مدیریت شهری و تاب‌آوری بحران در ایران

گستردگی و پیچیدگی مسائل شهری و رشد و توسعه‌ی روزافزون شهرها، مدیریت امور شهر را به وظیفه‌ای دشوار تبدیل کرده است. علاوه بر موضوع‌هایی همچون محیط زیست، حمل و نقل، ایمنی و برنامه‌ریزی شهری، یکی از عوامل مهمی که تأثیر فزاینده و تعیین کننده‌ای بر عوامل سازنده‌ی شهری دارد، مدیریت شهری است. اگر شهر همچون سازمانی در نظر گرفته شود، لازم است که در رأس آن، عنصری برای برنامه‌ریزی آینده و اداره‌ی امور کنونی قرار گیرد. مسائل بسیاری در شهرها وجود دارد که برای حل آن‌ها و پاسخ به درخواست‌های موجود در عرصه‌های زندگی جمعی، وجود مدیریت شهری ضروری است. این موضوع به خصوص در مسائل خدماتی و عمرانی عمومی جنبه‌ی ویژه‌ای پیدا می‌کند. لذا در اموری مانند تأمین بهداشت و نظافت محیط شهر، ایجاد و حفظ فضاهای سبز، تأمین ایمنی شهر و شهروندان و ... نیاز به وجود سازمانی با تشکیلات مشخص است تا مدیریت شهری به نحوه‌ای مطلوب صورت گیرد. در واقع، مدیریت شهری «اداره‌ی سازمانی غیردولتی برای برآورده کردن نیازهای مشترک شهروندان در سطح شهر تلقی می‌شود» و سازماندهی عوامل و منابع برای پاسخ‌گویی به نیازهای ساکنان شهر، شامل کارکردهای برنامه‌ریزی، اجرا، نظارت، کنترل و هدایت را که برای اعمال قدرت باید برآمده از اراده‌ی شهروندان و قراردادهای اجتماعی باشد، در کانون توجه خود دارد که در این نوشتار، بیشتر این برداشت از مدیریت شهری مدنظر قرار گرفته شده است. مدیریت شهری، زمینه‌ی ارائه‌ی خدمات مورد نیاز جمعیت ساکن در شهرها و الزامات زندگی جمعی را فراهم می‌کند؛ اما عرصه‌ی شهر در سه مفهوم زیر، ارتباط خاص و ویژه‌ای با مفهوم مدیریت شهری پیدا می‌کند. این سه مفهوم عبارت‌اند از طرح و برنامه‌، قوانین و مقررات و سازمان و تشکیلات. نحوه‌ی این ارتباط را می‌توان به شکل زیر نمایش داد: نگاهی به این شکل، نشان می‌دهد که مدیریت شهری، علی‌رغم تلقی سازمانی و تشکیلاتی برای اداره‌ی امور شهر، نیازمند دو عنصر مهم دیگر است: یکی طرح‌ها و برنامه‌های عمران و توسعه‌ی شهری، و دیگری مجموعه‌ای از قوانین و مقررات در ابعاد مختلف که زمینه‌های تحقق هرچه بهتر نظام اداره‌ی امور و ارائه‌ی خدمات بهینه به شهروندان را فراهم کند. پس می‌توان گفت که مدیریت شهری بنا به وظایف و تکالیفی که به موجب قوانین، مقررات، طرح‌ها و برنامه‌هایی که برای توسعه‌ی بهینه‌ی آتی شهر برعهده دارد، باید نظام سازمانی و اداری خود را تجهیز کند. بازیگران و ذی‌نفعان در نظام اداره‌ی امور شهر می‌توانند در سطوح ملی، منطقه‌ای و محلی، وظایف و تکالیفی داشته باشند که ایفای این مسئولیت‌ها، نقش مؤثری در تاب‌آوری شهرها در برابر حوادث ایفا می‌کند. در این چهارچوب، می‌توان مدیریت شهری را نظامی تاب‌آور تلقی کرد که بر مبنای «شاخص‌های موقعیت‌شناسی یا آگاهی موقعیتی، آسیب‌پذیری کلیدی و شاخص‌های ظرفیت تطابق‌پذیری، و به عنوان یک سازمان می‌توان میزان تاب‌آوری آن را بررسی و سنجش کرد».

