عرفان اسلامی (79) ادامه ده اصل بهداشت
نويسنده: استاد حسین انصاریان
شرح كتاب مصباح الشريعة ومفتاح الحقيقة
منزل بايد از مجاورت مردابها ، مزبلهها ، كارخانجات و مراكز شلوغ و پرجمعيت دور باشد ، اگر نزديك باغستان ها و بيشهها و در محيطى كه از سرسبزى و خرمى برخوردار است باشد ، در سلامت انسان بسيار مؤثر است .
در سردترين شب هاى زمستان درجه حرارت اتاق خواب بايد بين دوازده و شانزده درجه باشد .
ساختمان منزل نبايد از سه طبقه بيشتر باشد و خانه انسان نبايد مزاحم آب و هوا و آفتاب خانه ديگران باشد .
خانهاى كه محل زندگى است بايد خشك و بدون رطوبت باشد ، بهترين روشنايىها براى منزل برق است ؛ زيرا چراغ نفتى هر قدر هم تميز نگاهداشته شود بوى نفت مىدهد و براى تنفس مضر است ، روزى سه چهار مرتبه درها بايد باز شود تا هواى ساختمان به كلى عوض شود .
در موقع نظافت ساختمان كارى كنيد كه گرد و غبار ، كم برخيزد ؛ زيرا بيم آن مىرود كه ميكروب سل و ساير ميكروب ها به شما آزار برساند ، جلوى بينى خود را به هنگام تنظيف منزل بگيريد ، با كفشى كه در معابر رفت و آمد مىكنيد به اتاق ها نرويد ، اخلاط سينه و آب بينى را روى زمين و به خصوص روى زمين منزل نيندازيد .
دستورهاى عالى اسلام را در پاكيزه نگاه داشتن خانه و محل سكونت كاملاً مراعات كنيد ، خداوند مهربان انسان را براى عبادت و تكامل آفريده ، با جسم مريض و روح كسل نمىتوان هدف حضرت دوست را تأمين كرد .
رعايت بهداشت در تمام زمينهها در اسلام واجب شرعى و اخلاقى است ، پيامبر بزرگ اسلام صلىاللهعليهوآله در جمله معروف پر قدر و قيمتش نظافت را از ايمان دانسته و فرمودهاند :
النِّظافَةُ مِنَ الإِيمانِ[186] .
انسان هاى آلوده ، افراد كثيف و مردمى كه به بهداشت خود در تمام امور و زمينهها توجهى ندارند ، چگونه مىتوانند ادعاى مسلمانى كنند ، مسلمان كسى است كه از دستورهاى حق و فرمانهاى پيامبر صلىاللهعليهوآله و خواستههاى سعادت بخش ائمه طاهرين عليهمالسلام پيروى كند و در هيچ برنامهاى جداى از مقررات الهى و حلال و حرام خداوندى زيست نكند .
آفتاب ، هم چون آب و هوا در زندگى موجودات امرى ضرورى است ، موجودات زندهاى كه در تاريكى نشو و نما مىنمايند ، نحيف ، پژمرده و غمناك و خونشان رقيق و گيجى و كسالت رفيق آنهاست .
اثر نور ، اوّل روى جلد و سپس روى سلسله اعصاب است ، خانهاى كه آفتاب ندارد نيازمند طبيب است !
در و پنجره بايد عريض و مرتفع ساخته شود ، تا آفتاب از طريق آنها به تمام اطاق بتابد و نقطه تاريكى بجا نماند .
روزى چند دقيقه در آفتاب قدم بزنيد كه بهترين قدرت براى از بين رفتن ميكروب ها در آفتاب است .
اول : اعتدال و سلامتى سلسله اعصاب و كليه كار دستگاههاى حياتى در ارتباط با سلامت پوست بدن است ، همين كه در پوست اخلالى پيدا شود به روى تمام آن دستگاهها اثر منفى مىگذارد .
