نویسنده: یونس فرهمند
ابووکیل میمون بن مساعد مصمودی از مشاهیر قرّا، در نیمه دوم سده هشتم هجری در فاس بود. نسبت مصمودی وی به وضوح از اصالت بربری او حکایت دارد. به علاوه، به سبب اینکه ولای ابوعبدالله الفخار، از قاریان برجسته این دوره داشت، گاه وی را غلام الفخار نیز نسبت داده‌اند. (1) از تحولات زندگی وی اطلاعاتی بایسته در دست نیست و تراجم‌نگاران تنها با اشاره به سال وفات وی در 816ق. که در اثر قحطی فراگیر در فاس رخ داد، بسنده کرده‌اند. (2) وی از برجسته‌ترین شاگردان ابوعبدالله قیسی بوده و در باب اصول ادای قرائت قرآنی با یکدیگر مباحثاتی مکتوب و به شکل منظوم داشته‌اند، (3) اما راویان بعدی، سلسله اسناد قرائت ابوعبدالله قیسی را به سبب وجود افرادی شهیر و بی واسطه در مراتب اسناد او چون ابن حداده، از ابووکیل روایت نکرده‌اند. (4)
بررسی مکتوبات ابووکیل میمون نشان می‌دهد که وی هم در زمینه قرائت نافع و طرق روایات و چگونگی ادای آن و هم در زمینه مسائل رسم الخط و نحوه ضبط و نگارش قرآن آثاری داشته است. نکته مهم‌تر اینکه نوشته‌های او هم واجد صفت علمی است؛ به گونه‌ای که مؤلف هم با تسلط بر منابع، به بررسی و تحلیل احکام و مسائل مختلف قرائت پرداخته و هم کوشیده تا از خصوصیت آموزشی بودن؛ یعنی سادگی قواعد و دسته‌بندی تحلیل‌ها که برای طلاب یک ضرورت است، چندان بر کنار نباشد. ابووکیل جز ابوعبدالله قیسی، از دیگر مشایخ فاس نیز بهره برد. ابوعبدالله محمدبن عمر لخمی، شیخ الجماعة فاس (703-794ق) و از اصحاب ابوالحسن قرطبی یکی از این مشا یخ بود که قراءات سبع را نزد وی فرا گرفت و ظاهراً به علت اتقان روایات وی بود که راویان مشهور بعدی، چون عبدالسلام فاسی، ابوزید المنجره و ابوعبدالله بوعنانی و غیره از طریق وی بهره گرفتند. (5)
او آثار متعددی در زمینه‌های مختلف قرائت و کتابت قرآن نگاشت؛ ولی در میان آثار بسیار او آنچه به روشنی دیده می‌شود، مناظرات و مباحثاتی است که بین دانشوران مختلف علوم قرائت دیده می‌شود و این مهم نه تنها بین وی و قاریان برجسته مغرب، بلکه قصاید بسیاری نیز در دست است که مؤلف با علمای مالقه و شهرهای دیگر اندلس داشته است. (6) از این گفت‌وگوها می‌توان دریافت که در این دوره هنوز روابط فرهنگی بین مغرب و اندلس برقرار بوده است.
بررسی مکتوبات ابووکیل میمون نشان می‌دهد که وی هم در زمینه قرائت نافع و طرق روایات و چگونگی ادای آن و هم در زمینه مسائل رسم الخط و نحوه ضبط و نگارش قرآن آثاری داشته است. نکته مهم‌تر اینکه نوشته‌های او هم واجد صفت علمی است؛ به گونه‌ای که مؤلف هم با تسلط بر منابع، به بررسی و تحلیل احکام و مسائل مختلف قرائت پرداخته و هم کوشیده تا از خصوصیت آموزشی بودن؛ یعنی سادگی قواعد و دسته‌بندی تحلیل‌ها که برای طلاب یک ضرورت است، چندان بر کنار نباشد. مشهورترین آثار وی به شرح زیر است:
1. تحفة المنافع فی أصل مقرإ الامام نافع که ارجوزه‌ای است بیش از 1000 بیت که در شرح الدرر اللوامع ابن بری نگاشته است.
2. الدرة الجلیلة فی رسم المصحف و ضبطه نیز ارجوزه‌ای مشتمل بر 1570 بیت است که گویی تقلیدی از المیمونة الفریدة ابوعبدالله قیسی بوده است.
