نویسنده: دُروتی ریچ
مترجم: اکرم قیطاسی
مترجم: اکرم قیطاسی
خلاقیت با یک فکر جدید شروع می‌شود؛ اما این فکر کافی نیست. برای آنکه فکرها عملی شوند، باید کاری انجام داد. حتی بعد از اینکه توپ را می‌زنید، باید دنبال آن بدوید.
خلاقیت ریشه در اولین گام و ادامه‌ی آن دارد. فعالیت‌های این مقاله در بچه‌ها فرصت علاقه‌مند شدن و تمرین برای عملی کردن فکرهای خوب را ایجاد می‌کند.
خلاقیت، اساس علوم را تشکیل می‌دهد و باعث می‌شود سؤالاتی بپرسیم و به دنبال پاسخ آنها برویم. این مهارت، مستلزم تردیدها، حدس‌ها، جستجوی نشانه‌ها، تجربیات، تصمیم‌ها و تشخیص چگونگی کارکرد اشیای مختلف است. والدینی که بیرون از خانه کار می‌کنند، به ویژه پدران فکر می‌کنند برای جبران اوقاتی که نزد فرزندانشان نیستند، باید خود را فدا کنند، باید کارهایی مثل رفتن به موزه و باغ وحش و سینما انجام دهند. این طور نیست. فعالیت‌هایی مانند رفتن به بانک، رفتن به خواروبارفروشی، یا حتی رفتن به زیرزمین خانه، ارزش آموزشی بالایی دارد. فعالیت‌های پیشنهادی ما، ما را به یک آزمایشگاه علوم می‌برد. آزمایشگاه مطرح شده در اینجا، آشپزخانه، زیرزمین و حیات خلوت خانه‌ی ماست. بررسی می‌کنیم که وقتی ماکارونی را داخل آب جوش می‌ریزیم، یا وقتی آب را داخل فریزر می‌گذاریم و یا هنگامی که به گیاهان نور خورشید می‌تابد، چه اتفاقی می‌افتد. بچه‌هایمان را کمک می‌کنیم تا حدس بزنند. فرضیه‌ای داشته باشند یا برداشت علمی کنند؛ چرا که در غیر این صورت، فقط در کتابها با مطالبی در این زمینه‌ها برخورد می‌کنند.
این فعالیت‌ها باعث می‌شود بچه‌ها درباره‌ی علت و معلول‌ها فکر کنند. آنها تغییرات آب در حال جوشیدن را مشاهده می‌کنند. آنها وقتی با دقت به خانه نگاه می‌کنند با طبقه‌بندی و نظم اشیا متوجه سازماندهی و نظام‌مند بودن خانه می‌شوند. تمام این کارها را شما با فرزندتان، در طی زندگی روزمره، در خانه انجام می‌دهید.
این مفاهیم، پایه و اساس علوم را تشکیل می‌دهند. وقتی به بچه‌هایمان آزادی و اجازه می‌دهیم؛ آنها را تشویق می‌کنیم؛ وقت می‌دهیم و محیطی را فراهم می‌کنیم که در آن به تحقیق بپردازند؛ سؤال کنند؛ در مورد آن فکر کنند و متحیر و حتی سردرگم شوند، پایه‌های علاقه‌ای همیشگی به علوم را در آنها ایجاد می‌کنیم. چه بچه‌هایمان بخواهند یک اینشتین (1) دیگر بشوند، چه یک شخص معمولی، باید از جمله‌ی انسان‌هایی باشند که همیشه می‌گویند: «می خواهم بدانم این وسیله چگونه کار می‌کند.»
زمانی که در آشپزخانه، با فرزندان کوچکم آزمایش علوم می‌کردیم، احساس خود را به یاد می‌آورم. باید بگویم تنها بچه‌هایم نبودند که چیزی یاد می‌گرفتند. ما آبی را که می‌خواست به جوش بیاید نگاه می‌کردیم. مدت زمانی را که ماکارونی در آب جوش نرم می‌شد اندازه‌گیری می‌کردیم. قطعات یخ را در آفتاب و سایه می‌گذاشتیم تا آب شوند. قاشق‌های چوبی و فلزی را در آب داغ می‌گذاشتیم و بعد به آنها دست می‌زدیم و گاهی از داغی آنها متحیر می‌شدیم و درباره‌ی آنچه یاد می‌گرفتیم صحبت می‌کردیم.
فعالیت‌هایی که در زیر آمده است، به خصوص برای بچه‌های سال‌های اول دبستان جالب است. اما بچه‌های بزرگ‌تر نیز - بچه‌هایی که این فعالیت‌ها را انجام نداده‌اند- از آنها لذت خواهند برد. بچه‌های من که حالا بزرگ شده‌اند، هنوز «ساعات علوم» مخصوصمان را در آشپزخانه و در حیاط خانه به یاد می‌آورند.
یک هشدار: بچه‌های من می‌گویند که من درباره‌ی آنچه آنها یاد می‌گرفتند، زیادی سخنرانی می‌کردم. پس سعی کنید اشتباه مرا تکرار نکنید و از این لحظات، درکنار هم لذت ببرید.
* فرضیه دادن و پیشگویی کردن
از ساختمان خانه استفاده کنید. به زیرزمین بروید و به موتورخانه‌ی سیستم گرم کننده نگاهی بیندازید. آن همه لوله برای چیست؟ لوله‌های عمودی را فراموش نکنید. حیف که بعضی از لوه‌ها مشخص نیستند تا بچه‌ها بتوانند آنچه را در زیر دیوارها رخ می‌دهد ببینند.
از آشپزخانه سرو صداهایی می‌آید. به کودک بگویید: گوش کن و آنها را نام ببر؛ صدای وزوز یخچال، صدای خرخر اجاق گاز و غژغژ هواکش.
به یک دوچرخه نگاه کنید. اهمیت چرخ در چیست؟ کاپوت اتومبیل را بلند کنید و داخل آن را نگاه بیندازید. آیا می‌توانید اسم قسمت‌های مختلف آن را بگویید؟
به تمام وسایل خانگی با دقت نگاه کنید. شاید بخواهید برای سؤالات بزرگ‌تر پاسخی بیابید:
مثلاً: این جریان الکتریسته از کجا منشأ می‌گیرد. وقتی به گذشته‌ی یک نیروگاه برق یا یک سد برگردید، ممکن است یک وسیله‌ی برقی قدیمی در خانه نظرتان را جلب کند.
* تحقیقات و ارزیابی اطلاعات
جدا کردن قطعات یک وسیله و شاید حتی سوار کردن مجدد آنها چه لذتی دارد. در اینجا چند فعالیت آورده شده که می‌توانید قطعات را اشتباه به هم وصل کنید و با وجود این از کار لذت ببرید. به یک چراغ قوم، باتری، یک ماشین بدرد نخور و شکسته و چند ابزار احتیاج دارید.
چراغ قوه چگونه کار می‌کند؟ ببینید چه اتفاقی می‌افتد وقتی یک باتری را در می‌آوریم و یا آن را وارونه درون چراغ قوم می‌گذاریم. زیبایی چراغ قوه در آن است که طوری ساخته شده که بسیار راحت کار می‌کند. اگر یک ماشین شکسته‌ی کوچک، مانند یک ساعت یا تراش دارید که دیگر برایتان اهمیت ندارد، این فعالیت جالب را با استفاده از آن انجام دهید:
ماشین و چند ابزار مانند پیچ گوشتی را روی میز بگذارید.
بگذارید فرزندتان قطعات آن وسیله را از هم جدا کند. در کنار او حضور داشته باشید تا در صورت نیاز به او کمک کنید؛ اما اجازه دهید او خودش قطعات را، بدون کمک شما به هم وصل کند.
* تشخیص بین واقعیت و ایده
برای ترغیب تفکر علمی، آب فوق‌العاده است. برای این فعالیت‌ها نیاز به آب، قالب یخ، نمک، یک عدد تخم مرغ و چند ظرف دارید.
آب را داخل یک قالب یخ بریزید و آن را در فریزر قرار دهید. چه مدتی طول می‌کشد تا آب یخ ببندد؟ این کار را با مقادیر متفاوت آب در قسمت‌های مختلف قالب یخ امتحان کنید. چند قطعه یخ را روی میز بگذارید. پس از چه مدتی این یخ‌ها آب می‌شوند؟ چرا آب می‌شوند؟ آنها را در جاهای مختلف اتاق بگذارید. آیا در بعضی قسمت‌های اتاق، یخ‌ها سریع‌تر از قسمت‌های دیگر آب می‌شوند؟
یک تخم مرغ را یک بار در آب و یک بار در آب نمک بگذارید. در کدام آب، تخم مرغ بالاتر می‌ایستد؟ تخم مرغ در آب نمک بیشتر شناور می‌شود. پس از این آزمایش می‌توانید درباره‌ی نمک در بحرالمیت (2) صحبت کنید که مردم به راحتی در آن شناور می‌شوند.