نمایش منبع ها:
استوار ایزدخواه، یاسمین (1392)، «مفاهیم و مدل‌های تاب‌آوری در سوانح طبیعی»؛ فصلنامه‌ی دانش پیشگیری و مدیریت بحران.
بدری، سیدعلی و همکاران (1392)، «نقش مدیریت محلی در ارتقای تاب‌آوری مکانی در برابر بلایای طبیعی با تأکید بر سیلاب، مطالعه موردی شهرستان تنکابن»؛ فصلنامه‌ی مدیریت بحران، سال اول، شماره‌ی سوم، بهار و تابستان، ص39-50.
حبیبی، سیدمحسن (1379)، «فضای شهری: برخورد نظریه‌ای»؛ مجله‌ی صفه، شماره‌ی 33، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
حبیبی، کیومرث و همکاران (1388)، آسیب‌پذیری شهری و GIS؛ دانشگاه امام حسین (علیه السلام) و پژوهشکده پیامبر اعظم، تهران.
رضایی، محمدرضا (1392)، «ارزیابی تاب‌آوری اقتصادی و نهادی جوامع شهری در برابر سوانح طبیعی، مطالعه موردی: زلزله محله‌های شهر تهران»؛ فصلنامه مدیریت بحران، شماره سوم، بهار و تابستان، ص37-38.
رفیعیان، مجتبی و همکاران (1392)، «تبیین مفهوم تاب‌آوری و شاخص سازی آن در مدیریت سوانح اجتماعی محور (CBDM)»؛ فصلنامه‌ی مدرس علوم انسانی، شماره74.

