نویسنده: امین رضا کمالیان

***
نام: باباپیر و بی‌بی نور/ نشانی: شهرستان زابل، بخش مرکزی، دهستان پشت آب، روستای ژاله‌ای/ تاریخ بازسازی: 1386-1388/ دایر: سرویس بهداشتی، غسال‌خانه، قبرستان عمومی/ مدیریت: مردمی
***

(1) موقعیت مقبره

مقبره‌ی باباپیر و بی‌بی نور در روستایی به نام ژاله‌ای از توابع شهرستان زابل، بخش مرکزی، دهستان پشت آب واقع شده است. دسترسی به این مقبره از طریق جاده‌ی اصلی زابل- بنجار امکان‌پذیر است. در ابتدای جاده‌ی اصلی، تابلوی سبز رنگی قرار دارد که زائران را از طریق جاده‌ی فرعی به روستا و مقبره هدایت می‌کند. پس از طی کردن مسافتی در حدود یک کیلومتر در مسیر جاده‌ی فرعی، روستای ژاله‌ای مشاهده می‌شود.
مقبره‌ی باباپیر و بی‌بی نور، بر بلندای تپه‌ای مشرف به روستا و در میان قبرستانی در نزدیکی روستای ژاله‌ای بنا شده است. روستای ژاله‌ای براساس سرشماری سال 1385 دارای 334 خانوار با 1291 نفر است که مردمان با آن به کشاورزی و دامداری مشغول هستند. مقبره در ابتدای ورودی روستا بر تپه‌ای در قبرستان عمومی واقع شده و از دور قابل مشاهده است.

(2) تاریخچه‌ی مقبره

الف) نام و نشان صاحب مقبره:

در مورد مشخصات فردی و چگونگی فوت باباپیر و بی‌بی نور هیچ‌گونه سند و مدرکی در دست نیست. ولی به گفته راویان محلی این دو فرد مدفون، خواهر و برادر بوده‌اند و در بین مردم سیستان جایگاه ویژه‌ای داشته‌اند. باباپیر و خواهرش بی‌بی نور در میانسالی به این منطقه مهاجرت کرده‌اند.

ب) سابقه‌ی بنا و حدود و ثغور آن:

مقبره‌ی باباپیر و بی‌بی نور، بر بلندای تپه‌ای مشرف به روستا و در میان قبرستانی در نزدیکی روستای ژاله‌ای بنا شده است. مدارکی مبتنی بر اینکه این مقبره را چه کسانی و در چه تاریخی ساخته‌اند، موجود نیست. بنا به اظهارات راویان محلی، ابتدا، بنای مقبره دو اتاق گنبدی خشت و گلی بود و سپس دو مناره به آن اضافه شد. در سال 1386، درِ چوبی آن تعویض و درِ فلزی جدیدی جایگزین آن نموده‌اند. در سال 1388 نیز نمای بیرونی مقبره سیمان‌کاری شده است. بزرگان و ریش‌سفیدان روستای ژاله‌ای اظهار کرده‌اند که از چهار نسل پیش تا به امروز اجداد آنان از وجود این قبرها خبر داده‌اند.

(3) محوطه و معماری کنونی مقبره

ساختمان بنا به گونه‌ای طراحی شده است که از فاصله‌ی دور می‌توان تشخیص داد که مکانی زیارتی و متبرک است. این مقبره در قبرستان عمومی قرار دارد، بنابراین فاقد حصار است. همچنین فضای قبرستان هم حصار مشخصی ندارد. در اطراف مقبره قبرهای زیادی مشاهده می‌شود. سرویس‌های بهداشتی و غسال‌خانه در یکصد متری مقبره و تنور پخت نان در سی متری شمال شرق مقبره قرار دارد.
ساختمان مقبره شامل دو اتاق مستطیل شکل نامنظم به مساحت بیست و یک مترمربع است. این بنا خشتی و گلی است و گنبدی دارد که نمای آن با کاهگل پوشیده شده است. ارتفاع دیوارها از سطح زمین دو متر و چهل سانتی‌متر است و دو مناره در ضلع ورودی مقبره و بر دیوارهایی به ارتفاع یک و نیم متر قرار گرفته است. در ورودی مقبره از فلزی سبز رنگ به ابعاد یک متر و شصت در هفتاد سانتی‌متر است که بر بالای آن پارچه‌ی سبز رنگی با عبارت «یا ابوالفضل (علیه السلام)» نصب شده است.
مقبره متشکل از دو اتاق است که با دالانی به ابعاد دو متر در یک متر و ارتفاع یک متر و بیست سانتی‌متر با سقفی قوس‌دار به یکدیگر متصل می‌شود. دیوارها از داخل گچ‌کاری و کف مقبره با موزائیک فرش شده است.
دیوارهای داخلی دو اتاق با پارچه‌های مزیّن به آیات قرآنی «یا حسین بن علی» و تمثال امام حسین (علیه السلام) تزئین شده است. همچنین در قسمت بالای در ورودی ساعتی نصب کرده‌اند.
قبر باباپیر تقریباً در و سط اتاق اول با ابعاد یک متر در یک متر و هشتاد سانتی‌متر و ارتفاع پنجاه سانتی‌متر با پوششی از سیمان ساخته شده است. روی قبر، پارچه‌ای سیاه رنگ پهن کرده‌اند که دور تا دور آن مزین به اسامی متبرک «علی بن محمد و حسین بن علی» است و بر روی آن پارچه‌ای سبز رنگ گذاشته‌اند. تعدادی قلوه سنگ در اطراف قبر موجود است که زائران گرد حاصل از ساییدن سنگ‌ها را برای درمان درد به بدن خود می‌مالند. سه تخته‌ی قالی دستبافت به ابعاد یک متر در دو متر و دو تخته‌ی قالی ماشینی به ابعاد یک متر در دو متر کف صحن و دور قبر را پوشانده است. همچنین پرده‌ای مخملی به رنگ سبز در جلوی دالان نصب شده است.
قبر بی‌بی نور در وسط دومین اتاق با مشخصاتی مشابه قبر باباپیر قرار گرفته است. روی آن پارچه‌ای مشکی قرار دارد که دورتادور آن با اسامی متبرک «علی بن محمد و حسین بن علی» مزین شده است. روی این پارچه اصلی نیز پارچه سبز رنگ دیگری پهن کرده‌اند. لازم است ذکر شود که ورود برادران به این مقبره ممنوع است.
در دیوار قسمت شمال غربی قبر بی ‌بی نور طاقچه‌ای با تعدادی قرآن و مهر نماز وجود دارد. در سمت شمال شرقی نیز زنگوله‌ای آویزان است که زائران در هنگام ورود ابتدا آن را به صدا در می‌آورند و سپس با طواف به دور قبر به ذکر فاتحه و نیایش می‌پردازند. بسیاری از زائران بنا به اعتقادات و باورهای خود و برای برآورده شدن حاجات پارچه‌هایی رنگی به این زنگوله گره می‌زنند.

