نویسنده: مشایخ فریدنی
حَطّ و حِطَّه مصدر است به معنی فرونهادن و به زیر آوردن بار از پشت ستور. کلمه‌ی حِطَّه در قرآن دوبار آمده است (بقره، 58؛ اعراف، 161). هر دو آیه تقریباً به یک مضمون و درباره‌ی ورود بنی‌اسرائیل به بیت‌المقدس بعد از هجرت از مصر نازل شده است. در سوره‌ی بقره چنین آمده است: «وَإِذْ قُلْنَا ادْخُلُوا هَذِهِ الْقَرْیَةَ فَکُلُوا مِنْهَا حَیْثُ شِئْتُمْ رَغَدًا وَادْخُلُوا الْبَابَ سُجَّدًا وَقُولُوا حِطَّةٌ نَّغْفِرْ لَکُمْ خَطَایَاکُمْ وَسَنَزِیدُ الْمُحْسِنِینَ * فَبَدَّلَ الَّذِینَ ظَلَمُوا قَوْلًا غَیْرَ الَّذِی قِیلَ لَهُمْ فَأَنْزَلْنَا عَلَى الَّذِینَ ظَلَمُوا رِجْزًا مِنَ السَّمَاءِ بِمَا کَانُوا یَفْسُقُونَ» یعنی: بنی‌اسرائیل را گفتیم در این قریه (بیت‌المقدس یا اریحا) داخل شوید، هر چه می‌خواهید به فراوانی و آسانی بخورید و هر جا می‌خواهید به خوشی بگذرانید. امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) فرمود: «اِنّ مَثَلنا فی هذه الاُمة کسفینة نوح و کباب حِطَّة» یعنی: همانا مثل ما در این امت مانند سفینه‌ی نوح وباب حطّه است (فضائل الخمسة من الصحاح السنة، فیروزآبادی، 57/2). و چون می‌خواهید که از دروازه‌ی شهر داخل شوید پشت خود را خم کنید و بگویید «حِطَّة حِطَّة» خدایا ما را از بار گناه سبک ساز، تا خطاهای شما را در گذریم و ما به نیکوکاران احسان بیشتری خواهیم کرد ولی بنی‌اسرائیل ستم کردند و کلام خدا را دگرگون نمودند و سخنی غیر از آن چه از خدای به ایشان امر شده بود بر زبان راندند. پس بر آنان که ستم کردند از آسمان عذاب فروفرستادیم به بادافره‌ی آنکه فسق و نافرمانی می‌کردند.
چون جهودان هنگام ورود به بیت‌المقدس سخت گرسنه و درمانده بودند از روی تنگ حوصلگی یا استهزاء به جای حِطّه می‌گفتند: «حِطّا سمقایا» (گندم سرخ) یا «حِنطَة و شعیر» (گندم و جو) یعنی نان از هر چیز دیگر لازمتر است. خدای به بادافره‌ی این نافرمانی عذاب آسمانی نازل نمود و هفتاد هزار تن از ایشان در ساعتی از بیماری طاعون هلاک گشتند (مفردات الفاظ القرآن، 122؛ قاموس، فیروزآبادی؛ مجمع‌البحرین، طریحی؛ تفسیر کشف الاسرار و عدة‌الابرار، میبدی، 204/10). یکی از هفتاد دروازه اورشلیم (بیت‌المقدس) باب حِطّه، یا دروازه‌ی بخشایش گناهان نام داشته است. از جمله مناقب امیرالمؤمنین (علیه السلام) و اهل بیت رسالت احادیثی است که از ایشان به عنوان «باب حِطَّه» یاد شده است. یعنی همانگونه که به بنی‌اسرائیل امر شده با خشوع و فروتنی از دروازه‌ی حِطَّه وارد شهر خدا (اورشلیم) شوند تا گناهانشان آمرزیده شود و به سرمنزل امن و آسایش برسند، مسلمانان نیز باید به ولایت و هدایت و محبت اهل بیت یعنی پنج تن (محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام) متمسک شوند تا مشمول رحمت و مغفرت الهی گردند و به سعادت دو جهان نائل آیند. چند صورت از حدیث حِطَّه به شرح ذیل است:
نورالدین علی بن ابی بکر الهَیثَمی در مجمع‌الزوائد (168/9)، به روایت طبرانی - در المعجم الصغیر و المعجم الاوسط - از ابوسعید خُدری حدیث کرده است که رسول‌الله (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «اِنَّما مَثَلُ اَهلِ بَیتی فیکُم مَثَلُ باب حِطَّة فی بنی‌اسرائیل مَن دخله غُفِرله» یعنی: مثل اهل بیت من بین شما، مانند باب حِطَّ در بنی‌اسرائیل است. هر کس از آن داخل شود گناهانش بخشوده می‌گردد.
بیشتر بخوانید: یهود و بازگشت دوباره به بیت المقدس
جلال‌الدین عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی در تفسیر خود الدّر المنثور ذیل آیه‌ی «واذقلنا ادخلوا هذه القریة ...» به روایت از ابن ابی شیبه آورده است که امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) فرمود: «اِنّ مَثَلنا فی هذه الاُمة کسفینة نوح و کباب حِطَّة» یعنی: همانا مثل ما در این امت مانند سفینه‌ی نوح وباب حطّه است (فضائل الخمسة من الصحاح السنة، فیروزآبادی، 57/2).
علی بن عبدالملک متقی هندی در کتاب کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال (250/1) به روایت ابن مردودیه اصفهانی و ابوسهل قطّان از عبدالله بن عَبّاد اسدی آورده است که امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «اِنَّ مَثَلَنا فِی هذِهِ الاُمَّة کَمَثَلِ باب حِطّة فی بنی‌اسرائیل» یعنی: مثل ما (اهل بیت) در این امت مانند باب حطه است در بنی‌اسرائیل.
شهاب‌الدین، ابن حجر الهَیتَمی در الصَواعِق المَحرِقَه (74) و علامه محمد عبدالرؤوف المناوی در فیض القدیر (356/4) و علی متقی در کنزالعمال (153/6) به روایت دارقُطنی (صاحب سنن) از ابن عباس حدیث کرده‌اند که رسول‌الله (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «علیّ بن ابی طالب باب حِطّة مَن دَخَلَ منه کانَ مُؤمِناً و من خَرَجَ منه کانَ کافِراً» یعنی: علی بن ابی طالب دروازه‌ی حطه است، هر که از آن داخل شود مؤمن و هر که از آن بیرون رود کافر است.
مناوی (که از اجله‌ی علمای اهل سنت است) در شرح این حدیث آورده است که: خدای سبحانه و تعالی همانطور که ورود بنی‌اسرائیل از دروازه‌ی حطه (بیت‌المقدس) با خشروع و تواضع سبب آمرزش ایشان قرار داده بود دوستی علی (علیه السلام) و اطاعت از هدایت و پیمودن طریق و تمسک به ولایت او را هم سبب آمرزش و نجات مسلمانان و داخل شدن ایشان به بهشت جاودان قرار داده است. شیعیان نیز به موجب همین حدیث معتقدند که هر کسی بر علی خروج کند و سر از ربقه‌ی هدایت او بیرون برد کافر است (فضائل الخمسة، 59؛ اعیان الشیعة، 370/1 و 371).
منبع مقاله :
گروه نویسندگان، (1391)، دائرةالمعارف تشیع (جلد ششم)، تهران: انتشارات حکمت، چاپ اول.
