پيشگيری و درمان سوء مصرف مواد

تعريف واژه ها

“ مواد “ , شامل همه تركيباتي است كه مصرف آنــها موجب تغيير در رفتار(مانند ‌عصبانيت)، اختلال در خلق و خوي ( افسردگي) ‌و اختلال در قضاوت و شعور فرد(فراموشي و بي توجهي) مي شود .
“سوء مصرف مواد“ , به مواردي گفته مي شود كه فرد بدون نياز و بدون مجوز پزشكي اقدام به مصرف مواد مي كند ولي شدت مصرف به حدي نيست كه وابسته و معتاد تلقي شود. اين افراد با وجود دردسرها و مشكل هايي كه براي خود و يا خانواده به وجود مي آورند همچنان مصرف مواد را ادامه مي دهند مثل مصرف گاهگاهي يا تفريحي ترياك و حشيش.
“ اعتياد “ , وابستگي به مصرف هرماده مخدر و ناتواني در ترك آن را گويند.
“وابستگي“, ميل شديد به مصرف هر ماده و تمايل به ادامه مصرف آن است، تا جايي كه در بسياري از موارد وابستگي به مصرف مواد براي فرد ،مهمترين مسئله زندگيش مي شود. به طور معمول، كسي كه به ماده اي وابستگي دارد، مجبور مي شود مقدار ماده مصرفي خود را به تدريج افزايش دهد ، ثانيا در صورت عدم مصرف و يا كاهش مقدار ماده مصرفي، دچار علائم ناخوشايندي مي شود كه به آن “علائم ترك“ گويند.
“علائم ترك“ ترياك و هرويين را در جامعه با عنوان “حالت خماري” مي شناسند. علائم خماري اين مواد معمولا ۶ تا ۸ ساعت پس از آخرين نوبت مصرف ظاهر مي شود و تا حدود ۱۰ روز باقي مي ماند. دردهاي استخواني و عضلاني ، دل پيچه و اسهال،آبريزش از چشم و بيني، بي خوابي ، بي قراري, عصبانيت ،خميازه هاي فراوان و حتي تب از شايعترين علائم آن است.
“عود“ , يعني بازگشت مجدد به مصرف مواد مخدر، اينكه فرد پس از درمان (ترك مواد), دوباره شروع به مصرف مواد قبلي و يا مصرف مواد جديد نمايد.
“پيشگيري از اعتياد“ , بكارگيري اقداماتي كه مانع از مبتلا شدن افراد به مصرف مواد مخدر شود.
“كاهش آسيب“ , هر اقدامي است كه موجب تغيير و يا اصلاح رفتار فرد معتاد مي شود و خطر و ضرر فردي , خانوادگي و اجتماعي را كمتر مي كند مانند تبديل تزريق مواد به مصرف خوراكي آن ها كه موجب كاهش آسيب اجتماعي و مبتلا نشدن به ايدز مي گردد.

شايع ترين مواد مورد مصرف در ايران

۱- ترياك و مشتقات آن , كه از گياه خشخاش به دست مي آيند و شامل ترياك، شيره و سوخته ترياك ، هروئين ، مرفين وكدئين مي شود.
۱- حشيش ، از گياه شاهدانه بدست مي آيد و به نام هاي ماري جوانا , بنگ و علف نيز معروف است. حشيش سبب وابستگي جسمي و رواني و احساس ولع شديد به مصرف مي شود.
۲- الكل , از جمله موادي است كه نوشيدن (خوردن) آن موجب اعتياد, رفتارهاي نامناسب, اختلال در تعادل, بي ربط حرف زدن و اختلال در توجه و حافظه مي شود.
داروهايي مانند اكسپكتورانت كديين نيز مقدار كمي از مشتقات ترياك را دارند و اعتيادآورند لذا لازم است مصرف آنها با تجويز پزشك باشد.

علائم و نشانه هاي مصرف مواد مخدر

در ابتداي شروع مصرف, نمي‌توان از روي مشخصات ظاهري به اعتياد افراد پي برد, ولي با ادامه مصرف مواد, رفتارهايي در فرد ايجاد مي شود كه ممكن است ما را به اعتياد او مشكوك كند.دانستن اين نشانه ها, خانواده ها را در شناسايي اعتياد اطرافيان ياري مي دهد. هيچ گاه نبايد با يك علامت, برچسب اعتياد به افراد زد، بلكه بهتر است خانواده ها مراقبت بيشتري از فرد به عمل آورند و پس از ديدن چند مورد از رفتارهاي زير، موضوع را با پزشك مركز بهداشتي درماني در ميان بگذارند.

