دلايل خارش پوست
نويسنده:دکتر فريبا قلمکار پور متخصص پوست و مو
خارش پوست، يکي از شايعترين شکاياتي است که بيماران را مجبور مي کند براي تخفيف يا درمان آن به متخصصين پوست و مو مراجعه کنند. گاه خارش چنان شديد است که فرد، قادر به خوابيدن نبوده و امکان زندگي معمول براي فرد وجود ندارد. شما هم مطمئناً حس خارش را زمان گزيده شدن توسط پشه تجربه کرده ايد و يا شايد بدنبال مصرف داروي خاص يا غذاي پر ادويه دچار خارش و کهير شده باشيد. گاه خارش محدود به کف سر است شامل کساني که مبتلا به درماتيت سبوره هستند که باعث شوره سر و التهاب خارش دار مي شود. گاه فرد مبتلا به آلرژي و خشکي پوست بوده، مبتلا به اگزيما سرشتي است. اين افراد از خارش شديدي رنج مي برند که به سبب آن اغلب بيشتر قسمتهاي بدن خود را بواسطه خارندن زخم مي کنند و نياز به درمان طولاني مدت زير نظر متخصص پوست دارند. دلايل متعددي براي خارش پوست وجود دارد که برخي از آنها مربوط به بيماريهاي پوستي است و برخي مربوط به بيماري هاي سيستميک.در برخي بيماريهاي داخلي، خارش علامت مهمي محسوب مي شود. شدت و مدت خارش از يک بيماري تا بيماري ديگر متفاوت است. از جمله مهمترين علل خارش، انسدادي کبد و هپاتيت. بيماري کبدي خارش دار گاه همراه يرقان و زردي وگاهي بدون آن است. همچنين نارسايي کليه (خارش ناشي از اورمي)، کم کاري يا پرکاري تيروئيد، کم خوني فقر آهن، پلي سيتمي ورا، برخي سرطانهاي خوني شامل لوسمي و لنفوم (به خصوص لنفوم هوچکين)، سرطانهاي داخلي، انگل هاي روده اي و بيماريهاي روحي ـ رواني نيز از جمله علل خارش مي باشند. ديابت نيز به کرات جزء علل داخلي خارش مطرح مي شود اما اغلب افراد مبتلا به ديابت خارش ندارند. اگر بيمار مبتلا به ديابت فاقد بيماري پوستي خارش دار باشد و با خارش مراجعه کند، ابتدا بايد بدنبال علتي غير از ديابت گشت. بيماري لنفوم هوچکين يک نوع بدخيمي است که شيوع خارش آن بين 25-10% است و در 7% بيماران اولين علامت بيماري همين خارش است. برخي بدخيمي هاي داخلي مي توانند با خارش همراه باشند، لذا اگر فردي با خارش معمولي مزمن مراجعه کرد بايد يک معاينه کامل و آزمايشات لازم براي بررسي بدخيم هاي داخلي و نيز آزمايشاتي جهت بررسي عملکرد تيروئيد، کبد و کليه و نيز بررسي هاي هپاتيت و حتي کم خوني فقر آهن، براساس صلاحديد پزشک مد نظر باشد.
15%-50% بيماران مبتلا به نارسايي مزمن کليه از خارش رنج مي برند.
بيماريهاي کبدي مختلف مي توانند با خارش همراه باشند و بطور کلي 50-20% بيماران مبتلا به يرقان (زردي)خارش دارند. خارش در اين افراد احتمالاً منشأ مغزي دارد زيرا مشاهده شده است که در سيستم اعصاب مرکزي، سطح پپتيدا اوپيوئيد (مخدر) افزايش يافته و گيرنده هاي آنها کاهش يافته است. در اين افراد سطح اسيدهاي صفراوي سرم با شدت خارش هماهنگي ندارد. سيروز صفراوي اوليه نيز يکي از بيماريهاي کبدي است که بيشتر در خانم هاي بالاي 30 سال رخ داده و مي تواند با خارش شديدي همراه باشد.
از بيماريهاي داخلي نوعي پرخوني بنام پلي سيتمي ورا وجود دارد که در آن بيش از 1/3 افراد از خارش رنج مي برند. خارش اين افراد بيشتر با تغييرات حرارت و به خصوص دقايقي بعد از استحمام است. علت خارش در اين بيماري مشخص نيست ولي آسپرين موجب تخفيف فوري خارش در آنها مي شود.
