شهید آوینی؛ متفکر دوران گذار

دوران گذار طبعاً نیازمند متفکرانی است که ماهیت و حقیقت این دوران را دریابند
 

چکیده
در بررسی و شناخت وجوه مختلف وجودی سید شهیدان اهل قلم «سیدمرتضی آوینی»، یک وجه بسیار مهم اغلب نادیده گرفته شده و مغفول واقع شده است؛ وجه‌ای که برخی توانایی‌های آوینی در مقام یک فیلم‌ساز یا روزنامه‌نگار متعهد انقلابی و یا یک نویسنده نظریه‌پرداز به آن بر می‌گردد؛ وجه متفکرانه آوینی که او را در مقام «متفکر دوران گذار» نشان می‌دهد.

تعداد کلمات 1701/ تخمین زمان مطالعه 9 دقیقه

 

با ظهور انقلاب اسلامی ایران، تاریخ بشر از حیث جهانی وارد نوعی دوران گذار گردیده است: گذار از سیطرة تاریخ غرب و عالم غرب مدرن به سوی عالمی دینی. در واقع از واپسین دهه‌های پایانی قرن نوزدهم، بحران انحطاطی غرب مدرن آغاز گردیده بود و این بحران انحطاطی در سراسر قرن بیستم گسترش و تعمیق یافت. با ظهور انقلاب اسلامی ایران در آغاز دهه ۱۹۸۰ میلادی، گذار تاریخی بشر از اسارت عالم مدرن به سوی چشم‌اندازهای رهایی‌بخش دینی و معنوی، وجه خودآگاهانه‌ای پیدا می‌کند. از این رو است که می‌گوییم انقلاب اسلامی در مقام یک انقلاب طلیعه‌دار ظاهر می‌شود و محتوای آن به لحاظ تاریخی اشارت و دلالت بر گذار تاریخی از سیطرة غرب مدرن و آغاز پایان شب ظلمانی سیطرة طاغوت بر سیاره زمین است. انقلاب اسلامی ایران از حیث داخلی نیز طلیعه‌دار نوعی عبور و گذار تاریخی است. گذار از سیطره ظلمانی فرماسیون غرب‌زدگی شبه‌مدرن به سوی نوعی مدینه ولایی دینی که نظر به باطنی مدینه‌النبی دارد.
انقلاب اسلامی، طلیعه‌دار گذار تاریخی است و دوران ما (که روزگار آغاز سیر رو‌به‌زوال و تعمیق بحران انحطاطی تاریخ غرب و عالم مدرن است) دوران گذار است. بشر در کره زمین در مقیاس جهانی و ما ایرانیان در داخل کشور، همگی در دوران گذار به سر می‌بریم و آغاز سلوک تاریخی ملت مسلمان ایران به منظور عبور از منجلاب غرب‌زدگی مدرن در متن حرکت فراگیر جهانی بشر در مسیر عبور از ظلمات طاغوت اومانیستی و عالم مدرن است که جریان می‌یابد و انقلاب اسلامی، نوع و ماهیت اشارتی است به بیداری و گذار تاریخی.
 