3. المورد الروی فی ضبط قول ربنا العلی که ارجوزه‌ای مختصر در 229 بیت در باب نقطه‌گذاری قرآن است. (7)
فرهمند، یونس؛ (1394)، مرینیان: سیاست، جامعه و فرهنگ در مغرب سده‌های میانه، تهران: پژوهشکده‌ی تاریخ اسلام، چاپ اول.
بررسی مکتوبات ابووکیل میمون نشان می‌دهد که وی هم در زمینه قرائت نافع و طرق روایات و چگونگی ادای آن و هم در زمینه مسائل رسم الخط و نحوه ضبط و نگارش قرآن آثاری داشته است. نکته مهم‌تر اینکه نوشته‌های او هم واجد صفت علمی است؛ به گونه‌ای که مؤلف هم با تسلط بر منابع، به بررسی و تحلیل احکام و مسائل مختلف قرائت پرداخته و هم کوشیده تا از خصوصیت آموزشی بودن؛ یعنی سادگی قواعد و دسته‌بندی تحلیل‌ها که برای طلاب یک ضرورت است، چندان بر کنار نباشد. ابووکیل جز ابوعبدالله قیسی، از دیگر مشایخ فاس نیز بهره برد. ابوعبدالله محمدبن عمر لخمی، شیخ الجماعة فاس (703-794ق) و از اصحاب ابوالحسن قرطبی یکی از این مشا یخ بود که قراءات سبع را نزد وی فرا گرفت و ظاهراً به علت اتقان روایات وی بود که راویان مشهور بعدی، چون عبدالسلام فاسی، ابوزید المنجره و ابوعبدالله بوعنانی و غیره از طریق وی بهره گرفتند. (5)
او آثار متعددی در زمینه‌های مختلف قرائت و کتابت قرآن نگاشت؛ ولی در میان آثار بسیار او آنچه به روشنی دیده می‌شود، مناظرات و مباحثاتی است که بین دانشوران مختلف علوم قرائت دیده می‌شود و این مهم نه تنها بین وی و قاریان برجسته مغرب، بلکه قصاید بسیاری نیز در دست است که مؤلف با علمای مالقه و شهرهای دیگر اندلس داشته است. (6) از این گفت‌وگوها می‌توان دریافت که در این دوره هنوز روابط فرهنگی بین مغرب و اندلس برقرار بوده است.
بیشتر بخوانید: قحطی بزرگ ایران
بررسی مکتوبات ابووکیل میمون نشان می‌دهد که وی هم در زمینه قرائت نافع و طرق روایات و چگونگی ادای آن و هم در زمینه مسائل رسم الخط و نحوه ضبط و نگارش قرآن آثاری داشته است. نکته مهم‌تر اینکه نوشته‌های او هم واجد صفت علمی است؛ به گونه‌ای که مؤلف هم با تسلط بر منابع، به بررسی و تحلیل احکام و مسائل مختلف قرائت پرداخته و هم کوشیده تا از خصوصیت آموزشی بودن؛ یعنی سادگی قواعد و دسته‌بندی تحلیل‌ها که برای طلاب یک ضرورت است، چندان بر کنار نباشد. مشهورترین آثار وی به شرح زیر است:
1. تحفة المنافع فی أصل مقرإ الامام نافع که ارجوزه‌ای است بیش از 1000 بیت که در شرح الدرر اللوامع ابن بری نگاشته است.
2. الدرة الجلیلة فی رسم المصحف و ضبطه نیز ارجوزه‌ای مشتمل بر 1570 بیت است که گویی تقلیدی از المیمونة الفریدة ابوعبدالله قیسی بوده است.
3. المورد الروی فی ضبط قول ربنا العلی که ارجوزه‌ای مختصر در 229 بیت در باب نقطه‌گذاری قرآن است. (7)
نمایش پی نوشت ها:
1- ابن قاضی، لفظ الفرائد من لفاظة حقق الفوائد، ص730.
2- تنبکتی، ص614؛ ابن قاضی، همان جا.
3- برای بررسی بیشتر این مباحثات نک: حمیتو، ج3، ص492.
4- همو، همان جا.
5- حمیتو، ج3، صص 488-489.
6- به عنوان نمونه برای بررسی یکی از این گفتگوها نک: حمیتو، ج3، صص 492-493.
7- حمیتو، ج3، صص 502-503.
فرهمند، یونس؛ (1394)، مرینیان: سیاست، جامعه و فرهنگ در مغرب سده‌های میانه، تهران: پژوهشکده‌ی تاریخ اسلام، چاپ اول.