از بحث بيماريهاي داخلي که بگذريم، بيماريهاي پوستي متعددي وجود دارند که خارش در آنها وجود داشته يا علامت و شکايت اصلي است. به عنوان مثال مشخصه اصلي بيماريهايي مانند اگزماي سرشتي، گال و درماتيت هرپتي فرم خارش فراوان است.
بيشتر خارش ها با گرما تشديد مي شوند. همچنين استرس، اضطراب و ترس مي تواند خارش را تشديد نمايند. اکثر خارش ها، شب هنگام زماني که فرد از کار و فعاليت روزانه فارغ مي شود، تشديد مي يابند.
کانال گوش خارجي، پل ها، سوراخ بيني و ناحيه اطراف مقعد و ناحيه تناسلي نواحي مستعد خارش محسوب مي شوند.
برخي خارش ها در حيطه بيماريهاي پوست و مو بسيار مرتبط با مسايل روحي و رواني هستند که به همين علت به آنها درماتيت هاي عصبي (نورودرماتيت) مي گويند.در اين بيماريها، فرد تمايل بسيار زيادي به خاراندن برخي نواحي در دسترس پوست مثل ناحيه پشت گردن، پلک فوقاني، ناحيه تناسلي و پشت پا يا جلوي ساق پا دارد.بيمار از خاراندن اين نواحي احساس لذت زيادي مي کند و يک سيکل معيوب درست مي شود از خارش و خاراندن که اين مسأله موجب پيدايش نواحي ضخيم شده پوست شبيه پسوريازيس (داءالصدف) مي گردد. در درمان اين افراد بايد حتماً به مسائل روحي توجه شود و درمان موضعي صرف کافي نمي باشد. بسياري از مواد مخدر نيز باعث خارش مي شوند و در ليست مواد خارش زا بايد اين مواد را نيز در نظر داشت.
در برخي موارد مثل کهير، علت اصلي خارش ماده هيستامين است. کهير مي تواند بدليل مصرف يک دارو مانند آنتي بيوتيک ها يا غذاهاي خاص مثل ماهي و ادويه جات و يا بدليل برخي عفونت ها مثل عفونت هاي تنفسي فوقاني باشد. البته علل متعدد ديگري هم براي کهير وجود دارند، مثلاً ممکن است نور آفتاب يا تماس با آب يا تماس با سرما يا ارتعاش موجب کهير شود. گاهي حساسيت هاي پوستي به برخي مواد موجب خارش هاي شديد مي شود مثلاً کسي که به اسپري ضدعرق و خوش بو کننده زير بغل دچار حساسيت شده است، علاوه بر قرمزي و التهاب ناحيه خارش است که بيمار را جهت تخفيف آن به مطب پزشک يا درمانگاه ها مي کشاند.
در مورد درمان خارش بايد گفت که قدم اول تشخيص علت خارش است و بدون اين مهم، فائق آمدن بر خارش بسيار مشکل است. اما برخي اقدامات وجود دارد که مي توان به تخفيف خارش کمک کنند، مثلاً خنک نگاه داشتن محيط و پرهيز از حمام هاي داغ و لباس هاي پشمي. خشکي پوست يکي از علل مهم خارش است و لذا در بيماراني که از خشکي پوست رنج مي برند، چرب و مرطوب نگاه داشتن پوست براي تخفيف خارش اهميت بسياري دارد. در افراد مسن که در فصل سرما، دچار خارش پوست مي شوند، خشکي يک علت مهم و شايع است که بايد مراقب استفاده از شوينده هاي نامناسب پوست و استحمام مکرر که باعث خشکي پوست مي شوند بوده و مرتب از مرطوب کننده استفاده نمايند.
