آسیب ها و پیامدهای ازدواج سفید در فیلم رگ خواب به تصویر کشیده شده است

اشاره
تاکیدات مکرر رهبر معظم انقلاب اسلامی در طی سال های اخیر بر تحکیم بنیان خانواده و ترویج ازدواج های آسان، از اهمیت و جایگاه خانواده نزد ایشان حکایت می کند؛ اکنون ایشان، پس از این سلسله بیانات در جهت ترسیم نقشه راه رسیدن به جامعه‌ای پویا و سالم، نسبت به ترویج مسائلی چون «ازدواج سفید» هشدار داده‌اند؛ هشداری که به نظر می‌رسد نشأت گرفته از گزارش‌های پایش وضعیت آسیب‌های اجتماعی در جامعه است. به بیان دیگر تاکید اخیر رهبر معظم انقلاب بر این مقوله، در دیدار با جمعی از مداحان و ذاکران اهل بیت در سال جاری، نشان می‌دهد مسئله «ازدواج سفید» در حال پیوستن به سایر آسیب‌های اجتماعی نگران کننده در کشور است (1).

مقدمه
«رگ خواب» یکی از معدود فیلم هایی است که به پدیده ازدواج سفید در ایران می پردازد. ازدواج سفید یا هم خانگی بدون ازدواج (2)، که درواقع زندگی مشترک زن و مرد بدون ازدواج رسمی و قانونی است؛ به عنوان رابطه زناشویی ثبت نشده، غیر رسمی و غیر شرعی در جامعه ما الگویی ریشه دار و فراگیر به شمار نیامده و درواقع پدیده ای نوظهور است که برحسب گزارش های رسمی و غیررسمی به عنوان پدیده ای مطرح و تاحدی رو به گسترش به ویژه در کلان شهرها احساس می شود.
در این قسمت از مقاله قصد داریم از منظر جامعه شناختی به نقد فیلم «رگ خواب» بپردازیم. درواقع هدف از نگارش این مقاله، پی بردن به زمینه های پیدایش هم خانگی بدون ازدواج و همچنین آسیب ها و پیامدهای آن در فیلم است.

شرایط زمینه ای ازدواج سفید در فیلم رگ خواب
شرایط زمینه ای مجموعه خاصی از شرایطی هستند که در یک زمان و مکان خاص جمع می شوند تا مجموعه اوضاع و احوال یا مسائلی را به وجود آورند که اشخاص با تعامل های خود به آن پاسخ می دهند(3). «تهران، شهر بی نظارت» و «فروکاسته شدن کارکرد و اهمیت خانواده» در این فیلم از جمله شرایط زمینه ای موثر در پدیده هم خانگی قلمداد می شوند(4).
«تهران، شهر بی نظارت» یکی از شرایط پیدایش هم خانگی است. بی نظارت بودن در حریم خصوصی و همچنین در سطح جامعه، یکی از بسترهای فراهم کننده شرایط برای اقدام به سبک زندگی غیرقانونی و نامشروع در ایران است. این مساله دقیقا در فیلم به نمایش کشیده شده است؛ تنهایی و گمنامی مینا در کلان شهر تهران، بستر مناسبی را برای تجربه این نوع سبک زندگی نامتعارف و غیرقانونی، فراهم میکند.
«فروکاسته شدن کارکرد و اهمیت خانواده» نیز می تواند بستر دیگری برای پیدایش همخانگی در تهران باشد. نشانه های این کاهش را در افزایش طلاق، فاصله فیزیکی و فکری اعضای خانواده از یکدیگر، و پیدایش شیوه های جدید آشنایی میان دوجنس مخالف به دور از نظارت خانواده ها، می توان مشاهده کرد. در نتیجه با کاهش اهمیت و کارکرد خانواده، فرد به خود اجازه می دهد که در فضایی که تحت حمایت و نظارت خانواده نیست، اقدام به برقراری رابطه با جنس مخالف کند. مینا که بعد از جدایی از همسر معتادش، پدرش را هر روز صرفا از فاصله ای دور، از پشت شیشه اتوبوس در باجه بلیطفروشی، مشاهده میکند و هیچوقت جرات نزدیک شدن به وی را پیدا نمی کند؛ در محل کار خود، با کامران حصیبی مدیر رستوران آشنا می شود و همین آشنایی زمینه را برای دوستی و درنهایت ازدواج سفید با وی فراهم می کند.

