امر ما را زنده نگه دارید؛ خداوند رحمت کند کسی را که امر ما را احیا می‌کند
چکیده
بی شک زنده نگه داشتن نهضت اباعبدالله الحسین(ع) مرهون فعالیت‌ها و تلاش‌های خود اهل‌بیت(ع) و توصیه‌های ایشان به شیعیان می‌باشد. در این مقاله و قسمت بعدی آن نگاهی گذرا خواهیم داشت به فعالیت‌های اهل‌بیت برای زنده نگه داشتن این نهضت عظیم.
تعداد کلمات 2384/ تخمین زمان مطالعه 12 دقیقه
بی شک زنده نگه داشتن نهضت اباعبدالله الحسین(ع) مرهون فعالیت‌ها و تلاش‌های خود اهل‌بیت(ع) و توصیه‌های ایشان به شیعیان می‌باشد. در این مقاله و قسمت بعدی آن نگاهی گذرا خواهیم داشت به فعالیت‌های اهل‌بیت برای زنده نگه داشتن این نهضت عظیم.
تعداد کلمات 2384/ تخمین زمان مطالعه 12 دقیقه
1. برنامه مجلس عزا
* أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ(عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) وَ ذَکَرَ حَدِیثاً طَوِیلاً فِی ثَوَابِ زِیَارَةِ اَلْحُسَیْنِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ إِلَى أَنْ قَالَ بَلَغَنِی أَنَّ قَوْماً یَأْتُونَهُ مِنْ نَوَاحِی اَلْکُوفَةِ وَ نَاساً غَیْرَهُمْ وَ نِسَاءً یَنْدُبْنَهُ وَ ذَلِکَ فِی اَلنِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ ، فَمِنْ بَیْنِ قَارِئٍ یَقْرَأُ وَ قَاصٍّ یَقُصُّ وَ نَادِبٍ یَنْدُبُ وَ قَائِلٍ یَقُولُ اَلْمَرَاثِیَ فَقُلْتُ لَهُ نَعَمْ قَدْ شَهِدْتُ بَعْضَ مَا تَصِفُهُ فَقَالَ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ اَلَّذِی جَعَلَ فِی اَلنَّاسِ مَنْ یَفِدُ إِلَیْنَا وَ یَمْدَحُنَا وَ یَرْثِی لَنَا وَ جَعَلَ عَدُوَّنَا مَنْ یَطْعُنُ عَلَیْهِمْ مِنْ قَرَابَتِنَا وَ غَیْرِهِمْ یُهَدِّدُونَهُمْ وَ یُقَبِّحُونَ مَا یَصْنَعُونَ.1
امام صادق(علیه‌السلام) در ثواب زیارت امام حسین(علیه‌السلام) در ضمن حدیثی طولانی می‌فرماید: شنیده‌ام که در نیمه شعبان قومی‌از اطراف کوفه به همراه گروه‌های دیگر به زیارت امام حسین(علیه‌السلام) می‌آیند؛ ازجمله زنانی که بر حسین(علیه‌السلام) ندبه می‌کنند؛ همچنین در میان ایشان قاری، راوی، نوحه‌گر و مرثیه‌گو وجود دارد که می‌خوانند و روایت می‌کنند و نوحه می‌کنند و مرثیه می‌گویند. به او عرضه داشتم: آری! بعضی از آنها را تعریف نموده‌اید، مشاهده کرده‌ام. سپس فرمود: ستایش خدایی را که در میان مردم کسانی را قرار داد که برای ما مفیدند و ما را مدح می‌کنند و بر ما مرثیه می‌خوانند و ستایش خدایی را که از میان دشمنان ما کسانی را قرار داده که به آنها، به خاطر نزدیکی‌شان به ما طعنه می‌زنند و دیگرانی که آنها تهدید می‌کنند و آن‌چه را انجام می‌دهند را قبیح می‌شمارند.
امام صادق(علیه‌السلام) در ثواب زیارت امام حسین(علیه‌السلام) در ضمن حدیثی طولانی می‌فرماید: شنیده‌ام که در نیمه شعبان قومی‌از اطراف کوفه به همراه گروه‌های دیگر به زیارت امام حسین(علیه‌السلام) می‌آیند؛ ازجمله زنانی که بر حسین(علیه‌السلام) ندبه می‌کنند؛ همچنین در میان ایشان قاری، راوی، نوحه‌گر و مرثیه‌گو وجود دارد که می‌خوانند و روایت می‌کنند و نوحه می‌کنند و مرثیه می‌گویند. به او عرضه داشتم: آری! بعضی از آنها را تعریف نموده‌اید، مشاهده کرده‌ام. سپس فرمود: ستایش خدایی را که در میان مردم کسانی را قرار داد که برای ما مفیدند و ما را مدح می‌کنند و بر ما مرثیه می‌خوانند و ستایش خدایی را که از میان دشمنان ما کسانی را قرار داده که به آنها، به خاطر نزدیکی‌شان به ما طعنه می‌زنند و دیگرانی که آنها تهدید می‌کنند و آن‌چه را انجام می‌دهند را قبیح می‌شمارند.
1-1. بیان روایات و معارف اهل‌بیت(علیهم السلام)
*عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ : أَنَّهُ قَالَ لِلْفُضَیْلِ تَجْلِسُونَ وَ تَتَحَدَّثُونَ فَقَالَ نَعَمْ فَقَالَ إِنَّ تِلْکَ اَلْمَجَالِسَ أُحِبُّهَا فَأَحْیُوا أَمْرَنَا.2
امام صادق(علیه‌السلام) به فضیل فرمود: آیا با هم می‌نشینید و روایات ما را بیان می‌کنید؟ عرضه داشت: آری فرمود: این جلسه‌ها را دوست می‌دارم؛ پس امر ما را زنده نگه دارید؛ خداوند رحمت کند کسی را که امر ما را احیا می‌کند.
