نویسنده: هادی کوشا
مقدمه
از مسائل مهمی که از زمانهای دور تا حال به شکل‌های گوناگون مطرح بوده است، بحث امنیت اجتماعی می‌باشد. امروزه به علت اهمیت زیاد این مسئله در سراسر جهان به این موضوع بسیار پرداخته شده. از این رو، درباره اطلاعات و نقش آن در حیات اجتماعی باید بگوییم که ثبات یک اجتماع و تحولات فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی و... آن وقت می‌تواند در راستای اهداف دولتمردان و سیاستمداران قرار بگیرد و خواسته‌های آن‌ها را تحقق دهد که عامل یا عوامل داخلی یا خارجی بر آن تأثیر مخرب و آسیب‌رسان نگذارند و جامعه را از مسیر اصلی خود منحرف نکند و موانعی بر سر راه توسعه جامعه نباشد. مسائل امنیتی پدیده‌هایی واقعی و قابل تجربه‌ای هستند و می‌توانند پدیده‌های جمعی و فردی را به وجود آورند. در واقع مسائل و آسیب‌های امنیتی موانعی هستند، که بر سر راه توسعه یک واحد اجتماعی - سیاسی مشخص قرار می‌گیرند و با منافع جمعی مردم جامعه مغایرت دارند. و منافع ملت را به خطر می‌اندازند.بنابراین، بی‌دلیل نیست که مسائل امنیتی و حفظ ثبات و آرامش و امنیت همه جانبه، جامعه و، وجود اطلاعات مناسب در این راستا دغدغه اصلی بسیاری از صاحب نظران مسائل امنیتی را در همه کشورهای مختلف تشکیل می‌دهد و حکومت‌ها بخش اصلی و، وسیعی از توانمندی‌های خود را در حفظ و تداوم امنیت و ثبات و آسایش جامعه به خدمت می‌گیرند. پس این امنیت و عوامل تهدید کننده آن موضوع مهم و حساسی است که برنامه‌ریزی مناسب در این خصوص که بتوان امنیت جامعه را بهتر حفظ کرد فقط در سایه وجود اطلاعات همه جانبه و مفید و بکارگیری عقلانی آن در اداره و حیات اجتماعی است. اسلام معتقد است که در نظریات سیاسی برای رسیدن به حقیقت باید از دل و عقل و احساس بالاتر از چشم و گوش به بهترین طریق استفاده کرد. اندیشه‌ای که عقلانی نیست پذیرفته نیست. این اطلاعات می‌بایست همه جانبه باشد، چه در خصوص تهدیدات داخلی و چه خارجی و چه فرصتهای داخلی و خارجی که در سرنوشت جامعه اثرگذار است. سازمان‌های اطلاعاتی با تمام ساز و کارهای خود برای انجام مأموریت‌ها نیاز به اطلاعاتی داشته که بتواند اهداف تعریف شده را پوشش دهند. و از نظر عقلانی وجود تشکیلات سازمان‌های امنیتی و اشراف اطلاعاتی برای جامعه از ارکان اصلی برای حفظ هر نظامی است و این سازمان‌ها می‌کوشند در حوزه فعالیت خود که تمام جوانب اجتماع پیرامونمان را شامل می‌شود اشراف اطلاعاتی داشته تا بتوانند ضامن حیات اجتماعی جامعه باشند. سؤال این تحقیق بر این است که: از نظر عقلانی اهمیت اطلاعات در حوزه حکومت چگونه باید باشد؟
اهمیت اطلاعات از منظر عقل در حیات اجتماعی
در زبان لاتین قرون وسطی، واژه‌ی اطلاعات «information» به معنی انگاره، آموزش و شکل‌دهی بود، در حالی که در زبان فرانسوی کلمه «information» به معنی شکل مفرد une information به کار می‌رفت و به معنای پردازش و جمع‌آوری اطلاعات، در بررسی حقوقی بود. اطلاعات در کاربرد روزانه، با وضع انسانی، رسانی ارتباطی، با چیزی که می‌تواند اضافه یا انباشته شود، با چیزی واقعی، ارزشمند، سودمند، بی‌ثمر یا با دانش همراه است. بنابراین گفته می‌شود اطلاعات خوب است و اطلاعات بیشتر بهتر است، اطلاعات قدرت است، اطلاعات از دست رفت و کتاب، نامه، روزنامه و همایش دارای اطلاعات هستند (مولانا، 1390، ص: 153). با توجه به این که برای جامعه پیرامونمان از هر جهت نیاز به مدیریت است و این که از مهم‌ترین سازمان‌ها در اداره کشور نهادهای اطلاعاتی هستند. پس این پرسش پیش می‌آید که اطلاعات موجود را می‌بایست با چه روشی تجزیه و تحلیل و استقاده قرار بدهیم تا این که بهترین استفاده از اطلاعات به دست آید؟ در واقع خردگرایی در راستای درست استفاده کردن از اطلاعات، برای امنیت جامعه مهم‌ترین مؤلفه می‌تواند باشد.«خردگرایی (Rationalis) واژه «راسیونالیسم» را در نگاشته‌های فارسی به خردگرایی، خردمداری، عقل محوری، خردبسندگی ترجمه کرده‌اند. شایع‌ترین معنای اصطلاحی این واژه که در قرن هیجدهم نمایان شد عبارت است از:
الف: اعتقاد به تفوق و برتری خرد و بسندگی آن برای هدایت بشر در همه شئون بشری و این که آدمی در ساختن زندگی خود تنها باید بر عقل و خرد تکیه کند.