دوم : تنفس از مهمترين برنامههاى پوست است ، كثيف بودن پوست عمل تنفس را كند و براى درون بدن ضرر و خسارت دارد .
سوم : تعديل و تنظيم حرارت بدن و حفظ دائمى آن ، بر سبيل استمرار رطوبت خود را كه قريب يك ليتر مىشود به سطح بدن آورده بخار مىنمايد و موجب خنكى بدن مىگردد .
پوست بايد هميشه نفوذپذير باشد ، چون كه محصولات جامد عرق با محصولات ترشح غدد پيوسته در سطح بشره با غبارهاى خارج و كرك لباس مخلوط شده و اندود مستحكمى كه چرك بدن باشد توليد مىنمايد .
سلولهاى مرده بدن دائماً از بشره جدا شده و توليد يك قشر مىكنند و محصول اين قشر متمادى با محصول غدد مختلفه مخلوط شده لعابى مىسازد و بر ضخامتش افزوده مىگردد ، آن گاه به عمل پوست زيان سخت وارد مىسازد و از اينجا علت تأكيد در وضو و اغسال مستحبه از طرف اسلام روشن مىشود .
پاكيزگى بدن اولين شرط سلامتى است ؛ زيرا آمارها نشان مىدهد كه مرگ و مير در نزد طائفههاى تميز كمتر و پيش تودههاى كثيف بيشتر است .
بدن را با آفتاب و هواى تميز و آب آشنا كنيد ، عادت كنيد از بينى تنفس كنيد ، قبل از غذا دست و ناخنها را با صابون بشوييد . بعد از قضاى حاجت دست خود را با مواد صابونى شستشو دهيد ، ناخنها را كوتاه كنيد كه ناخن بلند خانه ميكروب و آلودگى ها است .
انسان بر اثر عمل نكردن به قواعد بهداشتى در حقيقت خودكشى مىكند ، اگر بهداشت را مراعات كنيد پيرى و مرگ را به عقب انداختهايد .
ورزش كسالت و تنبلى را از بين مىبرد ، ورزش بايد در هواى آزاد و تميز انجام گيرد ، بهترين ورزش تنفس عميق است كه دهان بسته باشد .
در هنگام ورزش بايد لباس تنگ نباشد ، تا حركات ورزشى به خوبى انجام گيرد و نيز از بهترين ورزشها راه رفتن و به فرموده اسلام اسب سوارى ، تيراندازى ، شنا و شكار و نيكوتر از اينها باغبانى و كشاورزى و خلاصه فعاليت و كار و به خصوص كار منزل براى كمك به اهل خانه است .
روزهاى تعطيل را در صحارى و دامن كوه ها به سر برده و روح و جسم را از مشاهده آثار دلكش طبيعت و آنچه لطف و كرم و عنايت حضرت حق اقتضا كرده نيرو ببخشيد .
پيادهروى در آفتاب به اندازه متوسط نيز ورزش خوبى است ، افراط در ورزشهاى مختلفه صحيح نيست ، تمام اين برنامهها براى اين است كه جسم و روح نيرومند و با نشاط شوند ، تا تكاليف الهيّه با نشاط و با حال انجام گيرد ، تمام امور ظاهر مقدمه امور باطن است . حركت انسان با توجه به احكام حضرت حق هميشه بايد حركت از ظاهر به باطن باشد ، اكتفا كردن به دنياى محض يا آخرت محض كار غلطى است . تغذيه جسم و جان لازم است و در اين زمينه بايد عدالت را رعايت كرد و با توجه به خواستههاى حضرت مولا در هر دو زمينه حركت نمود .
ورزش را به اين هدف انجام دهيد كه جسم براى اجراى مقررات الهى نيرومند شود ، اگر اين هدف در كار نباشد ، در حقيقت ورزش عامل پروراندن ناحيه حيوانى وجود است !