* به کار بردن روش‌های علمی
وقتی فرزندتان این فعالیت را انجام می‌دهد در کنار او باشید: به آب، ماکارونی و دو قابلمه احتیاج دارید. مقداری آب در یکی از قابلمه‌ها بریزید و روی اجاق گاز بگذارید تا به جوش آید. در قابلمه‌ی دیگر آبِ بیشتر یا کمتری بریزید. این قابلمه را نیز روی شعله و حرارت مشابه قابلمه‌ی اولی بگذارید. دقت کنید که مقدار آبِ بیشتر یا کمتر تا چه حد سریع‌تر یا کندتر از ظرف دیگر به جوش می‌آید.
ماکارونی را درون آب در حال جوش روی اجاق گاز بریزید. چه اتفاقی می‌افتد؟ از بچه‌ها بخواهید دقیقاً بررسی کنند که آب پس از چه مدت زمانی می‌جوشد و مراحل جوشیدن آب را مشاهده کنند. پس از ریختن ماکارونی در آب جوش چه اتفاقی می‌افتد؟ بعد، می‌توانید حاصل این آزمایش را بخورید.
با استفاده از یک دماسنج، دمای هوای داخل خانه و بیرون از آن را اندازه بگیرید. وقتی دماسنج را داخل یخچال می‌گذاریم چه اتفاقی می‌افتد؟ در فریزر چطور؟ روی رادیاتور یا بخاری چطور؟ در زیر آفتاب چه اتفاقی می‌افتد؟
* انجام آزمایش
* مشاهده و بحث
برای این فعالیت‌ها به نور، اشیایی به اشکال مختلف، آینه، یک لیوان آب و یک قاشق احتیاج دارید. در طول روز چه موقع سایه‌ها بلندتر و چه موقع کوتاه‌تر هستند؟ در یک روز آفتابی، در ساعات مختلفی بیرون از خانه بروید و در جای خاصی بایستید. ببینید که آیا سایه‌ها بلندتر می‌شوند یا کوتاه‌تر.
با استفاده از یک لامپ قوی، در اتاق روی یک پس‌زمینه‌ی تاریک با سایه‌ها نمایش بدهید. سعی کنید با مربع، دایره و اشکال دیگر سایه‌های مختلفی ایجاد کنید. وقتی بچه‌ها می‌پرند، لی لی می‌کنند؛ یا دست‌ها و پاهایشان را حرکت می‌دهند چه اتفاقی می‌افتد؟
با استفاده از آینه، نور خورشید را به قسمت‌های مختلف اتاق بتابانید.
با انجام این آزمایش نشان دهید که نور از آب و هوا با سرعت‌های مختلفی عبور می‌کند. در لیوانی به اندازه‌ی دو سوم، آب بریزید و یک قاشق چای‌خوری را داخل آب بگذارید. اگر بچه‌ها از یک طرف لیوان، به آن نگاه کنند، قاشق را به صورت «شکسته» می‌بینند.
در تعدادی از این فعالیت‌ها به بعضی سؤالات برخورد می‌کنید که ممکن است پاسخ آنها را ندانید. می‌توانید همراه فرزندتان به کتابخانه بروید تا پاسخ آن سؤالات را بیابید. نکته‌ی مهم این است که بدین ترتیب، بچه‌ها به یادگیری و تلاش بیشتر علاقه‌مند می‌شوند.
* انجام آزمایشات
به یک قوطی آب میوه، یک قوطی بازکن، یک لوله بازکن، مقدای آب و چند نی نیاز دارید.
قوطی آب میوه را از یک طرف سوراخ کنید. سعی کنید آب میوه را در لیوان بریزید. چیزی بیرون نمی‌آید. چرا؟ سوراخ دیگری ایجاد کنید و دوباره سعی کنید آب میوه را بریزید. این بار چه اتفاقی می‌افتد و چرا؟
یک لوله بازکن را روی دیوار فشار دهید تا به دیوار بچسبد. چه چیزی آن را در آنجا نگه می‌دارد. چه موقع می‌افتد؟
با نی آب را بمکید. چه چیزی آب را بالا نگه می‌دارد؛ به طوری که داخل نی به طور مداوم آب وجود دارد؟
* ارزیابی نشانه‌ها
مراقبت از کودکان، یک تجربه‌ی علت و معلول قابل دید است. گیاهان به چه چیزی احتیاج دارند؟ وقتی آنچه مورد نیازشان است به آنها نرسد، چه تغییری در آنها به وجود می‌آید؟ برای انجام این آزمایش به یک گیاه و کاغذ آلومینیوم نیاز دارید.
دو گیاه سالم و شبیه هم را کنار یکدیگر قرار دهید. از کودکتان بخواهید یک یا دو هفته به یکی از گیاهان آب بدهد و به دیگری توجهی نکند. چه اتفاقی می‌افتد؟
با استفاده از کاغذ آلومینیوم، یک طرف برگ‌های یک گیاه را که به نور احتیاج دارد بپوشانید و یک هفته آن را به این صورت بگذارید. وقتی آلومینیوم را بردارید، برگ‌ها چگونه به نظر می‌رسند. این تجربه‌ها با گیاهان در حال رشد را می‌توان پشت پنجره اتاق یا در فضایی باز انجام داد. برای نشان دادن رشد گیاهان هیچ چیز بهتر از کاشتن لوبیا یا هویج نیست.
بچه‌ها نیز چنین احساساتی دارند. این نیازهای باارزش را باید قبل از آنکه حس آنها فراموش شود، به کار بندیم.
نه تنها این فعالیت‌ها را برای آموزش مهارت منظم بودن انجام دهید، بلکه از بچه‌ها نیز کارهایی را بخواهید تا در همان زمان انجام دهند؛ مثلاً: فعالیت طبقه‌بندی و مرتب کردن را انجام دهید. فعالیت بعدی نشان می‌دهد که اخیراً تا چه حد نامرتب بوده‌اند.
* طبقه‌بندی اشیا
* استفاده از کلمات توصیفی
برای انجام این فعالیت، نیاز به یک جعبه ابزار، جعبه‌ی جواهرات، کشو لباس، جعبه‌ی خیاطی یا کتابخانه دارید.
در جعبه ابزار از بچه‌ها بخواهید میخها را بر اساس طولشان بچینید.
در جعبه‌ی جواهرات از آنها بخواهید گردن‌بندها، انگشترها و گوشواره‌ها را جدا کنند.
در کشوها بچه‌ها لباس‌هایشان را مرتب می‌کنند.
و در جعبه‌ی خیاطی، نخ، سوزن، سوزن ته گرد و غیره را جدا می‌کنند.
در کتابخانه، کتابها را به صورت‌های مختلفی می‌توان چید: بر اساس اندازه یا رنگشان یا به صورتی انتزاعی‌تر، مثلاً کتاب‌هایی که کودکان دوست دارند تا دوست ندارند، کتاب‌های سرگرم کننده و کتاب‌های غمگین.
شاید این مسئله در ابتدا زیاد به چشم نخورد، اما طبقه‌بندی یک مهارت کلیدی است. دانش‌آموزان باید قادر باشند چیزها و ایده‌هایی را که در یک گروه قرار دارند، تشخیص بدهند.
* تخمین زدن
* استفاده از مهارت‌های فضایی
در این فعالیت بچه‌هایی که کمی بزرگ‌تر هستند، اشیا را به ترتیب می‌گذارند. از قفسه‌ی آشپزخانه یا از یخچال، گنجه‌ی ملافه‌ها یا کمد اتاق فرزندتان استفاده کنید.
ابتدا درباره‌ی یک روش مناسب برای مرتب کردن یک قفسه یا کمد یا او صحبت کنید. در آشپزخانه می‌توانید این کار را با قرار دادن ظرف‌های یک اندازه یا مواد غذایی خاصی در کنار هم انجام دهید. در اتاق خواب این کار شامل مرتب کردن جوراب‌ها و جفت کردن آنها می‌شود. در کمد، تمام پیراهن‌ها را در یک طرف و شلوارها را در سمتِ دیگر آن قرار دهید.
بگذارید فرزندتان، دست کم یکی از قفسه‌ها را به ترتیبی که هر دو به توافق رسیده‌اید، مرتب کند. ممکن است این روش مدت چندانی به کار نیاید، اما حداقل برای یکی دو روز حس خوبی به شخص می‌دهد.
این والدین دلشان می‌خواهد که هر چه سریع‌تر به فرزند بسیار عزیزشان بگویند: «عزیزم! تو این کار بلدی. خودت آن را انجام بده. باشد؟»
اگر فرزندان شما زودتر افراد خلاق و نوآوری شوند به همان اندازه سریع‌تر سه پایه‌ی خود را نصب خواهند کرد.
وقتی فرزندانم خیلی کوچک بودند، اگر من می‌گفتم که می‌خواهیم بریم سفر، بچه‌ها دَم در بودند، حتی اگر وسط زمستان بود و آنها ژاکت به تن نداشتند. یا اگر می‌خواستیم یک هفته خارج از خانه باشیم، آنها با خوشحالی و بدون ذره‌ای آماده شدن می‌گفتند: «ما آماده‌ایم!»
البته، آنها آماده بودند، آنها مجبور نبودند کاری انجام دهند. اما از چندی پیش آنها مجبور شدند خودشان کارهایشان را انجام بدهند. یعنی باید همه‌ی چیزهایی را که برای سفر لازم داشتند، خودشان آماده می‌کردند و حتی لباس‌هایشان را اتو می‌زدند!