شرایط علی ازدواج سفید در فیلم رگ خواب
شرایط علی یا سبب ساز، معمولا آن دسته از رویدادها و وقایع هستند که بر پدیده ها تاثیرمی گذارند(5). در این فیلم «دید منفی به ازدواج مرسوم» از جمله مهم ترین عوامل علی پیدایش هم خانگی محسوب میشود(6).
«دید منفی به ازدواج مرسوم» اشاره به این واقعیت دارد که هنگامی که فردی بر این باور است که شیوه‌ی آشنایی زوجین در ازدواج مرسوم مناسب نیست و از طرفی شاهد شکست ازدواج خود و یا اطرافیان ‌باشد، در نتیجه به منظور اقدام به ازدواج، برای خود پیش فرض های سخت‌گیرانه‌ای در نظر می‌گیرد. علاوه بر این هنگامی که رسم‌های رایج در ازدواج به شیوه مرسوم، مورد پذیرش واقع نمی‌شوند، در نتیجه تمایل فرد به ازدواج کاهش می‌یابد و ممکن است وی به سوی نوعی از سبک زندگی گرایش یابد که ریسک‌های ازدواج مرسوم در آن وجود ندارد و به باور فرد، راهکار مناسبی برای آشنایی زوجین با یکدیگر است.
مینا علی رغم باور و اعتقادی که به تشکیل خانواده در ایجاد آرامش خاطر در زندگی داشت، اکنون بعد از جدایی از همسر معتاد، همسری که تمام سلول های بدنش بوی مواد مخدر می داد، تمایل به ازدواج مجدد ندارد و صرفا به دنبال تکیه گاهی امن و قدرتمند می گردد؛ تکیه گاهی که او را برای همیشه به یک خواب شیرین و پایان ناپذیر فرو ببرد. کامران حصیبی همان فرشته حامی ای است که همیشه در موقعیت های سخت و غیرقابل پیش بینی، ظاهر می شود و او را از باتلاق تنهایی، سرگردانی و آوارگی نجات می دهد.

پیامدهای ازدواج سفید در فیلم رگ خواب
هرجا انجام شدن یا نشدن عمل معینی در پاسخ به امر یا مسئله ای یا به منظور حفظ اداره یا موقعیتی ازسوی فرد یا افرادی انتخاب شود، پیامدهایی به وجود می آید (7). پیامدهای هم خانگی باتوجه به نوع موانعی که بر سر راه ادامه رابطه زوجین به وجود میآید، متفاوت است اما درهرصورت چه این رابطه به ازدواج رسمی منجر شود و یا اینکه درنهایت به جدایی بینجامد، آثار و پیامدهای موردانتظاری وجود دارد که چندان مثبت و رضایت بخش نیستند.
در نظام حقوقی و فقهی ما، هم خانگی بدون ازدواج، نه تنها از مشروعیت قانونی برخوردار نیست بلکه در صورت احراز، مجازات کیفری نیز درپی دارد. روی آوردن جوانان به سبکی از زندگی که در آن جوانان از چتر حمایت قانون برخوردار نبوده و رابطه آنها از نظر اجتماعی، از مشروعیت برخوردار نیست، می تواند برای آنان پیامدهایی به همراه داشته باشد. به ویژه زنان در این نوع رابطه، همواره در معرض آسیب های متعدد اجتماعی، روانی، اقتصادی، و حتی جسمی قرار دارند و ساختار فقهی و حقوقی در ایران نمی تواند تامین کننده حمایت درخوری از آن ها باشد(8). در مجموع آثار و پیامدهای منفی ناشی از آن، از جمله از دست رفتن فرصت ازدواج، آسیب‌های جسمی و روحی ناشی از از دست رفتن بکارت، آسیب‌های جسمی ناشی از سقط جنین احتمالی، بدبینی نسبت به هرنوع رابطه رسمی یا حتی غیررسمی با جنس مخالف و درنهایت از دست دادن فرصت ازدواج دامنگیر فرد خواهد شد.
مینا زنی مطلقه که در جستجوی شغل و سکونتگاهی است تا بتواند استقلال گذشته خود را به دست آورد، و در واقع در جست و جوی یک منبع و تکیه گاه آرامش برای قلب زخم خورده خود است، با کامران حصیبی، مدیر یک فست فود، در حین استخدام در آنجا آشنا می شود؛ آشنایی ای که رفته رفته منجر به تعلق خاطر و دلدادگی این دو نسبت به یکدیگر می شود، اما صفحات آغازین این عشق خیلی زود ورق می خورد. کامران بعد بازگشت از آخرین سفر خود و در یک چرخش ناگهانی، رنگ عوض می کند و از عشق مینا فارغ می شود.
مینا در طول رابطه خود با کامران متحمل آسیب های فراوانی می شود؛ زنی مطلقه که به امید ترمیم زخم قبلیش، وارد یک رابطه عاطفی دیگر شده بود، با زخمی عمیق تر مواجه می شود؛ آنجا که کامران، بعد از شنیدن خبر بارداری ناخواسته مینا در رستوران در جلوی دیگر همکارانش، برای خفه کردن مینا تلاش می کند؛ تنها، آواره، کتک‌خورده، درمانده، بی‌خانمان، با پیکری خمیده در سوزان برف و بوران در اتوبان‌های تهران سرگردان می شود، ناگهان تصادف می کند و در اثر این اتفاق جنینش را از دست می دهد.