* سمعت أباالحَسَن الرِّضا(علیه‌السلام) یَقُول ُرَحِمَ اللهُ عَبداً أَحْیَا أَمْرَنَا فَقُلْتُ لَهُ وَ کَیْفَ یُحْیی أَمْرَکُمْ قَالَ یَتَعَلَّمُ عُلُومَنَا وَیُعَلِّمُهَا النَّاسَ، فَإن النَّاسَ لَوْ عَلِمُوا مَحَاسِنَ کَلَامِنَا لَاتَّبَعُونَا3
راوی می‌گوید: شنیدم که امام رضا(علیه‌السلام) می‌گوید: خدا رحمت کند بنده‌ای را که امر ما را زنده کند. به آن حضرت عرض کردم چگونه امر شما را زنده کند؟ فرمود علم ما را فرا بگیرد و به مردم تعلیم دهد؛ اگر مردم محاسن کلام ما را بدانند، حتما از ما تبعیت می‌کنند.
امام صادق(علیه‌السلام) به فضیل فرمود: آیا با هم می‌نشینید و روایات ما را بیان می‌کنید؟ عرضه داشت: آری فرمود: این جلسه‌ها را دوست می‌دارم؛ پس امر ما را زنده نگه دارید؛ خداوند رحمت کند کسی را که امر ما را احیا می‌کند.
* سمعت أباالحَسَن الرِّضا(علیه‌السلام) یَقُول ُرَحِمَ اللهُ عَبداً أَحْیَا أَمْرَنَا فَقُلْتُ لَهُ وَ کَیْفَ یُحْیی أَمْرَکُمْ قَالَ یَتَعَلَّمُ عُلُومَنَا وَیُعَلِّمُهَا النَّاسَ، فَإن النَّاسَ لَوْ عَلِمُوا مَحَاسِنَ کَلَامِنَا لَاتَّبَعُونَا3
راوی می‌گوید: شنیدم که امام رضا(علیه‌السلام) می‌گوید: خدا رحمت کند بنده‌ای را که امر ما را زنده کند. به آن حضرت عرض کردم چگونه امر شما را زنده کند؟ فرمود علم ما را فرا بگیرد و به مردم تعلیم دهد؛ اگر مردم محاسن کلام ما را بدانند، حتما از ما تبعیت می‌کنند.
بیشتر بخوانید: سیره اهل‌بیت علیهم‌السلام در عزاداری حسینی (قسمت دوم)
1-2. مرثیه خوانی (شعرخوانی)
* حَکَی دِعْبِلٌ الْخُزَاعِیُّ قَالَ دَخَلْتُ عَلَی سَیِّدِی وَ مَوْلَایَ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی الرِّضَا(علیه‌السلام) فِی مِثْلِ هَذِهِ الْأَیَّامِ فَرَأَیْتُهُ جَالِساً جِلْسَهَ الْحَزِینِ الْکَئِیبِ وَ أَصْحَابُهُ مِنْ حَوْلِهِ فَلَمَّا رَآنِی مُقْبِلًا قَالَ مَرْحَباً بِکَ یَا دِعْبِلُ مَرْحَباً بِنَاصِرِنَا بِیَدِهِ وَ لِسَانِهِ ثُمَّ إِنَّهُ وَسَّعَ لِی فِی مَجْلِسِهِ وَ أَجْلَسَنِی إِلَی جَانِبِهِ ثُمَّ قَالَ لِی یَا دِعْبِلُ أُحِبُ أَنْ تُنْشِدَنِی شِعْراً فَإِنَّ هَذِهِ الْأَیَّامَ أَیَّامُ حُزْنٍ کَانَتْ عَلَیْنَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ أَیَّامُ سُرُورٍ کَانَتْ عَلَی أَعْدَائِنَا خُصُوصاً بَنِی أُمَیَّهَ یَا دِعْبِلُ مَنْ بَکَی أَوْ أَبْکَی عَلَی مُصَابِنَا وَ لَوْ وَاحِداً کَانَ أَجْرُهُ عَلَی اللَّهِ یَا دِعْبِلُ مَنْ ذَرَفَتْ عَیْنَاهُ عَلَی مُصَابِنَا وَ بَکَی لِمَا أَصَابَنَا مِنْ أَعْدَائِنَا حَشَرَهُ اللَّهُ مَعَنَا فِی زُمْرَتِنَا یَا دِعْبِلُ مَنْ بَکَی عَلَی مُصَابِ جَدِّیَ الْحُسَیْنِ(علیه‌السلام) غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ذُنُوبَهُ الْبَتَّهَ ثُمَّ إِنَّهُ ع نَهَضَ وَ ضَرَبَ سِتْراً بَیْنَنَا وَ بَیْنَ حَرَمِهِ وَ أَجْلَسَ أَهْلَ بَیْتِهِ مِنْ وَرَاءِ السِّتْرِ لِیَبْکُوا عَلَی مُصَابِ جَدِّهِمُ الْحُسَیْنِ (علیه‌السلام) ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَیَّ وَ قَالَ یَا دِعْبِلُ ارْثِ الْحُسَیْنَ ع فَأَنْتَ نَاصِرُنَا وَ مَادِحُنَا مَا دُمْتَ حَیّاً فَلَا تُقَصِّرْ عَنْ نَصْرِنَا مَا اسْتَطَعْتَ قَالَ دِعْبِلٌ فَاسْتَعْبَرْتُ وَ سَالَتْ عَبْرَتِی وَ أَنْشَأَتُ أَقُولُ أَنْشَأْتُ أَقُولُ
أَفَاطِمُ لَوْ خِلْتِ الْحُسَیْنَ مُجَدَّلًا وَقَدْ مَاتَ عَطْشَاناً بِشَطِّ فُرَاتِ
إِذاً لَلَطَمْتِ الْخَدَّ فَاطِمُ عِنْدَهُ وَ أَجْرَیْتِ دَمْعَ الْعَیْنِ فِی الْوَجَنَاتِ4
