گام‌های خلاقیت (گام سوم)

چکیده
یکی از عناصر مهم خلاقیت انعطاف پذیری است. فردی که بنده عادات خویش است، نمی تواند به گونه ای متفاوت به پدیده ها نظر کند و با نگاهی نو کاری خلاقانه پدید آورد. انعطاف پذیری در گروی عادت نکردن به یک نوع زاویه دید خاص و یک نوع اندیشه خاص است.
تعدادکلمات 100 زمان مطالعه5دقیقه

رضیه برجیان

خلاقیت چرا و چگونه ؟

تازگی یکی از عناصر خلاقیت است. البته خلاقیت ضمن بهره‌مندی از عنصر تازگی و بدیع بودن باید متناسب نیز باشد. اصل تناسب یا مفید بودن با کارایی اجتماعی و عمومی ارتباط دارد. برای مثال یک اختراع تا جه اندازه مفید است و به نیازهای اجتماعی پاسخ می‌دهد. اگر هواپیما بر سرعت حرکت آدمیان نمی‌افزود و چشم‌اندازی دیگر از سفر به آسمان ارائه نمی‌داد، بعید بود از آن استقبال شود.
خلاقیت را یک فکر نو است که سه جزء واگرا و یک جزء همگرا دارد . اولین جزء واگرا سیالی ذهنی است که تعداد یا کمیت فکر را نشان می‌دهد. برای نمونه یک کودک یا نوجوان چقدر می‌تواند به تولید فکر بپردازد و نظر و ایده ارائه دهد. دومین جزء واگرا انعطاف‌پذیری است که به تنوع و گوناگونی فکر نظر دارد. مثلاً کودک چقدر می تواند کاربردهای مختلفی را برای یک چیز (اشیا یا مواد) نام ببرد. تعداد این کاربرد را سیالی و انواع کاربردها را انعطاف پذیری گویند. سومین جزء واگرا ابتکار است که به یگانه بودن فکر نظر دارد . برای مثال اگر کودک کاربردی را برای چیزی نام ببرد که در مقایسه با سایر پاسخ دهندگان منحصر به فرد و یگانه باشد فکر او ابتکاری است. جزء همگرا نقش کنترل کنندگی را برای تفکر واگرا بازی می کند. این جزء تفکر نظارت نام دارد.[1]

خلاقیت با سه عنصر اندیشه ، کلام و رفتار پیوند دارد و به تنوع و گوناگونی آنها منجر می شود. در عرصه اندیشه ، گفتار و رفتار «خلاقیت» سبب حرکت و پویایی می شود و از کندی و توقف ارتباط می کاهد. در عرصه اندیشه با تقویت تفکر و اصل طراحی ارتباط ، در عرصه کلام با توسعه تنوع در معانی کلام ودر عرصه رفتار با طراون و شادابی بخشیدن به الگوهای رفتاری راه بسط روابط اجتماعی را فراهم می آورد. [2]

خلاقیت یعنی دست دادن با آیندهبرخی ویژیگیهای افراد خلاق عبارت اند از:
1- مسائل و وضعیتهای گوناگون را با دقت به گونه ای می بیند که قبلا" به آن گونه به آنها توجه نشده است.
2- دیدگاهها و فکرها و تجربیات حاصل از منابع گوناگون را به هم ارتباط می دهند و آنها را با توجه به نقاط ضعف و قوتشات بررسی و ارزیابی می کنند.
3- معمولات برای حل مسائل چندین راهکار بدیل ، اراده میکنند.
4- تردید در مورد صحت پیش فرضهای قبلی را نیز روا می دانند.
5- فی البداهه می توانند از نیروهای حسی، ذهنی و بینشی مدد بگیرند.
6- فراگردهای فکری و عملی را به نحوی "بسیار منعطف" به کار می گیرند.[3]

ما در این مقاله به عوامل موثر بر افزایش و کاهش انعطاف پذیری و نقش آن در خلاقیت خواهیم پرداخت.

