دنیا آزمایشگاه نیکوکاری بشر

«عالم آفرینش»، «میدان آزمایش» بزرگى براى همه انسانهاست.

خدا زندگى و مردن را براى این خلق کرد که مقدمه ‏اى باشد براى اینکه شما به سوى «حُسنِ عمل» سوق داده شوید.

[خدا] زندگى و مردن را براى این خلق کرد که مقدمه ‏اى باشد براى اینکه شما به سوى حسن عمل سوق داده شوید؛ یعنى هر دوى اینها براى حسن عمل لازمند و هر دو مقدمه حسن عملند.«دنیا» تلفیق و ترکیبى از موت و حیات انسان است،  و «آزمایشگاه نیکوکارى بشر» است‏. استاد شهید مطهری (ره) می گوید" آیه دوم سوره تبارک (ملک) مى‏ فرماید: «الَّذِی خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَیاةَ لِیَبْلُوَکُمْ‏ أَیُّکُمْ‏ أَحْسَنُ‏ عَمَلًا» خداست آن کسى که هم مرگ را آفرید و هم زندگى را؛ ایندو را آفرید براى اینکه شما را بیازماید که چه کسى نیک عمل‏تر است. آیه این‏طور مى‏ فرماید که [خدا] زندگى و مردن را براى این خلق کرد که مقدمه ‏اى باشد براى اینکه شما به سوى حسن عمل سوق داده شوید؛ یعنى هر دوى اینها براى حسن عمل لازمند و هر دو مقدمه حسن عملند. نفرمود: «خَلَقَ الْحَیاةَ لِیَبْلُوَکُمْ‏ ایُّکُمْ‏ احْسَنُ‏ عَمَلًا» شما را زنده کرد و به شما زندگى داد تا به سوى حسن عمل سوق داده شوید، بلکه فرمود: زندگى و مردن را با هم آفرید تا شما به حسن عمل سوق داده شوید؛ و همین‏طور هم هست. اما اینکه زندگى شرط حسن عمل است، خیلى واضح است؛ چون تا انسان خلق نشود و تا این حیات و آنهم این حیات انسانى را پیدا نکند، تا عقل نداشته باشد و تا اراده نداشته باشد، حسن عمل معنى ندارد. و اگر مردن هم نبود حسن عمل نبود؛ یعنى خود همین مردن و اینکه انسان مى‏ داند که مى‏ میرد، عامل بزرگى است براى اینکه به سوى حسن عمل سوق داده شود. آیا واقعا اگر انسان در این دنیا مخلَّد بود و اصلا مردنى در کار نبود، به سوى حسن عمل مى‏ رفت؟!".(مطهری، مرتضی، مجموعه آثار شهید مطهری (نبرد حق و باطل، فطرت، توحید)، 1377ش، ج4، ص 271).
 

انسان تا در این دنیا که دار عمل است و عالم موت و حیات است، واقع نشود و تا مورد آزمایش عمل قرار نگیرد، به آن کمالى که باید برسد نمى ‏رسد.

انسان تا در این دنیا که دار عمل است و عالم موت و حیات است (یعنى عالمى است که موت و حیاتش با یکدیگر آمیختگى دارد) واقع نشود و تا مورد آزمایش عمل قرار نگیرد، به آن کمالى که باید برسد نمى ‏رسد، یعنى چنین چیزى محال است. «لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا» معنایش این است که انسان تا در این دنیا که دار عمل است و عالم موت و حیات است (یعنى عالمى است که موت و حیاتش با یکدیگر آمیختگى دارد) واقع نشود و تا مورد آزمایش عمل قرار نگیرد، به آن کمالى که باید برسد نمى ‏رسد، یعنى چنین چیزى محال است. هر انسانى را شما در نظر بگیرید همین‏طور است. هیچ انسانى در بدو تولد کامل به دنیا نمى آید و امکان ندارد کامل به دنیا بیاید. کمال انسان با عمل انسان تحقق مى‏ پذیرد. انسان در ابتداى تولد درست مثل آن میوه ‏اى است که تازه در شکوفه مى‏ خواهد پیدا شود. باید مدتى باشد تا در همین جا رشد کند. منتها رشد انسان به وسیله اعمال صالح و نیّات صالح و به وسیله معرفتها و افکار است. پس خداى متعال موت و حیات را، زندگى و مردگى را (که اول انسان نیست، بعد زنده مى ‏شود و بعد مى‏ میرد) در این دنیا آفرید براى اینکه شما را در آزمون نیکوکارى قرار بدهد.(مطهری، مرتضی، مجموعه آثار شهید مطهری (آشنایى با قرآن(6 - 9))، 1377ش، ج27، صص 487-488).
 