نقل شده از دعبل خزاعی که می‌گوید: در چنین روزهایی به محضر سید و مولایم امام رضا(علیه‌السلام) شرفیاب شدم؛ دیدم که او محزون و دل‌گرفته نشسته و یارانش گرداگرد او می‌باشند. وقتی مرا که در حال آمدن بودم دید، فرمود: مرحبا به تو ای دعبل! مرحبا به یاری کننده ما به دست و زبانش! سپس مجلس را برایم باز کرد و مرا در کنار خود نشاند و به من فرمود: ای دعبل! دوست دارم برایم شعری بخوانی، چرا که این روزها برای ما اهل‌بیت روزهای حزن بوده است. ای دعبل! هرکی بر مصیبت ما بگرید یا دیگران –هرچند یک نفر- را بگریاند، اجر او بر عهده خدا خواهد بود. ای دعبل! هرکس چشمانش بر مصیبت ما و به خاطر آن‌چه که سوی دشمنان بر سر ما آمده گریان شود، خداوند او را با ما و در زمره ما محشور می‌گرداند. ای دعبل! هرکس بر مصیبت امام حسین(علیه‌السلام) گریه کند، خداوند قطعا گناهان او را می‌بخشد. سپس آن حضرت برخاست و پرده‌ای میان ما و اهل بیتش قرار داد و آنها را پشت پرده نشاند تا بر مصیبت جدشان حسین(علیه‌السلام) گریه کنند. سپس رو به من کرد و فرمود: ای دعبل! بر حسین(علیه‌السلام) مرثیه بخوان که همانا تو یاور ما و مدح کننده ما هستی تا زمانی که زنده‌ای؛ پس تا جایی که در توان داری در یاری ما کوتاهی مکن. دعبل می‌گوید: بغض گلویم را گرفت و اشک‌هایم جاری شد و شروع به خواندن ابیات کردم:
آیا فاطمه(سلام الله علیها) را نمی‌بینید، موقعی که حسین(علیه‌السلام) تنها به روی زمین؛ کشته افتاره بود و با لب تشنه در کنار فرات شهید شده بود؟
آن‌گاه که فاطمه(سلام الله علیها) بالای پیکر مبارکش با سیلی بر صورت خود زد و اشک دیدگانش بر صورت جاری شد.
* أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ(عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) قَالَ لِجَعْفَرِ بْنِ عَفَّانَ اَلطَّائِیِّ، بَلَغَنِی أَنَّکَ تَقُولُ اَلشِّعْرَ فِی اَلْحُسَیْنِ(عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) وَ تُجِیدُ قَالَ نَعَمْ فَأَنْشَدَهُ فَبَکَى وَ مَنْ حَوْلَهُ حَتَّى سَالَتِ اَلدُّمُوعُ عَلَى وَجْهِهِ وَ لِحْیَتِهِ ثُمَّ قَالَ یَا جَعْفَرُ وَ اَللَّهِ لَقَدْ شَهِدَکَ مَلاَئِکَةُ اَللَّهِ اَلْمُقَرَّبُونَ هَاهُنَا یَسْمَعُونَ قَوْلَکَ فِی اَلْحُسَیْنِ(عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) وَ لَقَدْ بَکَوْا کَمَا بَکَیْنَا وَ أَکْثَرَ وَ لَقَدْ أَوْجَبَ اَللَّهُ لَکَ یَا جَعْفَرُ فِی سَاعَتِکَ اَلْجَنَّةَ بِأَسْرِهَا وَ غَفَرَ لَکَ فَقَالَ أَلاَ أَزِیدُکَ قَالَ نَعَمْ یَا سَیِّدِی قَالَ مَا مِنْ أَحَدٍ قَالَ فِی اَلْحُسَیْنِ(عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) شِعْراً فَبَکَى وَ أَبْکَى بِهِ إِلاَّ أَوْجَبَ اَللَّهُ لَهُ اَلْجَنَّةَ وَ غَفَرَ لَهُ.5
امام صادق(علیه‌السلام) به جعفر بن عفان طایی فرمود: شنیدم که تو درباره امام حسین(علیه‌السلام) به خوبی شعر می‌گویی؟
گفت: بله، سپس برا ایشان خواند و امام صادق(علیه‌السلام) و کسانی که نزد او بودند گریه می‌کردند، تا جایی که اشک‌ها بر محاسن و صورتش جاری شد، سپس فرمود: ای جعفر! به خدا سوگند که فرشتگان مقرب خداوند در این‌جا شاهد تو بودند در حالی‌که سخنان تو را در مورد امام حسین(علیه‌السلام) می‌شنیدند و همان‌گونه که ما گریه کردیم، آنها هم گریه کردند و خداوند در این ساعت بهشت را بر تو واجب کرد و تو را آمرزید. سپس فرمود: آیا برایت نیافزایم؟ گفت: آری، ای مولای من! فرمود: هیچ‌کس در مورد امام حسین(علیه‌السلام) شعری را نسروده و گریه نکرده و نگریانده مگر این‌که خداوند بهشت را برای او واجب ساخته و او را می‌آمرزد.