جسم و جان به هم پيوسته است و در يكديگر مؤثرند ، آن كه درد روحى دارد بالطبع اين درد در جسمش اثر خواهد گذاشت .
بعضى از دانشمندان ، بروز بسيارى از امراض را علت روحى مىدانند و اين مسئله به تجربه ثابت شده است .
غم و غصه و بدبينى و نارضايتى از زندگى ، خيالات واهى و ماليخوليايى[187] ، زيان خيز و موجب بيمارى است ، مخصوصا اگر سن غصه دار از چهل سال بيشتر باشد ، همانطور كه آيات و روايات مىگويند در زندگى صابر و ثابت قدم و با حوصله و با حلم باشيد و در هيچ برنامهاى بردبارى را از دست ندهيد ، نگذاريد اندوه و غم و تندخويى بر شما حاكم شود .
در مجالس لهو و لعب و شهوتانگيز وارد نشويد ، از معاشرت با مردمى كه شما را به گناه آلوده مىكنند ، بپرهيزيد .
از خدا غافل نمانيد ، قرآن و روايات و سرگذشت انبيا و امامان عليهمالسلام و چهرههاى پاك تاريخ را زياد مطالعه كنيد .
اتصال روح را با حضرت دوست حفظ كنيد و از ياد جناب او غافل نمانيد ، غفلت از حق موجب پريشانى و اضطراب روح و دل است و اين اضطراب مايه بسيارى از امراض است .
1 ـ ايمان به حق و روز قيامت .
2 ـ صبر و شكيبايى در برابر حوادث .
3 ـ دورى از ترس و خوف .
4 ـ حذر از تمام رذايل اخلاقى .
5 ـ خو كردن به خوشبينى .
6 ـ محبت ورزيدن و كمك به خلق خدا .
7 ـ پرورش اراده و عزم .
8 ـ به طور دائم فعاليت سودمند كردن .
9 ـ خويشتنشناسى و مراقبه و محاسبه .
10 ـ پيوسته به ياد مرگ بودن .
مردان حق ، هميشه از سلامت روح و جان برخوردار بودند و از پرتو سلامت روح داراى توانايى جسمى بودند و از بركت اين دو سلامت در تمام شؤون حيات به بهترين صورت به بندگى حضرت حق مشغول بوده و وجودشان براى ديگران شمع هدايت و چراغ راه بود .
به قول فروغى بسطامى :
مردان خدا پرده پندار دريدند
يعنى همه جا غير خدا هيچ نديدند
هر دست كه دادند همان دست گرفتند
هر نكته كه گفتند همان نكته شنيدند
يك فرقه به عشرت در كاشانه گشودند
يك زمره به حسرت سر انگشت گزيدند
فرياد كه در رهگذر آدم خاكى
پس دانه فشاندند و بسى دام تنيدند
همت طلب از باطن مردان سحرخيز
زيرا كه يكى را ز دو عالم طلبيدند
زنهار مزن دست به دامان گروهى
كز حق ببريدند و به باطل گرويدند
چون خلق درآيند به بازار حقيقت
ترسم نفروشند متاعى كه خريدند
طهارت در اسلام شرح بسيار مفصلى دارد كه فقيهان بزرگ اسلامى كتاب هاى پرارزشى در اين زمينه نوشتهاند ؛ مراجعه به آن كتب انسان را به اين نتيجه مىرساند كه در تمام ادوار تاريخى ، مكتبى به اندازه اسلام بر طهارت و بهداشت در دو ناحيه جسم و جان اصرار نورزيده ؛ در اين نوشتار ، از توضيح مفصل مسئله طهارت ، چشم پوشيده و جنبه معنويت آن بيان مىشود .
... ادامه دارد.
/خ
6 ـ بهداشت مسكن
منزل بايد از مجاورت مردابها ، مزبلهها ، كارخانجات و مراكز شلوغ و پرجمعيت دور باشد ، اگر نزديك باغستان ها و بيشهها و در محيطى كه از سرسبزى و خرمى برخوردار است باشد ، در سلامت انسان بسيار مؤثر است .