نویسنده: حدیثه اسفندیار

پاورقی ها

1. ایشان ازدواج‌های دیرهنگام و سخت، فرزندآوری کم و ترویج پدیده‌های زشتی همچون ازدواج‌های سفید را که سیاه‌ترین ازدواج است، به همراه تلاش برای از بین بردن حیا و عفت را از موارد و زمینه‌های در خطر قرار گرفتن نظام خانواده برشمردند و ایجاد زمینه برای طهارت و پاکیزگی جوان را، مؤثرترین راهکار جهت مقابله با توطئه‌ها و حفظ انقلاب و نظام جمهوری اسلامی برشمردند.

2. همخانگی بدون ازدواج، رابطهای است که مرد و زن با مبنای دائمی بودن با یکدیگر زندگی میکنند، بدون آنکه رابطه آنها بهعنوان رابطه رسمی ثبت شود. معمولا این رابطه با نوعی عشق رمانتیک آغاز شده و با وجود آن تدائم مییابد.

3. آنسلم استراس و جولیت کوربین، اصول روش تحقیق کیفی: نظریه مبنایی، رویه ها و شیوه ها ، مترجم بیوک محمدی، ناشر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1393، چاپ اول، ص 154

4. مسعود گلچین و سعید صفری، کلان شهر تهران و ظهور نشانه‌های الگوی تازه‌ای از روابط زن و مرد؛ مطالعه زمینه‌ها، فرآیند و پیامدهای هم خانگی، فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، دوره1، ش1، بهار96، ص 46.

5. مسعود گلچین و سعید صفری، همان، ص 44.

6. مسعود گلچین و سعید صفری، همان، ص 45.

7. استراوس و کوربین، همان ،ص 156
8. مینویی، بررسی ابعاد حقوقی ازدواج سفید، فصلنامه زنان امروز، دوره 1، شماره 5،1393، ص 2.

در این زمینه حتما بخوانید
رگ خواب؛ عشق در میان پله های مارپیچ اضطراری (قسمت اول).
رابطه های سیاه، ازدواج های سفید (بخش اول).
رابطه های سیاه، ازدواج های سفید (بخش دوم).

منابع:
آنسلم استراوس و جولیت کوربین، اصول روش تحقیق کیفی: نظریه مبنایی، رویه ها و شیوه ها ، مترجم بیوک محمدی، ناشر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1393، چاپ اول.
مسعود گلچین و سعید صفری، کلان شهر تهران و ظهور نشانه‌های الگوی تازه‌ای از روابط زن و مرد؛ مطالعه زمینه‌ها، فرآیند و پیامدهای هم خانگی، فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، دوره1، ش1، بهار96.
زهرا مینویی، بررسی ابعاد حقوقی ازدواج سفید، فصلنامه زنان امروز، دوره 1، شماره 5، 1393.

رگ خواب؛ عشق در میان پله های مارپیچ اضطراری (قسمت دوم)

تازه های مقالات

بیشترین بازدید هفته