عرفان اسلامی (77) طهارت

شرح كتاب مصباح الشريعة ومفتاح الحقيقة

باب 10 : در بيان طهارت

قالَ الصَّادِقُ عليه‏السلام : إِذا أَرَدْتَ الطَّهارَةَ وَالْوُضُوءَ فَتَقَدَّمْ إِلَى الْماءِ تَقَدُّمَكَ إِلى رَحْمَةِ اللّهِ ، فَإِنَّ اللّهَ قَدْ جَعَلَ الْماءَ مِفْتاحَ قُرْبِهِ وَمُناجاتِهِ وَدَليلاً إلى بَساطِ خِدْمَتِهِ .
فَكَما أَنَّ رَحْمَتَهُ تُطَهِّرُ ذُنُوبَ الْعِبادِ كَذلِكَ نِجاساتُ الظَّاهِرِ يُطَهِّرُهَا الْماءُ لا غَيْرُ قالَ اللّهُ تَعالى : وَهُوَ الَّذِى أَرْسَلَ الرِّيَاحَ بُشْراً بَيْنَ يَدَىْ رَحْمَتِهِ وَأَنزَلْنَا مِنَ السَّماءِ مَاءً طَهُوراً[176] وَقالَ اللّهُ تَعالى :
وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَىْ‏ءٍ حَىٍّ[177] .
فَكَما أَحْيا بِهِ كُلَّ شَىْ‏ءٍ مِنْ نَعيمِ الدُّنْيا كَذلِكَ بِرَحْمَتِهِ وَفَضْلِهِ جَعَلَهُ حَياةَ الْقُلُوبِ .
وَتَفَكَّرْ فى صَفاءِ الْماءِ وَرِقَّتِهِ وَطَهُورَتِهِ وَبَرَكَتِهِ وَلَطيفِ امْتِزاجِهِ بِكُلِّ شَىْ‏ءٍ وَفى كُلِّ شَىْ‏ءٍ .
وَاسْتَعْمِلْهُ فى تَطْهيرِ الأَعْضاءِ الَّتى أَمَرَكَ اللّهُ بِتَطْهِيرِها ، وَاْتِ بِأَدائِها فَرائِضَهُ وَسُنَنَهُ فَإِنَّ تَحْتَ كُلِّ واحِدٍ مِنْها فَوائِدَ كَثيرَةً إِذا اسْتَعْمَلْتَها بِالْحُرْمَةِ انْفَجَرَتْ لَكَ عَيْنُ فَوائِدِهِ عَنْ قَريبٍ . ثُمَّ عاشِرْ خَلْقَ اللّهِ كَامْتِزاجِ الْماءِ بِالأَشْياءِ يُؤَدّى كُلَّ شَى‏ءٍ حَقَّهُ وَلا يَتَغَيَّرْ عَنْ مَعْناهُ مُعْتَبِرا لِقَوْلِ رَسُولِ اللّهِ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله :
مثَلُ الْمُؤْمِنِ الْخالِصِ كَمَثَلِ الْماءِ .
وَلْتَكُنْ صَفْوَتُكَ مَعَ اللّهِ تَعالى فى جَميعِ طاعاتِكَ كَصَفْوَةِ الْماءِ حينَ أَنْزَلَهُ مِنَ السَّماءِ .
وَطَهِّرْ قَلْبَكَ بِالتَّقْوى وَالْيَقينِ عِنْدَ طَهارَةِ جَوارِحِكَ بِالْماءِ .
[ قالَ الصَّادِقُ عليه‏السلام : إِذا أَرَدْتَ الطَّهارَةَ وَالْوُضُوءَ فَتَقَدَّمْ إِلَى الْماءِ تَقَدُّمَكَ إِلى رَحْمَةِ اللّهِ ، فَإِنَّ اللّهَ قَدْ جَعَلَ الْماءَ مِفْتاحَ قُرْبِهِ وَمُناجاتِهِ وَدَليلاً إلى بَساطِ خِدْمَتِهِ ]

