مطالعات دین پژوهی

یهودیان در صدد تبلیغ دین خود هستند

چکیده:
طور گسترده در سنت یهودی مطرح است تأکید برگزیدگی است. در اینکه یهودیان قوم برگزیده خدا بوده اند تردیدی نیست. در واقع، متون مقدس مسیحی و اسلامی نیز بر اصل برگزیدگی صحه گذاشته اند. اما مسئله مهم این است که برداشت واحدی از برگزیدگی بنی اسرائیل حتی در بین یهودیان وجود ندارد.

تعداد کلمات: 920 کلمه / تخمین زمان مطالعه 5 دقیقه

نویسند: رضا گندمی نصر آبادی

در مطالعات دین پژوهی و حوزه فلسفه دین هرچند پاسخ های مختلف در قالب سه عنوان کلی انحصارگرایی، شمول گرایی و کثرت گرایی مطرح شده اما قریب به هفت تا هشت ، رویکرد یا پاسخ به مسئله تنوع و تکثیر ادیان داده شده، و در هر یک از این رویکردها نیز صاحب نظران مختلف از منظرهای مختلف به این مسئله ورود پیدا کرده اند. از باب نمونه، با اینکه پاسخ بارت با پاسخ رانر و کریمر ذیل عنوان عام ‌«ارتودکسی» می گنجد اما پاسخ های آنها تفاوت بسیاری با هم دارد. یا مثلا بین پاسخ شلایر ماخر، یونگ، هاکینگ و اوتو تفاوت بسیاری وجود دارد، با اینکه پاسخ همه آنها ذیل عنوان عام «گوهرگرایی» قرار می گیرد. در یهودیت شاهد تنوع رویکرد های فوق نیستیم، بلکه آرا و دیدگاه های یهودی را فقط در قالب کلی انحصارگرایی، شمول گرایی و _در بین متفکران معاصر _کثرت گرایی دینی می توان بیان کرد. بنابراین، هرچند تنوع پاسخ و واکنش های مسیحیان به تکثر ادیان در یهودیت دیده نمی شود اما پاسخ های یهودیان به مسئله تکثر ادیان متنوع است.

بیشتر بخوانید : ادعای جهان شمولی ادیان

چنان که پیش تر ملاحظه شد، یکی از پاسخ های مهمی که به طور گسترده در سنت یهودی مطرح است تأکید برگزیدگی است. در اینکه یهودیان قوم برگزیده خدا بوده اند تردیدی نیست. در واقع، متون مقدس مسیحی و اسلامی نیز بر اصل برگزیدگی صحه گذاشته اند. اما مسئله مهم این است که برداشت واحدی از برگزیدگی بنی اسرائیل حتی در بین یهودیان وجود ندارد. از بین پنج تفسیری که یهودیان از برگزیدگی مطرح کرده کم و بیش برای هر یک می توان شواهدی در کتاب مقدس یافت. اما برای دیدگاهی که تفوق یهودیان بر سایر اقوام و پیروان ملل و نحل را برتری عرقی و خونی می داند نه فقط شواهد محکمی وجود ندارد، بلکه در پاره ای از موارد ادعای فوق نقض شده است. دربارۀ خاستگاه های شش گانه نیز شواهد مؤید وجود دارد، اما دربارۀ دیدگاهی که خاستگاه برگزیدگی را عهد خدا با بنی اسرائیل برمی شمرد یا از یکتاپرستی سخن می گوید شواهد مؤید بیشتری وجود دارد.