صاحبانِ عمل نیک، مقصود اصلى از خلقتند، و دیگران به خاطر آنان خلق شده ‏اند.

مقصود بالذات از خلقت رساندن جزاى خیر به بندگان بوده، چون در این آیه سخنى از گناه و کار زشت و کیفر نیامده، تنها عمل خوب را ذکر کرده و فرموده خلقت حیات و موت براى این است که معلوم شود کدامیک عملش بهتر است.خداى تعالى شما را اینطور آفریده که نخست موجودى زنده باشید، و سپس بمیرید، و این نوع از خلقت مقدمى و امتحانى است، و براى این است که به این وسیله خوب شما از بدتان متمایز شود، معلوم شود کدامتان از دیگران بهتر عمل مى ‏کنید، و معلوم است که این امتحان و این تمایز براى هدفى دیگر است، براى پاداش و کیفرى است که بشر با آن مواجه خواهد شد. آیه مورد بحث علاوه بر مفادى که گفتیم افاده مى‏ کند، اشاره ‏اى هم به این نکته دارد که مقصود بالذات از خلقت رساندن جزاى خیر به بندگان بوده، چون در این آیه سخنى از گناه و کار زشت و کیفر نیامده، تنها عمل خوب را ذکر کرده و فرموده خلقت حیات و موت براى این است که معلوم شود کدامیک عملش بهتر است. پس صاحبان عمل نیک مقصود اصلى از خلقتند، و اما دیگران به خاطر آنان خلق شده ‏اند.(طباطبائی، موسوی همدانی، ترجمه تفسیر المیزان، 1378ش، ج19، صص 585-586).
 

خلقت شما افراد بشر براى آزمایش است.

لام «لیبلوکم» لام تعلیلى است یعنى خلقت شما افراد بشر براى آزمایش است. «سؤال»: خدایى که عالم السرّ و الخفیّات است و صفحه نفس الامر نزد او مکشوف است و چیزى نزد علم حضورى او مخفى نیست اختبار و امتحان نسبت باو معنى ندارد زیرا اختبار و امتحان براى کسى درست می آید که داناى اسرار نباشد و بخواهد از سرّ چیزى با خبر گردد. «پاسخ»: در اینجا گوئیم آزمایش براى ظهور امر است و شاید مقصود این باشد که چون قبل از موت و حیات هنوز ظاهر نشده بود که چه کسى در عمل نیکوتر است این بود که ما موت و حیات را دنبال هم قرار دادیم تا آنچه در کمون استعداد هر کس مخفى است در معرض ظهور و بروز رسد. و از بعض مفسرین است که چنین با شما عمل می کنیم مثل کسى که خواهد کسى را بیازماید که کدام یک از شما در عمل خالص ‏ترید.(امین (بانوی اصفهانی)، سیده نصرت، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، 1361ش، ج14، ص 10 با تلخیص).

بیشتر بخوانید: پرسش ابوقتاده از رسول خدا (ص) در مورد آیه

ابو قتاده گوید: از حضرت رسول (ص) پرسیدم از قول خداى تعالى‏ «أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا» مقصود چیست؟ پس فرمود: می فرماید: کدامیک از شما عقلش نیکوتر است.