* ایده دادن
* جمع‌آوری اطلاعات
به بچه‌ها یاد بدهید که چگونه چیزهای مختلف را جمع‌آوری و مرتب کنند. با طرح «بزرگ یا کوچک» شروع کنید: صحنه‌ی خیمه شب‌بازی، لانه‌ی سگ و مهمانی و پختن کیک. با بچه‌ها درباره‌ی آنچه نیاز دارند صحبت کنید (بچه‌های کوچک‌تر نیاز به راهنمایی شما دارند). از چیزهایی که باید بخرید و یا در خانه دارید، لیستی تهیه کنید. قبل از شروع طرح، با فرزندتان ملزومات کار را جمع‌آوری کنید.
برای انجام شکل دیگری از این فعالیت‌ها از بچه‌ها بخواهید اطلاعاتی درباره‌ی آنچه می‌خواهند انجام دهند، جمع‌آوری کنند یا چیزهایی در مورد آن یاد بگیرند؛ مثلاً یک مهارت، یک سرگرمی: چگونه کیک بپزیم؛ چگونه یک کلکسیون سنگ درست کنیم یا چگونه وسیله‌ی موسیقی خود را کوک کنیم. بهتر است قبل از انجام هر کاری از آن مطلع باشیم.
یک تقویم خاص هر کسی را در خانه ترغیب می‌کند تا از آن به عنوان یک یادآور یا به عنوان راهی برای ارتباط با دیگر اعضای خانواده استفاده کند.
* سازماندهی و ارائه‌ی اطلاعات
به نظر می‌آید بچه‌ها معمولاً خیلی چیزها، به ویژه تاریخ‌ها و مسئولیت‌هایشان را فراموش می‌کنند. این فعالیت تمرینی برای حافظه است. برای این کار نیاز به یک تقویم، ماژیک یا مداد شمعی دارید. یک تقویم ساده یا مربع‌های بزرگ برای هر روز بردارید. هر زمانی که دوست دارید کار را شروع کنید. درباره‌ی روزها هفته‌ها و ماه‌هایی که گذرانیده‌اید صحبت کنید.
پر کردن خانه‌های تقویم را با روزهای خاصی شروع کنید؛ مثلاً روز تولد و یا رویدادهای آینده. وقت ملاقات دکتر و روزهای تمرین ورزشی را در آن بنویسید.
بگذارید فرزندتان تقویم را تزئین کند. راه‌های پیدا کنید تا آن را به صورت خاصی درآورید. مثلاً برای هر یک از اعضای خانواده از یک رنگِ خاص، طراحی یا عکس استفاده کنید. برای پیشنهادهای بچه‌ها از تقویم استفاده کنید. مثلاً غذاهای مخصوصی را که آنها می‌خواهند یا نظراتی را که در مورد اماکن دیدنی دارند، به صورت یک لیست بنویسند.
برای نوشتن پیغام‌های خاص برای یکدیگر، از تقویم استفاده کنید. البته همیشه چین پیام‌هایی را خواهید دید: «مامان پول تو جیبی لازم دارم.» یا «من واقعاً به آن شلوار احتیاج دارم.» اما به یاد داشته باشید که تحسین کردن معجزه می‌کند، همه دوست دارند چنین پیغام‌هایی دریافت کنند: «جو، (3) من لبخند تو را دوست دارم»، «مامان از اینکه در تکالیفم به من کمک کردی ممنونم»، «بابا ماکارونی تو عالی است»، «سالی، (4) تو خیلی خوب دوچرخه‌سواری می‌کنی.»
* دسته‌بندی
* مرتب کردن با یک ترتیب منطقی
حتی زمانی که بچه‌ها بیمارند و باید در رختخواب بمانند، خلاقیت آنها می‌تواند آن روز را بانشاط‌تر کند و به آنها حس بهتری بدهد. قطعاً بعضی روزها هیچ چیزی مانند اتاقی ساکت و خلوت، خواب کافی و تماشای تلویزیون مفید نیست. اما در روزهای دیگر، در دوره‌ی بهبودی بیماری، می‌توان مهارت‌ها و علائق جدیدی را پیدا کرد و آنها را گسترش داد.
بچه‌ها با توجه به سنشان ممکن است به انواع مختلف فعالیت‌ها علاقه‌مند شوند. بچه‌هایی که به خواندن علاقه دارند، از روزنامه، مجلات و کتاب‌های کتابخانه لذت می‌برند. به خاطر داشته باشید که هر کسی (جوان یا پیر) دوست دارید که دیگری مطالبی را برایش بخواند.
اتاق فرزندتان را پر از وسایل هنری و صنایع دستی کنید: مدادشمعی، کاغذ، قیچی. جدول و معما، کارت تبریک و بازیها را نیز فراموش نکنید.
کودکانِ پیش دبستانی می‌توانند داستان‌ها را برای والدینشان یا برادرها و خواهرهای بزرگترشان بازگو کنند و بعد برای کتاب‌هایشان تصویرگری کنند. آنها همچنین، می‌توانند نامه‌ها را برای پدربزرگ و مادربزرگشان دیکته کنند.
بچه‌های دبستانی، دوست دارند از آلبوم عکس‌های خانوادگی استفاده کنند و عکس‌های قدیمی را در یک جعبه کفش جمع کنند. می‌توانیم به پسرها و دخترها گلدوزی، بافتنی یا دوختن لباس عروسک را یاد بدهیم. همیشه کارت بازی و برش‌های کاغذی برای ساختن هواپیمای کاغذی، یافت می‌شود.
تاحد ممکن، جلوی پنجره‌ی اتاق فرزندتان، ظرف غذای پرندگان، دماسنج و حتی دستگاه بادنما قرار دهید. وقتی بچه‌ها در رختخواب هستند، می‌توانند با استفاده از مداد و کاغذ، تعداد و نوع پرندگانی را که پشت پنجره می‌آیند، همچنین تغییرات هوا و جهت باد را در طول روز یادداشت کنند.
دفترچه‌ی یادداشتی را بردارید و در سمت راست آن ساعات روز را بنویسید. مدادی را به این دفترچه وصل کنید. فرزندتان با استفاده از ساعتی که در اتاق قرار دارد، هر ساعت می‌تواند دمای هوا، جهت باد و (در صورت امکان نوع پرندگان و اگر نه) تعداد و رنگ پرندگانی را که دیده است، یادداشت کند. می‌توانید کتابچه «راهنمای دوستداران پرندگان» را درست کنید.
یک تابلوی اعلانات را نزدیک رختخواب او نصب کنید و یک رادیو نیز به او بدهید. بچه‌ها می‌توانند مطالب جالب، اخبار رادیو یا عکس‌هایی را که از روزنامه بریده‌اند روی تابلوی اعلانات بچسبانند.
وقتی مجبور نبودند در رختخواب استراحت کنند، می‌توانند غذاهایی برای خود درست کنند؛ تایپ کردن را تمرین کنند و یا دانه‌هایی در گلدان بکارند. تعداد فعالیت‌هایی که می‌توانند انجام دهند تقریباً نامحدود است. بله، وقتی بچه‌ها بیمار هستند تلویزیون چیز خوبی است؛ اما والدین عاقل برای گذران وقت، بچه‌ها را به فعالیت‌های آموزشی دیگری تشویق می‌کنند.
مدرسه نباید فراموش شود؛ به ویژه اگر فرزندتان بیش از سه یا چهار روز بیمار باشد. با معلم او تماس بگیرید تا در جریان درس‌های کلاس باشید و همگام با آن پیش بروید.
اگر شخص دیگری در خانه از او مراقبت می‌کند، اطمینان حاصل کنید که آن شخص از برنامه‌هایی که با فرزندتان طرح‌ریزی کرده‌اید مطلع است.
ممکن است ما در خانه با ناراحتی با هم زندگی کنیم و سر بچه‌ها داد بزنیم؛ در حالی که آنها هم سر همدیگر فریاد می‌زنند. یا می‌توانیم خلاقیت داشته باشیم و زندگی در کنار یکدیگر را به تجربه‌ی شادی تبدیل کنیم.
ابتدا از بچه‌ها بپرسید برای مرتب کردن خانه چه کاری باید انجام داد.
هشدار: آنها ممکن از ریخت و پاش خود راضی باشند. بنابراین والدین باید آماده باشند که به مشکلات واقعی که برای بقیه‌ی اعضای خانواده پیش آمده است، اشاره کنند.
از فرزندانتان بپرسید ابتدا کدام یک از این کارها را می‌خواهند انجام دهند:
* ایجاد فضایی برای کار: برای هر یک از فرزندان، فضایی برای کار ایجاد کنید. اندازه‌ی آن مهم نیست. این فضا می‌تواند از یک میز زانویی، برای هنگامی که روی رختخواب خود می‌نشینند، تا یک مبل یا صندلی و یا قفسه‌ای روی دیوار، برای برگ‌هایی که افتاده‌اند باشد (در صورتی که مقررات آپارتمان اجازه دهد).