در سردترين شب هاى زمستان درجه حرارت اتاق خواب بايد بين دوازده و شانزده درجه باشد .
ساختمان منزل نبايد از سه طبقه بيشتر باشد و خانه انسان نبايد مزاحم آب و هوا و آفتاب خانه ديگران باشد .
خانهاى كه محل زندگى است بايد خشك و بدون رطوبت باشد ، بهترين روشنايىها براى منزل برق است ؛ زيرا چراغ نفتى هر قدر هم تميز نگاهداشته شود بوى نفت مىدهد و براى تنفس مضر است ، روزى سه چهار مرتبه درها بايد باز شود تا هواى ساختمان به كلى عوض شود .
در موقع نظافت ساختمان كارى كنيد كه گرد و غبار ، كم برخيزد ؛ زيرا بيم آن مىرود كه ميكروب سل و ساير ميكروب ها به شما آزار برساند ، جلوى بينى خود را به هنگام تنظيف منزل بگيريد ، با كفشى كه در معابر رفت و آمد مىكنيد به اتاق ها نرويد ، اخلاط سينه و آب بينى را روى زمين و به خصوص روى زمين منزل نيندازيد .
دستورهاى عالى اسلام را در پاكيزه نگاه داشتن خانه و محل سكونت كاملاً مراعات كنيد ، خداوند مهربان انسان را براى عبادت و تكامل آفريده ، با جسم مريض و روح كسل نمىتوان هدف حضرت دوست را تأمين كرد .
رعايت بهداشت در تمام زمينهها در اسلام واجب شرعى و اخلاقى است ، پيامبر بزرگ اسلام صلىاللهعليهوآله در جمله معروف پر قدر و قيمتش نظافت را از ايمان دانسته و فرمودهاند :
النِّظافَةُ مِنَ الإِيمانِ[186] .
انسان هاى آلوده ، افراد كثيف و مردمى كه به بهداشت خود در تمام امور و زمينهها توجهى ندارند ، چگونه مىتوانند ادعاى مسلمانى كنند ، مسلمان كسى است كه از دستورهاى حق و فرمانهاى پيامبر صلىاللهعليهوآله و خواستههاى سعادت بخش ائمه طاهرين عليهمالسلام پيروى كند و در هيچ برنامهاى جداى از مقررات الهى و حلال و حرام خداوندى زيست نكند .
7 ـ نور آفتاب
آفتاب ، هم چون آب و هوا در زندگى موجودات امرى ضرورى است ، موجودات زندهاى كه در تاريكى نشو و نما مىنمايند ، نحيف ، پژمرده و غمناك و خونشان رقيق و گيجى و كسالت رفيق آنهاست .
اثر نور ، اوّل روى جلد و سپس روى سلسله اعصاب است ، خانهاى كه آفتاب ندارد نيازمند طبيب است !
در و پنجره بايد عريض و مرتفع ساخته شود ، تا آفتاب از طريق آنها به تمام اطاق بتابد و نقطه تاريكى بجا نماند .
روزى چند دقيقه در آفتاب قدم بزنيد كه بهترين قدرت براى از بين رفتن ميكروب ها در آفتاب است .
8 ـ بهداشت عمومى بدن
اول : اعتدال و سلامتى سلسله اعصاب و كليه كار دستگاههاى حياتى در ارتباط با سلامت پوست بدن است ، همين كه در پوست اخلالى پيدا شود به روى تمام آن دستگاهها اثر منفى مىگذارد .
دوم : تنفس از مهمترين برنامههاى پوست است ، كثيف بودن پوست عمل تنفس را كند و براى درون بدن ضرر و خسارت دارد .
سوم : تعديل و تنظيم حرارت بدن و حفظ دائمى آن ، بر سبيل استمرار رطوبت خود را كه قريب يك ليتر مىشود به سطح بدن آورده بخار مىنمايد و موجب خنكى بدن مىگردد .