ب: اصلاح خردگرایی در واقع آیین خاصی در اندیشه است که خرد را محور دانایی انسان دانسته و شناخت را جز از راه خرد و کاربرد منظم آن ممکن نمی‌داند.
در فرهنگ آکسفورد خردگرایی یا راسیونالیسم چنین تعریف شده است: تئوریی که بر آن است، همه رفتارها و عقاید و مانند آن باید بر خرد استوار شود نه بر احساسات.» (کریم والا، 1378، ص: 161).
در آموزه‌های دین اسلام درباره موضوع تفکر، اندیشیدن، تعقل و موارد مشابه در این زمینه بسیار تأکید شده است، و سعادت و، یا نگون‌بختی انسان را در تعقل کردن و یا تفکر نکردن می‌داند. همچنان که در آیات زیاد از قرآن کریم خداوند در این خصوص تذکرات بسیاری داده است. «وَقَالُوا لَوْ کُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ مَا کُنَّا فِی أَصْحَابِ السَّعِیرِ (ملک، 67، ص: 10) و گفتند: اگر می‌شنیدیم یا تعقل می‌کردیم از اصحاب آتش نبودیم. بعضی از افراد قلب دارند، ولی برای فهمیدن آن را به کار نمی‌گیرند، چشم دارند، ولی برای درک کردن به کار نمی‌گیرند و گوش دارند، ولی با گوش نمی‌فهمند و آن را به کار نمی‌گیرند تا بفهمند. از این آیه استفاده می‌شود که اسلام معتقد است که در نظریات سیاسی برای رسیدن به حقیقت باید از دل و عقل و احساس بالاتر از چشم و گوش به بهترین طریق استفاده کرد. اندیشه‌ای که عقلانی نیست پذیرفته نیست.» (عمید زنجانی، 1375، ص: 353) و در واقع در اسلام از عقل به عنوان پیامبر درونی و وحی به عنوان پیامبر بیرونی انسان یاد می‌شود که نشان دهنده اهمیت عقلانیت در سرنوشت انسان است، و با وجود قوه تفکر و اندیشه است که انسان می‌تواند، از اطلاعات جمع‌آوری شده با راه‌کارهای عقلانی تجزیه و تحلیل درستی از اطلاعات اولیه کرده و برای حیات جامعه از آن استفاده کند. و «قوای روحی و استعداد فکری انسان عواملی هستند که چنانچه به هنگام جنگ به درستی استفاده کند. نتیجه جنگ جز یک پیروزی قطعی و بدون تردید چیز دیگری نخواهد بود.» (سون تزو، 1358، ص: 89). عقلانیت در امور اداره یک کشور می‌تواند جامعه را به سوی درست و هدفمند هدایت کند. و خواسته‌های سیاستمداران و کسانی که تصمیم گیرنده برای جامعه هستند را تأمین کند. «جامعه‌ای به سوی توسعه حرکت می‌کند که مردم آن از قوه عقلی خود بیشتر استفاده کنند. بنابراین، عقل و تفکر یک پایه مهم توسعه چه در بُعد اجتماعی - اقتصادی و چه در بُعد سیاسی هستند. تولید، خدمات، بورکراسی کارآمد، نظم اجتماعی، محاسبه در امور فردی و اجتماعی و برنامه‌ریزی، بیشتر بر پایه‌ی شیوه بهره‌برداری از قوه فکری و عقلی انسان است. هنگامی که عقل حاکم نباشد و اداره امور و برنامه‌ریزی‌ها و پیش‌بینی‌ها با احساس، تعصب و سود محاسبه همراه شود، توسعه‌ای در کار نخواهد بود.» (سریع القلم، 1382، ص: 14). امنیت اجتماعی و توسعه یافتگی در گرو داشتن اطلاعات لازم و استفاده عقلانی از آن است و همچنین «یکی از دلایل چهارگانه در فقه اسلام، عقل است. عقل به روشنی کامل حفظ نظام اجتماعی را واجب می‌داند و اندیشمندان اسلام بر پایه همین حکم عقل گفته‌اند که یک بخش از حرفه‌ها و صنایع، واجب کفایی است. هرگاه حفظ نظام واجب و لازم باشد، عقل حفظ نظام را از جامعه می‌خواهد، و از سویی حفظ و حراست آن بدون وجود دولت نیرومند امکان‌پذیر نیست. از این جهت جامعه اسلامی به حکم خرد برای نظم و انضباط و حفظ نظام باید دست به تأسیس سازمان سیاسی بزند که بتواند به تکلیف جامعه عمل کند و این خود گواه بر این است که سرچشمه قدرت خود ملت اسلامی است.» (سبحانی، 1385، ص: 85).
رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی) می‌فرمایند: «در دنبال‌گیری مشکلاتی که در جامعه وجود دارد در واقع اهم و مهمی درست کنیم، یعنی هیأت رئیسه و سیاست‌گذاران دستگاه قضایی - هر مجموعه‌ای که هستند - هر مجموعه‌ای که هستند بنشیند موارد را الاهم فالاهم کنند و مهم‌ترین آن‌ها را دنبال نمایند. چون واقعاً امروز در جامعه موارد بدی وجود دارد که همه را باید دستگاه قضایی دنبال کند ببینیم واقعاً کدام‌ها را بایستی در درجه اول قرار داد. الآن مثلاً در جامعه فساد و ارتشاء و جرایم ضد انقلابی و براندازی و خدعه و تزویر و جعل و امثال اینها وجود دارد در میان این موارد کدام از همه مهمتر است؟ من خیال می‌کنم اگر بخواهیم دنبال اهم بگردیم همین مسئله فسادهای مالی و اخلاقی و ارتشاء و تزویر و امثال اینها چیزهایی است که به خصوص از مردم سلب امنیت می‌کند و واقعاً در رتبه‌های بالاتر قرار می‌گیرد.» (بیانات مقام معظم رهبری «مدظله العالی» 68/6/20). در جملات رهبر انقلاب کاملاً مشخص است که تأکید دارند که مشکلات جامعه شناخته شود و برای این مشکلات راه حل پیدا شود و اقدام پذیرد. و نیز رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی) با هشدار نسبت به هدف قرار دادن مدنی فرموده‌اند: «ملاحظه می‌کنید امروز دشمنان امنیت اجتماعی و مدنی ما را هدف قرار داده‌اند این چیزی است که به طور واضح و جلوی چشم همه می‌بینند و مشاهده می‌کنند دشمنانی که با اساس جمهوری اسلامی مخالفند، امروز بهترین راه اعمال مخالفت خود را در این پیدا کرده‌اند که امنیت کشور را به خطر بیندازند. علاوه بر امنیت اخلاقی و فرهنگی که چند سال است دشمن روی آن با شدت کار می‌کند که مکرر به عنوان هشدار به مسئولان تهاجم فرهنگی دشمنی را یادآور شده‌ایم و علاوه بر امنیت سیاسی، که دشمن در حرکت سیاسی کلان نظام می‌خواهد اختلالاتی ایجاد کنند. امروز درصدد است امنیت اجتماعی و مدنی مردم را از بین ببرد ما جزو کشورهای هستیم که به توفیق پروردگار بیشترین امنیت اجتماعی و مدنی را داشته‌ایم. سالهاست که آحاد مردم با آرامش و همبستگی در امنیت زندگی می‌کنند، می‌خواهند این را از بین ببرند، می‌خواهند کاری کنند که یک انسان در جامعه بر مال و فرزند و جوان بر تحصیل و ادامه راه خود به سوی آرمانهای که هر شخصی دارد، هیچ‌گونه امنیت و تضمینی نداشته باشد. عیناً همین نقشه‌ای است که اول انقلاب طراحی کرده‌اند تا امنیت را از بین ببرند آن روز هم هدف اصلی را امنیت جامعه قرار دادند.» (بیانات مقام معظم