کاربرد انرژی هسته‌ای در پزشکی

پزشکی هسته‌ای عمومی
 

چکیده
ورود انرژی هسته‌ای به عرصه‌های مختلف بشری و تاثیرگذاری شگرف آن، یکی از شگفتی‌های این انرژی می‌باشد. ورود این انرژی به عرصه پزشکی تحول عظیمی در این حرفه ایجاد کرد. این مقاله راجع به پزشکی هسته‌ای صحبت می‌کند و زوایای مختلف آن را نمایان می‌سازد.

تعداد کلمات : 3260 / تخمین زمان مطالعه : 16 دقیقه

تصویربرداری پزشکی هسته‌ای از مقادیر کمی از مواد رادیواکتیو به نام رادیوتراپی استفاده می‌کنند که به طور معمول به جریان خون تزریق می‌شود، استنشاق یا فرو برده می‌شود. رادیوتراپی از میان ناحیه مورد بررسی عبور می‌کند و انرژی را به صورت پرتوهای گاما انتشار می‌کند که توسط یک دوربین خاص و یک کامپیوتر برای ایجاد تصاویر در داخل بدن شما تشخیص داده می‌شوند. تصویر برداری پزشکی هسته‌ای اطلاعات منحصر به فردی را ارائه می‌دهد که اغلب نمی‌توانند با استفاده از سایر روش‌های تصویربرداری بدست آیند و امکان شناسایی بیماری را در مراحل اولیه آن فراهم می‌کند.

اگر احتمال می‌دهید که باردار هستید یا اگر به فرزند خود شیر می‌دهید به پزشک خود اطلاع دهید و در مورد بیماری‌های اخیر خود، شرایط پزشکی،آلرژی‌ها و داروهایی که مصرف می‌کنید، صحبت کنید. بسته به نوع آزمایش، پزشک شما به شما در مورد چیزی که می‌توانید قبل از آن بخورید یا بنوشید خواهد گفت به ویژه اگر آرامبخش (بیهوشی) استفاده شود. جواهرات را در خانه بگذارید و لباس راحت و آزاد بپوشید.
 

پزشکی هسته ای شاخه‌ای از تصویربرداری پزشکی است که مقدار کمی از مواد رادیواکتیو را برای تشخیص و تعیین شدت یا درمان انواع بیماری‌ها از جمله انواع بسیاری از سرطان‌ها، بیماری‌ها قلبی، دستگاه گوارش، غدد درونی، اختلالات عصبی و سایر اختلالات در داخل بدن استفاده می‌شود. از آنجا که روش‌های پزشکی هسته‌ای قادر به مشخص کردن فعالیت‌های مولکولی در بدن هستند، آن‌ها توانایی شناسایی بیماری در مراحل اولیه خود و نیز واکنش فوری بیمار به مداخلات درمانی را ارئه می‌دهد.
تشخیص:
روش‌های تصویربرداری پزشکی هسته‌ای غیر تهاجمی هستند، به استثنای تزریق داخل رگ، معمولا آزمایشات پزشکی بدون درد هستند که به پزشکان کمک می‌کند تا وضعیت پزشکی را تشخیص و ارزیابی کنند. این اسکن‌های تصویربرداری از مواد رادیو اکتیو به نام داروهای رادیواکتیو یا رادیوتراپی استفاده می‌کنند.
بسته به نوع آزمایش پزشکی هسته‌ای، رادیوتراپی یا به داخل بدن تزریق می‌شود، به عنوان یک گاز فرو برده یا استنشاق می‌شود و در نهایت در اندام یا ناحیه بدن مورد بررسی تجمع می‌یابند. انتشارات رادیو اکتیو از رادیوتراپی با یک دوربین یا دستگاه تصویربرداری خاص که تصاویر را تولید می‌کنند و اطلاعات مولکولی را فراهم می‌کند، شناسایی می‌شود.

در بسیاری از مراکز تصاویر پزشکی هسته‌ای می‌تواند به وسیله توموگرافی کامپیوتری (CT) یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی(MRI) به منظور ایجاد دیدگاه‌های خاص، یک عمل شناخته شده به عنوان ادغام تصاویر یا ثبت همزمان، اضافه شوند. این دیدگاه‌ها اجازه می‌دهد اطلاعات از دو آزمایش مختلف در یک تصویر هماهنگ و تفسیر شود که منجر به اطلاعات دقیق‌تر و تشخیص بهتر می‌شود.

