را نرم بسایید و با 500 گرم عسل مخلوط كنید و هر روز صبح، ظهر و شب هر مرتبه یك قاشق شربت خوری از آن را میل كنید.

كم كردن اشتها

زیره‌ی كرمانی، آویشن شیرازی، مصطكی رومی، تباشیر هندی، گلنار فارسی، جوز هندی، كندر خوراكی، خولنجان مصری، فوفل و افتیمون شامی را مخلوط و نیم كوب كرده و هر بار كمی از آن را دَم كنید و آب صاف كرده‌اش را پس از صرف غذا بنوشید.

گرسنگی كاذب

در مورد گرسنگی كاذب، خوردن بادام شور و بادامچه مفید است.

سیر نشدن

سیر نشدن یا بیماری جوع، بیماری است كه هر آنچه كه شخص غذا بخورد سیر نخواهد شد و آن قدر می‌خورد تا از خوردن خسته شود اما سیر نمی‌گردد.
بهترین درمان، عمل جراحی است ولی نسخه‌ی مؤثری هم دارد كه انجام آن بسیار سخت خواهد بود. بیمار مبتلا به جوع را باید با زنجیر یا طناب محكم به تخت خواب یا ستون یا جای دیگری ببندید و به مدت 48 ساعت دایم افرادی در مقابل چشم او غذاهای معطر و خوشمزه مانند غذاهای تركیب شده با زعفران، دارچین و ادویه‌جات معطر، كباب یا غذاهایی كه باب میل اوست و او آن را بسیار دوست دارد را بخورند و گه گاه جلوی بینی و دهان او ببرند و اصلاً حتی ذره‌ی از آن را به او ندهند و هرچه كه بیمار تقلا و تلاش می‌كند هیچ اهمیتی ندهند. كم كم در اثر فشار ناراحتی استفراغ می‌كند و آن هنگام كیسه‌ای مانند لنبه‌ی مرغ از گلوی او خارج می‌گردد كه همان باعث مرض جوع شده است. پس از خارج شدن كیسه از دهان، او را از جایی كه بسته شده باز كنید و بخوابانید و پس از استراحت كامل كم كم مقداری شیر به او بخورانید، بعد او را به حمام ببرید و شستشوی كامل كنید.
چند روز اول غذای او شیر، فرنی، شیر برنج باشد. كم كم از سوپ،‌ آش، آبگوشت و غذاهای رقیق استفاده شود تا حالش كاملاً خوب شود و به وضع جسمی و روحی عادی برسد.
منبع مقاله :
حاجی شریفی، احمد، (1395)، دائرةالمعارف گیاه درمانی ایران، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ پانزدهم.