رهبری «مدظله العالی» 82/4/7) رهبر انقلاب امنیت را اساس پیشرفت دانسته و در دیدار با مردم کردستان فرمودند: «مشغول تلاشند با توطئه، با ایجاد اختلاف، با به کار گرفتن شیوه‌های نامردانه، سعی‌شان این است که هر وقت توانستند ضربه بزنند. این هوشیاری می‌طلبد این هوشیاری و آمادگی که من با شما مطرح می‌کنم، صرفاً آمادگی نظامی نیست، آمادگی روحی. دشمن هم ممکن است از لحاظ نظامی مهم نتواند کار کند امیدم هم نداشته باشد. اما از لحاظ فرهنگی از لحاظ سیاسی، از لحاظ امنیتی، از جاسوسی پروری، از رخنه در اعتقادات و ایمان راسخ مردان و زنان مؤمن این مرز و بوم ممکن است بخواهد وسیله‌ای برای رسیدن به اهداف شوم خودش پیدا کند. این امنیت ما را تهدید می‌کند. امنیت در کشور و در هر منطقه اساس پیشرفت است.» (بیانات مقام معظم رهبری «مد ظله العالی» 88/2/24) و نیز معظه له طی ابلاغ سیاست‌های کلی برنامه پنجم توسعه در تاریخ 87/10/21 در بندهای 44 و 45 این سند راه‌کارهای تحکیم و ارتقای امنیت پایدار، فراگیر و تضمین کننده اهداف و منافع ملی را به این شرح بر می‌شمارند:
«الف - تقویت نقش مردم و اطلاعات مردی در پیشگیری از تحرکات ضد امنیتی؛
ب- تقویت و تعامل مؤثر دستگاه‌های اطلاعاتی، انتظامی و قضایی و هماهنگی بین آن‌ها برای تأمین اشراف اطلاعات و مقابله با هر نوع اخلال در امنیت عمومی، اقتصادی و اجتماعی و مقابله با تهدیدات نرم؛
ج- ایجاد سامان‌دهی یکپارچه نرم افزاری اطلاعاتی، ارتقای سطح حفاظت از اطلاعات رایانه‌ای، توسعه علوم و فناوری‌های مرتبط با حفظ امنیت سامانه‌های اطلاعاتی و ارتباطی به منظور صیانت از فضای تبادل اطلاعات تقویت فنی برای مقابله با تخلفات در فضاهای رایانه‌ای و صیانت از حریم فردی و عمومی؛
د- تقویت زیرساخت‌های انسجام و همبستگی ملی برای پیشگیری و مقابله با عوامل بروز گسست‌های هویتی، اجتماعی، فرهنگی و اعتقادی؛
ه- ارتقاء توانمندی‌های دفاعی و قدرت بازدارندگی به منظور دفاع از حاکمیت تمامیت ارضی، منافع و امنیت ملی و مقابله مؤثر با تهدیدهای خارجی و ایجاد توازن منطقه‌ای؛
و- کسب دانش و فناوری‌های نو و نرم افزارهای پیشرفته‌ی دفاعی و نوسازی و بازسازی صنایع دفاعی، افزایش ضریب خودکفایی با توسعه‌ی تحقیقات و بهره‌مندی از همه ظرفیت‌های صنعتی کشور
ز- اهتمام به حضور نیروهای مردمی در امنیت و دفاع از کشور و انقلاب با تقویت کمی و کیفی بسیج مستضعفان؛
ح- گسترش پدافند غیر عامل؛
ط- امنیت پایدار مناطق مرزی و کنترل مؤثر مرزها» (حبیبیان و پوریان، 1392، ص: 140).