علاوه براین تولیدکنندگان در حال ساختن توموگرافی کامپیوتری انتشار تک فوتونی/توموگرافی کامپیوتری و توموگرافی انتشارات پوزیترون/ توموگرافی کامپیوتری هستند که قادرند هر دو آزمایش‌های تصویربرداری را همزمان انجام دهند. یک تصویربرداری در حال ظهور تصویربرداری رزونانس مغناطیسی / توموگرافی کامپیوتری است اما در این زمان به راحتی قابل دسترس نیست.
 

پزشکی هسته‌ای همچنین روش‌های درمانی مانند رادیواکتیو ید (I-131) را ارائه می‌دهد که از مقادیر کمی از مواد رادیواکتیو برای درمان سرطان و سایر وضعیت‌های پزشکی که برروی غده تیروئید تاثیر می‌گذارد، و همچنین درمان سایر سرطان‌ها و وضعیت‌های پزشکی استفاده می کنند. بیماران مبتلا به لنفوم غیرهود کین که به شیمی درمانی پاسخ نمی‌دهند ممکن است تحت درمان با رادیوایمونوتراپی قرار گیرند. رادیوایمونوتراپی یک جنبه از درمان سرطان است که پرتودرمانی را با هدف گیری ایمونوتراپی که درمان سلولی را در سیستم ایمنی بدن تقلید می‌کند، ترکیب می‌کنند.
 

 
پزشکان از این روش‌های تصویربرداری پزشکی هسته‌ای برای تجسم ساختار و عملکرد عضو، بافت، استخوان یا سیستم در داخل بدن استفاده می‌کنند.
 
کاربرد پزشکی هسته‌ای در بزرگسالان :
قلب:

 
کاربردهای مشترک پزشکی هسته‌ای برای کودکان و بزرگسالان :
 

ممکن است که از شما خواسته شود که طی آزمایش یک روپوش بپوشید یا شما ممکن است مجاز به پوشیدن لباس خودتان باشید. خانم‌ها همیشه باید به پزشک یا متخصص خود در مورد احتمال حاملگی یا شیردهی بچه اطلاع دهند. شما باید پزشک و تکنسینی که آزمایشات شما را انجام می‌دهد از هر نوع داروئی که مصرف می‌کنید مطلع سازید از جمله ویتامین‌ها و مکمل‌های گیاهی.

شما همچنین باید آن‌ها را در صورت حساسیت‌ها و بیماری‌های اخیر یا سایر وضعیت های پزشکی مطلع کنید. جواهرات و سایر لوازم جانبی فلزی باید در صورت امکان در خانه بگذارید یا قبل از آزمایش آن‌ها را بردارید، زیرا ممکن است در این روش دخالت کنند. شما دستورالعمل‌های خاصی را مبنی برنوع اسکنی که می‌کنید دریافت خواهید کرد. در برخی از موارد برخی از داروها یا روش‌ها ممکن است با نظم معاینه تداخل داشته باشند.
 

دوربین‌های خاص و تکنیک‌های تصویربرداری مورد استفاده در پزشکی هسته‌ای عبارتند از:
دوربین‌های گاما و توموگرافی کامپیوتری انتشار تک فوتون. دوربین گاما همچنین یک دوربین جرقه زنی نامیده می‌شود، انرژی رادیواکتیو را که به بدن بیمار منتقل می‌شود شناسایی می‌کند و آن را به یک تصویر تبدیل می‌کند. خود دوربین گاما هیچ تابشی را منتشر نمی‌کند. دوربین گاما از آشکارسازهای تابش تشکیل شده است  سر دوربین‌ها گاما نام دارد که در یک پوشش پلاستیکی یا فلزی قرار گرفته‌اند و اغلب به شکل یک جعبه در آمده‌اند. وضعیت بیمار روی میز آزمایش به گونه‌ای است که در بین دو سر دوربین گاما به صورت موازی در بالا و پایین میز آزمایش قرار دارند. گاهی اوقات سرهای دوربین گاما در زاویه‌ی 90 درجه هستند و روی بدن بیمار قرار می گیرد. اسپکت شامل چرخاندن سر دوربین‌های گاما در اطراف بدن بیمار برای تولید تصاویر دقیق‌تر و سه بعدی است.