در پاره‌ای از آیات و نیز در بخش قابل توجهی از سنت حاخامی از یهودیت به عنوان دین قومی یاد شده، اما در موارد بسیار بیشتری بر جهان شمولی یهودیت تأکید شده است. داستان پیامبران نیز گویا این مؤید است.
در آثار برخی از متفکران یهودی نیز نودینی به مثابه اصلی پذیرفته شده به بحث گذاشته شده است. یهودا هلوی که اشعار تؤام با تعصب او دربارۀ قوم یهود همچنان در محافل صهیونیستی خوانده می شود در کتاب خود با عنوان خزری. دردفاع از ایمان تحقیرشده به تفصیل از قوم معروف به خزرها در محدودۀ قفقاز سخن می گوید. به گفته هلوی آنهایی که بت پرست و ترک زبان و در نتیجۀ از نژاد یافث بودند نه سام، به تبع بولان، پادشاه خزرها، به یهودیت گرایش پیدا کردند و امپراطوری شدن به مدت دو قرن استمرار یافت. این عده پس از فروپاشی امپراطوریشان به اروپای شرقی مهاجرت کردند، و نکته جالب اینکه در دهه های نخست قرن بیستم همین نو دینان نخستین گروه مهاجرانی بودند که از اروپای شرقی در اسرائیل ساکن شدند. بنابراین، حتی به گفته هلوی، که خود متفکری متعصب و دل داده سرزمین بیت همیقداش یا بیت المقدس بود، نودینی در یهودیت اصلی پذیرفته شده بوده است.
قدر مسلم این است که در مقاطع مختلف تاریخی یهودیان در صدد تبلیغ دین خود برآمده‌اند و اقوام مجاور را به دین و کیش خود فرا خوانده اند. اما هم زمان در سنت یهودی از آشنا کردن غیرعبرانیان با آداب و سنت عبرانی نهی شده است. در برخی از منابع یهودی از غیریهودیان به عنوان بیگانگان یاد شده، از هر گونه تعامل و معاشرت با ایشان نهی شده، و در موارد بسیاری احکام تبعیض آمیزی دربارۀ آنها وضع شده است. جالب تر آنکه وجود ایشان به بیماری مسری «گری» تشبیه شده که چیزی جز فساد و تباهی اخلاق و اعتقادات یهودیان را در پی نخواهد داشت. در عین حال کم نیستند منابعی که در آنها از تازه یهودیان استقبال می شود و حتی تأکید شده که عالمان یهودی از احکام خشن یهودی سخنی به میان نیاورند تا مبادا سبب دوری تازه یهودیان از یهودیت شود. در سنت تلمودی نیز بابی به نحوۀ نودینی و احکام آن اختصاص پیدا کرده است. در آثار برخی از متفکران یهودی نیز نودینی به مثابه اصلی پذیرفته شده به بحث گذاشته شده است. یهودا هلوی که اشعار تؤام با تعصب او دربارۀ قوم یهود همچنان در محافل صهیونیستی خوانده می شود در کتاب خود با عنوان خزری. دردفاع از ایمان تحقیرشده به تفصیل از قوم معروف به خزرها در محدودۀ قفقاز سخن می گوید. به گفته هلوی آنهایی که بت پرست و ترک زبان و در نتیجۀ از نژاد یافث بودند نه سام، به تبع بولان، پادشاه خزرها، به یهودیت گرایش پیدا کردند و امپراطوری شدن به مدت دو قرن استمرار یافت. این عده پس از فروپاشی امپراطوریشان به اروپای شرقی مهاجرت کردند، و نکته جالب اینکه در دهه های نخست قرن بیستم همین نو دینان نخستین گروه مهاجرانی بودند که از اروپای شرقی در اسرائیل ساکن شدند. بنابراین، حتی به گفته هلوی، که خود متفکری متعصب و دل داده سرزمین بیت همیقداش یا بیت المقدس بود، نودینی در یهودیت اصلی پذیرفته شده بوده است.

در دهه های اخیر، جمعی از متفکران یهودی متأثر از فیلسوفان دین مسیحی به رویکرد کثرت گرایی گرایش پیدا کرده اند و در بسیاری از موارد صرفا سخنان آنها را واگویه کرده اند و خود چیزی بر آن نیفزوده اند. تا جایی که نگارنده اطلاع دارد هیچ یک از آنها برای تأیید دیدگاه خود به کتاب مقدس استناد نکرده اند، زیرا روح کلی حاکم بر کتاب مقدس و سنت حاخامی رویکرد کثرت گرایی را برنمی تابد.

دیدگاه متفکران یهودی دربارۀ بیگانگان ارتباط وثیقی با نوع برخورد و مواجه آنها با یهودیان دارد. اگر حضور یهودیان از سوی غیریهودیان به رسمیت شناخته شود و از جایگاه خوبی برخوردار باشند، آنها دیدگاه منعطف تری در موضوع برگزیدگی اتخاذ خواهند کرد. اوج تفسیر افراطی از برگزیدگی را می توان در این تفسیر قبالایی یافت که مدعی است نفوس یهودیان در نهایت از خدا نشئت می گیرد، در حالی که نفوس بیگانگان مادی است یا مبنای مادی دارد.

منبع :
رویکرد یهودیت به ادیان دیگر، رضا گندمی نصر آبادی ، انتشاران دانشگاه ومذاهب ، قم 1394 شمسی

بیشتر بخوانید :
نودینی در دوره هایی بی ثباتی اجتماعی
فرآیند نودینی در یهودیت
تبیین برگزیدگی از طریق امر الهی