عاقبتِ دنیا امنیت است

حکومت جهانی مومنان صالح. 

از مجموع آیه چنین بر مى ‏آید که خداوند به گروهى از مسلمانان که داراى این دو صفت هستند" ایمان" و" عمل صالح" سه نوید داده است:
1- استخلاف و حکومت روى زمین.
2- نشر آئین حق به طور اساسى و ریشه‏دار در همه جا.
3- از میان رفتن تمام اسباب خوف و ترس و وحشت و ناامنى.خداوند به کسانى که از شما ایمان آورده ‏اند و اعمال صالح انجام داده‏ اند وعده مى ‏دهد که آنها را قطعا خلیفه روى زمین خواهد کرد، همانگونه که پیشینیان را خلافت روى زمین بخشید" (وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ ... وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً)[1] " یعنی: "خدا به کسانى از شما که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده‏ اند وعده کرده که شما را در این سرزمین جانشین دیگران کند، آن چنان که اسلاف و گذشتگان آنان را جانشین کرد، و نیز دینشان را آن دینى که براى ایشان پسندیده استقرار دهد و از پى ترسى که داشتند امنیت روزیشان فرماید تا مرا عبادت کنند و چیزى را با من شریک نکنند و هر کس پس از این کافر شود آنان خود عصیان‏ پیشگانند".( طباطبائی، موسوی همدانی، ترجمه تفسیر المیزان، 1378ش، ج 15، ص 200).  مسلم است بعد از این سیطره حکومت توحید و استقرار آئین الهى و از میان رفتن هر گونه اضطراب و ناامنى و هر گونه شرک کسانى که بعد از آن کافر شوند فاسقان واقعى آنها هستند.  به هر حال از مجموع آیه چنین بر مى ‏آید که خداوند به گروهى از مسلمانان که داراى این دو صفت هستند" ایمان" و" عمل صالح" سه نوید داده است:
1- استخلاف و حکومت روى زمین.
2- نشر آئین حق به طور اساسى و ریشه‏دار در همه جا.
3- از میان رفتن تمام اسباب خوف و ترس و وحشت و ناامنى.
و نتیجه این امور آن خواهد شد که با نهایت آزادى خدا را بپرستند و فرمانهاى او را گردن نهند و هیچ شریک و شبیهى براى او قائل نشوند و توحید خالص را در همه جا بگسترانند.( مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، 1374ش، ج 14، صص 527-528 با اندکی تلخیص).

مراد از خلافت مؤمنین صالح العمل در زمین و مقصود از مستخلفین قبل از ایشان در آیه.

از سیاق آیه شریفه به نظر مى‏ رسد صرف نظر از مسامحه ‏هایى که چه بسا بعضى از مفسرین در تفسیر آیات قرآنى دارند، این است که بدون شک آیه شریفه درباره بعضى از افراد امت است نه همه امت و نه اشخاص معینى از امت، و این افراد عبارتند از کسانى که مصداق‏" الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ" بوده باشند.دو احتمال هست، یکى اینکه مراد از خلافت این باشد که خداى تعالى به ایشان خلافتى الهى نظیر خلافت آدم و داوود و سلیمان داده باشد، که اگر مراد از خلافت این باشد، قهرا خلفاى قبل از ایشان خلفاى خدا، یعنى انبیاى او و اولیایش خواهد بود، و لیکن این احتمال بعید است. احتمال دوم اینکه مراد از" خلافت" ارث دادن زمین به ایشان و مسلط کردن آنان بر زمین باشد، که بنا بر این احتمال، مراد از خلفاى قبل از ایشان مؤمنین از امتهاى گذشته خواهد بود، که خدا کفار و منافقین آنها را هلاک کرد، و مؤمنین خالص ایشان را نجات داد، مانند قوم نوح و هود و صالح و شعیب، آنچه از سیاق آیه شریفه به نظر مى‏ رسد صرف نظر از مسامحه ‏هایى که چه بسا بعضى از مفسرین در تفسیر آیات قرآنى دارند، این است که بدون شک آیه شریفه درباره بعضى از افراد امت است نه همه امت و نه اشخاص معینى از امت، و این افراد عبارتند از کسانى که مصداق‏" الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ" بوده باشند، و آیه نص در این معنا است، و هیچ دلیلى نه در الفاظ آیه و نه از عقل که دلالت کند بر اینکه مقصود از آنان تنها صحابه‏ رسول خدا، و یا خود رسول خدا (ص) و ائمه اهل بیت (ع) مى ‏باشد نیست.(طباطبائی، موسوی همدانی، ترجمه تفسیر المیزان، 1378ش، ج 15، صص 209-214 با تلخیص).
 

بیشتر بخوانید:  سخنان مفسرین در توجیه آیه (مأخوذ از تفسیر مجمع البیان).

سخنان مفسرین در توجیه آیه (مأخوذ از تفسیر مجمع البیان).

