نقش ایمان و تقوا در سازندگی شخصیت بشری کتمان ناپذیر است، تا بدان جایی که امروزه بسیاری از تحقیقات نوین علم روانشناسی حتی در ممالک غربی، بر صحتوسقم آن مهر تائید زدهاند و از آن بهعنوان یکی از مؤلفههای بنیادین در پرورش شخصیت سالم یاد میکنند. مثلاً، تحقیقات نشان میدهد که افراد دیندار، به هنگام مواجه با بحرانهای زندگی کمتر دچار استیصال و افسردگی میشوند و یا اینکه زوجین مذهبی و دیندار نسبت به زوجین غیرمذهبی، از میزان رضایت زناشویی بالاتری برخوردارند.
تعداد کلمات: 1300 / تخمین زمان مطالعه: 6 دقیقه
- تداوم والدین در مسائل دینی و عبادتها (نماز بهموقع، نماز باکیفیت، روزه، توجه به حلال و حرام، نگاه، سخن و...) عامل مؤثری در تثبیت آموزههای دینی در کودک است.
- از مهمترین حقوق فرزند بر والدین، تربیت صحیح او است. بر اساس آیات و روایات اسلامى، سرپرست خانواده، اعم از پدر و مادر نسبت به تربیت دینى فرزندان خود مسؤولیت سنگینى دارند.
- با اعتقاد به این ضربالمثل "آنچه امروز بکارید، فردا برداشت خواهید کرد"، آستینهایتان را بالا بزنید و از هماکنون دستبهکار شوید و در جهت تربیت دینی فرزندانتان که تضمینکننده سلامت روحی و رضایت زندگی آیندهشان است، گام بردارید.
- ایمان خود و همسرتان را قلبی کنید، به دیگر سخن گفتار و عملتان یکسان باشد. مثلاً، نگونید دروغ و تهمت از گناهان کبیره است و خود بیتوجه به آن، از صبح تا شب بدان مشغول شوید.
- ما معتقد هستیم که در رابطه با دیگر دورههای سنی قبول مذهب در کودکی، فراهمتر است از آن بابت که فطرت او سالمتر و دستنخوردهتر است و مطالب دینی و تربیت و آداب آن را بهتر میتواند به ذهن بسپارد. ازنظر ما مذهب برای افراد رنگ خدایی دارد و ریشه آن در اعماق وجود و روان و فطرت همه انسانهاست. جستجوها و کنکاشهای کودک درباره علل و مبادی جریانات و پدیدهها وسیلهای مؤثر برای طفل است که ذهن او را به کار اندازد و نشانهای است از آمادگی او برای پذیرش خدا؛ و مربی میتواند با استفاده از این زمینه قلب کودک را بافروغ ایمان روشنی بخشد. از حدود هفت سال دوم و بهویژه از حدود سنین 10 کودک احساس میکند که خواستار سعادتی بینهایت است که نمیداند چیست و سعی دارد که با تردید و کنجکاوی آن را به دست آورد. او همچنین جهت اخذ و کسب معنویت و حمایت مذهب بیشتر به خدا روی میآورد و این خواستاری و ارضاء آن در تأمین آرامش روانی که ضرورت حیات اوست نقش فوقالعادهای دارد.
- برای القای آموزههای دینی از بهترین زمان و مناسبترین مکانها استفاده کنید بهترین زمان شادابی کودک است هنگام خستگی،خوابآلودگی و اضطراب کودک ارزشهای دینی را به او القا نکنید. القای ارزشها در این موقعیتها نهتنها تثبیت نمیشود بلکه ممکن است مقاومت روانی کودک را نیز در پی داشته باشد. نشانههای عدم آمادگی کودک را از آثار چهره، رفتار و بهانهگیریهایش میتوان فهمید باید از زمانی استفاده کرد که دل او آمادگی داشته باشد.
- زمان شادابی کودک وقتی است که به او هدیهای میدهید، به مسافرت پارک جنگل کوه سینما و برای صرف غذا به رستوران میروید و یا وسایل موردعلاقهاش را میخرید در این موقعیتها کودک بسیار خوشحال است.
- آموزش ارزشها باید با موقعیتهای گوناگون تناسب داشته باشد برای مثال زمان هدیه دادن خرید منزل و یا خودرو با آموزش شکر خدا تناسب دارد. زمان حضور در کوه جنگل و دریا هنگام آموزش قدرت و عظمت خداست زمان مسافرت دیدار مکانهای مقدس و زیارتگاهها والدین میتوانند با ذکر خصلت آن شخص یا امام معصوم ارزشها را به کودکان خودالقا کنند.