پوست بايد هميشه نفوذپذير باشد ، چون كه محصولات جامد عرق با محصولات ترشح غدد پيوسته در سطح بشره با غبارهاى خارج و كرك لباس مخلوط شده و اندود مستحكمى كه چرك بدن باشد توليد مىنمايد .
سلولهاى مرده بدن دائماً از بشره جدا شده و توليد يك قشر مىكنند و محصول اين قشر متمادى با محصول غدد مختلفه مخلوط شده لعابى مىسازد و بر ضخامتش افزوده مىگردد ، آن گاه به عمل پوست زيان سخت وارد مىسازد و از اينجا علت تأكيد در وضو و اغسال مستحبه از طرف اسلام روشن مىشود .
پاكيزگى بدن اولين شرط سلامتى است ؛ زيرا آمارها نشان مىدهد كه مرگ و مير در نزد طائفههاى تميز كمتر و پيش تودههاى كثيف بيشتر است .
بدن را با آفتاب و هواى تميز و آب آشنا كنيد ، عادت كنيد از بينى تنفس كنيد ، قبل از غذا دست و ناخنها را با صابون بشوييد . بعد از قضاى حاجت دست خود را با مواد صابونى شستشو دهيد ، ناخنها را كوتاه كنيد كه ناخن بلند خانه ميكروب و آلودگى ها است .
انسان بر اثر عمل نكردن به قواعد بهداشتى در حقيقت خودكشى مىكند ، اگر بهداشت را مراعات كنيد پيرى و مرگ را به عقب انداختهايد .
9- بهداشت ورزش
ورزش كسالت و تنبلى را از بين مىبرد ، ورزش بايد در هواى آزاد و تميز انجام گيرد ، بهترين ورزش تنفس عميق است كه دهان بسته باشد .
در هنگام ورزش بايد لباس تنگ نباشد ، تا حركات ورزشى به خوبى انجام گيرد و نيز از بهترين ورزشها راه رفتن و به فرموده اسلام اسب سوارى ، تيراندازى ، شنا و شكار و نيكوتر از اينها باغبانى و كشاورزى و خلاصه فعاليت و كار و به خصوص كار منزل براى كمك به اهل خانه است .
روزهاى تعطيل را در صحارى و دامن كوه ها به سر برده و روح و جسم را از مشاهده آثار دلكش طبيعت و آنچه لطف و كرم و عنايت حضرت حق اقتضا كرده نيرو ببخشيد .
پيادهروى در آفتاب به اندازه متوسط نيز ورزش خوبى است ، افراط در ورزشهاى مختلفه صحيح نيست ، تمام اين برنامهها براى اين است كه جسم و روح نيرومند و با نشاط شوند ، تا تكاليف الهيّه با نشاط و با حال انجام گيرد ، تمام امور ظاهر مقدمه امور باطن است . حركت انسان با توجه به احكام حضرت حق هميشه بايد حركت از ظاهر به باطن باشد ، اكتفا كردن به دنياى محض يا آخرت محض كار غلطى است . تغذيه جسم و جان لازم است و در اين زمينه بايد عدالت را رعايت كرد و با توجه به خواستههاى حضرت مولا در هر دو زمينه حركت نمود .
ورزش را به اين هدف انجام دهيد كه جسم براى اجراى مقررات الهى نيرومند شود ، اگر اين هدف در كار نباشد ، در حقيقت ورزش عامل پروراندن ناحيه حيوانى وجود است !
10- بهداشت روان
جسم و جان به هم پيوسته است و در يكديگر مؤثرند ، آن كه درد روحى دارد بالطبع اين درد در جسمش اثر خواهد گذاشت .
بعضى از دانشمندان ، بروز بسيارى از امراض را علت روحى مىدانند و اين مسئله به تجربه ثابت شده است .