وجود سازمان‌های امنیتی برای دوام و استمرار هر حکومتی جزو بایدهای حکومت است. هر اندازه دایره توانایی مجموعه اطلاعاتی گسترده و کارآمدتر باشد، توانایی سیاست‌گذاران نیز بیشتر خواهد بود، و کارگزاران می‌توانند بهترین تصمیم را بگیرند در واقع «نداشتن اطلاعات همانند این است که با چشم بسته برای مسابقه داخل رینگ بوکس شویم.» (کالینز، 1370، ص: 35). از زمان پیروزی انقلاب اسلامی ایران تا اکنون به دلیل عدالت‌خواهی، مبارزه با استکبار، حمایت از مظلومان جهان، مقابله با فزون‌خواهی کشورهای زورگو، ملتمان دشمنانی داشته است و دارد، اگر ما در مقابل این دشمنان اطلاعات کسب نکنیم و اگر اطلاعات تهیه نشود معلومات ما درباره دشمن یا عامل تهدید کارآیی نخواهد داشت. مقام معظم رهبری در دیدار مسئولان وزارت اطلاعات فرمودند: نیروهای وزارت اطلاعات سربازان گمنامی هستند که با تلاش مؤثر خود زمینه موفقیت‌های داخلی و بین‌المللی دستگاه‌های مختلف را فراهم می‌آورند و با مجاهدت خود، دست عوامل دشمن و عناصر ناباب را از خرابکاری در حیطه زندگی مردم کوتاه می‌کنند (دیدار مسئولان وزارت اطلاعات با رهبر انقلاب 76/10/9) و چنین است که امنیت داشتن جامعه از مهم‌ترین و اساسی‌ترین کارهایی است که دولت می‌بایست انجام دهد. زیرا پیشرفت‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و... در سایه امنیت امکان‌پذیر است، «امنیت اجتماعی به قلمروهای از حفظ حریم فرد مربوط می‌شود که به نحوی در ارتباط با دیگر افراد جامعه هستند. این قلمروها می‌توانند قومیت اعتبار نقش اجتماعی و کار و پیشه - شغل افراد - باشند به عبارت دیگر، امنیت اجتماعی براساس حفظ جان و مال آبرو و حیثیت افراد جامعه استوار است و در صورتی که این محورها خدشه‌دار شوند، امنیت اجتماعی متزلزل خواهد شد امنیت اجتماعی یکی از حساس‌ترین و مهم‌ترین امنیت‌ها به شمار می‌رود. زیرا اگر امنیت در جامعه به صورتی باشد که انسان‌ها نتوانند نمودار آینده خود را براساس گذشته خویش ترسیم کنند، رشد امکان‌پذیر نخواهد شد و تحت تأثیر امیال افراد قرار می‌گیرد.» (لرنی، 1383، ص: 35).
از هر نظر، چه عقلانی، چه سیاسی و نیز ابعاد دیگر در نظر داشته باشیم، دشمن همیشه به فکر ضربه زدن و استفاده از کوچکترین فرصت‌ها است تا بتواند خواسته‌های خود را عملی کند و یکی از گزینه‌های که دشمنان بر آن اسرار داشته‌اند و یکی از راهبردهایشان در نظر گرفته‌اند، حمله به پیکره اجتماع، فرهنگ و آرمانهای یک ملت بوده است. پس نیروهای اطلاعاتی وظیفه سنگینی را برعهده دارند، باید از مواردهای زیادی اطلاع داشته باشند. چه مربوط به خارج از مرزها و چه داخلی و چه از دوست و چه از دشمن و در واقع دانستن کوچکترین اطلاعات لازم است. حتی «آگاهی از آمادگی بدنی و تندرستی سربازان [لازم و بسیار] مهم است. باید بداند به سربازان غذای کافی داده می‌شود یا خیر.» (والتاری، 1385، ص: 164). باید یک مجموعه اطلاعاتی غنی از اخبار و اطلاعات به روز باشد، و این مسئله برای تمام کشورها دارای اهمیت است. گزارشی که از کاخ سفید واشینگتن در تاریخ دی ماه 1367 ژانویه 1981 زیرعنوان "استراتژی امنیت ملی ایالات متحده" منتشر شد. این گزارش از جانب ریگان، رئیس جمهور پیشین آمریکا خطاب به مردم این کشور است که می‌گوید: «توسعه و اجرای سیاست‌های معقول امنیت ملی، استراتژی‌های قابل اجرا در