- تمرین قرار دادن دختر کوچک برای نماز کنار مادر گرچه به شکل تقلید، بیدار کردن کودک در سحرهای ماه رمضان گرچه روزه نگیرد، اعطای صدقات و کمکهای مالی به نیازمندان از طریق کودکان نمونههایی از تمرین ارزشهای دینی است.
- تداوم والدین در مسائل دینی و عبادتها عامل مؤثری در تثبیت آموزههای دینی است بیتوجهی مادر به نماز در ایام عذر شرعی و پدر و مادر به هنگام مسافرت مانعی درراه تثبیت آموزههاست زیرا کودک قدرت تجزیهوتحلیل اینگونه مسائل را ندارد و ممکن است حمل بر بیتوجهی و بیقیدی پدر و مادر کند. اگر کودک در سنی است که میتوان او را توجیه و مسئله را برایش تبیین کرد اشکالی ندارد در غیر این صورت باید به این نکته توجه داشت.
- بردن کودک به مساجد و مجالس جشن مذهبى و عزادارى و شنیدن صداى قرآن با صوت دلنشین، و دیدن اقامه نماز بزرگترها و مشاهده زمزمههاى عاشقانه انسانها در تلطیف روح کودکان مؤثر است.
- یکی از وظایف مهم خانواده انتقال ارزشها به فرزندان است. ما فقط وظیفهی نگهداری و تغذیه و پوشاک فرزندانمان را نداریم. مهمترین چیزی که باید فرزندمان را با آن آشنا کنیم ارزشهای دینی است و گل سرسبد این ارزشها،شناخت و در قدم بعد محبت اهلبیت (ع) هست.
- محبت یعنی: دوستی همراه با عمل به دستورات و علاقه به ایجاد شباهت بین زندگی خودمان و آن بزرگواران.
- این خیلی مهم است که فرزندان ما بدانند عشق و محبت اهلبیت ادعایی نیست که بتوان ده روز آن را بیان کرد و 355روز اصلاً به آن کاری نداشت.
- شیعه بودن و دوست داشتن اهلبیت با خود مسئولیت به همراه دارد و این موضوعی است که فرزندان ما میآموزند اما نه از حرفهای ما بلکه از عمل ما و نحوهی زندگیمان.[2]
- وقتی پسر یا دخترمان میبیند که پدر یا مادرش برای اهلبیت سیاه میپوشد و به مجلس عزاداری میرود اما در زندگی روزمرهاش سخنان و نحوهی زندگی این بزرگواران هیچ تأثیری ندارد، او هم در خوشبینانهترین حالت چون والدین خود رفتار میکند اما اگر برعکس آن را ببیند و در طول زندگی متوجه شود که والدینش زندگی آن عزیزان را سرمشق قرار میدهند و کلام آنان را میخوانند و سعی میکنند به آن عمل کنند، آنوقت خودش هم سعی میکند چنین باشد.
- شیعه بودن و دوست داشتن اهلبیت با خود مسئولیت به همراه دارد و این موضوعی است که فرزندان ما میآموزند اما نه از حرفهای ما بلکه از عمل ما و نحوهی زندگیمان.
رعایت نکات زیر در تربیت فرزندان در سنین کودکی بسیار مؤثر است:
القای ارزشهای دینی، تا حدود 7 سالگی، بهطور مستقیم، امکانپذیر است؛ زیرا کودکان تا این سن، مقاومت روانی فراوانی در مقابل آموزههای دینی ندارند؛ اما از این سن به بعد، با توجه به افزایش مقاومت روانی آنان، باید از شیوههای القای غیرمستقیم استفاده کرد.[3]
سن مناسب برای تربیت دینی
- بهترین زمان برای این امر، دوران نونهالی است؛ که در آن فطرت خداجویی فرد دستنخورده است.
- نخستین آموزشها پس از تولد (البته بهصورت غیرمستقیم) با گفتن اذان و اقامه در گوش راست و چپ نوزاد، با القای آموزههای توحید، نبوت، امامت و... شروع میشود.
- آموزش مستقیم ارزشهای دینی از دوسالگی آغاز میشود؛ زیرا حس مذهبی در کودک از این سن آغاز میشود. در ابتدا و بهمرور صلوات بر محمد وال محمد، لاالهالاالله، حب نبی صلی ا...علیه و اله، حب اهلبیت (ع)، تلاوت قرآن و خوبی و بدی، وضو، نماز، محرم و نامحرم و... را به کودک بیاموزید.