طهارت

امام صادق عليه‏السلام مى‏فرمايد :
هرگاه اراده طهارت و وضو كردى ـ چه مستحب ، چه واجب ـ پس توجه كن به طرف آب ، مثل توجه كردن به سوى رحمت الهى .
به تحقيق كه خداوند مهربان آب را در جهت طهارت و وضو ، كليد قرب و مناجات خود قرار داده و دليل و راهنما به سوى بساط خدمتش .
چنانچه قرب به بزرگان دنيا و نزديكى به بساط ايشان موقوف است به طهارت ظاهر از اوساخ و كثافات ، قرب الهى و قرب به بساط حضرت او موقوف است به طهارت ظاهر از لوث نجاسات و طهارت باطن از كثافات گناه و نجاسات تعلقات غير حق .
كلمه وضو در متن روايت بعد از كلمه طهارت ، ظاهرا ذكر خاص بعد از عام است به اين معنى كه كلمه طهارت شامل تيمم ، وضو و غسل است و با اين‏كه اين كلمه داراى معنى عام است در عين حال به خاطر اين‏كه اكثرا در عبادات احتياج مردم به وضو بيش از تيمم و غسل است و تيمم و غسل جز در موارد خاصى اتفاق نمى‏افتد ؛ امام صادق عليه‏السلامبعد از لغت طهارت به مسئله وضو اشاره مى‏نمايد و در اينجا لازم است به هر سه مسئله از نظر فقهى و عرفانى در حدى كه اين نوشته اقتضا دارد اشاره شود .

وضو ، تيمم و غسل در قرآن مجيد

وضو ، تيمم و غسل سه مورد از موارد طهارت هستند كه خداوند مجيد در قرآن كريم نسبت به آن‏ها دستور دارد و اين هر سه طهارت ، مقدمه براى ورود به مهم‏ترين عبادت و برترين كار يعنى نماز است و مقدمه براى بسيارى از عبادات واجبه و امور مستحبه .
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاَةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوا بِرُؤُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ وَإِن كُنتُمْ جُنُباً فَاطَّهَّرُوا وَإِن كُنتُم مَرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِنكُم مِنَ الْغَائِطِ أَوْ لاَمَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيداً طَيِّباً فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُم مِنْهُ مَا يُرِيدُ اللّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُم مِنْ حَرَجٍ وَلكِن يُرِيدُ لِيُطَهِّرَكُمْ وَلِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ [178] .
اى اهل ايمان ! هنگامى كه به [ قصدِ ] نماز برخيزيد ، صورت و دست‏هايتان را تا آرنج بشوييد و بخشى از سرتان و روى پاهايتان را تا برآمدگى پشت پا مسح كنيد و اگر جُنُب بوديد ، غسل كنيد و اگر بيمار هستيد يا در سفر مى‏باشيد يا يكى از شما از قضاى حاجت [ دستشويى ]آمده ، يا با زنان آميزش كرده‏ايد و آبى [ براى وضو يا غسل ] نيافتيد ، به خاكى پاك ، تيمم كنيد و از آن بخشى از صورت و دست‏هايتان را مسح نماييد . خدا نمى‏خواهد [ با احكامش ] بر شما تنگى و مشقت قرار دهد ، بلكه مى‏خواهد شما را [ از آلودگى‏ها ] پاك كند و نعمتش را بر شما تمام نمايد ، تا سپاس گزاريد .

آب و خاك نعمت‏هاى گران ‏بها

آب و خاك ، دو نعمت بسيار با عظمت هستند كه اكثر مردم به ارزش و قدر و قيمت آن بى‏توجهند .
يك لحظه در دنياى ذهن خود ، زندگى را از آب و خاك خالى و جدا ملاحظه كنيد ، تا به قيمت و ارزش اين دو نعمت بزرگ بيشتر توجه كنيد .
مراكزى كه بعضى از سال ها به كم آبى و خشك سالى دچار مى‏شوند ، با چه بلاها و خطرهاى سنگين و گاهى غير قابل جبران روبرو مى‏شوند ؟!
آب مساوی با حيات و حيات مساوی با آب است ، آنجا كه حيات هست ، آب هست و آنجا كه آب هست ، حيات هست .
قسمت عمده‏اى از زندگى شايد نزديك به نود درصدش بستگى به آب دارد و اگر موجودات زنده به كم آبى يا بى‏آبى دچار شوند ، با مرگ و نيستى روبرو خواهند شد .