اسکنر توموگرافی انتشار پوزیترون یک دستگاه بزرگ با یک سوراخ گرد در وسط است شبیه به دستگاه سی تی یا ام ار ای است. در این دستگاه چند حلقه از آشکارسازها وجود دارد که میزان انتشار انرژی از رادیوتراپی را در بدن شما ثبت می‌کند. یک کامپیوتر در ایجاد تصاویر بدست آمده از داده‌ها توسط دوربین گاما کمک می‌کند.

پروب یک وسیله دستی کوچک است که شبیه یک میکروفون است که می‌تواند مقدار رادیوتراپی را در یک ناحیه کوچک بدن شما کشف و اندازه‌گیری کند.
هیچ تجهیزات تخصصی مورد استفاده در رادیواکتیو ید درمانی وجود ندارد، اما تکنسین و سایر پرسنل اداره کننده این درمان ممکن است لباس شما را پوشش دهند و از ظروف سرب برای محافظت در برابر مواد رادیواکتیوی که شما دریافت کرده‌اید استفاده کنید.
 
این روش چگونه کار می‌کند؟
با استفاده از آزمایشات معمولی تصویر اشعه ایکس توسط عبور اشعه ایکس از بدن بیمار ساخته می‌شود.

در مقابل روش‌های پزشکی هسته‌ای از مواد رادیواکتیو استفاده می‌کنند، رادیوتراپی یا پرتودرمانی نامیده می‌شود که به داخل جریان خون تزریق می‌شود، به عنوان یک گاز فروبرده یا استنشاق می‌شود. این مواد رادیواکتیو در اندام یا ناحیه از بدن شما که معاینه شده‌است انباشته می‌شود، که مقدار کمی از انرژی را به شکل پرتوهای گاما می‌دهد. دوربین‌های ویژه این انرژی را تشخیص می‌دهند و با کمک یک کامپیوتر تصاویر را ارائه می‌دهند که جزئیات ساختار و عملکرد اندام‌ها و بافت‌ها را در بدن شما نشان می‌دهد. برخلاف سایر تکنیک‌های تصویربرداری، آزمایشات تصویربرداری پزشکی هسته‌ای به جای نشان دادن آناتومی و ساختار تمرکزشان بر تصویرسازی فرایندهای فیزیولوژیکی درون بدن مانند میزان متابولیسم یا سطوح مختلف فعالیت‌های شیمیایی است.

مناطق با شدت بیشتر به نام "نقاط داغ" نشان می‌دهد که در آن منطقه مقدار زیادی از رادیوتراپی انباشته شده است و در آن سطح بالایی از فعالیت‌های شیمیایی و یا متابولیسم وجود دارد. نقاط با شدت کمتر به نام "نقاط سرد"  نشان دهنده غلظت کمتر رادیوتراپی و فعالیت شیمیایی کمتر است.

در درمان رادیواکتیو ید (I-131) برای بیماری تیروئید، رادیواکتیو ید خورده می‌شود، از طریق دستگاه گوارش جذب و وارد جریان خون می‌شود و از خون توسط غده تیروئید جذب می‌شود و سلول‌های درون آن اندام را از بین می برد.
رادیوایمونوتراپی ترکیبی از رادیوتراپی و ایمونوتراپی است. در ایمونوتراپی یک مولکول در آزمایشگاه تولیده شده به نام آنتی بادی مونوکلونال برای شناسایی و اتصال به سطح سلول‌های سرطانی. آنتی بادی‌های مونوکلونال شبیه آنتی بادی‌هایی که به طور طبیعی توسط سیستم ایمنی بدن تولید می‌شوند است که به مواد خارجی مانند باکتری‌ها و ویروس‌ها حمله می‌کنند. در این روش یک آنتی بادی مونوکلونال با مواد رادیواکتیو برابری می‌کند. هنگامی که به خون بیمار تزریق می‌شود آنتی بادی به سلول‌های سرطانی می‌چسبد و اجازه می‌دهد که دوز بالای پرتو به طور مستقیم به تومور منتقل شود. در درمان I-131 برای نوروبلاستوما رادیوتراپی با تزریق به جریان خون در بدن توزیع می‌شود. رادیوتراپی به سلول های سرطانی متصل می‌شود و اجازه می‌دهد که دوز بالای تابش به تومور منتقل شود.
 