وضعیت‌های مشخص، مستلزم اطلاعات به هنگام، دقیق و کامل در خصوص تهدیدات بالقوه و بالفعل علیه امنیت ملی ماست. هشدار به موقع درباره تحولاتی که می‌تواند منافع ایالات متحده را در معرض خطر قرار دهد، حیاتی است به ویژه آن که ما بنا داشته باشیم عوامل مربوط به قدرت ملی را در یک روش بموقع بکار برده و با تهدیدات پیش از آن که آن‌ها غیرقابل کنترل شوند و یا خطر درگیری را طولانی کنند، برخورد نمائیم. هدف اولیه فعالیت‌های جاسوسی ایالات متحده این است که برای آژانس‌های متناسب دولت، بهترین اطلاعات قابل دسترسی را که براساس آن‌ها تصمیمات مربوط به توسعه و هدایت سیاست خارجی، اقتصادی و دفاعی اتخاذ می‌شود، تهیه کنند. پر واضح است که استراتژی امنیت ملی ما باید با قوت با اطلاعات جاسوسی قابل اطمینان در خصوص توانایی‌های ملی دشمنان ما و نحوه عمل احتمالی آن‌ها پشتیبانی شود. همچنین اطلاعات جاسوسی بینش اساسی مبنی بر این که ما از نظر دشمنان چگونه نگریسته شویم را به وجود می‌آورد.» (جعفری، 1369، ص: 61). در این سخنرانی ریاست جمهوری پیشین ایالات متحده امریکا، ریگان کاملاً بیان کرده است که توسعه کشورشان نیازمند اطلاعات به هنگام، دقیق و کامل و هشدار به موقع تحولات در راستای منافع کشورشان است. در اینجا می‌بینیم که تأکید بر این رفتار، تأمین منافع را در پی دارد. «در حال حاضر نقش اطلاعات در رشد توسعه و پیشرفت کشورهای جهان روز به روز بیشتر می‌شود و کشورهای مختلف با سرمایه‌گذاری در این زمینه به رقابت سختی با یکدیگر می‌پردازند. پس از جنگ جهانی دوم که با گسترش سخت افزارهای اطلاعاتی حجم نقل و انتقال اطلاعات روز به روز بیشتر شد و نقش مهم‌تری در امنیت ایفا کرد. در وضع کنونی اطلاعات در حال تبدیل شدن به عنصر راهبردی و هدایت‌گر امنیت است. با پیشرفت سریع جوامع، اطلاعات به عنوان یک مؤلفه‌ی اساسی امنیت خود را نشان می‌دهد و دارای اصول و مبانی خاص خود شود.» (لرنی، 1383، ص: 83) و نیز با توجه به این که حجم اطلاعات روز به روز افزون‌تر می‌شود و جمع‌آوری این اطلاعات با مشکل زیادی رو به رو بوده و جمع‌آوری اطلاعات بخشی از کارهای اطلاعاتی است و می‌توان گفت: «زمانی مشکل اصلی سازمان‌های اطلاعاتی - امنیتی جمع‌آوری اطلاعات بود، ولی اینک انتخاب اطلاعات از میان انبوه موارد جمع‌آوری شده، خود به مشکل بدل شده است و این وظیفه اصلی اطلاعات به شمار می‌رود.» (ترورتن، 1383، ص: 12) و در تمام مراحل کار اطلاعاتی می‌بایست عقلانیت حاکم باشد. مواردی همچون جمع‌آوری اطلاعات، نظم، پیش‌بینی، بررسی احتمالات، مشورت و مطالعه جوانب مختلف تصمیم، پیش‌بینی پی‌آمدهای احتمالی واکنش‌ها و... اما نبود اطلاعات و کم‌کاری در این سیستم می‌تواند مشکلات زیادی را ایجاد کند و این تأثیر مستقیم بر منافع ملی دارد. «مطالعه مقایسه‌ای کشورهای موفق با کشورهای نیمه‌موفق و ناموفق چند عنصر زیر را به عنوان شرط لازم برای پیشرفت در کشورهای در حال توسعه طرح می‌کند: 1- نظام اقتصاد غیر رانتیه 2- ناسیونالیسم قوی نخبگان ابزاری یا دلبستگی در خور توجه به توسعه‌یافتگی (رهبران نوساز) 3- فهم مشترک نخبگان ابزاری و فکری از شرایط داخلی و جهانی 4- اتصالات تکنولوژیک و علمی و مدیریتی با غرب 5- سیاست خارجی هموار کننده سرمایه‌گذاری خارجی 6- فرهنگ اقتصادی، سیاسی، اجتماعی علاقه‌مند به توسعه‌یافتگی رایج بین‌المللی 