در قسمتی که کودکتان می‌خواهد در آنجا کار کند، یک قالیچه‌ی رنگی روی زمین پهن کنید. این کار مانع از آن می‌شود که بچه‌ها حتی در اتاق‌های بزرگ‌تر بخواهند کاری انجام دهند.
اگر می‌خواهید برای بچه‌ها، فضایی برای کار هنری مشترک ایجاد کنید، یک رومیزی ضخیم پلاستیکی روی میز بیندازید و زیر آن نیز پلاستیک یا روزنامه قرار دهید.
* جایی را به بچه‌ها اختصاص دهید تا لوازم خود را در آن قرار دهند. این محل باید جایی «غیرقابل دسترس» باشد. هیچ کسی نباید به این وسایل دست بزند. بچه‌ها چنین جایی را برای این که می‌خواهند که وسایل خود را در آن تمیز و مرتب نگه دارند. این قسمت می‌تواند یک جعبه یا یک کشو باشد که زیر تخت یا در قفسه‌ای بالای آن قرار می‌گیرد.
* وقتی اسباب‌بازیهایی را که بچه‌ها دوست دارند، به خانه می‌آورید با برچسب، نام فرزندانتان را روی آنها بنویسید. بدین ترتیب دیگر این جر و بحث وجود ندارد که چه چیزی مال چه کسی است.
* رخت‌آویزی تهیه کنید که بچه‌ها لباس‌های خود را آویزان کنند. همچنین اطمینان حاصل کنید که دست بچه‌ها به قفسه‌ها می‌رسد؛ به طوری که وقتی بازیشان تمام شد، بتوانند اسباب بازیها را در قفسه بگذارند.
- از آنچه در خانه‌تان هست استفاده کنید. با گذاشتن یک قطعه چوب روی رادیاتور (به جز در زمستان) یک تاقچه درست کنید، با استفاده از یک صفحه‌ی چوبی یا نئوپان روی وان می‌توانید محل کار خوبی بسازید. از دیوار استفاده کنید. یک تخته‌ی میخ‌دار نصب کنید تا وسایل نجاری و اسباب بازیها را روی آن بیاویزید.
با ایجاد چنین نظمی در خانه، ما و بچه‌ها می‌دانیم برای انجام هر کاری آماده هستیم و قادریم از ایده‌های خوبی که به ذهنمان می‌رسد، نهایت استفاده را ببریم.
* تصمیم‌های منطقی گرفتن
بعضی از چیزها که در اتاق بچه‌ها به نظر بی‌ارزش می‌آیند، واقعاً گنجینه‌ای هستند. اما برخی چیزهای دیگر، واقعاً به درد نخورند و بچه‌ها همین‌طور فکر می‌کنند و با کمی تشویق، بچه‌ها آنها را دور می‌ریزند. با انجام این فعالیت، بچه‌ها به تمیزی تشویق می‌شوند و تمرین ریاضی نیز می‌کنند. برای این کار احتیاج به پاکت میوه‌ی بزرگ و اتاقی پر از خرت و پرت (اغلب اتاق بچه‌ها) دارید. حمام نیز برای این کارمناسب است.
به فرزندانتان چند پاکت و این دستورالعمل‌ها بدهید: «امروز روز خِرت و پرت‌هاست. برو و تمام چیزهای به دردنخور یا چیزهایی را که می‌خواهی دور بریزی از کمد و کشو و اتاق خواب بیرون بیاور. من چیزهای به دردنخور را می‌خرم!»
وقتی فرزندتان پاکتها را می‌آورد؛ با همدیگر به داخل آنها نگاه کنید تا ببینید همه‌ی آنها دورریختنی هستند. پاکتها را وزن کنید.
برای هر کیلو از این اشیا، قیمتی پیشنهاد کنید. می‌توانید با هم در مورد آن تصمیم بگیرید. مثلاً هر کیلوگرم صد تومان، پس سه کیلوگرم می‌شود سیصد تومان. بگذارید بچه‌ها مقدار پولی را که باید بگیرند حساب کنند، بعد آشغال‌ها را در سطل زباله بریزید و پولی را که به آنها داده‌اید در جعبه‌ی مخصوصی بگذارند.
همه‌ی ما می‌دانیم اشیایی که از نظر یک فرد به دردنخور محسوب می‌شوند، ممکن است از نظر شخص دیگر گنجی باشد. وقتی این گنجینه‌ها را مرتب بچینیم از آنها لذت بیشتری می‌بریم.
* نظر دادن
* به حرفهای هم گوش کردن و با هم صحبت کردن
این فعالیت، برای تمرین پیشنهادِ کمک کردن است؛ بدون آنکه کاری را از شخص خواسته باشند. تنها چیزی که لازم دارید، کارهایی است که باید در خانه انجام گیرد.
از آنها بخواهید کاری را انتخاب کنند که اغلب می‌خواهید انجام دهند. این کار ممکن است بیرون بردن آشغال‌ها، تمیز کردن اتاق و یا شستن لباسها باشد. پیشنهاد کنید به مدت دو روز، بدون آنکه کسی از آنها بخواهد، این کارها را انجام دهند. در مورد آن صحبت کنید. آیا قبل از آنکه کسی به آنها یادآوری کند آن کار را انجام دادند؟ آیا از انجام کار احساس خوبی داشتند؟ آیا آنها پیشنهادِ کمک به دیگران را دادند؟ چه احساسی داشتند؟
از افراد خانوده نظرسنجی کنید. از آنها بپرسید کدام یک از کارهای خانه را بیشتر دوست دارند و از کدام بیشتر بدشان می‌آید.
برای آنکه تمایل خود را به انجام کارها و سخاوت روحی خود را نشان دهید یک روز، کاری را که دیگری از آن متنفر است انجام دهید. کسی چه می‌داند، شاید آنچه یک نفر از آن متنفر است، مورد علاقه‌ی دیگری باشد.
خانه مکانی است که در آن ممکن است چیزی کثیف باشد؛ حادثه‌ای رخ دهد؛ اشتباهات احمقانه‌ای صورت گیرد؛ برنامه‌هایی لغو شود و یا بچه‌ها در آخرین دقایق، قبل از انجام یک کار بیمار شوند.
وقتی با یکی از دوستانم که خانم عاقلی است، درباره‌ی مسائل ناخوشایندی که فکرشان را نکرده بودم صحبت می‌کردم، او گفت: «این کار مبارزه‌ی جالبی است.»
من همیشه سعی می‌کنم این کلمات را به یاد آورم. حتی وقتی از عصبانیت دندانهایم را به هم می‌سایم، این حرفها مرا یاری می‌دهد.
ریچ، دروتی، (1393) کلیدیهای پرورش مهارت‌های اساسی زندگی در کودکان و نوجوانان، ترجمه: اکرم قیطاسی، تهران: صابرین، چاپ یازدهم.
خلاقیت ریشه در اولین گام و ادامه‌ی آن دارد. فعالیت‌های این مقاله در بچه‌ها فرصت علاقه‌مند شدن و تمرین برای عملی کردن فکرهای خوب را ایجاد می‌کند.
خلاقیت، اساس علوم را تشکیل می‌دهد و باعث می‌شود سؤالاتی بپرسیم و به دنبال پاسخ آنها برویم. این مهارت، مستلزم تردیدها، حدس‌ها، جستجوی نشانه‌ها، تجربیات، تصمیم‌ها و تشخیص چگونگی کارکرد اشیای مختلف است. والدینی که بیرون از خانه کار می‌کنند، به ویژه پدران فکر می‌کنند برای جبران اوقاتی که نزد فرزندانشان نیستند، باید خود را فدا کنند، باید کارهایی مثل رفتن به موزه و باغ وحش و سینما انجام دهند. این طور نیست. فعالیت‌هایی مانند رفتن به بانک، رفتن به خواروبارفروشی، یا حتی رفتن به زیرزمین خانه، ارزش آموزشی بالایی دارد. فعالیت‌های پیشنهادی ما، ما را به یک آزمایشگاه علوم می‌برد. آزمایشگاه مطرح شده در اینجا، آشپزخانه، زیرزمین و حیات خلوت خانه‌ی ماست. بررسی می‌کنیم که وقتی ماکارونی را داخل آب جوش می‌ریزیم، یا وقتی آب را داخل فریزر می‌گذاریم و یا هنگامی که به گیاهان نور خورشید می‌تابد، چه اتفاقی می‌افتد. بچه‌هایمان را کمک می‌کنیم تا حدس بزنند. فرضیه‌ای داشته باشند یا برداشت علمی کنند؛ چرا که در غیر این صورت، فقط در کتابها با مطالبی در این زمینه‌ها برخورد می‌کنند.
این فعالیت‌ها باعث می‌شود بچه‌ها درباره‌ی علت و معلول‌ها فکر کنند. آنها تغییرات آب در حال جوشیدن را مشاهده می‌کنند. آنها وقتی با دقت به خانه نگاه می‌کنند با طبقه‌بندی و نظم اشیا متوجه سازماندهی و نظام‌مند بودن خانه می‌شوند. تمام این کارها را شما با فرزندتان، در طی زندگی روزمره، در خانه انجام می‌دهید.
