پرورش خلاقیت

چکیده
خلاقیت امری همگانی است که بیش از استعداد ذاتی به پرورش نیاز دارد. در این مقاله به برخی از این روشها مثل تداعی معانی و قیاس و استعاره و تفرج در بوستان ایده ها می پردازیم.
تعدادکلمات1092 زمان مطالعه 5 دقیقه

رضیه برجیان

پرورش خلاقیت

پس از سالها مطالعه و پژوهش بسیاری از صاحب نظران دریافتند استعداد خلاقیت همگانی است و می توان آن را پرورش داد.

پرورش استعداد خلاقیت چیزی بیش از آموزش خلاقیت است زیرا علاوه بر تدارکات آموزشی نیاز به فضای روانی- اجتماعی خاصی است تا نگرش یا بینش متفاوتی در افراد به وجد آید و آنها بتوانند به واسطه آن پدیده ها و روابط میان آنها را به نحو خاصی تجربه کنند.پرورش خلاقیت می تواند جنبه فردی یا گروهی داشته باشد. پرورش خلاقیت با روشها و تکنیک های گوناگون انجام می شود. در این فصل بعضی از این روشها و تکنیک ها مرور می شود.

تصمیم گیری مجموعه تلاشهای فکری برای کشف و گزینش راه حلهای مناسب برای حل یک مساله یا مشکل است. هنگامی که فردی یا گروهی با موقعیت مبهمی مواجه می شوند که اطلاعات و تجارب قبلی آنها به اندازه کافی نیست که بتوانند موقعیت مبهم را تغییر دهند، درصدد تغییر اطلاعات موجود دستکاری ساختار شناختی ذهن و یافتن اطلاعات جدید برای حل مساله می افتند. حل مساله فرآیندی پیچیده چند مرحله ای و دارای ابعاد گوناگون است. پیچیدگی فرآیند حل مساله به دخالت متغییرهای گوناگون ذهنی و واقعی ، تعامل ارزشها و واقعیت ها رابطه دوسویه محیط و فرد، عوامل اجتماعی و طبیعی متفاوت و سایر متغییرها برمی گردد. در محیط های ساده و هنگامی که فرد با مساله ای مواجه است که اطلاعات موجود می تواند پاسخگوی آن محیط باشد، فرد می تواند با توجه به راه حل های گذشته مساله را حل کند؛ اما هنگامی که محیط پیچیده و متغییر شود، گریز اندیشی و خلاقیت تنها راه رهایی از موقعیت مبهم است.

فرآیند حل مساله شامل چند مرحله است. در مرحله نخست مساله شناسایی می شود، حدود و اندازه آن و عوامل تشکیل دهنده آن مشخص می شود؛ در مرحله دوم فرضیه ها یا راه حلهای موقت و خردمندانه شکل می گیرد؛ در مرحله سوم اطلاعات لازم گردآوری و فرضیه ها آزمون می شود و در مرحله آخر نتیجه گیری های مورد نیاز انجام می شود. آنچه مسلم است در تمام این مراحل به کارگیری توانایی خلاقیت ، امری اجتناب ناپذیر است.

پرورش قدرت تصمیم گیری می تواند به پرورش خلاقیت منتهی می شود. این فرآیند با شیوه های گوناگون انجام می شود. از میان شیوه های شناخته شده می توان به قیاسها و استعاره ها ،تداعی استفاده از تجربه روند گذشته تفرج در بوستان ایده ها و از همه مهمتر از اندیشه گشایی نام برد.[1]

قیاس و استعاره

قیاس و استعاره دو وسیله مهم در شناسایی مسایل و درک بهتر آنها هستند. قیاس عبارت است از مقایسه بین دو چیز که در اصل متفاوت هستند؛ اما به وسیله قیاس نشان داده می شود که بین آنها شباهت وجود دارد. برای مثال از شیوه های پرواز پرندگان در ساختن بالهای هواپیما استفاده کرده اند.

تداعی معانی

یونانیان قدیم سه قانون تداعی معانی را چنین بنا نهادند:مجاورت، تشابه، تباین.پرورش استعداد خلاقیت چیزی بیش از آموزش خلاقیت است.