7- محیط امنیتی (داخلی و خارجی) قابل اتکا و پایدار. اصل سوم یعنی فهم مشترک نخبگان ابزاری و فکری از شرایط داخلی و جهانی تعیین کننده‌ترین عامل در هدایت و شکل‌گیری و تصمیم‌گیری به اصول دیگر است.» (سریع القلم، 1382، ص: 12). با توجه به موارد گفته شده این مطلب به راحتی قابل درک است که وجود سیستم اطلاعاتی برای تمام ابعاد جامعه چه اندازه مهم است. مثلاً اگر اقتصاد جامعه به حال خود رها شود و جلوی مفسدان اقتصادی گرفته نشود و شرکت‌ها، گروه‌ها، افراد زیر چتر اطلاعاتی قرار نگیرند، بی‌گمان فضایی ایجاد خواهد شد که جامعه با چالش‌هایی مانند فاصله طبقاتی، فساد اداری، به تاراج رفتن بیت المال، از هم گسیختگی اقتصاد و فقر زیادی از افراد جامعه و... رو به رو خواهد بود و این امنیت جامعه را با خطر جدی مواجه خواهد کرد. اگر اقتصاد جامعه به حال خود رها شود و جلوی مفسدان اقتصادی گرفته نشود و شرکت‌ها، گروه‌ها، افراد زیر چتر اطلاعاتی قرار نگیرند، بی‌گمان فضایی ایجاد خواهد شد که جامعه با چالش‌هایی مانند فاصله طبقاتی، فساد اداری، به تاراج رفتن بیت المال، از هم گسیختگی اقتصاد و فقر زیادی از افراد جامعه و... رو به رو خواهد بود و این امنیت جامعه را با خطر جدی مواجه خواهد کرد. یکی دیگر از ابعاد مهم و درخور یادآوری، بحث فرهنگی است. در هشت سال دفاع مقدس، امریکا و پشتیبانان او نتوانستند از طریق جنگ سخت آسیبی به کشورمان وارد کنند و هنوز هم که دارند تهدید می‌کنند و می‌دانند از آن طریق هیچ‌گاه نمی‌توانند آسیبی به کشورمان برسانند و اکنون سعی می‌کنند از طریق جنگ سرد و از طریق فرهنگی و تحت تأثیر قرار دادن فرهنگمان، ذهنمان، آداب و سنن و... ضربه‌ای به کشورمان وارد کند. همچنان که مقام معظم رهبری (مدظله العالی) فرمودند: این یک شبیخون فرهنگی است که علیه کشورمان راه انداخته‌اند. پس می‌بایست در این خصوص سیستم اطلاعاتی و نظارتی کشورمان مسئولیت بیشتری دارد و می‌بایست جریان‌های مخرب فرهنگی و راه‌های نفوذ آن‌ها را شناسایی و در این خصوص مطالعات همه جانبه داشته باشد تا اقدامات به موقع صورت پذیرد. اما مورد دیگر بحث نیروی انسانی در کشور است در واقع هنگامی که محیط امنیتی قابل اتکا و با ثبات در داخل کشور ایجاد شود مهم‌ترین سرمایه کشور یعنی نیروی انسانی آن و به خصوص افراد متخصص و صاحب اندیشه تمایل به ماندن و ارائه خدمات به کشورمان خواهند داشت و دیگر با مشکلی به نام فرار مغزها رو به رو نخواهیم شد و هنگامی که یک کشور دارای نیروی انسانی متخصص و موفق باشد. قطعاً توانایی پیشرفت را خواهد داشت همچنان که در سال‌های اخیر در کشورمان موفقیت‌های بزرگی که در صنعت و مسائل علمی به دست آمده است توسط نیروهای جوان کشورمان بوده. در اینجاست که نقش اطلاعات در این خصوص مشخص‌تر می‌شود که می‌بایست بستر و محیطی که در آن هستیم امنیتش را ایجاد کند و ایجاد این امنیت ثمره‌اش جز پیشرفت کشورمان نیست. بسیاری از کشورها برای رسیدن به اهداف خود از هر وسیله‌ای استفاده می‌کنند. کشورهایی که با ما دشمنی دارند هنگامی که ببینند توطئه‌هایشان قبل از این که اجرا شود، شناسایی شده مسلماً در رفتار خود تجدید نظر خواهند کرد و این مسئولیت سنگین و بسیار مهم بر دوش سازمان اطلاعات و نهادهای نظارتی می‌باشد، که سعادت دنیا و آخرت برای مردم عزیزمان در گرو پاسداری از حکومت اسلامی می‌باشد.