* قَال أبُوعبدالله(علیه‌السلام):مَن قالَ فِینا بَیْتَ شِعْرٍ بَنَی اللهُ تَعالَی لَهُ بَیْتاً فی الجَنَّةِ.6
امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: هرکه در حق ما یک بیت شعر بسراید، خدا برای او در بهشت خانه‌ای بنا می‌کند.
* قَالَ سَمِعْتُ اَلرِّضَا عَلَیْهِ‌السَّلاَمُ یَقُولُ: مَا قَالَ فِینَا مُؤْمِنٌ شِعْراً یَمْدَحُنَا بِهِ إِلاَّ بَنَى اَللَّهُ تَعَالَى لَهُ مَدِینَةً فِی اَلْجَنَّةِ أَوْسَعَ مِنَ اَلدُّنْیَا سَبْعَ مَرَّاتٍ یَزُورُهُ فِیهَا کُلُّ مَلَکٍ مُقَرَّبٍ وَ کُلُّ نَبِیٍّ مُرْسَلٍ.7
حسن بن جهم می‌گوید: شنیدم امام رضا(علیه‌السلام) می‌گوید: هیچ مؤمنی در مدح ما شعری نمی‌گوید مگر این‌که خداوند در بهشت خانه‌ای برای او بنا می‌کنه که هفت برابر، وسیع‌تر از دنیا است و همه فرشتگان مقرب و همه انبیای فرستاده شده، او را در آن زیارت می‌کنند.
* عبدالله بن الصَّلَت قَال کَتَبتَ إلَی أبی جعفر بن الرضا(علیه‌السلام) فَأذِنَ لِی فأذن لی أن أرثی أباالحسن أعنی أباه قال فکتب إلیّ اندبنی و اندب أبی.8
عبدالله بن صلت می‌گوید: به امام جواد(علیه‌السلام) نامه‌ای نوشته‌ام و از او اجازه گرفته تا تا برای ابا‌الحسن یعنی پدر بزرگوارش (امام رضا علیه‌السلام) مرثیه بخوانم؟ در جواب برای من نوشتند که هم برای من و هم برای پدرم نوحه بسرای!
أَفَاطِمُ لَوْ خِلْتِ الْحُسَیْنَ مُجَدَّلًا وَقَدْ مَاتَ عَطْشَاناً بِشَطِّ فُرَاتِ
إِذاً لَلَطَمْتِ الْخَدَّ فَاطِمُ عِنْدَهُ وَ أَجْرَیْتِ دَمْعَ الْعَیْنِ فِی الْوَجَنَاتِ4
نقل شده از دعبل خزاعی که می‌گوید: در چنین روزهایی به محضر سید و مولایم امام رضا(علیه‌السلام) شرفیاب شدم؛ دیدم که او محزون و دل‌گرفته نشسته و یارانش گرداگرد او می‌باشند. وقتی مرا که در حال آمدن بودم دید، فرمود: مرحبا به تو ای دعبل! مرحبا به یاری کننده ما به دست و زبانش! سپس مجلس را برایم باز کرد و مرا در کنار خود نشاند و به من فرمود: ای دعبل! دوست دارم برایم شعری بخوانی، چرا که این روزها برای ما اهل‌بیت روزهای حزن بوده است. ای دعبل! هرکی بر مصیبت ما بگرید یا دیگران –هرچند یک نفر- را بگریاند، اجر او بر عهده خدا خواهد بود. ای دعبل! هرکس چشمانش بر مصیبت ما و به خاطر آن‌چه که سوی دشمنان بر سر ما آمده گریان شود، خداوند او را با ما و در زمره ما محشور می‌گرداند. ای دعبل! هرکس بر مصیبت امام حسین(علیه‌السلام) گریه کند، خداوند قطعا گناهان او را می‌بخشد. سپس آن حضرت برخاست و پرده‌ای میان ما و اهل بیتش قرار داد و آنها را پشت پرده نشاند تا بر مصیبت جدشان حسین(علیه‌السلام) گریه کنند. سپس رو به من کرد و فرمود: ای دعبل! بر حسین(علیه‌السلام) مرثیه بخوان که همانا تو یاور ما و مدح کننده ما هستی تا زمانی که زنده‌ای؛ پس تا جایی که در توان داری در یاری ما کوتاهی مکن. دعبل می‌گوید: بغض گلویم را گرفت و اشک‌هایم جاری شد و شروع به خواندن ابیات کردم:
آیا فاطمه(سلام الله علیها) را نمی‌بینید، موقعی که حسین(علیه‌السلام) تنها به روی زمین؛ کشته افتاره بود و با لب تشنه در کنار فرات شهید شده بود؟
آن‌گاه که فاطمه(سلام الله علیها) بالای پیکر مبارکش با سیلی بر صورت خود زد و اشک دیدگانش بر صورت جاری شد.
* أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ(عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) قَالَ لِجَعْفَرِ بْنِ عَفَّانَ اَلطَّائِیِّ، بَلَغَنِی أَنَّکَ تَقُولُ اَلشِّعْرَ فِی اَلْحُسَیْنِ(عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) وَ تُجِیدُ قَالَ نَعَمْ فَأَنْشَدَهُ فَبَکَى وَ مَنْ حَوْلَهُ حَتَّى سَالَتِ اَلدُّمُوعُ عَلَى وَجْهِهِ وَ لِحْیَتِهِ ثُمَّ قَالَ یَا جَعْفَرُ وَ اَللَّهِ لَقَدْ شَهِدَکَ مَلاَئِکَةُ اَللَّهِ اَلْمُقَرَّبُونَ هَاهُنَا یَسْمَعُونَ قَوْلَکَ فِی اَلْحُسَیْنِ(عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) وَ لَقَدْ بَکَوْا کَمَا بَکَیْنَا وَ أَکْثَرَ وَ لَقَدْ أَوْجَبَ اَللَّهُ لَکَ یَا جَعْفَرُ فِی سَاعَتِکَ اَلْجَنَّةَ بِأَسْرِهَا وَ غَفَرَ لَکَ فَقَالَ أَلاَ أَزِیدُکَ قَالَ نَعَمْ یَا سَیِّدِی قَالَ مَا مِنْ أَحَدٍ قَالَ فِی اَلْحُسَیْنِ(عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) شِعْراً فَبَکَى وَ أَبْکَى بِهِ إِلاَّ أَوْجَبَ اَللَّهُ لَهُ اَلْجَنَّةَ وَ غَفَرَ لَهُ.5
امام صادق(علیه‌السلام) به جعفر بن عفان طایی فرمود: شنیدم که تو درباره امام حسین(علیه‌السلام) به خوبی شعر می‌گویی؟
گفت: بله، سپس برا ایشان خواند و امام صادق(علیه‌السلام) و کسانی که نزد او بودند گریه می‌کردند، تا جایی که اشک‌ها بر محاسن و صورتش جاری شد، سپس فرمود: ای جعفر! به خدا سوگند که فرشتگان مقرب خداوند در این‌جا شاهد تو بودند در حالی‌که سخنان تو را در مورد امام حسین(علیه‌السلام) می‌شنیدند و همان‌گونه که ما گریه کردیم، آنها هم گریه کردند و خداوند در این ساعت بهشت را بر تو واجب کرد و تو را آمرزید. سپس فرمود: آیا برایت نیافزایم؟ گفت: آری، ای مولای من! فرمود: هیچ‌کس در مورد امام حسین(علیه‌السلام) شعری را نسروده و گریه نکرده و نگریانده مگر این‌که خداوند بهشت را برای او واجب ساخته و او را می‌آمرزد.
* قَال أبُوعبدالله(علیه‌السلام):مَن قالَ فِینا بَیْتَ شِعْرٍ بَنَی اللهُ تَعالَی لَهُ بَیْتاً فی الجَنَّةِ.6
امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: هرکه در حق ما یک بیت شعر بسراید، خدا برای او در بهشت خانه‌ای بنا می‌کند.
* قَالَ سَمِعْتُ اَلرِّضَا عَلَیْهِ‌السَّلاَمُ یَقُولُ: مَا قَالَ فِینَا مُؤْمِنٌ شِعْراً یَمْدَحُنَا بِهِ إِلاَّ بَنَى اَللَّهُ تَعَالَى لَهُ مَدِینَةً فِی اَلْجَنَّةِ أَوْسَعَ مِنَ اَلدُّنْیَا سَبْعَ مَرَّاتٍ یَزُورُهُ فِیهَا کُلُّ مَلَکٍ مُقَرَّبٍ وَ کُلُّ نَبِیٍّ مُرْسَلٍ.7
حسن بن جهم می‌گوید: شنیدم امام رضا(علیه‌السلام) می‌گوید: هیچ مؤمنی در مدح ما شعری نمی‌گوید مگر این‌که خداوند در بهشت خانه‌ای برای او بنا می‌کنه که هفت برابر، وسیع‌تر از دنیا است و همه فرشتگان مقرب و همه انبیای فرستاده شده، او را در آن زیارت می‌کنند.
* عبدالله بن الصَّلَت قَال کَتَبتَ إلَی أبی جعفر بن الرضا(علیه‌السلام) فَأذِنَ لِی فأذن لی أن أرثی أباالحسن أعنی أباه قال فکتب إلیّ اندبنی و اندب أبی.8
عبدالله بن صلت می‌گوید: به امام جواد(علیه‌السلام) نامه‌ای نوشته‌ام و از او اجازه گرفته تا تا برای ابا‌الحسن یعنی پدر بزرگوارش (امام رضا علیه‌السلام) مرثیه بخوانم؟ در جواب برای من نوشتند که هم برای من و هم برای پدرم نوحه بسرای!