برخي داروهاي موضعي مي توانند موجب کاهش خارش هاي موضعي شوند مانند بي حس کننده هاي موضعي (مثل کرم ليدوکائين ياژل بنزوکائين) و برخي آنتي هيستامين هاي موضعي مثل کرم داکسپين. محلول هاي موضعي حاوي کامفور يا فنتول نيز مي تواند خنک کننده و تخفيف دهنده خارش باشند. کورتون موضعي در برخي موارد که علت خارش، التهاب است مثل اگزما مي تواند مفيد باشد. کرم يا لوسيون کالامين نيز مي تواند مفيد باشد بايد توجه داشت که تمام داروهاي موضعي گاه مي توانند خود موجب ايجاد آلرژي و حساسيت شده موجب تشديد خارش شوند، بنابراين مصرف اين داروها بايد زير نظر پزشک و متخصص پوست باشد تا بتواند اتفاقات احتمالي را مديريت نمايد. از نظر داروهاي خوراکي داروهاي آنتي هيستامين از شايعترين داروها براي تخفيف خارش مي باشند. بسياري از اين داروها خواب آور بوده و به خصوص در افرادي که رانندگي مي کنند يا در افراد مسن بايد بسيار مراقب بود. از برخي داروهاي ضدمخدر مثل نالوکسان و نالترکسون نيز اثرات ضدخارش ديده شده است و در نهايت از نور درماني نيز مي توان در برخي خارش ها استفاده کرد. مثلاً در بيماران مبتلا به اگزماي سرشتي يا بيماران مبتلا به نارسايي مزمن کليه. در نهايت بايد خلاصه کنم که اگر دچار خارش پوستي هستيد و علت آن را نمي دانيد پزشک متخصص پوست مي تواند با پيدا کردن علت خارش (ناشي از بيماري پوستي يا غير پوستي) به رفع يا حداقل تخفيف خارش شما بسيار کمک کند.
منبع:فصل نامه بهداشت پوست و مو(شماره 21)
/خ
15%-50% بيماران مبتلا به نارسايي مزمن کليه از خارش رنج مي برند.
بيماريهاي کبدي مختلف مي توانند با خارش همراه باشند و بطور کلي 50-20% بيماران مبتلا به يرقان (زردي)خارش دارند. خارش در اين افراد احتمالاً منشأ مغزي دارد زيرا مشاهده شده است که در سيستم اعصاب مرکزي، سطح پپتيدا اوپيوئيد (مخدر) افزايش يافته و گيرنده هاي آنها کاهش يافته است. در اين افراد سطح اسيدهاي صفراوي سرم با شدت خارش هماهنگي ندارد. سيروز صفراوي اوليه نيز يکي از بيماريهاي کبدي است که بيشتر در خانم هاي بالاي 30 سال رخ داده و مي تواند با خارش شديدي همراه باشد.
از بيماريهاي داخلي نوعي پرخوني بنام پلي سيتمي ورا وجود دارد که در آن بيش از 1/3 افراد از خارش رنج مي برند. خارش اين افراد بيشتر با تغييرات حرارت و به خصوص دقايقي بعد از استحمام است. علت خارش در اين بيماري مشخص نيست ولي آسپرين موجب تخفيف فوري خارش در آنها مي شود.
از بحث بيماريهاي داخلي که بگذريم، بيماريهاي پوستي متعددي وجود دارند که خارش در آنها وجود داشته يا علامت و شکايت اصلي است. به عنوان مثال مشخصه اصلي بيماريهايي مانند اگزماي سرشتي، گال و درماتيت هرپتي فرم خارش فراوان است.
بيشتر خارش ها با گرما تشديد مي شوند. همچنين استرس، اضطراب و ترس مي تواند خارش را تشديد نمايند. اکثر خارش ها، شب هنگام زماني که فرد از کار و فعاليت روزانه فارغ مي شود، تشديد مي يابند.
کانال گوش خارجي، پل ها، سوراخ بيني و ناحيه اطراف مقعد و ناحيه تناسلي نواحي مستعد خارش محسوب مي شوند.
برخي خارش ها در حيطه بيماريهاي پوست و مو بسيار مرتبط با مسايل روحي و رواني هستند که به همين علت به آنها درماتيت هاي عصبي (نورودرماتيت) مي گويند.در اين بيماريها، فرد تمايل بسيار زيادي به خاراندن برخي نواحي در دسترس پوست مثل ناحيه پشت گردن، پلک فوقاني، ناحيه تناسلي و پشت پا يا جلوي ساق پا دارد.بيمار از خاراندن اين نواحي احساس لذت زيادي مي کند و يک سيکل معيوب درست مي شود از خارش و خاراندن که اين مسأله موجب پيدايش نواحي ضخيم شده پوست شبيه پسوريازيس (داءالصدف) مي گردد. در درمان اين افراد بايد حتماً به مسائل روحي توجه شود و درمان موضعي صرف کافي نمي باشد. بسياري از مواد مخدر نيز باعث خارش مي شوند و در ليست مواد خارش زا بايد اين مواد را نيز در نظر داشت.