(4) توضیحات تکمیلی و ملاحظات

1. زائران:

این مقبره در تمام ساعات شبانه‌روز پذیرای مهمانان است. ولی در روزهای پنج‌شنبه تعداد زائران بیشتر است. اهالی محل ضمن خواندن فاتحه بر رفتگان خود بر مزار باباپیر و بی‌بی نور نیز حاضر می‌شوند و به خواندن فاتحه، دعا و قرآن می‌پردازند.

2. نذورات:

پخت نان محلی از نذرهای مهم و اصلی این مقبره است که برای این منظور تنوری در قسمت شمال غربی مقبره و در فاصله‌ی سی متری آن وجود دارد. پخت نان در روزهای دوشنبه و چهارشنبه بیشتر است. نان‌های پخته شده بین اهالی توزیع می‌شود. نذورات دیگر به شکل وجوه نقدی است که به داخل صندوقی مشخص ریخته می‌شود. این وجوه به مصرف آب و برق و تعمیرات مقبره می‌رسد. در این مکان مرغ و گوسفند نیز ذبح می‌شود.

3. موقوفات:

زمینی که مقبره در آن قرار دارد و هم اکنون جزء قبرستان عمومی است؛ به کربلایی اسماعیل فریفته و کربلایی غلام علی فریفته متعلق بوده است که آن را به قبرستان اهدا کرده‌اند. همچنین زمین که غسال‌خانه در آن بنا شده است به مساحت پانصد متر متعلق به علی حقیقی وارث غلام مراد بوده که برای قبرستان وقف شده است.

4. مراسم:

همانند دیگر اماکن مذهبی، در روزهای نهم و دهم محرم مردم به این مقبره می‌آیند و مراسم نوحه‌سرایی و عزاداری برپا می‌شود. با توجه به اینکه روستا دو مسجد به نام‌های مسجد امام حسین (علیه السلام) و مسجد ابوالفضل (علیه السلام) دارد، هیئت‌های عزاداری و سینه‌زنی این دو مسجد به این مکان می‌آیند و به سوگواری می‌پردازند. معمولاً زائران این مکان دو رکعت نماز می‌خوانند که از جمله‌ی رسومات است.
یکی از رسم‌های مهمی که در این مکان انجام می‌شود زیارت عروس و داماد بعد از گذشت سه روز از مراسم جشن عروسی است. عروس و داماد با تعدادی از افراد فامیل و وابستگان به این مکان می‌آیند و پس از انجام مراسم دعا و دادن نذورات به پذیرایی از اهالی روستا می‌پردازند. گاهی اوقات نیز برای سلامتی و خوشبختی خود و خانواده گوسفندی قربانی می‌کنند.

5. دفن شدگان:

به علت قرار گرفتن مقبره در قبرستان عمومی، قبرهای زیادی در اطراف آن قرار دارد. قبرها تقریباً یک متر از سطح زمین فاصله دارند که به دلیل نوع خاک منطقه است. برخی از قبرها از سنگ مرمر و بعضی نیز با سیمان ساخته شده است که در نوع خود در سیستان قابل توجه است. اموات روستاهای اطراف نیز در این قبرستان دفن می‌شوند. قبر شهدای انقلاب اسلامی در قسمتی از قبرستان قرار گرفته است که از جمله‌ی آنها قبر شهید ستوان دوم غلام حیدر اویسی است که در سانحه‌ی هوایی هواپیمای «130C» سال 1365 در اطراف کوه‌های زاهدان به شهادت رسید.