این مفاهیم، پایه و اساس علوم را تشکیل می‌دهند. وقتی به بچه‌هایمان آزادی و اجازه می‌دهیم؛ آنها را تشویق می‌کنیم؛ وقت می‌دهیم و محیطی را فراهم می‌کنیم که در آن به تحقیق بپردازند؛ سؤال کنند؛ در مورد آن فکر کنند و متحیر و حتی سردرگم شوند، پایه‌های علاقه‌ای همیشگی به علوم را در آنها ایجاد می‌کنیم. چه بچه‌هایمان بخواهند یک اینشتین (1) دیگر بشوند، چه یک شخص معمولی، باید از جمله‌ی انسان‌هایی باشند که همیشه می‌گویند: «می خواهم بدانم این وسیله چگونه کار می‌کند.»
امتحانش می‌کنم!
برای آنکه فرزندتان دنیایی از تجربیات به دست آورد و علائقی کسب کند که به پیشرفت درس‌های مدرسه‌اش کمک می‌کند، لازم نیست از خانه بیرون بروید. این تجربیات به آنها ایده‌هایی می‌دهد که زمینه‌ساز علائق آینده‌ی آنهاست.زمانی که در آشپزخانه، با فرزندان کوچکم آزمایش علوم می‌کردیم، احساس خود را به یاد می‌آورم. باید بگویم تنها بچه‌هایم نبودند که چیزی یاد می‌گرفتند. ما آبی را که می‌خواست به جوش بیاید نگاه می‌کردیم. مدت زمانی را که ماکارونی در آب جوش نرم می‌شد اندازه‌گیری می‌کردیم. قطعات یخ را در آفتاب و سایه می‌گذاشتیم تا آب شوند. قاشق‌های چوبی و فلزی را در آب داغ می‌گذاشتیم و بعد به آنها دست می‌زدیم و گاهی از داغی آنها متحیر می‌شدیم و درباره‌ی آنچه یاد می‌گرفتیم صحبت می‌کردیم.
فعالیت‌هایی که در زیر آمده است، به خصوص برای بچه‌های سال‌های اول دبستان جالب است. اما بچه‌های بزرگ‌تر نیز - بچه‌هایی که این فعالیت‌ها را انجام نداده‌اند- از آنها لذت خواهند برد. بچه‌های من که حالا بزرگ شده‌اند، هنوز «ساعات علوم» مخصوصمان را در آشپزخانه و در حیاط خانه به یاد می‌آورند.
یک هشدار: بچه‌های من می‌گویند که من درباره‌ی آنچه آنها یاد می‌گرفتند، زیادی سخنرانی می‌کردم. پس سعی کنید اشتباه مرا تکرار نکنید و از این لحظات، درکنار هم لذت ببرید.
بچه‌هایی که محل کار والدینشان را دیده‌اند یا شاهد طلوع خورشید بوده‌اند و یا با اتوبوس از یک طرف شهر به طرف دیگر آن رفته‌اند، در هنگام فکر کردن درباره‌ی اولین گام کاری و یا مرحله‌ای جدید، ندایی درونی را می‌شنوند که به آنها می‌گوید: «خوب است، تو درباره‌ی آن چیزهایی می‌دانی.» یا «این مانند کاری است که تو هفته‌ی پیش انجام دادی.» یا «این کار با آنچه تو قبلاً انجام دادی تفاوت چندانی ندارد. تو از عهده‌ی آن بر می‌آیی!»
والدینی که بیرون از خانه کار می‌کنند، به ویژه پدران فکر می‌کنند برای جبران اوقاتی که نزد فرزندانشان نیستند، باید خود را فدا کنند، باید کارهایی مثل رفتن به موزه و باغ وحش و سینما انجام دهند. این طور نیست. فعالیت‌هایی مانند رفتن به بانک، رفتن به خواروبارفروشی، یا حتی رفتن به زیرزمین خانه، ارزش آموزشی بالایی دارد.ماشینها: نگاه کن و گوش بده، سنین چهار تا نُه سال
* علوم* فرضیه دادن و پیشگویی کردن
از ساختمان خانه استفاده کنید. به زیرزمین بروید و به موتورخانه‌ی سیستم گرم کننده نگاهی بیندازید. آن همه لوله برای چیست؟ لوله‌های عمودی را فراموش نکنید. حیف که بعضی از لوه‌ها مشخص نیستند تا بچه‌ها بتوانند آنچه را در زیر دیوارها رخ می‌دهد ببینند.
از آشپزخانه سرو صداهایی می‌آید. به کودک بگویید: گوش کن و آنها را نام ببر؛ صدای وزوز یخچال، صدای خرخر اجاق گاز و غژغژ هواکش.
به یک دوچرخه نگاه کنید. اهمیت چرخ در چیست؟ کاپوت اتومبیل را بلند کنید و داخل آن را نگاه بیندازید. آیا می‌توانید اسم قسمت‌های مختلف آن را بگویید؟
به تمام وسایل خانگی با دقت نگاه کنید. شاید بخواهید برای سؤالات بزرگ‌تر پاسخی بیابید:
مثلاً: این جریان الکتریسته از کجا منشأ می‌گیرد. وقتی به گذشته‌ی یک نیروگاه برق یا یک سد برگردید، ممکن است یک وسیله‌ی برقی قدیمی در خانه نظرتان را جلب کند.
ماشینها: لطفاً لمس کنید، سنین چهار تا نُه سال
* علوم* تحقیقات و ارزیابی اطلاعات
جدا کردن قطعات یک وسیله و شاید حتی سوار کردن مجدد آنها چه لذتی دارد. در اینجا چند فعالیت آورده شده که می‌توانید قطعات را اشتباه به هم وصل کنید و با وجود این از کار لذت ببرید. به یک چراغ قوم، باتری، یک ماشین بدرد نخور و شکسته و چند ابزار احتیاج دارید.
چراغ قوه چگونه کار می‌کند؟ ببینید چه اتفاقی می‌افتد وقتی یک باتری را در می‌آوریم و یا آن را وارونه درون چراغ قوم می‌گذاریم. زیبایی چراغ قوه در آن است که طوری ساخته شده که بسیار راحت کار می‌کند. اگر یک ماشین شکسته‌ی کوچک، مانند یک ساعت یا تراش دارید که دیگر برایتان اهمیت ندارد، این فعالیت جالب را با استفاده از آن انجام دهید:
ماشین و چند ابزار مانند پیچ گوشتی را روی میز بگذارید.
بگذارید فرزندتان قطعات آن وسیله را از هم جدا کند. در کنار او حضور داشته باشید تا در صورت نیاز به او کمک کنید؛ اما اجازه دهید او خودش قطعات را، بدون کمک شما به هم وصل کند.
آب، همه جا آب، سنین چهار تا نُه سال
* علوم* تشخیص بین واقعیت و ایده
برای ترغیب تفکر علمی، آب فوق‌العاده است. برای این فعالیت‌ها نیاز به آب، قالب یخ، نمک، یک عدد تخم مرغ و چند ظرف دارید.
آب را داخل یک قالب یخ بریزید و آن را در فریزر قرار دهید. چه مدتی طول می‌کشد تا آب یخ ببندد؟ این کار را با مقادیر متفاوت آب در قسمت‌های مختلف قالب یخ امتحان کنید. چند قطعه یخ را روی میز بگذارید. پس از چه مدتی این یخ‌ها آب می‌شوند؟ چرا آب می‌شوند؟ آنها را در جاهای مختلف اتاق بگذارید. آیا در بعضی قسمت‌های اتاق، یخ‌ها سریع‌تر از قسمت‌های دیگر آب می‌شوند؟
آب خالص و آب نمک:
دو قاشق چای خوری نمک به دو فنجان آب اضافه کنید و آب نمک درست کنید. آب نمک را درون یک قالب یخ بریزید. قالب یخ دیگری بردارید و در آن فقط آب معمولی بریزید. آنها را در فریزر قرار دهید و پس از چند ساعت سری به آنها بزنید. چه می‌بینید؟ آیا ظرف آب معمولی یخ بسته است؟ آیا ظرف آب نمک حالت ژله‌ای پیدا کرده است؟یک تخم مرغ را یک بار در آب و یک بار در آب نمک بگذارید. در کدام آب، تخم مرغ بالاتر می‌ایستد؟ تخم مرغ در آب نمک بیشتر شناور می‌شود. پس از این آزمایش می‌توانید درباره‌ی نمک در بحرالمیت (2) صحبت کنید که مردم به راحتی در آن شناور می‌شوند.
داغ و سرد، سنین چهار تا نُه سال
* علوم* به کار بردن روش‌های علمی
وقتی فرزندتان این فعالیت را انجام می‌دهد در کنار او باشید: به آب، ماکارونی و دو قابلمه احتیاج دارید. مقداری آب در یکی از قابلمه‌ها بریزید و روی اجاق گاز بگذارید تا به جوش آید. در قابلمه‌ی دیگر آبِ بیشتر یا کمتری بریزید. این قابلمه را نیز روی شعله و حرارت مشابه قابلمه‌ی اولی بگذارید. دقت کنید که مقدار آبِ بیشتر یا کمتر تا چه حد سریع‌تر یا کندتر از ظرف دیگر به جوش می‌آید.