1- آیه در اصحاب نبى (ص) وارد گردیده. 2- آیه عموم دارد و تمام امّت محمد ص را شامل مى ‏گردد. (ابن عباس و مجاهد) 3- از اهل بیت رسیده که شأن نزول آن در مهدى آل محمد (عج) است و عیّاشى (که یکى از علماى سنّیها است) بسند خودش از على بن الحسین (ع) چنین روایت کرده که آن حضرت این آیه را قرائت نمود و گفت و اللَّه این هایى که در آیه وصف شده در باره ما اهل بیت وارد آمده که خداوند بدست مردى از ما که او مهدى این امّت (عج) است چنین کند و آن آن کسى است که رسول اللَّه ص فرمود اگر از دنیا باقى نماند مگر یک روز خداى تعالى آن روز را بلند می گرداند تا اینکه مردى از عترت من بیاید که اسم او اسم من باشد و زمین را از عدل و مساوات پر کند همان طورى که پر از ظلم و جور شده باشد، و از ابى جعفر (ع) و ابى عبد اللَّه (ع) نیز همین طور روایت شده. و بدلالت این روایات مقصود از الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ‏ نبى ص و اهل بیت او (ع) است که آیه بآنها بشارت می دهد که موقع قیام مهدى (عج) آنها در زمین خلیفه و متصرّف می شوند و در شهرها متمکّن می گردند و خوف از آنها مرتفع گردد و مقصود از قوله تعالى‏ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ‏ یعنى آنها براى خلافت صلاحیت دارند مثل آدم و داود و سلیمان باضافه اجماع عترت طاهره بر آنست و اجماع آنها حجّة است‏ لقول النبىّ‏ (انّى تارک فیکم الثقلین کتاب اللَّه و عترتى اهل بیتى لن یفترقا حتّى یردا علىّ الحوض) و نیز در هیچ زمانى چنین تمکّنی براى مؤمنین محقّق نگردیده و باید بعدا محقّق گردد زیرا که خداى عزّ اسمه خلف وعده نخواهد نمود. (امین (بانوی اصفهانی)، سیده نصرت، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، 1361ش، ج9، صص 144-145 با تلخیص).
 

خُلف وعده غلط است، نه خُلف وَعید.

مخالفت نمودن با وعده‏ ها مخالفت عدل است؛ امّا مخالفت نمودن با وعیدها و بیم خلاف عدل نیست، بلکه موافق عفو و در اختیار حاکم است.مخالفت نمودن با وعده‏ ها مخالفت عدل است؛ امّا مخالفت نمودن با وعیدها و بیم خلاف عدل نیست، بلکه موافق عفو و در اختیار حاکم است. و بنابراین خداوند خلاف وعده اى که نموده است عمل نمى‏ کند. و چه بسیار وعده‏ هائى را که به مؤمنان و نیکوکاران داده است‏، مانند آیه: "وَعَدَ اللَّهُ‏ الَّذِینَ‏ آمَنُوا مِنْکُمْ‏ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ‏ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ...". «خداوند به کسانى که از شما که ایمان آورده ‏اند و عمل صالح انجام داده ‏اند، وعده داده است که آنان را خلیفه خود در روى زمین قرار دهد.». (تهرانی، سید محمد حسین، معاد شناسی، 1423ق، صص 243-244با اندکی تلخیص).
 

نظامات جامعه باید متّکى به عقاید افراد و عمل فردى انسان باشد.

از این آیه مبارکه به خوبى مستفاد مى‏ شود که نظامات جامعه باید متّکى به عقاید افراد و عمل فردى انسان باشد. اراده ‏ها، همه یا بیشتر آنها، باید به چیزى پایبند باشد و آن را بخواهد.خداوند به آنان که ایمان آورده و عمل صالح بجاى آوردند هرآینه ایشان را در زمین خلافت خواهد داد همچنان‏که پیشینیان ایشان را داد و هرآینه دین ایشان را که بر ایشان خواسته استوار و حاکم خواهد ساخت و هرآینه عوض مى ‏دهد خوف ایشان را به امن، تا مرا عبادت کنند و انباز براى من نگیرند و هرکس بعد از آن کافر شود آنان خود فاسقانند. از این آیه مبارکه به خوبى مستفاد مى‏ شود که نظامات جامعه باید متّکى به عقاید افراد و عمل فردى انسان باشد. اراده ‏ها، همه یا بیشتر آنها، باید به چیزى پایبند باشد و آن را بخواهد؛ تنها با قانون‏گذارى و اتّکا به قدرت اجرائیات نمى‏توان جامعه انسانى سالم ساخت، هر چند براى بهره‏ کشى افراد معدودى و در زمان کوتاهى قابل انجام باشد. آنان که به نام انسانیّت و تکامل بشریّت کسب قدرت مى‏ کنند تا زیربنا را بسازند، اگر هم نیّت صالح داشته باشند، سعى ایشان باطل است. آن زیربنا چیزى جز ایمان و عمل صالح نتواند بود که باید همه افراد جامعه یا لا اقل بیشتر ایشان به درک و فهم و اراده آزاد خود واجد آن باشند. (کمالی، سید علی، شناخت قرآن، 1370ش، ص 624).
 

پی نوشت:
[1]. النور: 55.

منابع:
1- طباطبائی، موسوی همدانی، ترجمه تفسیر المیزان، ایران، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،چاپ یازدهم، 1378ش.
2- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ایران، تهران، انتشارات دارالکتب الإسلامیة، چاپ سی و دوم، 1374ش.
3- امین (بانوی اصفهانی)، سیده نصرت، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، ایران، تهران، نهضت زنان مسلمان، چاپ اول،1361ش.
4 - تهرانی، سید محمد حسین، معاد شناسی، ایران، مشهد، انتشارات ملکوت نور قرآن، چاپ یازدهم، 1423ق.
5 - کمالی، سید علی، شناخت قرآن، ایران، تهران، انتشارات اسوه، چاپ اول، 1370ش.