غم و غصه و بدبينى و نارضايتى از زندگى ، خيالات واهى و ماليخوليايى[187] ، زيان خيز و موجب بيمارى است ، مخصوصا اگر سن غصه دار از چهل سال بيشتر باشد ، همانطور كه آيات و روايات مىگويند در زندگى صابر و ثابت قدم و با حوصله و با حلم باشيد و در هيچ برنامهاى بردبارى را از دست ندهيد ، نگذاريد اندوه و غم و تندخويى بر شما حاكم شود .
در مجالس لهو و لعب و شهوتانگيز وارد نشويد ، از معاشرت با مردمى كه شما را به گناه آلوده مىكنند ، بپرهيزيد .
از خدا غافل نمانيد ، قرآن و روايات و سرگذشت انبيا و امامان عليهمالسلام و چهرههاى پاك تاريخ را زياد مطالعه كنيد .
اتصال روح را با حضرت دوست حفظ كنيد و از ياد جناب او غافل نمانيد ، غفلت از حق موجب پريشانى و اضطراب روح و دل است و اين اضطراب مايه بسيارى از امراض است .
اصول بهداشت روان
1 ـ ايمان به حق و روز قيامت .
2 ـ صبر و شكيبايى در برابر حوادث .
3 ـ دورى از ترس و خوف .
4 ـ حذر از تمام رذايل اخلاقى .
5 ـ خو كردن به خوشبينى .
6 ـ محبت ورزيدن و كمك به خلق خدا .
7 ـ پرورش اراده و عزم .
8 ـ به طور دائم فعاليت سودمند كردن .
9 ـ خويشتنشناسى و مراقبه و محاسبه .
10 ـ پيوسته به ياد مرگ بودن .
مردان حق ، هميشه از سلامت روح و جان برخوردار بودند و از پرتو سلامت روح داراى توانايى جسمى بودند و از بركت اين دو سلامت در تمام شؤون حيات به بهترين صورت به بندگى حضرت حق مشغول بوده و وجودشان براى ديگران شمع هدايت و چراغ راه بود .
به قول فروغى بسطامى :
مردان خدا پرده پندار دريدند
يعنى همه جا غير خدا هيچ نديدند
هر دست كه دادند همان دست گرفتند
هر نكته كه گفتند همان نكته شنيدند
يك فرقه به عشرت در كاشانه گشودند
يك زمره به حسرت سر انگشت گزيدند
فرياد كه در رهگذر آدم خاكى
پس دانه فشاندند و بسى دام تنيدند
همت طلب از باطن مردان سحرخيز
زيرا كه يكى را ز دو عالم طلبيدند
زنهار مزن دست به دامان گروهى
كز حق ببريدند و به باطل گرويدند
چون خلق درآيند به بازار حقيقت
ترسم نفروشند متاعى كه خريدند
طهارت در اسلام شرح بسيار مفصلى دارد كه فقيهان بزرگ اسلامى كتاب هاى پرارزشى در اين زمينه نوشتهاند ؛ مراجعه به آن كتب انسان را به اين نتيجه مىرساند كه در تمام ادوار تاريخى ، مكتبى به اندازه اسلام بر طهارت و بهداشت در دو ناحيه جسم و جان اصرار نورزيده ؛ در اين نوشتار ، از توضيح مفصل مسئله طهارت ، چشم پوشيده و جنبه معنويت آن بيان مىشود .
... ادامه دارد.
پی نوشت ها :
[186] ـ طب النبىّ : 21 ؛ مستدرك الوسائل : 16/319 ، باب 92 ، حديث 20016 .
[187] ـ ماليخوليا : گونهاى مرض عصبى است كه با اختلال قواى عضلانى و دماغى همراه است و معمولاً در دنباله فلج عمومى يا تحت شكنجه شديد روحى و جسمى و يا بر اثر مرض صرع يا به طور مادرزادى پديد مىآيد .
/خ