در برخي موارد مثل کهير، علت اصلي خارش ماده هيستامين است. کهير مي تواند بدليل مصرف يک دارو مانند آنتي بيوتيک ها يا غذاهاي خاص مثل ماهي و ادويه جات و يا بدليل برخي عفونت ها مثل عفونت هاي تنفسي فوقاني باشد. البته علل متعدد ديگري هم براي کهير وجود دارند، مثلاً ممکن است نور آفتاب يا تماس با آب يا تماس با سرما يا ارتعاش موجب کهير شود. گاهي حساسيت هاي پوستي به برخي مواد موجب خارش هاي شديد مي شود مثلاً کسي که به اسپري ضدعرق و خوش بو کننده زير بغل دچار حساسيت شده است، علاوه بر قرمزي و التهاب ناحيه خارش است که بيمار را جهت تخفيف آن به مطب پزشک يا درمانگاه ها مي کشاند.
در مورد درمان خارش بايد گفت که قدم اول تشخيص علت خارش است و بدون اين مهم، فائق آمدن بر خارش بسيار مشکل است. اما برخي اقدامات وجود دارد که مي توان به تخفيف خارش کمک کنند، مثلاً خنک نگاه داشتن محيط و پرهيز از حمام هاي داغ و لباس هاي پشمي. خشکي پوست يکي از علل مهم خارش است و لذا در بيماراني که از خشکي پوست رنج مي برند، چرب و مرطوب نگاه داشتن پوست براي تخفيف خارش اهميت بسياري دارد. در افراد مسن که در فصل سرما، دچار خارش پوست مي شوند، خشکي يک علت مهم و شايع است که بايد مراقب استفاده از شوينده هاي نامناسب پوست و استحمام مکرر که باعث خشکي پوست مي شوند بوده و مرتب از مرطوب کننده استفاده نمايند.
برخي داروهاي موضعي مي توانند موجب کاهش خارش هاي موضعي شوند مانند بي حس کننده هاي موضعي (مثل کرم ليدوکائين ياژل بنزوکائين) و برخي آنتي هيستامين هاي موضعي مثل کرم داکسپين. محلول هاي موضعي حاوي کامفور يا فنتول نيز مي تواند خنک کننده و تخفيف دهنده خارش باشند. کورتون موضعي در برخي موارد که علت خارش، التهاب است مثل اگزما مي تواند مفيد باشد. کرم يا لوسيون کالامين نيز مي تواند مفيد باشد بايد توجه داشت که تمام داروهاي موضعي گاه مي توانند خود موجب ايجاد آلرژي و حساسيت شده موجب تشديد خارش شوند، بنابراين مصرف اين داروها بايد زير نظر پزشک و متخصص پوست باشد تا بتواند اتفاقات احتمالي را مديريت نمايد. از نظر داروهاي خوراکي داروهاي آنتي هيستامين از شايعترين داروها براي تخفيف خارش مي باشند. بسياري از اين داروها خواب آور بوده و به خصوص در افرادي که رانندگي مي کنند يا در افراد مسن بايد بسيار مراقب بود. از برخي داروهاي ضدمخدر مثل نالوکسان و نالترکسون نيز اثرات ضدخارش ديده شده است و در نهايت از نور درماني نيز مي توان در برخي خارش ها استفاده کرد. مثلاً در بيماران مبتلا به اگزماي سرشتي يا بيماران مبتلا به نارسايي مزمن کليه. در نهايت بايد خلاصه کنم که اگر دچار خارش پوستي هستيد و علت آن را نمي دانيد پزشک متخصص پوست مي تواند با پيدا کردن علت خارش (ناشي از بيماري پوستي يا غير پوستي) به رفع يا حداقل تخفيف خارش شما بسيار کمک کند.
منبع:فصل نامه بهداشت پوست و مو(شماره 21)
/خ