ماکارونی را درون آب در حال جوش روی اجاق گاز بریزید. چه اتفاقی می‌افتد؟ از بچه‌ها بخواهید دقیقاً بررسی کنند که آب پس از چه مدت زمانی می‌جوشد و مراحل جوشیدن آب را مشاهده کنند. پس از ریختن ماکارونی در آب جوش چه اتفاقی می‌افتد؟ بعد، می‌توانید حاصل این آزمایش را بخورید.
با استفاده از یک دماسنج، دمای هوای داخل خانه و بیرون از آن را اندازه بگیرید. وقتی دماسنج را داخل یخچال می‌گذاریم چه اتفاقی می‌افتد؟ در فریزر چطور؟ روی رادیاتور یا بخاری چطور؟ در زیر آفتاب چه اتفاقی می‌افتد؟
نور و سایه، سنین چهار تا نُه سال
* علوم* انجام آزمایش
* مشاهده و بحث
برای این فعالیت‌ها به نور، اشیایی به اشکال مختلف، آینه، یک لیوان آب و یک قاشق احتیاج دارید. در طول روز چه موقع سایه‌ها بلندتر و چه موقع کوتاه‌تر هستند؟ در یک روز آفتابی، در ساعات مختلفی بیرون از خانه بروید و در جای خاصی بایستید. ببینید که آیا سایه‌ها بلندتر می‌شوند یا کوتاه‌تر.
با استفاده از یک لامپ قوی، در اتاق روی یک پس‌زمینه‌ی تاریک با سایه‌ها نمایش بدهید. سعی کنید با مربع، دایره و اشکال دیگر سایه‌های مختلفی ایجاد کنید. وقتی بچه‌ها می‌پرند، لی لی می‌کنند؛ یا دست‌ها و پاهایشان را حرکت می‌دهند چه اتفاقی می‌افتد؟
با استفاده از آینه، نور خورشید را به قسمت‌های مختلف اتاق بتابانید.
با انجام این آزمایش نشان دهید که نور از آب و هوا با سرعت‌های مختلفی عبور می‌کند. در لیوانی به اندازه‌ی دو سوم، آب بریزید و یک قاشق چای‌خوری را داخل آب بگذارید. اگر بچه‌ها از یک طرف لیوان، به آن نگاه کنند، قاشق را به صورت «شکسته» می‌بینند.
در تعدادی از این فعالیت‌ها به بعضی سؤالات برخورد می‌کنید که ممکن است پاسخ آنها را ندانید. می‌توانید همراه فرزندتان به کتابخانه بروید تا پاسخ آن سؤالات را بیابید. نکته‌ی مهم این است که بدین ترتیب، بچه‌ها به یادگیری و تلاش بیشتر علاقه‌مند می‌شوند.
یک قوطی و یک نی، سنین چهار تا نُه سال
* علوم* انجام آزمایشات
به یک قوطی آب میوه، یک قوطی بازکن، یک لوله بازکن، مقدای آب و چند نی نیاز دارید.
قوطی آب میوه را از یک طرف سوراخ کنید. سعی کنید آب میوه را در لیوان بریزید. چیزی بیرون نمی‌آید. چرا؟ سوراخ دیگری ایجاد کنید و دوباره سعی کنید آب میوه را بریزید. این بار چه اتفاقی می‌افتد و چرا؟
یک لوله بازکن را روی دیوار فشار دهید تا به دیوار بچسبد. چه چیزی آن را در آنجا نگه می‌دارد. چه موقع می‌افتد؟
با نی آب را بمکید. چه چیزی آب را بالا نگه می‌دارد؛ به طوری که داخل نی به طور مداوم آب وجود دارد؟
گیاهان و چگونگی رشد آنها، سنین چهار تا نُه سال
* علوم* ارزیابی نشانه‌ها
مراقبت از کودکان، یک تجربه‌ی علت و معلول قابل دید است. گیاهان به چه چیزی احتیاج دارند؟ وقتی آنچه مورد نیازشان است به آنها نرسد، چه تغییری در آنها به وجود می‌آید؟ برای انجام این آزمایش به یک گیاه و کاغذ آلومینیوم نیاز دارید.
دو گیاه سالم و شبیه هم را کنار یکدیگر قرار دهید. از کودکتان بخواهید یک یا دو هفته به یکی از گیاهان آب بدهد و به دیگری توجهی نکند. چه اتفاقی می‌افتد؟
با استفاده از کاغذ آلومینیوم، یک طرف برگ‌های یک گیاه را که به نور احتیاج دارد بپوشانید و یک هفته آن را به این صورت بگذارید. وقتی آلومینیوم را بردارید، برگ‌ها چگونه به نظر می‌رسند. این تجربه‌ها با گیاهان در حال رشد را می‌توان پشت پنجره اتاق یا در فضایی باز انجام داد. برای نشان دادن رشد گیاهان هیچ چیز بهتر از کاشتن لوبیا یا هویج نیست.
بیایید مرتب باشیم
بعضی روزها، صبح وقتی از خواب بیدار می‌شوید، احساس می‌کنید که امروز روزی است که باید مرتب شوید.بچه‌ها نیز چنین احساساتی دارند. این نیازهای باارزش را باید قبل از آنکه حس آنها فراموش شود، به کار بندیم.
نه تنها این فعالیت‌ها را برای آموزش مهارت منظم بودن انجام دهید، بلکه از بچه‌ها نیز کارهایی را بخواهید تا در همان زمان انجام دهند؛ مثلاً: فعالیت طبقه‌بندی و مرتب کردن را انجام دهید. فعالیت بعدی نشان می‌دهد که اخیراً تا چه حد نامرتب بوده‌اند.
اصول اولیه، سنجاقها و سوزنها، سنین چهار تا نُه سال
* خواندن* طبقه‌بندی اشیا
* استفاده از کلمات توصیفی
برای انجام این فعالیت، نیاز به یک جعبه ابزار، جعبه‌ی جواهرات، کشو لباس، جعبه‌ی خیاطی یا کتابخانه دارید.
در جعبه ابزار از بچه‌ها بخواهید میخها را بر اساس طولشان بچینید.
در جعبه‌ی جواهرات از آنها بخواهید گردن‌بندها، انگشترها و گوشواره‌ها را جدا کنند.
در کشوها بچه‌ها لباس‌هایشان را مرتب می‌کنند.
و در جعبه‌ی خیاطی، نخ، سوزن، سوزن ته گرد و غیره را جدا می‌کنند.
در کتابخانه، کتابها را به صورت‌های مختلفی می‌توان چید: بر اساس اندازه یا رنگشان یا به صورتی انتزاعی‌تر، مثلاً کتاب‌هایی که کودکان دوست دارند تا دوست ندارند، کتاب‌های سرگرم کننده و کتاب‌های غمگین.
شاید این مسئله در ابتدا زیاد به چشم نخورد، اما طبقه‌بندی یک مهارت کلیدی است. دانش‌آموزان باید قادر باشند چیزها و ایده‌هایی را که در یک گروه قرار دارند، تشخیص بدهند.
همه چیز مرتب است، سنین هفت تا دوازده سال
* ریاضیات* تخمین زدن
* استفاده از مهارت‌های فضایی
در این فعالیت بچه‌هایی که کمی بزرگ‌تر هستند، اشیا را به ترتیب می‌گذارند. از قفسه‌ی آشپزخانه یا از یخچال، گنجه‌ی ملافه‌ها یا کمد اتاق فرزندتان استفاده کنید.
ابتدا درباره‌ی یک روش مناسب برای مرتب کردن یک قفسه یا کمد یا او صحبت کنید. در آشپزخانه می‌توانید این کار را با قرار دادن ظرف‌های یک اندازه یا مواد غذایی خاصی در کنار هم انجام دهید. در اتاق خواب این کار شامل مرتب کردن جوراب‌ها و جفت کردن آنها می‌شود. در کمد، تمام پیراهن‌ها را در یک طرف و شلوارها را در سمتِ دیگر آن قرار دهید.
بگذارید فرزندتان، دست کم یکی از قفسه‌ها را به ترتیبی که هر دو به توافق رسیده‌اید، مرتب کند. ممکن است این روش مدت چندانی به کار نیاید، اما حداقل برای یکی دو روز حس خوبی به شخص می‌دهد.
این کار احتیاج به برنامه‌ریزی دارد!
گاهی بچه‌ای به پدر یا مادرش می‌گوید که می‌خواهم نقاشی کنم و به سختی سه پایه را نصب می‌کند. بعد از یک دقیقه کودک می‌گوید: «نمی‌خواهم نقاشی کنم.»این والدین دلشان می‌خواهد که هر چه سریع‌تر به فرزند بسیار عزیزشان بگویند: «عزیزم! تو این کار بلدی. خودت آن را انجام بده. باشد؟»
اگر فرزندان شما زودتر افراد خلاق و نوآوری شوند به همان اندازه سریع‌تر سه پایه‌ی خود را نصب خواهند کرد.