عادت

عادت و روزمرگی از موانع خلاقیت است. وقتی افراد در روشی موفق میشوند، پیوسته همان روش را بدون تفکر و بازنگری تکرار می کنند و به آن خو می گیرند. این مساله موجب می شود دیگر به راههای جدید نیاندیشد. فرد خلاق هرگز نباید به روشی خاص معتاد شود.[4] عادت ها خیلی ساده با تکرار شکل می گیرند. کاری خاص که نتیجه ای خاص در پی داشته باشد، به شرط تکرار به سادگی این ذعنیت را شکل می دهد که برای به آن نتیجه باید این کار را بکنی. عادت ها خوبند و بد؛ منظور این نیست که برخی عادتهای خوبند و عادتهای بد؛ نه مساله این است که عادت کردن خود مزیت و معایبی دارد.
کارهای سختی که کم کم بدان عادت کرده باشیم، ساده جلوه می کنند و کارهای ساده ای که خلاف آمد عادت باشند، سخت جلوه گر می شوند. عادت مشروط بر این که شرایط تغییر نکنند خوب است، در شرایط ثابت عادتها تسهیل کننده امورند؛ اما وقتی شرایط تغییر می کنند، عادت ها از تدبیر جدید و طرح نو منع می کنند و به تکرار و باز هم تکرار خویش دعوت. شاید بهترین راه اینجا هم راه میانه باشد، عادت کردن تن، نه عادت کردن فکر.مراقبت بر احپجرای این توصیه ساده نیست؛ اما نکته اصلی نیز همین است این عادات ذهنی هستند که از انعطاف پذیری آنجا که لازم است و ارائه راه نو و جدید و خلاقانه آنجا که راههای گذشته به بن بست می رسند بازمیدارند؛ نه عادتهای رفتاری. خلاقیت نیز که در یک کلام «در انداختن طرحی نو»ست با عادات ذهنی سنخیتی ندارد.

انعطاف ناپذیری

افرادی که به گونه ای ثابت و خشک و در قالبی معین فکر و رفتار می کنند، انعطاف ناپذیر می شوند، همانند چوبی خشک که اگر آن را خم کنید می شکند. اما گیاه سبز و تازه به هر طرف که برود، نمی شکند. افراد غیرمنعطف فقط از یک سو به مسائل می نگرد و نمی توانند زاویه دید خود را تغییر دهند. این مساله نوآوری و خلاقیت را می خشکاند. کودکان را خشک و انعطاف ناپذیر بار نیاورید. برای فهماندن اینکه همیشه راههای دیگری هست، این مثال را برای بچه ها بزنید یا حتی با یکدیگر آن را آزمایش کنید:

چند مگس و چند زنبور را داخل دو شیشه جداگانه بیندازید و در آن را ببندید. سپس شیشه ها را به گونه ای مقابل آفتاب قرار دهید که ته آن ها به سوی خورشید باشد. سپس در شیشه ها را باز کنید. پس از مدتی بروید و به آنها سری بزنید. می بینید که زنبورها مرده اند و رفتن به سوی نور بدون توجه به تجربیات قبلی و شرایط محیطی که تغییر کرده است،مانع آن شده است که راه سر شیشه را پیش گیرند و خود را نجات دهند، ولی از مگس ها خبری نیست.آنها گرچه نور را دوست دارند اما راههای دیگری را هم با جسارت امتحان کرده اند.[5]

پی نوشت
[1] پرورش خلاقیت ،مبانی و روشها،ص18-19.
[2] پرورش خلاقیت مبانی و روشها،ص48-49.
[3] https://rasekhoon.net/article/show/172258/
[4] نام این کتاب با شماست،ص24.
[5] نام این کتاب با شماست،ص25.

منابع
پرورش خلاقیت ،مبانی و روشها، علیرضا پیرخائفی، انتشارات هزاره ققنوس، چاپ دوم، 1387.
عباسی آغوی، محمد مهدی، نام این کتاب با شما،قم موسسه آموزشی –پژوهشی امام خمینی.
https://rasekhoon.net/