مفهوم عيد در فرهنگ اسلامي
واژه عيد در اصل از فعل عاد (عود) يعود اشتقاق يافته است. معاني مختلفي براي آن ذکر کردهاند، از جمله: «خوي گرفته»، «هر چه باز آيد از اندوه و بيماري و غم و انديشه و مانند آن»، «روز فراهم آمدن قوم»، «هر روز که در آن، انجمن يا تذکار فضيلت مند يا حادثه بزرگي باشد»، گويند از آن رو به اين نام خوانده شده است که هر سال شادي نويني باز آرد. (1)
ابن منظور در لسان العرب گفته است که برخي بر آن هستند که اصل واژه عيد از «عادة» است، زيرا آنان (قوم)، بر جمع آمدن در آن روز، عادت کردهاند. (2)
چنانکه گفته شده است: القلب يعتاده من حبها عيد.
و نيز يزيد بن حکم ثقفي در ستايش سليمان بن عبد الملک گفته است:
امسي باسماء هذا القلب معمودا اذا اقول صحا يعتاده عيدا (3)
به گفته ازهري: عيد در نزد عرب، زماني است که در آن شاديها و يا اندوهها، باز ميگردد و تکرار ميشود. ابن اعرابي آن را منحصر به شاديها دانسته است. (4)
اللهم أنزل علينا مائدة من السماء تکنون لنا عيدا لأولنا و آخرنا و آية منک (سورة مائده / آيه 114) در تفسير نمونه ذيل اين آيه گفته شده است: «عيد در لغت از ماده عود به معني بازگشت است، و لذا به روزهايي که مشکلات از قوم و جمعيتي بر طرف ميشود و بازگشتبه پيروزيها و راحتيهاي نخستين ميکند عيد گفته ميشود، و در اعياد اسلامي به مناسب اينکه در پرتو اطاعتيک ماه مبارک رمضان و يا انجام فريضه بزرگ حج، صفا و پاکي فطري نخستين به روح و جان باز ميگردد، و آلودگيها که بر خلاف فطرت است، از ميان ميرود، عيد گفته شده است و از آنجا که روز نزول مائده روز بازگشتبه پيروزي و پاکي و ايمان به خدا بوده استحضرت مسيح (علیه السّلام) آن را عيد ناميده، و همانطور که در روايات وارد شده نزول مائده در روز يکشنبه بود و شايد يکي از علل احترام روز يکشنبه در نظر مسيحيان نيز همين بوده است، و اگر در روايتي که از علي(علیه السّلام) نقل شده ميخوانيم «و کل يوم لا يعصي الله فيه فهو يوم عيد» هر روز که در آن معصيتخدا نشود روز عيد است» نيز اشاره به همين موضوع است، زيرا روز ترک گناه، روز پيروزي و پاکي و بازگشتبه فطرت نخستين است.» (5)
از سويد بن غفله نقل شده است که گفت: در روز عيد بر امير المؤمنين علي(ع) وارد شدم و ديدم که نزد او نان گندم و خطيفه (6) و ملبنة (7) است. پس به آن حضرت عرض کردم روز عيد و خطيفه؟!.
پس از آن حضرت فرمود: انما هذا عيد من غفرله، اين عيد کسي است که آمرزيده شده است. (8)
و نيز در يکي از اعياد، آن حضرت فرمود: «انما هو عيد لمن قبل الله صيامه، و شکر قيامه، و کل يوم لا يعصي الله فيه فهو يوم عيد»، «امروز تنها عيد کسي است که خداوند روزهاش را پذيرفته، عبادتش را سپاس گزارده است، هر روزي که خداوند مورد نافرماني قرار نگيرد، عيد راستين است.»
در روايات اسلامي براي اعياد به ويژه اعياد مذهبي از جمله عيد فطر، آداب و رسوم خاصي توصيه شده در حديثي از معصوم(ع) آمده است.
«زينوا أعيادکم بالتکبير» عيدهاي خودتان را با تکبير زينت بخشيد.
«زينوا العيدين بالتهليل و التکبير و التحميد و التقديس» عيد فطر و قربان را با گفتن ذکر لا اله الا الله، الله اکبر، الحمد لله و سبحان الله، زينت بخشيد.