روش‌های انجام شده چگونه است؟
تصویربرداری پزشکی هسته‌ای معمولا به صورت سرپایی انجام می‌شود، اما اغلب در بیماران بستری انجام می‌شود.
شما در یک میز معاینه قرار خواهید گرفت. در صورت لزوم پرستار یا تکنسین یک کاتتر درون رگی داخل یک رگ در دست یا بازوی شما قرار می‌دهد. بسته به نوع آزمایش پزشکی هسته‌ای که تحت آن قرار می‌گیرید، مقداری از رادیوتراپی تزریق یا به صورت گاز فروبرده یا استنشاق می‌شود. این می‌تواند چند ثانیه یا چند روز به طول انجامد تا رادیوتراپی از طریق بدن حرکت کند و در قسمت یا ناحیه مورد بررسی تجمع کند. در نتیجه تصویربرداری ممکن است بلافاصله چند ساعت یا حتی چند روز پس از دریافت مواد رادیواکتیو انجام شود.

هنگامی که زمان زمان تصویربرداری آغاز می‌شود، دوربین یا اسکنر یک سری از تصاویر را می‌گیرد. دوربین ممکن است در اطراف شما بچرخد یا ممکن است در یک موقعیت بماند و از شما خواسته می‌شود موقعیت بین تصاویر را تغییر دهید. در حالی که دوربین عکس می‌گیرد شما باید برای مدت کوتاهی باقی بمانید. در بعضی موارد، دوربین ممکن است خیلی نزدیک به بدن شما حرکت کند. این برای بدست ‌آوردن تصاویر بهتر و با کیفیت‌تر لازم است. اگر شما می‌ترسید باید قبل از شروع آزمایش از تکنولوژی آن آگاه شوید.

اگر از یک پروب استفاده شود، این دستگاه کوچک دستی در سراسر قسمت مورد بررسی بدن برای اندازه‌گیری سطح رادیواکتیویته قرار می‌گیرد.
سایر آزمایشات پزشکی هسته‌ای میزان رادیواکتیویته در خون، ادرار را اندازه‌گیری می کنند. مدت زمان برای روش‌های پزشکی هسته‌ای بسته به نوع آزمایش بسیار متفاوت است. زمان واقعی اسکن برای آزمایشات تصویربرداری هسته‌ای می‌تواند از 20 دقیقه تا چند ساعت طول بکشد و ممکن است طی چند روز انجام شود.

نوجوانان ممکن است نیاز به آرامبخش برای کمک به ثابت نگه داشتنشان باشد. برای کودک شما لازم است که پزشک احساس آرامش کند، شما دستورالعمل‌های خاصی را دریافت خواهید کرد و اگر می‌توانید در ورز قبل از آزمایش فرزند خود را تغذیه کنید. یک پزشک یا پرستار که متخصص بیهوشی کودکان است در طول آزمایش در دسترس خواهد بود تا اطمینان حاصل شود که ایمنی کودک شما تحت تاثیر آرام بخش قرار گرفته است. هنگام برنامه‌ریزی (زمانبندی) آزمایش برای یک نوجوان بپرسید که ایا یک متخصص مراقبت از کودک در دسترس است. متخصص اطفال کودک آموزش داده می‌شود تا کودک شما راحت و بدون اضطراب بدون آرام سازی باشد و به کودک شما کمک می‌کند تا در طول معاینه ثابت باقی بماند. هنگامی که معاینه تکمیل می‌شود، ممکن است از شما خواسته شود منتظر بمانید تا تکنولوژیست تصاویر را در صورت نیاز به تصاویر اضافی بررسی کند. گاهی اوقات تصاویر بیشتری برای روشن شدن یا تجسم بهتر برخی ناحیه ها یا ساختارها بدست می آیند. نیاز به تصاویر اضافی لزوما به این معنی نیست که یک مشکل در آزمایش وجود داشته باشد یا چیز غیر عادی پیدا شده است و نباید باعث نگرانی شما شود.

برای بیماران مبتلا به تیروئید که تحت درمان یا ید ( I-131) رادیواکتیو هستند، که اغلب یک روش سرپایی است، رادیواکتیو ید در قالب کپسول یا مایع خورده میشود.
رادیوایمونوتراپی همچنین به طور معمول یک روش سرپایی است که از طریق تزریق وارد بدن میشود.
درمان به وسیله I-131 برای نوروبلاستوما توسط تزریق در جریان خون وارد بدن میکنند.
کودکانی که باید بستری شوند در بیمارستان بستری میشوند و شبانه در یک اتاق مخصوص آماده میشوند. تدابیر مخصوص برای والدین فراهم شده است تا بتوانند در مراقبت از فرزندان خود در طول درمان مشارکت داشته باشند.
 