دوران گذار طبعاً نیازمند متفکرانی است که ماهیت و حقیقت این دوران را دریابند و بتوانند با فهم اقتضائات و ویژگی‌ها و خواص کورگذار به تأویل حقیقت مسائل و روندها و موضوعات بپردازند و با فرا رفتن از ظاهر به باطن، اشارت‌ها و بشارت‌ها و معانی رمزی حوادث و وقایع را دریابند.
دوران گذاری که امروز ما و همه بشریت در آن قرار گرفته‌ایم، پیچ بسیار حساس و سرنوشت‌ساز تاریخ است که ترسیم‌کننده و تعیین‌کننده مسیر حرکت فردای ما است. امروز و در کور مهم گذار تاریخی، نیازمند متفکرانی هستیم که جان‌مایه و باطن و معانی پنهان حادثه‌ها را دریابند و از ورای کثرت مغشوش و بعضاً گمراه‌کننده ظواهر، ره به سوی باطن و حقیقت پنهان ذوبطون ببرند.
در دوران‌های گذار، متفکران این دوران به فهم معنای حقیقی اتفاقات نائل می‌گردند و حقیقت رمزی باطنی پس ظواهر را درمی‌یابند و از طریق تأویل حکیمانه و طرح پرسش و مسئله و انس به حقیقت، به ره‌گشایی افق در حال طلوع مدد می‌رسانند. سید شهیدان اهل قلم سیدمرتضی آوینی در زمره محدود متفکران دوران گذار است که به وجه طلیعه‌داری انقلاب اسلامی پی برد و وجه باطنی دوران ما را که همانا آغاز پایان غرب و آغاز حرکت بشر به منظور عبور از ظلمات طاغوت نیست‌انگاری و اومانیسم است، را دریافت و صفت اصلی مهم این دوران را در عبارت «عصر توبه بشر» عنوان کرد.آن‌چه آوینی را به عنوان متفکر، از بسیاری اندیشمندان دیگر متمایز می‌کرد این بود که او جوهر هویت‌بخش دوران ما به عنوان دوران گذار را به خوبی و بسیار زودتر از بسیاری دیگر از اهل نظر درک کرد و با مسائل و اقتضائات آن رویارو شد و از منظری حکیمانه به تفکر و تأمل در خصوص آن‌ها پرداخت. آوینی در زمره معدود متفکرانی بود که معنای باطنی روزگار ما به عنوان دوران گذار را دریافت و معضلات و پرسش‌ها و ابهامات نظری و عملی آن را شناخت و به طریقی حکیمانه و تأویلی و مبتنی بر آموزه‌های اسلامی و متعهد به آرمان‌های انقلاب اسلامی به تأمل و ژرف‌اندیشی در آن مسائل و معضلات پرداخت و ره‌آموزی کرد.
آوینی معتقد بود که روزگاری که با انقلاب اسلامی آغاز گردیده است، عصر توبه بشریت است. توبه از چه چیز؟ توبه از خطایی که با تاریخ غرب و در تاریخ غرب (و به نحو بسیار شدیدتر در عهد مدرن) مرتکب گردیده است و آن خطا همانا وانهادن ولایت الهی و تبعیت از طاغوت نیست‌انگاری بوده است. آوینی دریافته بود که ظهور انقلاب اسلامی به عنوان یک انقلاب طلیعه‌دار، دلالت و اشارتی است به اینکه بشر، حرکت به منظور عبور از هبوط و تنزل و انحطاط و گناه اعراض از حق را آغاز کرده است و او، این حرکت و این آغاز گذار تاریخی را «عصر توبه بشریت» می‌نامید. آوینی به عنوان یک متفکر که به دوران گذار بشر تعلق داشت و عمق و باطن و معنای این دوران را درک می‌کرد، به مسائل و معضلات و اقتضائات دوران گذار (چه از حیث جهانی، و چه از حیث داخلی) می‌اندیشید و این تفکر معطوف به دغدغه‌ها و مسائل دوران گذار وجه اصلی تأملات نظری آوینی را تشکیل می‌داد. آن‌چه که آوینی در سال‌های دهه ۱۳۶۰ (در یک غربت تمام عیار) و در دو سال اول دهه ۱۳۷۰ باز هم در نوعی غربت بدان می‌اندیشید و از آن سخن می‌گفت و درباره آن می‌نوشت، مسائل مرتبط با اقتضائات و مواجهات دوران گذار بودند؛ مسائلی چون: بررسی تئوریک نسبت ما و علم مدرن و به ویژه علوم انسانی، کوشش به منظور و تبیین وجوه نظری سینما از منظر حکمت اسلامی، اندیشیدن در خصوص حکمت تاریخ و چشم‌انداز حیات بشر بر مبنای آموزه‌های اسلامی نقد اومانیسم و مدرنیته و فهم ظهور و سیر حرکت انقلاب اسلامی از منظر نوعی حکمت دینی تاریخ، بررسی نقادانه بنیادهای تئوریک ژورنالیسم مدرن و کوشش به منظور تبیین تئوریک نسبت ما به عنوان فرزندان انقلاب اسلامی با این ژورنالیسم، بررسی‌های حکیمانه و فلسفی در خصوص ماهیت تکنیک مدرن، تأملات نظری در خصوص سرمایه‌داری و اقتصاد استکباری مدرن و برخی موضوعات و مسائل دیگر در همین جهات.
آن‌چه آوینی را به عنوان متفکر، از بسیاری اندیشمندان دیگر متمایز می‌کرد این بود که او جوهر هویت‌بخش دوران ما به عنوان دوران گذار را به خوبی و بسیار زودتر از بسیاری دیگر از اهل نظر درک کرد و با مسائل و اقتضائات آن رویارو شد و از منظری حکیمانه به تفکر و تأمل در خصوص آن‌ها پرداخت. آوینی در زمره معدود متفکرانی بود که معنای باطنی روزگار ما به عنوان دوران گذار را دریافت و معضلات و پرسش‌ها و ابهامات نظری و عملی آن را شناخت و به طریقی حکیمانه و تأویلی و مبتنی بر آموزه‌های اسلامی و متعهد به آرمان‌های انقلاب اسلامی به تأمل و ژرف‌اندیشی در آن مسائل و معضلات پرداخت و ره‌آموزی کرد. این ویژگی متفکرانه آوینی به عنوان یک اندیشمند مسلمان ولایی متعهد به آرمان‌های انقلاب اسلامی که معنای باطنی روزگار ما به عنوان دوران گذار را فهمیده و در خصوص مسائل آن به تأمل و چاره‌اندیشی و راه‌گشایی پرداخته است، وجه مهم و بسیار برجسته سید شهیدان اهل قلم است که اغلب نادیده گرفته شده و مورد غفلت واقع گردیده است و بی‌توجهی نسبت به آن، این آفت بزرگ را به همراه دارد که نسل جوانان عاشق انقلاب اسلامی را از راه‌گشایی‌های نظری و بعضاً مهم متفکری مؤمن و ولایی محروم نماید و این در زمانه ما (که در کوران یک تهاجم فرهنگی و جنگ‌نرم تمام‌عیار قرار داریم و بیش از پیش نیازمند مبارزه و مجاهدت نظری و فرهنگی و روشنگری‌های عمیق و متعهدانه هستیم) می‌تواند خدای ناکرده موجب ضرر و خسران گردد. از این رو است که بر همه اهل قلم و دلدادگان ولایت و آرمان‌های انقلاب اسلامی و ارادتمندان شهید آوینی واجب است که بکوشند تا ضمن تبیین مقام آوینی به عنوان متفکر دوران گذار، تأملات نظری متعهدانه و سازنده و روشنگرانه او را در میان آحاد مردم، به‌ویژه جوانان و اهالی قلم و نظر، ترویج و نشر و شرح دهند.

منبع: کتاب نقد حال، دفتر اول؛ شهریار زرشناس؛ نشر معارف؛ قم؛ 1393.