ابو قتاده گوید: از حضرت رسول (ص) پرسیدم از قول خداى تعالى‏ «أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا» مقصود چیست؟ پس فرمود: می فرماید: کدامیک شما عقلش نیکوتر است. سپس فرمود: مقصود کاملترین شما از جهت عقل و شدیدترین شما از جهت ترس از خدا و نیکوترین شما در آنچه امر و نهى فرمود از جهت نظر و التفات است گر چه کمترین شما باشد از جهت اعمال مستحبّه و نافله‏ ها.خداوند خود را تعریف کرد و فرمود: «الَّذِی خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَیاةَ» یعنى آفرید مرگ را براى بندگى به سبب صبر بر آن، و ایجاد کرد زندگى را براى بندگى به سبب شکر و سپاس بر نعمت زندگى. و بعضى گفته ‏اند: مرگ را ایجاد کرد براى اعتبار و زندگى را آفرید براى توشه گرفتن... «لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا» تا اینکه شما را آزمایش کند که کدامیک از شما بهتر هستید از جهت عمل. یعنى تا اینکه معامله کند با شما معامله کسى که بسبب امر و نهى واجب و حرام آزمایش و امتحان می کند پس پاداش دهد هر عاملى را باندازه عملش. و بعضى گفته ‏اند: تا اینکه آزمایش کند شما را که کدام یک شما بیشتر یاد مرگ نموده و بهتر خود را براى آن آماده می کند و نیکوتر صبر بر مرگ خود و غیر خود می نماید. و کدامین شما بیشتر امتثال می کند اوامر را و زیادتر دورى از منهیّات می کند در حال زندگیش. ابو قتاده گوید: از حضرت رسول (ص) پرسیدم از قول خداى تعالى‏ «أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا» مقصود چیست؟ پس فرمود: می فرماید: کدامیک شما عقلش نیکوتر است. سپس فرمود: مقصود کاملترین شما از جهت عقل و شدیدترین شما از جهت ترس از خدا و نیکوترین شما در آنچه امر و نهى فرمود از جهت نظر و التفات است گر چه کمترین شما باشد از جهت اعمال مستحبّه و نافله‏ ها.(طبرسی، مترجمان، ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، 1360ش، ج25، صص 166-167 با تلخیص و اندکی تصرف).
 

درستى عمل از خدا ترسیدن و نیّت صادق داشتن است.

حضرت‏ امام جعفر صادق (ع) در [تفسیر] آیه­ ی‏ «لِیَبْلُوَکُمْ‏ أَیُّکُمْ‏ أَحْسَنُ‏ عَمَلًا» فرمودند: مراد آن نیست که امتحان شما مى‏ کند که کدام عمل بیشتر کرده‏ اید، بلکه مراد آن است که کدام درست‏ تر کرده ‏اید.حضرت‏ امام جعفر صادق (ع) در [تفسیر] آیه­ ی‏ «لِیَبْلُوَکُمْ‏ أَیُّکُمْ‏ أَحْسَنُ‏ عَمَلًا» فرمودند: مراد آن نیست که امتحان شما مى‏ کند که کدام عمل بیشتر کرده‏ اید، بلکه مراد آن است که کدام درست‏ تر کرده ‏اید. و درستى عمل از خدا ترسیدن است و نیّت صادق داشتن. بعد از آن فرمودند: بر عمل باقى ماندن تا خالص باشد دشوارتر است از عمل. و عمل خالص آن است که نخواسته باشى که کسى مدح تو را بکند مگر خداى عزّ و جلّ. و نیّت بهتر است از عمل، آگاه باش که نیّت عمل است.(‏فیض کاشانی، ملا محسن، ترجمه نورالدین کاشانی، ترجمه الحقائق فی محاسن الأخلاق، 1387ش، ص 416).

پی نوشت:
[1].الملک: 2.