نتیجه‌گیری
در عصر کنونی که عصر اطلاعات شناخته می‌شود، شاهد گسترش روز افزون و پیچیدگی اطلاعات هستیم به گونه‌ای که در جهان امروز قدرتی برنده نهایی خواهد بود که توان استفاده و بهره‌برداری بیشتر از اطلاعات را داشته باشد و در همه نظام‌های سیاسی دولت مرجع اصلی تأمین امنیت برای کشور محسوب می‌شود و اگر در پایه‌های اصلی امنیت ضعفی به وجود آید، آسیب‌پذیری و تهدیدات برای امنیت کشور نیز پیش می‌آید. همچنان که پس از جنگ جهانی دوم و آغاز دوران جنگ سرد غربی‌ها به خصوص ایالات متحده امریکا با اتکا بر داشتن اطلاعات از وضعیت نظام کمونیستی شوروی پیشین توانستند رقیب خود را از میدان جهانی خارج کنند. بنابراین سازمان‌های اطلاعاتی همواره در تکاپو و جستجو بوده تا اطلاعات لازم را در زمینه آخرین تغییرات کمی و کیفی، توان رزمی، نقاط ضعف و قدرت، آسیب‌پذیری‌ها و... را جمع‌آوری و استفاده کنند و این روند در تمام کشورها برای سیستم‌های اطلاعاتی وجود دارد. اهمیت اطلاعات و استفاده منطقی از اطلاعات و اخبار و در مسیر عقلانیت قرار دادن آن برای سازمان‌های اطلاعاتی - امنیتی بسیار مهم است. و افزون بر آن انفجار اطلاعات در عصر ارتباطات و پیچیده بودن انسان به ویژه زمانی که در حوزه‌ی اقدام‌های ضد امنیتی قرار می‌گیرد، وضع سخت‌تر می‌شود و بر این اساس باید برای استفاده مناسب از این ابزار کارآمد، فرآیند آن را به گونه‌ای بهینه‌سازی کرد که با توجه به گستردگی، پیچیدگی، پویایی، تنوع، چند بعدی و سیال بودن ارزش‌های امنیتی و ضعف‌های احتمالی که به وجود می‌آید، سیستم‌های اطلاعاتی همواره مشکلات را شناسایی و اقدام لازم را انجام دهند. اطلاعات می‌بایست مجهولات، مشکلات امنیت اجتماع را کشف و راه‌حل‌ها را برای هر تصمیم‌سازی تحلیل کند. سیستم‌های اطلاعاتی با شدت و ضعف‌های که دارند چه در بحث مطالعاتی و چه در زمان اجرا در دنیا تقریباً از شیوه‌های مشخصی برای به روزآمد سازی خود استفاده می‌کنند.پیشنهادها
با توجه به مطالب پیش گفته روشن است که چه اندازه وجود سیستم‌های اطلاعات و امنیتی دارای اهمیت است. پس افزون بر تقویت این نهادها با ایجاد دانشکده‌های تخصصی برای تربیت نیروی انسانی لازم که سرمایه اصلی هر سازمانی است، استفاده از افراد با تجربه که دارای تجربیات ارزنده‌ای هستند و نیز، برگزاری همایش‌های تخصصی و جمع‌آوری آرا و نظرات مختلف، دیدگاه‌های مختلف در زمینه‌های اطلاعاتی و امنیتی می‌تواند مفید باشد و نیز تبلیغات مناسب و آگاه‌سازی بایسته با روش‌های گوناگون برای تشویق مردم برای همکاری با سازمان اطلاعات و... می‌تواند در تقویت سیستم اطلاعاتی و نظارتی در خور توجه است.کتابنامه :
• قرآن کریم.
• مولانا حمید (1390)، دانش ارتباطات، تهران: مؤسسه‌ی انتشارات کتاب نشر.
• لرنی، منوچهر (1383)، آسیب‌شناسی امنیت، تهران: انتشارات پیام پویا.
• کریمی والا، محمدرضا (1378)، مقارنه مشروعیت حاکمیت در حکومت علوی و حکومت‌های غیردینی، قم: مؤسسه بوستان کتاب.
• عمید زنجانی، عباسعلی (1375)، مبانی اندیشه سیاسی اسلام، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
• تزرو، سوون (1358)، هنر جنگ، ترجمه محمد کی، اداره عقیدتی سیاسی سماجا.
• سبحانی تبریزی، جعفر (1385)، حکومت اسلامی در چشم‌انداز ما، قم: مؤسسه امام صادق (علیه‌السلام).
• کالینز، جان ام (1370)، استراتژی بزرگ (اصول و رویه‌ها)، ترجمه کورش بایندر، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
• والتاری، میکا (1385)، سینوهه پزشک در باد، ترجمه ذبیح ا.. منصوری، انتشارات زرین.
• جعفری، م (1369)، استراتژی امنیت ملی ایالات متحده امریکا، تهران: نشر سگال.
• حبیبیان، محمدحسن و پوریان، محمدتقی (1392)، ضد براندازی در کلام رهبری، تهران: انتشارات دانشکده فارابی.
• اف. تروتن، گری گوری (1383)، تجدید ساختار اطلاعات در عصر اطلاع‌رسانی، تهران: انتشارات دانشکده امام باقر (علیه‌السلام).
• سریع القلم، محمود (1382)، عقلانیت و توسعه‌یافتگی ایران، تهران: مرکز پژوهشهای علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه.
گروهی از نویسندگان؛ (1395)، مجموعه مقالات اولین همایش ملی فقه اطلاعاتی جلد دوم (اطلاعات و قواعد فقهی؛ مباحث نظری)، مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه اطلاعات و امنیت ملی، چاپ اول.