وقتی فرزندانم خیلی کوچک بودند، اگر من می‌گفتم که می‌خواهیم بریم سفر، بچه‌ها دَم در بودند، حتی اگر وسط زمستان بود و آنها ژاکت به تن نداشتند. یا اگر می‌خواستیم یک هفته خارج از خانه باشیم، آنها با خوشحالی و بدون ذره‌ای آماده شدن می‌گفتند: «ما آماده‌ایم!»
البته، آنها آماده بودند، آنها مجبور نبودند کاری انجام دهند. اما از چندی پیش آنها مجبور شدند خودشان کارهایشان را انجام بدهند. یعنی باید همه‌ی چیزهایی را که برای سفر لازم داشتند، خودشان آماده می‌کردند و حتی لباس‌هایشان را اتو می‌زدند!
جمع کن و برو، سنین هفت تا نُه سال
* فکر کردن* ایده دادن
* جمع‌آوری اطلاعات
به بچه‌ها یاد بدهید که چگونه چیزهای مختلف را جمع‌آوری و مرتب کنند. با طرح «بزرگ یا کوچک» شروع کنید: صحنه‌ی خیمه شب‌بازی، لانه‌ی سگ و مهمانی و پختن کیک. با بچه‌ها درباره‌ی آنچه نیاز دارند صحبت کنید (بچه‌های کوچک‌تر نیاز به راهنمایی شما دارند). از چیزهایی که باید بخرید و یا در خانه دارید، لیستی تهیه کنید. قبل از شروع طرح، با فرزندتان ملزومات کار را جمع‌آوری کنید.
برای انجام شکل دیگری از این فعالیت‌ها از بچه‌ها بخواهید اطلاعاتی درباره‌ی آنچه می‌خواهند انجام دهند، جمع‌آوری کنند یا چیزهایی در مورد آن یاد بگیرند؛ مثلاً یک مهارت، یک سرگرمی: چگونه کیک بپزیم؛ چگونه یک کلکسیون سنگ درست کنیم یا چگونه وسیله‌ی موسیقی خود را کوک کنیم. بهتر است قبل از انجام هر کاری از آن مطلع باشیم.
بدانیم زمانِ هر چیزی چه موقع است
یک تقویم در هر خانه‌ای یک وسیله‌ی ضروری است. با این حال، یک تقویم معمولی، به خودی خود نمی‌تواند بچه‌ها را کمک کند تا مرتب و منظم باشند.یک تقویم خاص هر کسی را در خانه ترغیب می‌کند تا از آن به عنوان یک یادآور یا به عنوان راهی برای ارتباط با دیگر اعضای خانواده استفاده کند.
چه موقع مجبوریم هر کاری را انجام دهیم؟
تقویم خانواده، هر سنی
* فکر کردن* سازماندهی و ارائه‌ی اطلاعات
به نظر می‌آید بچه‌ها معمولاً خیلی چیزها، به ویژه تاریخ‌ها و مسئولیت‌هایشان را فراموش می‌کنند. این فعالیت تمرینی برای حافظه است. برای این کار نیاز به یک تقویم، ماژیک یا مداد شمعی دارید. یک تقویم ساده یا مربع‌های بزرگ برای هر روز بردارید. هر زمانی که دوست دارید کار را شروع کنید. درباره‌ی روزها هفته‌ها و ماه‌هایی که گذرانیده‌اید صحبت کنید.
پر کردن خانه‌های تقویم را با روزهای خاصی شروع کنید؛ مثلاً روز تولد و یا رویدادهای آینده. وقت ملاقات دکتر و روزهای تمرین ورزشی را در آن بنویسید.
بگذارید فرزندتان تقویم را تزئین کند. راه‌های پیدا کنید تا آن را به صورت خاصی درآورید. مثلاً برای هر یک از اعضای خانواده از یک رنگِ خاص، طراحی یا عکس استفاده کنید. برای پیشنهادهای بچه‌ها از تقویم استفاده کنید. مثلاً غذاهای مخصوصی را که آنها می‌خواهند یا نظراتی را که در مورد اماکن دیدنی دارند، به صورت یک لیست بنویسند.
برای نوشتن پیغام‌های خاص برای یکدیگر، از تقویم استفاده کنید. البته همیشه چین پیام‌هایی را خواهید دید: «مامان پول تو جیبی لازم دارم.» یا «من واقعاً به آن شلوار احتیاج دارم.» اما به یاد داشته باشید که تحسین کردن معجزه می‌کند، همه دوست دارند چنین پیغام‌هایی دریافت کنند: «جو، (3) من لبخند تو را دوست دارم»، «مامان از اینکه در تکالیفم به من کمک کردی ممنونم»، «بابا ماکارونی تو عالی است»، «سالی، (4) تو خیلی خوب دوچرخه‌سواری می‌کنی.»
رودرروی بیماری بایستیم، هر سنی
* فکر کردن* دسته‌بندی
* مرتب کردن با یک ترتیب منطقی
حتی زمانی که بچه‌ها بیمارند و باید در رختخواب بمانند، خلاقیت آنها می‌تواند آن روز را بانشاط‌تر کند و به آنها حس بهتری بدهد. قطعاً بعضی روزها هیچ چیزی مانند اتاقی ساکت و خلوت، خواب کافی و تماشای تلویزیون مفید نیست. اما در روزهای دیگر، در دوره‌ی بهبودی بیماری، می‌توان مهارت‌ها و علائق جدیدی را پیدا کرد و آنها را گسترش داد.
بچه‌ها با توجه به سنشان ممکن است به انواع مختلف فعالیت‌ها علاقه‌مند شوند. بچه‌هایی که به خواندن علاقه دارند، از روزنامه، مجلات و کتاب‌های کتابخانه لذت می‌برند. به خاطر داشته باشید که هر کسی (جوان یا پیر) دوست دارید که دیگری مطالبی را برایش بخواند.
اتاق فرزندتان را پر از وسایل هنری و صنایع دستی کنید: مدادشمعی، کاغذ، قیچی. جدول و معما، کارت تبریک و بازیها را نیز فراموش نکنید.
کودکانِ پیش دبستانی می‌توانند داستان‌ها را برای والدینشان یا برادرها و خواهرهای بزرگترشان بازگو کنند و بعد برای کتاب‌هایشان تصویرگری کنند. آنها همچنین، می‌توانند نامه‌ها را برای پدربزرگ و مادربزرگشان دیکته کنند.
بچه‌های دبستانی، دوست دارند از آلبوم عکس‌های خانوادگی استفاده کنند و عکس‌های قدیمی را در یک جعبه کفش جمع کنند. می‌توانیم به پسرها و دخترها گلدوزی، بافتنی یا دوختن لباس عروسک را یاد بدهیم. همیشه کارت بازی و برش‌های کاغذی برای ساختن هواپیمای کاغذی، یافت می‌شود.
تاحد ممکن، جلوی پنجره‌ی اتاق فرزندتان، ظرف غذای پرندگان، دماسنج و حتی دستگاه بادنما قرار دهید. وقتی بچه‌ها در رختخواب هستند، می‌توانند با استفاده از مداد و کاغذ، تعداد و نوع پرندگانی را که پشت پنجره می‌آیند، همچنین تغییرات هوا و جهت باد را در طول روز یادداشت کنند.
دفترچه‌ی یادداشتی را بردارید و در سمت راست آن ساعات روز را بنویسید. مدادی را به این دفترچه وصل کنید. فرزندتان با استفاده از ساعتی که در اتاق قرار دارد، هر ساعت می‌تواند دمای هوا، جهت باد و (در صورت امکان نوع پرندگان و اگر نه) تعداد و رنگ پرندگانی را که دیده است، یادداشت کند. می‌توانید کتابچه «راهنمای دوستداران پرندگان» را درست کنید.
یک تابلوی اعلانات را نزدیک رختخواب او نصب کنید و یک رادیو نیز به او بدهید. بچه‌ها می‌توانند مطالب جالب، اخبار رادیو یا عکس‌هایی را که از روزنامه بریده‌اند روی تابلوی اعلانات بچسبانند.
وقتی مجبور نبودند در رختخواب استراحت کنند، می‌توانند غذاهایی برای خود درست کنند؛ تایپ کردن را تمرین کنند و یا دانه‌هایی در گلدان بکارند. تعداد فعالیت‌هایی که می‌توانند انجام دهند تقریباً نامحدود است. بله، وقتی بچه‌ها بیمار هستند تلویزیون چیز خوبی است؛ اما والدین عاقل برای گذران وقت، بچه‌ها را به فعالیت‌های آموزشی دیگری تشویق می‌کنند.
مدرسه نباید فراموش شود؛ به ویژه اگر فرزندتان بیش از سه یا چهار روز بیمار باشد. با معلم او تماس بگیرید تا در جریان درس‌های کلاس باشید و همگام با آن پیش بروید.
اگر شخص دیگری در خانه از او مراقبت می‌کند، اطمینان حاصل کنید که آن شخص از برنامه‌هایی که با فرزندتان طرح‌ریزی کرده‌اید مطلع است.