روند در طول و بعد از درمان چگونه خواهد بود؟
به جز تزریق در داخل رگ بسیاری از روش‌های پزشکی هسته‌ای بدون درد هستند وبه ندرت با ناراحتی و عوارض جانبی مرتبط هستند. هنگامی که مواد رادیواکتیو به داخل بازو تزریق می‌شود ممکن است احساس سرماخوردگی کنید اما معمولا هیچ عارضه جانبی وجود ندارد.

هنگام خوردن طعم اندک یا اصلا ندارد. هنگام استنشاق نباید احساس متفاوتی کنید با زمانی که در هوای اتاق تنفس می‌کنید.  با برخی از روش‌ها یک کاتتر ممکن است قرار بگیرید در داخل مثانه شما که ممکن است باعث ناراحتی موقتی شما شود.

مهم است که در حالی که تصاویر ضبط می‌شوند شما ثابت باقی بمانید. اگر چه تصویربرداری هسته‌ایتان موجب درد نشود، ممکن است برخی ناراحتی‌هایی برای ثابت باقی ماندن یا قرار گرفت در یک موقعیت خاص در طول تصویربرداری وجود داشته باشد. به غیراز چیزهایی که پزشکان به شما می‌گویند، شما ممکن است فعالیت‌های عادی خود را پس  از اسکن هسته‌ای خود داشته باشید. هر دستورالعملی که لازم است قبل از این که بخش پزشکی هسته‌ای خود را ترک کنید توسط یک تکنسین، پرستار یا پزشک مطلع خواهید شد.

از طریق فرآیند تباهی رادیواکتیو مقدار کمی از رادیواکتیویته در بدن شما در طول زمان انجام رادیواکتیو از بین خواهد رفت. همچنین ممکن است در طول چند ساعت یا چند روز بعد از آزمایش از بدن شما از طریق ادرار یا مدفوع خود خارج شود. شما همچنین باید طبق دستور کار پرسنل پزشکی هسته‌ای مقدار زیادی آب بنوشید تا مواد رادیواکتیو خارج از بدن خود را از بین ببرید.نوجوانان ممکن است نیاز به آرامبخش برای کمک به ثابت نگه داشتنشان باشد. برای کودک شما لازم است که پزشک احساس آرامش کند، شما دستورالعمل‌های خاصی را دریافت خواهید کرد و اگر می‌توانید در ورز قبل از آزمایش فرزند خود را تغذیه کنید. یک پزشک یا پرستار که متخصص بیهوشی کودکان است در طول آزمایش در دسترس خواهد بود تا اطمینان حاصل شود که ایمنی کودک شما تحت تاثیر آرام بخش قرار گرفته است. هنگام برنامه‌ریزی (زمانبندی) آزمایش برای یک نوجوان بپرسید که ایا یک متخصص مراقبت از کودک در دسترس است.
 
چه کسی نتایج را تفسیر می‌کند و چگونه می‌توان آن‌ها را دریافت کرد؟
یک رادیولوژیست یا پزشک دیگری که دارای تخصص در زمینه پزشکی هسته‌ای است، تصویر را تفسیر و گزارش را به پزشک ارجاع خود ارسال می کند.
 

زنان باید همیشه در صورت احتمال بارداری یا شیردهی به پزشک یا متخصص رادیولوژی اطلاع دهند.
 

 روش‌های پزشکی هسته‌ای می‌تواند زمان زیادی طول بکشد. این می‌تواند چند ساعت روز را برای انباشته شدن ذره در بخش مورد توجه در بدن بگیرد و تصویربرداری هم ممکن است چند ساعت طول بکشد.
هرچند در بعضی موارد، تجهیزات جدیدتر وجود دارد که می‌تواند زمان کار را به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش دهد.

دقت ساختارهای بدن با پزشکی هسته‌ای ممکن است در مقایسه با سایر تکنیک‌های تصویربرداری مانند سی‌تی یا ام ار ای زیاد نباشد. با این حال اسکن‌های پزشکی هسته‌ای نسبت به سایر تکنیک‌ها برای نشانه‌های گوناگون حساس‌تر است و اطلاعات عملکردی که از آزمایشات پزشکی هسته‌ای بدست می‌آید توسط سایر تکنیک‌های تصویربرداری غیر قابل دستیابی است.