1-3. گریه
* مِسْمَعِ بْنِ عَبْدِ اَلْمَلِکِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ (عَلَیْهِ‌اَلسَّلاَمُ) فِی حَدِیثٍ أَ مَا تَذْکُرُ مَا صُنِعَ بِهِ یَعْنِی بِالْحُسَیْنِ (عَلَیْهِ‌اَلسَّلاَمُ) ، قُلْتُ بَلَى قَالَ أَتَجْزَعُ قُلْتُ إِی وَ اَللَّهِ وَ أَسْتَعْبِرُ بِذَلِکَ حَتَّى یَرَى أَهْلِی أَثَرَ ذَلِکَ عَلَیَّ فَأَمْتَنِعُ مِنَ اَلطَّعَامِ حَتَّى یَسْتَبِینَ ذَلِکَ فِی وَجْهِی فَقَالَ رَحِمَ اَللَّهُ دَمْعَتَکَ أَمَا إِنَّکَ مِنَ اَلَّذِینَ یُعَدُّونَ مِنْ أَهْلِ اَلْجَزَعِ لَنَا وَ اَلَّذِینَ یَفْرَحُونَ لِفَرَحِنَا وَ یَحْزَنُونَ لِحُزْنِنَا أَمَا إِنَّکَ سَتَرَى عِنْدَ مَوْتِکَ حُضُورَ آبَائِی لَکَ وَ وَصِیَّتَهُمْ مَلَکَ اَلْمَوْتِ بِکَ وَ مَا یَلْقَوْنَکَ بِهِ مِنَ اَلْبِشَارَةِ أَفْضَلُ وَ لَمَلَکُ اَلْمَوْتِ أَرَقُّ عَلَیْکَ وَ أَشَدُّ رَحْمَةً لَکَ مِنَ اَلْأُمِّ اَلشَّفِیقَةِ عَلَى وَلَدِهَا إِلَى أَنْ قَالَ: مَا بَکَى أَحَدٌ رَحْمَةً لَنَا وَ لِمَا لَقِینَا إِلاَّ رَحِمَهُ اَللَّهُ قَبْلَ أَنْ تَخْرُجَ اَلدَّمْعَةُ مِنْ عَیْنِهِ فَإِذَا سَالَ دُمُوعُهُ عَلَى خَدِّهِ فَلَوْ أَنَّ قَطْرَةً مِنْ دُمُوعِهِ سَقَطَتْ فِی جَهَنَّمَ ، لَأَطْفَأَتْ حَرَّهَا حَتَّى لاَ یُوجَدَ لَهَا حَرٌّ وَ ذَکَرَ حَدِیثاً طَوِیلاً یَتَضَمَّنُ ثَوَاباً جَزِیلاً یَقُولُ فِیهِ وَ مَا مِنْ عَیْنٍ بَکَتْ لَنَا إِلاَّ نُعِّمَتْ بِالنَّظَرِ إِلَى اَلْکَوْثَرِ، وَ سُقِیَتْ مِنْهُ مَعَ مَنْ أَحَبَّنَا.9
مسمع بن عبدالملک می‌گوید: امام صادق(علیه‌السلام) در حدیثی به من فرمود: آیا ذکر مصائبی که بر حسین(علیه‌السلام) رفته است، می‌کنی؟ گفتم: بله، فرمود: آیا جزع و بی‌تابی هم می‌کنی؟ گفتم: به خدا قسم، آری! و به خاطر آن بغض می‌گیرم تا جایی که خانواده‌ام اثر آن در من می‌بینند و از غذا خوردن امتناع می‌کنم و به گونه‌ای که این امر در چهره من نمودار می‌شود. پس (امام) فرمود: خدا به واسطه این اشک و این حالت تو را رحمت کند! همانا تو از جزع کنندگان (بی‌تاب شوندگان) بر ما به شمار می‌آیی و (نیز) از کسانی هستی که از شادی ما شادمان و از اندوه ما اندوهناک می‌شوند، و تو هنگام مرگ حضور پدرانم و سفارش آنها را به ملک‌الموت خواهی دید، از مادر دلسوز به فرزندش، نسبت به تو نرم‌تر و مهربان‌تر خواهد بود. تا این‌که فرمود: هیچ‌کس بر ما و بر آن‌چه که بر سر ما آمده، از سر دلسوزی و محبت گریه نکرد؛ مگر این‌که خداوند او را قبل از آن‌که اشک از چشمش سرازیر شود بیامرزد، پس هرگاه اشک‌هایش بر گونه‌اش روان گشت، اگر قطره‌ای از آن اشک‌ها در جهنم افتد، حرارت و لهیب آن را فرو می‌نشاند تا جایی که گرمایی [در جهنم] باقی نمی‌ماند.
و حدیث طولانی‌ای را ذکر نمود که در برگیرنده ثواب فراوانی است و می‌فرماید: هیچ چشمی بر ما نمی‌گرید مگر این‌که با نظر بر حوض کوثر متنعم گشته و به همراه محبین ما از آن سیراب می‌گردد.
* عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ أَبَانٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنِ الْأَصَمِّ عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ و عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ زُرَارَةَ عَنِ الْأَصَمِّ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ: عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ(علیه‌السلام) فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ یَذْکُرُ فِیهِ حَالَ الْحُسَیْنِ(علیه‌السلام) قَالَ و إِنَّهُ لَیَنْظُرُ إِلَى مَنْ یَبْکِیهِ فَیَسْتَغْفِرُ لَهُ و یَسْأَلُ أَبَاهُ الِاسْتِغْفَارَ لَهُ و یَقُولُ أَیُّهَا الْبَاکِی لَوْ عَلِمْتَ مَا أَعَدَّ‌اللَّهُ لَکَ لَفَرِحْتَ أَکْثَرَ مِمَّا حَزِنْتَ و إِنَّهُ لَیَسْتَغْفِرُ لَهُ مِنْ کُلِّ ذَنْبٍ وخَطِیئَةٍ.10
امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: همانا امام حسین(علیه‌السلام) به کسی که برای او گریه می‌کند نظر کرده و برای او استغفار می‌کند و از پدرش نیز در حق او درخواست استغفار می‌کند و می‌فرماید: ای گریه‌کننده! اگر می‌دانستی که خداوند برای تو چه چیزی آماده کرده قطعا شادی تو بیش از حزنت می‌گردید و همانا خداوند همه گناهان و خطاهای او را می‌آمرزد.
* امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: کامل‌ترین مؤمن از جهت ایمان کسی است که خلق او نیکوتر و رقّت قلب او و گریه او بر ما اهل بیت بیشتر و شدیدتر باشد، دوستی او با ما اهل‌بیت زیادتر، حزن و اندوه و سوزش دل او در مصیبت ما و مودّت و دوستی او برای ما بیشتر باشد.11
مسمع بن عبدالملک می‌گوید: امام صادق(علیه‌السلام) در حدیثی به من فرمود: آیا ذکر مصائبی که بر حسین(علیه‌السلام) رفته است، می‌کنی؟ گفتم: بله، فرمود: آیا جزع و بی‌تابی هم می‌کنی؟ گفتم: به خدا قسم، آری! و به خاطر آن بغض می‌گیرم تا جایی که خانواده‌ام اثر آن در من می‌بینند و از غذا خوردن امتناع می‌کنم و به گونه‌ای که این امر در چهره من نمودار می‌شود. پس (امام) فرمود: خدا به واسطه این اشک و این حالت تو را رحمت کند! همانا تو از جزع کنندگان (بی‌تاب شوندگان) بر ما به شمار می‌آیی و (نیز) از کسانی هستی که از شادی ما شادمان و از اندوه ما اندوهناک می‌شوند، و تو هنگام مرگ حضور پدرانم و سفارش آنها را به ملک‌الموت خواهی دید، از مادر دلسوز به فرزندش، نسبت به تو نرم‌تر و مهربان‌تر خواهد بود. تا این‌که فرمود: هیچ‌کس بر ما و بر آن‌چه که بر سر ما آمده، از سر دلسوزی و محبت گریه نکرد؛ مگر این‌که خداوند او را قبل از آن‌که اشک از چشمش سرازیر شود بیامرزد، پس هرگاه اشک‌هایش بر گونه‌اش روان گشت، اگر قطره‌ای از آن اشک‌ها در جهنم افتد، حرارت و لهیب آن را فرو می‌نشاند تا جایی که گرمایی [در جهنم] باقی نمی‌ماند.
و حدیث طولانی‌ای را ذکر نمود که در برگیرنده ثواب فراوانی است و می‌فرماید: هیچ چشمی بر ما نمی‌گرید مگر این‌که با نظر بر حوض کوثر متنعم گشته و به همراه محبین ما از آن سیراب می‌گردد.
* عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ أَبَانٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنِ الْأَصَمِّ عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ و عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ زُرَارَةَ عَنِ الْأَصَمِّ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ: عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ(علیه‌السلام) فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ یَذْکُرُ فِیهِ حَالَ الْحُسَیْنِ(علیه‌السلام) قَالَ و إِنَّهُ لَیَنْظُرُ إِلَى مَنْ یَبْکِیهِ فَیَسْتَغْفِرُ لَهُ و یَسْأَلُ أَبَاهُ الِاسْتِغْفَارَ لَهُ و یَقُولُ أَیُّهَا الْبَاکِی لَوْ عَلِمْتَ مَا أَعَدَّ‌اللَّهُ لَکَ لَفَرِحْتَ أَکْثَرَ مِمَّا حَزِنْتَ و إِنَّهُ لَیَسْتَغْفِرُ لَهُ مِنْ کُلِّ ذَنْبٍ وخَطِیئَةٍ.10
امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: همانا امام حسین(علیه‌السلام) به کسی که برای او گریه می‌کند نظر کرده و برای او استغفار می‌کند و از پدرش نیز در حق او درخواست استغفار می‌کند و می‌فرماید: ای گریه‌کننده! اگر می‌دانستی که خداوند برای تو چه چیزی آماده کرده قطعا شادی تو بیش از حزنت می‌گردید و همانا خداوند همه گناهان و خطاهای او را می‌آمرزد.
* امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: کامل‌ترین مؤمن از جهت ایمان کسی است که خلق او نیکوتر و رقّت قلب او و گریه او بر ما اهل بیت بیشتر و شدیدتر باشد، دوستی او با ما اهل‌بیت زیادتر، حزن و اندوه و سوزش دل او در مصیبت ما و مودّت و دوستی او برای ما بیشتر باشد.11
1-4. اطعام عزاداران
* عُمَر بْنِ عَلِیِّ‌بْنِ الْحُسَیْنِ قَال لَمَّا قُتِلَ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ(علیه‌السلام) لَبِسْنَ نِسَاءَ بَنِی هَاشِمٍ السَّوَادَ وَ الْمُسُوحَ وَ کُنَّ لَا یَشْتَکِینَ مِنْ حَرٍّ وَ لَا بَرْدٍ وَ کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ(علیه‌السلام) یَعْمَلُ لَهُنَّ الطَّعَامَ لِلْمَأْتَمِ.12
عمربن علی‌بن الحسین نقل می‌کند: هنگامی‌که امام حسین(علیه‌السلام) به شهادت رسید زنان بنی‌هاشم لباس سیاه و خشن پوشیدند و از گرما و سرما شکایت نمی‌کردند و امام سجاد(علیه‌السلام) برای مجلس ماتم آنها طعام تهیه می‌کرد.