من و تو در فضایی مشترک قرار داریم
تمام خانه‌های لوکسی که بچه‌ها در مجله‌ها می‌بینند- خانه‌هایی که فضاهایی مخصوص بچه‌ها دارند- از نظر آنها زیبا هستند. اما برای بیشتر خانواده‌ها، حتی زندگی در خانه‌ای کوچک که قسمتی برای بازی بچه‌ها داشته باشد، به صورت رؤیا درآمده است و زندگی در شرایطی که بچه‌ها از آن شاکی هستند، برای آنها مانند کابوس است.ممکن است ما در خانه با ناراحتی با هم زندگی کنیم و سر بچه‌ها داد بزنیم؛ در حالی که آنها هم سر همدیگر فریاد می‌زنند. یا می‌توانیم خلاقیت داشته باشیم و زندگی در کنار یکدیگر را به تجربه‌ی شادی تبدیل کنیم.
ابتدا از بچه‌ها بپرسید برای مرتب کردن خانه چه کاری باید انجام داد.
هشدار: آنها ممکن از ریخت و پاش خود راضی باشند. بنابراین والدین باید آماده باشند که به مشکلات واقعی که برای بقیه‌ی اعضای خانواده پیش آمده است، اشاره کنند.
از فرزندانتان بپرسید ابتدا کدام یک از این کارها را می‌خواهند انجام دهند:
* ایجاد فضایی برای کار: برای هر یک از فرزندان، فضایی برای کار ایجاد کنید. اندازه‌ی آن مهم نیست. این فضا می‌تواند از یک میز زانویی، برای هنگامی که روی رختخواب خود می‌نشینند، تا یک مبل یا صندلی و یا قفسه‌ای روی دیوار، برای برگ‌هایی که افتاده‌اند باشد (در صورتی که مقررات آپارتمان اجازه دهد).
در قسمتی که کودکتان می‌خواهد در آنجا کار کند، یک قالیچه‌ی رنگی روی زمین پهن کنید. این کار مانع از آن می‌شود که بچه‌ها حتی در اتاق‌های بزرگ‌تر بخواهند کاری انجام دهند.
اگر می‌خواهید برای بچه‌ها، فضایی برای کار هنری مشترک ایجاد کنید، یک رومیزی ضخیم پلاستیکی روی میز بیندازید و زیر آن نیز پلاستیک یا روزنامه قرار دهید.
* جایی را به بچه‌ها اختصاص دهید تا لوازم خود را در آن قرار دهند. این محل باید جایی «غیرقابل دسترس» باشد. هیچ کسی نباید به این وسایل دست بزند. بچه‌ها چنین جایی را برای این که می‌خواهند که وسایل خود را در آن تمیز و مرتب نگه دارند. این قسمت می‌تواند یک جعبه یا یک کشو باشد که زیر تخت یا در قفسه‌ای بالای آن قرار می‌گیرد.
* وقتی اسباب‌بازیهایی را که بچه‌ها دوست دارند، به خانه می‌آورید با برچسب، نام فرزندانتان را روی آنها بنویسید. بدین ترتیب دیگر این جر و بحث وجود ندارد که چه چیزی مال چه کسی است.
* رخت‌آویزی تهیه کنید که بچه‌ها لباس‌های خود را آویزان کنند. همچنین اطمینان حاصل کنید که دست بچه‌ها به قفسه‌ها می‌رسد؛ به طوری که وقتی بازیشان تمام شد، بتوانند اسباب بازیها را در قفسه بگذارند.
- از آنچه در خانه‌تان هست استفاده کنید. با گذاشتن یک قطعه چوب روی رادیاتور (به جز در زمستان) یک تاقچه درست کنید، با استفاده از یک صفحه‌ی چوبی یا نئوپان روی وان می‌توانید محل کار خوبی بسازید. از دیوار استفاده کنید. یک تخته‌ی میخ‌دار نصب کنید تا وسایل نجاری و اسباب بازیها را روی آن بیاویزید.
با ایجاد چنین نظمی در خانه، ما و بچه‌ها می‌دانیم برای انجام هر کاری آماده هستیم و قادریم از ایده‌های خوبی که به ذهنمان می‌رسد، نهایت استفاده را ببریم.
روز خرت و پرت‌ها، هر سنی
* فکر کردن* تصمیم‌های منطقی گرفتن
بعضی از چیزها که در اتاق بچه‌ها به نظر بی‌ارزش می‌آیند، واقعاً گنجینه‌ای هستند. اما برخی چیزهای دیگر، واقعاً به درد نخورند و بچه‌ها همین‌طور فکر می‌کنند و با کمی تشویق، بچه‌ها آنها را دور می‌ریزند. با انجام این فعالیت، بچه‌ها به تمیزی تشویق می‌شوند و تمرین ریاضی نیز می‌کنند. برای این کار احتیاج به پاکت میوه‌ی بزرگ و اتاقی پر از خرت و پرت (اغلب اتاق بچه‌ها) دارید. حمام نیز برای این کارمناسب است.
به فرزندانتان چند پاکت و این دستورالعمل‌ها بدهید: «امروز روز خِرت و پرت‌هاست. برو و تمام چیزهای به دردنخور یا چیزهایی را که می‌خواهی دور بریزی از کمد و کشو و اتاق خواب بیرون بیاور. من چیزهای به دردنخور را می‌خرم!»
وقتی فرزندتان پاکتها را می‌آورد؛ با همدیگر به داخل آنها نگاه کنید تا ببینید همه‌ی آنها دورریختنی هستند. پاکتها را وزن کنید.
برای هر کیلو از این اشیا، قیمتی پیشنهاد کنید. می‌توانید با هم در مورد آن تصمیم بگیرید. مثلاً هر کیلوگرم صد تومان، پس سه کیلوگرم می‌شود سیصد تومان. بگذارید بچه‌ها مقدار پولی را که باید بگیرند حساب کنند، بعد آشغال‌ها را در سطل زباله بریزید و پولی را که به آنها داده‌اید در جعبه‌ی مخصوصی بگذارند.
همه‌ی ما می‌دانیم اشیایی که از نظر یک فرد به دردنخور محسوب می‌شوند، ممکن است از نظر شخص دیگر گنجی باشد. وقتی این گنجینه‌ها را مرتب بچینیم از آنها لذت بیشتری می‌بریم.
پیشنهاد کمک بدون آنکه کمک خواسته باشند، سنین هفت تا دوازده سال
* فکر کردن* نظر دادن
* به حرفهای هم گوش کردن و با هم صحبت کردن
این فعالیت، برای تمرین پیشنهادِ کمک کردن است؛ بدون آنکه کاری را از شخص خواسته باشند. تنها چیزی که لازم دارید، کارهایی است که باید در خانه انجام گیرد.
از آنها بخواهید کاری را انتخاب کنند که اغلب می‌خواهید انجام دهند. این کار ممکن است بیرون بردن آشغال‌ها، تمیز کردن اتاق و یا شستن لباسها باشد. پیشنهاد کنید به مدت دو روز، بدون آنکه کسی از آنها بخواهد، این کارها را انجام دهند. در مورد آن صحبت کنید. آیا قبل از آنکه کسی به آنها یادآوری کند آن کار را انجام دادند؟ آیا از انجام کار احساس خوبی داشتند؟ آیا آنها پیشنهادِ کمک به دیگران را دادند؟ چه احساسی داشتند؟
از افراد خانوده نظرسنجی کنید. از آنها بپرسید کدام یک از کارهای خانه را بیشتر دوست دارند و از کدام بیشتر بدشان می‌آید.
برای آنکه تمایل خود را به انجام کارها و سخاوت روحی خود را نشان دهید یک روز، کاری را که دیگری از آن متنفر است انجام دهید. کسی چه می‌داند، شاید آنچه یک نفر از آن متنفر است، مورد علاقه‌ی دیگری باشد.
منظم اما در عین حال انعطاف‌پذیر
اگر بیش از اندازه منضبط باشیم، ممکن است خطری پیش آید. من در خانه‌های بسیار تمیز و بیش از حد مرتب می‌ترسیدم روی فرش راه بروم. کلاس‌های بیش از حد تمیز و به اصطلاح استریل نیز همین گونه‌اند.خانه مکانی است که در آن ممکن است چیزی کثیف باشد؛ حادثه‌ای رخ دهد؛ اشتباهات احمقانه‌ای صورت گیرد؛ برنامه‌هایی لغو شود و یا بچه‌ها در آخرین دقایق، قبل از انجام یک کار بیمار شوند.
وقتی با یکی از دوستانم که خانم عاقلی است، درباره‌ی مسائل ناخوشایندی که فکرشان را نکرده بودم صحبت می‌کردم، او گفت: «این کار مبارزه‌ی جالبی است.»
من همیشه سعی می‌کنم این کلمات را به یاد آورم. حتی وقتی از عصبانیت دندانهایم را به هم می‌سایم، این حرفها مرا یاری می‌دهد.
پی‌نوشت‌ها:
1- Einstein
2- Dead Sea. در ایران «دریاچه ارومیه» چنین خاصیتی دارد.
3- Joe
4- Sally
ریچ، دروتی، (1393) کلیدیهای پرورش مهارت‌های اساسی زندگی در کودکان و نوجوانان، ترجمه: اکرم قیطاسی، تهران: صابرین، چاپ یازدهم.