بیشتر بخوانید: چالش های فرهنگی شهرنشینی در ایران

زادبوم مهندسین مشاور (1370)، سکونتگاه‌های انسانی و سوانح طبیعی؛ انتشارات روابط عمومی و بین‌المللی شهرداری تهران.
شهرداری مشهد (1391)، «چگونه می‌توان شهرها را تاب‌آور نمود؟ راهنمای مدیران دولت‌های محلی برای تاب‌آور نمودن شهرها» مشهد.
عبدالهی، مجید (1387)، تحلیل تحقق‌پذیری سیاست‌های کلی نظام در زمینه پیشگیری و کاهش خطرات ناشی از سوانح طبیعی و حوادث غیرمترقبه؛ تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام.
عبدالهی، مجید (1394)، مدیریت بحران در نواحی شهری؛ چاپ پنجم، تهران: انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور.
عبدالهی، مجید، اکبری، صادق (1393)، مجموعه قوانین و مقررات ده و دهیاری (چاپ پنجم)، تهران: انتشارات اشتیاق.
فرزاد بهتاش، محمدرضا و همکاران (1392)، «ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه‌های تاب‌آوری کلان شهر تبریز». نشریه‌ی هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، دوره 18، شماره 3، پاییز، ص33-42.
محلاتی، صلاح الدین (1372)، انسان، جامعه، محیط زیست؛ تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
منصور، جهانگیر (1390)، قانون شهر و شهرداری؛ تهران: انتشارات دیدار.
نیمکرد، سارا (1392)، کاهش خطرات زلزله با تأکید بر عوامل اجتماعی با رویکرد تاب‌آوری؛ نمونه‌ی موردی: منطقه 22 تهران؛ پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده شهرسازی دانشگاه هنر، به راهنمایی ناصر برک‌پور، مشاور مجید عبدالهی، تهران.
Abel, N., and A. Langston (2001), Evolution of a social-ecological System: Adaptation and resilience in the New South Wales Rangelands 1850 to 2020. Manuscript available at [url]: http://www.cse.csiro.au/research/nswrangeIands/pubs/popular_articles/Draft_Paper.pdf.
Adger, W. (2000), Social and ecological resilience: Are they related? Progress in Human Geography, 24, 347-364.
Adger, W. N. (2003), Social capital, collective action and adaptation to climate change. Economic Geography, 79, 387-404.
Adger, W. N., T. Hughes, C. Folke, S. R. Carpenter, and J. Rockstrom (2005). Social-ecological resilience to coastal disasters. Science, 309,1036-1039.
Anna Wikstrom (2013), The Challenge of Change: Planning for social urban resilience, An analysis of contemporary planning aims and practices, Department of Human Geography, Stockholm University.
Bodin, P., & Wiman, B. (2004), Resilience and other stability concepts in ecology: Notes on their origin, validity, and usefulness. ESS Bulletin, 2, 33-43.
Brown, D., & Kulig, J. (1996/97), The concept of resiliency: Theoretical lessons from community research. Health and Canadian Society, 4, 29-52.
Demographia World Urban Area, 11th Edition,01/2015.
Hoi ling, C. (1973), Resilience and stability of ecological systems. Annual Review of Ecology and Systematics, 4,1-23.
Holling, C.S., D.W. Schindler, B.W. Walker and J. Roughgarden (1995), Biodiversity in the functioning of ecosystems: an ecological synthesis. In C. Perrings, K.G. Maler, C. Folke, C.S. Holling and B.O. Jansson (eds), Biodiversity loss: economic and ecological issues. Cambridge University Press, Cambridge, 44-83.
INCEDE (2005), Earthquake Disaster Reduction in Urban Areas, Vol 4, Number 2. University of Tokyo, July.
Jabareen, Yosef (2012), Planning the resilient city: Concepts and strategies for coping with climate change and environmental risk. In: Cities. In press. Retrieved
from:http://dx.doi.org.ezp.sub.su.se/10.1016/j.cities.2012.05.004 (2012-01 -24).
John Twigg (2009), Characteristics of a Disaster -Resilient Community. E NOTE, Version 2 .November, at University College London.
Kawata (1993), characteristics of Urban Disaster and It’s Scenarios toward Catastrophe, Disaster Management in Metroplitan Area in 21th Century. International Conference, Japan.
Klein, R., Nicholls, R., & Thomalla, F. (2003), Resilience to natural hazards: How useful is this concept? Environmental Hazards, 5,35-45
Kofinas, G. (2003), Resilience of human-rangifer systems: Frames off resilience help to inform studies of human dimensions of change and regional sustainability. IHDP Update 2, 6-7. Longstaff, P. (2005), Security, resilience, and communication in unpredictable environments such as terrorism, natural disasters, and complex technology. Author, Syracuse, New York.
LAWRENCE J. VALE,THOMAS J.CAMPANELLA (2005), The Resilient City: How Modem Cities,
Recover from Disaster, Editors OXFORD UNIVERSITY PRESS.
Masten A. S. (2005), Ordinary magic: Resilience processes in development. Annual Progress in Child Psychiatry and Child Development, 56,227-238.
Masten, A., Best, K., & Garmezy, N. (1990), Resilience and development: Contributions from the study of children who overcome adversity. Development and Psychopathology, 2,425-444.
Norris, F. H., Stevens, S. P., Pfefferbaum, B., Wyche, K. F., Pfefferbaum, R. L. (2008), Community Resilience as a Metaphor, Theory, Set of Capacities, and Strategy for Disaster Readiness. American Journal of Community Psychology, 141,127-50.
Ott, K., and R. DOring. 2004. Theorie und Praxis starker Nachhaltigkeit. Metropolis (Theory and Practice of Strong Sustainability), Marburg, Germany.
Ove Arup& Partners International Limited (2014), City Resilience Framework. City Resilience Index April
Paton, D., & Johnston, D. (2001), Disasters and communities: Vulnerability, resilience, and preparedness. Disaster Prevention and Management, 10,270-277.
Perrings, C. A. (2006), Resilience and sustainable development. Environment and Development Economics 11,417-427.
Pfefferbaum, B., Reissman, D., Pfefferbaum, R., Klomp, R., & Gurwitch, R. (2005), Building resilience to mass trauma events. In L. Doll, S. Bonzo, J. Mercy, & D. Sleet (Eds.), Handbook on injury and violence prevention interventions. Kluwer Academic Publishers, New York.
Rose, A., (2007), Economic resilience to natural and man-made disasters: Multidisciplinary origins and contextual dimensions. Environmental Hazards, 7, 383-398. Sonn, C., & Fisher, A. (1998), Sense of community: Community resilient responses to oppression and change. Journal of Community Psychology, 26,457-472.
UNISDR (2012), How To Make Cities More Resilient, A Handbook For Local Government Leaders, A contribution to the Global Campaign 2010-2015, Making Cities Resilient- My City is Getting Ready!, Geneva, March.
Walker, B., et al. (2004), Resilience, adaptability and transformability in social-ecological systems. Ecology and Society, 9 (2): art.5; online at http://www.ecologyandsociety.org/vol9/iss2/art5.
Waller, M. (2001), Resilience in ecosystemic context: Evolution of the concept. American Journal of Orthopsychiatry, 71,290-297.
Werner E. E., Smith R. S.(2001), Journeys from childhood to midlife: Risk resilience and recovery. New York, NY: Cornell University Press.
Wildavsky, A. (1991), Searching for Safety. Transaction, New Brunswick NJ.

منبع مقاله :
اسماعیل زاده، حسن، (1395) بنیان‌های نظری در مطالعات شهری؛ جلد یکم: مدیریت شهری (با نگاهی بر شرایط ایران)، تهران: تیسا، چاپ اول.