آب و خاك در قرآن

قرآن در آيات كريمه‏اش كرارا به نعمت آب و خاك اشاره كرده و هر دو را منبع انواع بركات براى بشر معرفى مى‏كند .
وَهُوَ الَّذِى أَنزَلَ مِنَ السَّماءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ نَبَاتَ كُلِّ شَىْ‏ءٍ [179] .
و اوست كه از آسمان آبى فرستاد ، و به وسيله آن گياهان گوناگون را [ از زمين ] رويانديم .
إِذْ يُغَشِّيكُمُ النُّعَاسَ أَمَنَةً مِنْهُ وَيُنَزِّلُ عَلَيْكُم مِنَ السَّماءِ مَاءً لِيُطَهِّرَكُم بِهِ وَيُذْهِبَ عَنكُمْ رِجْزَ الشَّيْطَانِ وَلِيَرْبِطَ عَلَى قُلُوبِكُمْ وَيُثَبِّتَ بِهِ الأَقْدَامَ [180] .
و [ ياد كنيد ] هنگامى را كه به سبب امنيت و آرامشى كه ازسوى خدا يافتيد ، خواب سبكى را به همه شما مسلط كرد و برايتان آبى از آسمان نازل كرد تا شما را به وسيله آن [ از آلودگى‏ها ] پاك كند ، و وسوسه شيطان را [ كه از بدترين كثافات است ] از شما برطرف نمايد ، و دل‏هايتان را استحكام دهد ، و گام‏هايتان را به آن استوار و پا برجا كند .
آيه شريفه در ارتباط با جنگ بدر است ، به آن هنگامى كه مسلمانان دچار كم آبى بودند و قدرت و قوت و تداركات آنان در برابر مشركان قابل توجه نبود كه در آن هنگامه عظيم با عنايت خدا باران سختى باريد وهمان باران از عوامل بسيار مهم پيروزى آنان شد .
وَهُوَ الَّذِى يُرْسِلُ الرِّيَاحَ بُشْراً بَيْنَ يَدَىْ رَحْمَتِهِ حَتَّى إِذَا أَقَلَّتْ سَحَاباً ثِقَالاً سُقْنَاهُ لِبَلَدٍ مَيِّتٍ فَأَنْزَلْنَا بِهِ الْمَاءَ فَأَخْرَجْنَا بِهِ مِن كُلِّ الَّثمَرَاتِ كَذلِكَ نُخْرِجُ الْمَوْتَى لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ [181] .
و اوست كه بادها را پيشاپيشِ [ بارانِ ] رحمتش به عنوان مژده دهنده مى‏فرستد تا هنگامى كه ابرهاى سنگين بار را بردارند ، آن را به سوى سرزمينى مرده مى‏رانيم ، پس به وسيله آن باران نازل مى‏كنيم و به وسيله باران از هر نوع ميوه [ از زمين ] بيرون مى‏آوريم [ و ] مردگان را نيز [ در روز قيامت ] اين گونه [ از لابه لاى گورها ] بيرون مى‏آوريم ، [ باد ، ابر ، باران ، زمين ، روييدن گياهان و انواع ميوه‏ها را مثل زديم ] تا متذكّر و يادآور [ اراده و قدرت بى‏نهايت خدا ] شويد .
اللَّهُ الَّذِى خَلَقَ السَّماوَاتِ وَالأَرْضَ وَأَنزَلَ مِنَ السَّماءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّـمَرَاتِ رِزْقاً لَّكُمْ وَسَخَّرَ لَكُمُ الْفُلْكَ لِتَجْرِىَ فِى الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ وَسَخَّرَ لَكُمُ الأَنْهَارَ [182] .
خداست كه آسمان‏ها و زمين را آفريد ، و از آسمان آبى نازل كرد ، و براى شما به وسيله آن از محصولات و ميوه‏هاى گوناگون روزى بيرون آورد ، و كِشتى‏ها را مسخّر شما قرار داد تا به فرمان او در دريا روان شوند ، و نيز نهرها را مسخّر شما كرد .
آب ، نعمت بسيار مهمى است كه به مناسبت‏هاى گوناگون در قرآن و روايات از آن ياد شده و از خاك هم كه از اعظم نعمت‏ها است به همان‏گونه ياد شده و از تركيب اين دو حقيقت است كه به اراده حضرت حق انواع بركات و نعمت‏ها به انسان مى‏رسد .
آب در طهارت و بهداشت زندگى از اعظم وسايل و انفع عوامل است و آنچه را آب در زندگى موجودات و در عالم هستى به عهده دارد ، نعمت ديگر به عهده ندارد .
نقش آب ، نقش به سزايى است و يك قطره آن گاهى به اندازه قيمت حيات يك موجود است .
زمين و كوه و هوا و دريا و بيابان و هامون و كوير و نبات و حيوان و انسان و همه و همه زنده به آب هستند!!
... ادامه دارد.

پی نوشت ها :

[176] ـ اعراف 7 : 57 .
[177] ـ انبياء 21 : 30 .
[178] ـ مائده 5 : 6 .
[179] ـ انعام 6 : 99 .
[180] ـ انفال 8 : 11 .
[181] ـ اعراف 7 : 57 .
[182] ـ ابراهيم 14 : 32 .

منبع: http://erfan.ir
/خ