/س
ابن منظور در لسان العرب گفته است که برخي بر آن هستند که اصل واژه عيد از «عادة» است، زيرا آنان (قوم)، بر جمع آمدن در آن روز، عادت کردهاند. (2)
چنانکه گفته شده است: القلب يعتاده من حبها عيد.
و نيز يزيد بن حکم ثقفي در ستايش سليمان بن عبد الملک گفته است:
امسي باسماء هذا القلب معمودا اذا اقول صحا يعتاده عيدا (3)
به گفته ازهري: عيد در نزد عرب، زماني است که در آن شاديها و يا اندوهها، باز ميگردد و تکرار ميشود. ابن اعرابي آن را منحصر به شاديها دانسته است. (4)
واژه عيد در قرآن
اللهم أنزل علينا مائدة من السماء تکنون لنا عيدا لأولنا و آخرنا و آية منک (سورة مائده / آيه 114) در تفسير نمونه ذيل اين آيه گفته شده است: «عيد در لغت از ماده عود به معني بازگشت است، و لذا به روزهايي که مشکلات از قوم و جمعيتي بر طرف ميشود و بازگشتبه پيروزيها و راحتيهاي نخستين ميکند عيد گفته ميشود، و در اعياد اسلامي به مناسب اينکه در پرتو اطاعتيک ماه مبارک رمضان و يا انجام فريضه بزرگ حج، صفا و پاکي فطري نخستين به روح و جان باز ميگردد، و آلودگيها که بر خلاف فطرت است، از ميان ميرود، عيد گفته شده است و از آنجا که روز نزول مائده روز بازگشتبه پيروزي و پاکي و ايمان به خدا بوده استحضرت مسيح (علیه السّلام) آن را عيد ناميده، و همانطور که در روايات وارد شده نزول مائده در روز يکشنبه بود و شايد يکي از علل احترام روز يکشنبه در نظر مسيحيان نيز همين بوده است، و اگر در روايتي که از علي(علیه السّلام) نقل شده ميخوانيم «و کل يوم لا يعصي الله فيه فهو يوم عيد» هر روز که در آن معصيتخدا نشود روز عيد است» نيز اشاره به همين موضوع است، زيرا روز ترک گناه، روز پيروزي و پاکي و بازگشتبه فطرت نخستين است.» (5)
واژه عيد در روايات معصومين
از سويد بن غفله نقل شده است که گفت: در روز عيد بر امير المؤمنين علي(ع) وارد شدم و ديدم که نزد او نان گندم و خطيفه (6) و ملبنة (7) است. پس به آن حضرت عرض کردم روز عيد و خطيفه؟!.
پس از آن حضرت فرمود: انما هذا عيد من غفرله، اين عيد کسي است که آمرزيده شده است. (8)
و نيز در يکي از اعياد، آن حضرت فرمود: «انما هو عيد لمن قبل الله صيامه، و شکر قيامه، و کل يوم لا يعصي الله فيه فهو يوم عيد»، «امروز تنها عيد کسي است که خداوند روزهاش را پذيرفته، عبادتش را سپاس گزارده است، هر روزي که خداوند مورد نافرماني قرار نگيرد، عيد راستين است.»
در روايات اسلامي براي اعياد به ويژه اعياد مذهبي از جمله عيد فطر، آداب و رسوم خاصي توصيه شده در حديثي از معصوم(ع) آمده است.
«زينوا أعيادکم بالتکبير» عيدهاي خودتان را با تکبير زينت بخشيد.
«زينوا العيدين بالتهليل و التکبير و التحميد و التقديس» عيد فطر و قربان را با گفتن ذکر لا اله الا الله، الله اکبر، الحمد لله و سبحان الله، زينت بخشيد.
پي نوشت :
1- دهخدا، ذيل عيد، زبيدي، تاج العروس، 8/438-439
2- ابن منظور، لسان العرب، 3/319
3- ابن منظور، همانجا، زبيدي / تاج العروس، 8/438
4- ابن منظور، همانجا - زبيدي / 8/839
5- تفسير نمونه، 5/131
6- خوراکي از آرد و شير
7- غذا يا حلوايي که با شير تهيه ميشود
8- مجلسي، بحار الانوار، ج 40/ص 73
/س