رفتارها و نشانه های مصرف ترياک و مشتقات آن

الف: نشانه هاي جسماني
۱- اثرسوختگي در انگشتان، اثر تزريق بر دست ها و مشاهده وسايلي در اتاق شخص كه براي مصرف مواد از آنها استفاده مي شود مانند تيغ، سرنگ، زرورق آلوده و شيشه مربا ( با در سوراخ شده ).
۲- بي اشتهايي و بي نظمي در غذا.
۳- استشمام بوي ترياك و مشتقات آن از شخص.
۴- حالت خواب آلودگي و خواب دير هنگام.
۵- شكايت هاي فراوان جسمي, يبوست و شكايت از ناتواني جنسي.
ب: نشانه هاي رفتاري
۱- تغيير رفتار فرد مثل قفل كردن در اتاق به هنگام خروج از خانه و غيبت يا ترك كردن بي دليل خانه و محيط.
۲- درخواست مكرر پول از افراد به بهانه و دروغ هاي مختلف.
۳- خرج كردن پول زياد در مدت كوتاه و گم شدن پول, طلا و وسايل منزل.
۴- طولاني شدن مدت ماندن دردستشويي.
۵-كم توجهي و بي توجهي به وضع ظاهري تا حد آشفته بودن سر و وضع.
۶- تمايل به كناره گيري از بستگان و ايجاد رابطه با دوستان ناباب.
۷-كاهش احساس مسئوليت, وقت شناسي وغيبت از محل كار يا تحصيل وهم چنين كاهش كارآيي در خانه, مدرسه و محل كار.
۸- افزايش استفاده سرخود از داروهاي آرام بخش و درخواست بي رويه داروهاي مسكن.
مصرف زياد ترياك و مشتقات آن، موجب مسموميت مي شود كه ممكن است كم شدن تعداد تنفس، بيهوشي و بالاخره مرگ را به همراه داشته باشد.

علائم و نشانه های مصرف حشيش

علايم شايع: قرمزي چشم ها, افزايش ضربان قلب و نبض, افزايش اشتها و عدم تعادل هنگام راه رفتن .
علائم مصرف بيش از حد: حالت وحشت ،بي قراري، گيجي و منگي و ديدن اشيا يا شنيدن صداها به شكل غير واقعي (توهم). اين نوعي جنون مسموميت باحشيش است كه در افراد مستعد، ممكن است به جنون واقعي (بيماري شديد رواني) تبديل شود.
با ديدن يك يا چند نشانه از علايم ياد شده, مي توان به مصرف حشيش در افراد شك كرد ولي از زدن انگ و برچسب اعتياد به افراد بايد خودداري كرد.

علل ايجاد اعتياد و سوء مصرف مواد

۱- نداشتن آگاهي: آگاهي نداشتن فرد ،خانواده و جامعه از عوارض مصرف مواد مخدر و الكل.
۲- باورهاي غلط :
- اين تصور غلط كه براي كاهش درد ودرمان بيماريها مي توان از مواد مخدر استفاده كرد. مردم فكر مي كنند ترياك فشار خون يا ديابت را كنترل و ناتواني جنسي را درمان مي كند حال آنكه ممكن است اين گرفتاري ها را شديدتر سازد.
- اين تصور غلط كه مصرف تفريحي مواد باعث اعتياد نمي شود و فرد هرگاه بخواهــد مي تواند مواد را مصرف نكند.
- اين تصور غلط كه مي توان با افراد معتاد دوستي كرد و معتاد نشد.
- اين تصور غلط, كه اعتياد درمان پذير نيست.
۳ - مشكلات فردي , خانوادگي و محيطي
الف- مشكلات فردي
- بيماري هاي جسمي مزمن مانند ديابت وكمردرد.
- بيماري هاي رواني مانند افسردگي و بيماري شديد رواني.
- خود كم بيني و كمبود اعتماد بنفس, ناتواني در دادن جواب رد به درخواست دوستان معتاد براي مصرف مواد و گاه خودنمايي و جلب توجه ديگران.
- مشكل هاي شغلي و تحصيلي مانند بيكاري و اخراج شدن ازمدرسه .
- باور غلط در باره مواد مثل اين باور كه مصرف مواد نشانه بزرگي و احترام است.
- عدم پايبندي فرد به مسايل اخلاقي، معنوي و دينی, بي بند و باري و بي‌توجهي به ارزش ها و قوانين اجتماعي.
ب- مشكلات خانوادگي
- داشتن والدين و يا بستگان معتاد.
- وجود درگيري وطلاق در خانواده .
- وجود والـــدين سختگير و يا سهل انگار در تربيت فرزندان.
- پايبند نبودن خانواده به مسايل اخلاقي، معنوي و دينی .
ج- مشكلات محيطي
- دسترسي آسان به مواد در جامعه.
- فقر و مشكلات اقتصادي در جامعه .
- تغييرهاي محيط زندگي مانند مهاجرت از روستا به شهر.
- داشتن محيط آلوده و دوستان مصرف كننده مواد.
- كمبود مراكز تفريحي سالم براي گذراندن اوقات فراغت.