نقش زمان و مکان در تربیت دینی
- بهترین زمان القای آموزههای دینی، زمان شادابی کو دک است. توجه داشته باشید که القای ارزشها در هنگام خوابآلودگی، و اضطراب کودک، نهتنها تثبیتی به دنبال نخواهد داشت بلکه ممکن است مقاومت روانی کودک را نیز در پی داشته باشد.
- از زمان شادابی کودک (زمانی که به او هدیهای میدهید؛ به مسافرت، پارک، دریا، جنگل، کوه، سینما و...)برای آموزش وی استفاده نمایید؛ زیرا موقعیتهای زمانی و مکانی خوب، باعث میشود که کودک بدون کمترین مقاومت روانی، پذیرای ارزشهای دینی باشد.
- سعی کنید آموزش ارزشها با موقعیتهای گوناگون تناسب داشته باشد؛ برای مثال از زمان هدیه دادن برای آموزش شکر و از زمان حضور در جنگل و دریا برای آموزش قدرت و عظمت خداوند استفاده نمایید.[4]
راهکارهای تثبیت آموزههای دینی در کودکان[5]
تداوم والدین در عمل به آموزههای دینی
تهیه امکانات:
امکانات جذابی چون سجاده زیبا، تسبیح، چادر، مقنعه، قبلهنما و... عامل تشویقی مؤثری در تثبیت آموزههای دینی در کودکان است.
تمرین:
امروزه تمرین در صنعت، هنر، ورزش و... نقش بسزایی ایفا میکند که عبادت و ارزشهای دینی از این مقوله مستثنا نیست.
بیدار کردن کودک در سحر ماه مبارک رمضان، اعطای صدقه با دست کو دکان و...نمونههایی از این تمرینات هستند.
حضور در محافل مذهبی:
شرکت در محافل مذهبی ایام رمضان، محرم و صفر، دعای کمیل، دعای ندبه و... سبب تثبیت آموزههای دینی میشود. البته باید مواظب بود که از بردن فرزند در جلسات طولانی خودداری شود زیرا موجبات کسالت و دلزدگی را در او ایجاد میکند.[6]
ارتباط با افراد و خانوادههای متدین و مذهبی.
الگودهی مناسب که خود بهترین آموزش است.
تشویق و تحسین، بهشرط آنکه حالت مزد و پاداش به خود نگیرد. برای این کار بهتر است تشویقها اعم از مادی و معنوی (بوسیدن، نوازش، توجه، نگاه محبتآمیز و...) باشد. سعی کنید تشویقهای مادی شما بهصورت نامنظم باشد تا سبب تاجرانِ شدن عبادت آنان نشود.
آموزش ارزشهای دینی را با خاطره خوش برای کودکان همراه سازید و از دادوفریاد و... در این زمینه بپرهیزید.
به دلیل عدم مقاومت روانی زیاد کودکان القای ارزشهای دینی، تا حدود 7 سالگی بهطور مستقیم، ممکن است؛ اما بهتر است که از این سن به بعد از روشهای غیرمستقیم مثل (داستان، شعر، شرححال بزرگان، فیلم، کارتون و نمایشنامه) استفاده کنید.
در پایان لازم است که بدانید ارتباط کلامی و وضعیت ظاهری مناسب، خوشخلقی و حوصله شما در تربیت و آموزش ارزشهای دینی بسیار ضرورت دارد.[7]
پی نوشت:
[1]- نگاهی دیگر به حقوق فرزندان از دیدگاه اسلام، بهرام محمدیان،انجمن اولیا و مربیان، تهران، 1377
[2]- نقطههای آغاز در اخلاق عملی، محمدرضا مهدوی کنی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی،چاپ ششم 1375
[3] - نقش پدر و مادر در سازندگی کودک، رضا شاپوریان، مجله پیوند، شماره ۳، دی ماه ۱۳۵۸
[4] - گفتارهائی پیرامون اثرات پنهان تربیت آسیب زا، عبدالعظیم کریمی، تهران: انتشارات انجمن اولیاء و مربیان،1373
[5] - فرزند صالح، ستار پور ابراهیم،چاپ ششم، خرد آذین، قم، 1389
[6] - مباحثی در روانشناسی و تربیت کودکان و نوجوانان، غلامعلی افروز،انتشارات انجمن اولیا و مربیان، تهران، 1380
[7] - گلبرگ زندگی، مهدی نیک خو، چاپ سوم، بوستان کتاب، قم، 1387