* عن العباس بن موسى بن جعفر عن أبیه(علیه‌السلام) أنه سأله عن المأتم فقال إن رسول الله(صلی‌الله علیه و آله) ابعثوا إلى أهل جعفر طعاما فجرت السنة.13
عباس بن موسی بن جعفر از امام کاظم(علیه‌السلام)در آداب ماتم پرسید. ایشان فرمود: رسول خدا دستور داد که برای عزاداری حضرت جعفر طیار غذا تهیه کرده و ببرند. پس این کار سنت شد.
* قال الله تعالی: مَا مِنْ عَبْدٍ مِنْ عَبِیدِی فِی ذَلِکَ الزَّمَانِ بَکَى أَوْ تَبَاکَى وَ تَعَزَّى عَلَى وُلْدِ الْمُصْطَفَى(صلی‌الله علیه و آله) إِلَّا وَ کَانَتْ لَهُ الْجَنَّةُ ثَابِتاً فِیهَا وَ مَا مِنْ عَبْدٍ أَنْفَقَ مِنْ مَالِهِ فِی مَحَبَّةِ ابْنِ بِنْتِ نَبِیِّهِ طَعَاماً وَ غَیْرَ ذَلِکَ دِرْهَماً إِلَّا وَ بَارَکْتُ لَهُ فِی الدَّارِ الدُّنْیَا الدِّرْهَمَ بِسَبْعِینَ دِرْهَماً وَ کَانَ مُعَافاً فِی الْجَنَّةِ وَ غَفَرْتُ لَهُ ذُنُوبَهُ.14
خداوند متعال می‌فرماید: هیچ بنده‌ای از بندگان من نیست که گریه کند یا خود را به صورت گریه کننده درآورد و بر فرزند مصطفی عزاداری کند، مگر این‌که بهشت را برای او تثبیت می‌کنم و هیچ بنده‌ای نیست که درهمی از مالش را در محبت پسر دخت رسول‌الله، به صورت غذا یا غیر از آن انفاق کند، مگر این‌که برای او در دنیا به ازای هر درهم هفتاد برکت قرار می‌دهم و بهشت را به او بخشیده و از گناهانش می‌گذرم.
عمربن علی‌بن الحسین نقل می‌کند: هنگامی‌که امام حسین(علیه‌السلام) به شهادت رسید زنان بنی‌هاشم لباس سیاه و خشن پوشیدند و از گرما و سرما شکایت نمی‌کردند و امام سجاد(علیه‌السلام) برای مجلس ماتم آنها طعام تهیه می‌کرد.
* عن العباس بن موسى بن جعفر عن أبیه(علیه‌السلام) أنه سأله عن المأتم فقال إن رسول الله(صلی‌الله علیه و آله) ابعثوا إلى أهل جعفر طعاما فجرت السنة.13
عباس بن موسی بن جعفر از امام کاظم(علیه‌السلام)در آداب ماتم پرسید. ایشان فرمود: رسول خدا دستور داد که برای عزاداری حضرت جعفر طیار غذا تهیه کرده و ببرند. پس این کار سنت شد.
* قال الله تعالی: مَا مِنْ عَبْدٍ مِنْ عَبِیدِی فِی ذَلِکَ الزَّمَانِ بَکَى أَوْ تَبَاکَى وَ تَعَزَّى عَلَى وُلْدِ الْمُصْطَفَى(صلی‌الله علیه و آله) إِلَّا وَ کَانَتْ لَهُ الْجَنَّةُ ثَابِتاً فِیهَا وَ مَا مِنْ عَبْدٍ أَنْفَقَ مِنْ مَالِهِ فِی مَحَبَّةِ ابْنِ بِنْتِ نَبِیِّهِ طَعَاماً وَ غَیْرَ ذَلِکَ دِرْهَماً إِلَّا وَ بَارَکْتُ لَهُ فِی الدَّارِ الدُّنْیَا الدِّرْهَمَ بِسَبْعِینَ دِرْهَماً وَ کَانَ مُعَافاً فِی الْجَنَّةِ وَ غَفَرْتُ لَهُ ذُنُوبَهُ.14
خداوند متعال می‌فرماید: هیچ بنده‌ای از بندگان من نیست که گریه کند یا خود را به صورت گریه کننده درآورد و بر فرزند مصطفی عزاداری کند، مگر این‌که بهشت را برای او تثبیت می‌کنم و هیچ بنده‌ای نیست که درهمی از مالش را در محبت پسر دخت رسول‌الله، به صورت غذا یا غیر از آن انفاق کند، مگر این‌که برای او در دنیا به ازای هر درهم هفتاد برکت قرار می‌دهم و بهشت را به او بخشیده و از گناهانش می‌گذرم.
نمایش پی نوشت ها:
1. وسائل الشیعه، ج 14، ص 599
2. وسائل الشیعه، ج 14، ص 501
3. معانی الأخبار، ج 180
4. مستدرک الوسائل، ج 10، ص 386 و بحارالأنوار، ج 45، ص 258
5. وسائل الشیعه، ج 14، ص 510
6. وسائل الشیعه، ج 14،ص 597
7. وسائل الشیعه، ج 14، ص 598
8. وسائل الشیعه، ج 14،ص 597
9. وسائل الشیعه، ج 14، ص 508
10. وسائل الشیعه، ج 14،ص 597
11. کتاب بکاء للحسین (علیه‌السلام)، تألیف حضرت آیت الله میرجهانی طباطبایی(طاب ثراه)، ص 68
12. وسائل الشیعه، ج 3، ص 238
13. همان
14. مستدرک الوسائل، ج 10، ص 319
15. واحد پژوهش دفتر فرهنگی فخرالائمه(ع)، کتاب هیئت، انتشارات اسوه، دی ماه 1386