ويژگي مواد مخدري كه در ايران مصرف مي شوند و شيوه مصرف آنها

روش مصرف	رنگ	نام ماده
كشيدن(دود كردن)، خوردن و تزريق	قهوه اي روشن يا تيره	ترياک و مشتقات آن
كشيدن (دود كردن)، خوردن و تزريق	قهوه اي سوخته و براق	سوخته ترياك
كشيدن (دود كردن)، خوردن و تزريق	قهوه اي مايل به سياه	شيره ترياك
كشيدن(دودكردن )، تزريق و در بيني كشيدن	پودر سفيد	هروئين
تزريق	پودر بلوري به رنگ سفيد يا قهوه اي روشن	مرفين
خوردن	ماده سفيد رنگ بصورت شربت سينه و يا قرص هاي مسكن	كدئين ( داروهاي كدئين دار)
كشيدن ( دود كردن ) و خوردن	سبز مايل به خاكستري يا قهوه اي مايل به سياه	حشيش (بنگ يا علف)
نوشيدن	مايع	الكل

پيامدها و عارضه هاي اعتياد و سوء مصرف مواد

مصرف مكرر مواد مخدر آسيب ها , عارضه هاي و خطرات بسياري را بر سلامت فرد، خانواده و جامعه وارد مي نمايد . اين عارضه ها عبارتند از:
الف ) عارضه هاي فردي
۱) مشكلات جسمي : اعتياد به مواد مخدر ممكن است سبب بيماري هاي قلبي و ريوي, ناتواني جنسي، عقيم شدن، سوءتغذيه و كاهش وزن شود. اگر اعتياد از نوع تزريقي باشد ممكن است فرد را به بيماري هاي عفوني هم چون ايدز و هپاتيت دچار كند.
۲) مشكلات رواني: اعتياد ممكن است موجب اختلال در خواب، افسردگي, مشـــكل درتصميم گيري, اختلال هاي رواني خفيف و شديد و اختلال شخصيت شود.
ب ) عارضه هاي خانوادگي
اعتياد ممكن است موجب بروز مشكلات اقتصادي , كاهش درآمدخانواده و افزايش هزينه, نابساماني و ازهم پاشيدگي خانواده , طلاق، خشـــونت درخانواده (خشونت عليه همسر و آزار كودكان )‌و همچنين محدود شدن معاشرت سالم خانواده با ديگران شود و تربيت فرزندان دچار اشكال گردد.
ج ) عارضه هاي اجتماعي
اعتياد ممكن است موجب طرد شدن فرد از جامعه، بيكاري، غيبت ازكار،كاهش ميزان كارآيي, اخراج از كار و بروزحوادث حين كار و رانندگي شود. شيوع ايدز، هپاتيت, بيماري هاي مقاربتي, فقر, بي كاري, افزايش بروز جرم در جامعه همچون دزدي، فحشا و قتل از جمله عارضه هاي اجتماعي اعتياد به شمار مي آيند.
اين عارضه ها را در برنامه هاي آموزشي خود با خانواده ها به گفتگو بگذاريد و بپرسيد كدام يك از اين عارضه ها را در افراد معتاد ديده و يا تجربه كرده اند.

خطرات و پيامدهاي مصرف الكل

مصرف الكل ممكن است باعث اختلال رفتاري, اختلال خواب, نارسايي كبد, افزايش فشار خون, سوء تغذيه, ناتواني جنسي, رفتارهاي غير اخلاقي و ابتلا به فراموشي در فرد شود. مسموميت با الكل ممكن است موجب كاهش سطح هوشياري, اغماء و مرگ شود.
مصرف الكل ممكن است فرد را به طرف مصرف سيگار, حشيش و مواد مخدر بكشاند. اين خطرات و پيامدها را به خاطر بسپاريد, نمونه هاي اين عارضه ها را در خانواده ها و افراد محل شناسايي كنيد و بكوشيد در آموزش جوانان و افراد جامعه از اين نمونه ها به كار بريد.
توجه داشته باشيدكه تحريم الكل در اسلام فلسفه و دلايل بسياري دارد. مراقب باشيد كه اين باور مقدس سبك شمرده نشود.
منبع: http://www.pezeshk.us
/خ