منظور از مجاورت نزدیک بودن است(این قانون ممکن است شامل تسلسل و درنتیجه علت و معلول گردد) باید در هر مورد حقیقی که در جستجوی آن هستیم این سوالات را از خود بکنیم: این در مجاورت چه جیزی قرار گرفته است یا با چه چیزی در تسلسل است؟ این با چه چیزی همراه است؟

منظور از تشابهات، همانندیها ، ترکیب و عوامل مشترک می باشد. بدین ترتیب تحت پوشش تشابه می توانیم داده های خویش را با این سوالات مربوط کنیم: این به چه چیز شبیه است؟چه خصوصیات مشترکی با آن دارد؟

قانون سوم تداعی معانی تباین است. سوالاتی چون این با چه چیزی همانند نیست؟ مورد تفاوت کدام است؟ضد آن چیست؟ عکس قضیه چگونه است؟ در این مرحله باید جواب داده شوند.[2]

تفرج در بوستان ایده ها

جمع آوری اطلاعات در رابطه با فرضیه ها گام اول این راه است. پرسش از اینکه آیا الگویی وجود دارد که روابط میان این ایده ها را سازماندهی کند؟ و الگویابی، چهارچوب دهی و جهت دهی به ایده ها گام دوم است. در این راه پراکندگی، عدم انسجام، از یک شاخه به شاخه دیگر پریدن و تماشای درختان و گلهای بوستان ایده ها ممنوع است.باید به جای تک درختها جنگل را دید.

اندیشه گشایی

روش اندیشه گشایی به روش بارش فکری موسوم است. بارش فکری یک تکنیک پرورش خلاقیت است که در آن گروهی می کوشند با انباشت تمام ایده ها یی که همزمان در جلسه به وسیله اعضا ارائه شوند، راه حلی برای یک مساله بیابند. در جلسات بارش فکری باید به 4نکته توجه کرد:
1-در ایده جویی کمیت به کیفیت تبدیل می شود.
2-قضاوت دیگران مانع سرعت بروز خلاقیت نزد دیگران می شود.
3-هر ایده جدید تداعی کننده یک ایده خلاق است.
4-ترکیب ایده ها حالت هم افزایی دارد.
بنابراین در جلسات بارش فکری باید به چند مطلب توجه کرد:
1-هیچ کس در مورد اندیشه دیگران قضاوت و داوری نکند.
2-هرچه اندیشه افراد بدیع تر باشد ، بهتر است.
3-هرچه تعداد ایده ها بیشتر باشد بهتر است.
4-هرچه ترکیب ایده ها بیشتر باشد بهتر است.[3]

برداشت محصول فکری

کشاورزی همه زمین خود را بذر افشانی می کند؛ اما وقتی فصل برداشت محصول فرامی رسد به همین راضی است که فقط یک چهارم محصول زمینش را برداشت کند. مابقی محصولش به هدر می رود. این همان چیزی است که اکثر مردم هنگام پرداختن به تفکر خلاق انجام می دهند.

برداشت محصول فکری مثل تمرکز فکر، ناچیزترین بخش تفکر خلاق است. دلیل این امر آن است که این هر دو کار یعنی برداشت محصول فکری و تمرکز به نظر سهل و ساده می آیند. هیچ چیز ناشناخته یا هیجان انگیزی هم درباره روشهایی که به کار می رود وجودندارد؛ به همین دلیل توجه چندانی هم به آنها نمی شود. در واقع این هر دو جریان درست به اندازه جنبه های پر جاذبه تفکر خلاق اهمیت دارند. هنگامی که می خواهیم خلاق باشیم فقط علاقه مندیم یک ایده جدید و عملی ارائه دهیم که قابل عرضه باشد.[4]

اگر شما ایده هایی را که در اول جذابیتی برایتان ندارد کنار بگذارید نصف ایده های خوب را از دست می دهید. اگر شما پرنده شناس نباشید و با دوربین پرندگان را در نظر بگیرید، واقعا نمی توانید بفهمید که چرا کسی باید به چنین رفتارهایی علاقه مند باشد. اما وقتی مدتی را به تماشا و الگوبرداری از حرکات پرندگان صرف کنید کاربرایتان جالب . هدفمند می شود. قسمت عمده ایده های اولیه نیز چنین خصوصیتی دارند.

پی نوشت
[1] پرورش خلاقیت ،ص165-166
[2] خلاقیت و نوآوری در انسانها و سازمانها،108
[3] پرورش خلاقیت ،ص167-168
[4] خلاقیت کارامد،ص275
منابع
پرورش خلاقیت از نظریه تا عمل ،جعفر جهانی،پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی،1388.
خلاقیت و نوآوری در انسانها و سازمانها،تیم.ر آقایی فیشانی،ترمه.
خلاقیت کارامد(مدیریت فکر)،ادوارد بونو، ملک دخت قاسمی نیک منش، نشر اختران.