عرفان اسلامی (87) حقوق مؤمن
نویسنده : استاد حسین انصاریان
شرح كتاب مصباح الشريعة ومفتاح الحقيقة
حقوق مؤمن بر مؤمن
حق مؤمن بر مؤمن چيست ؟ حضرت فرمود : هفت حق واجب است كه مخالفت با هريك ، خروج از ولايت خدا و طاعت اوست !! عرضه داشتم : آنها چيستند ؟
فرمود : اى معلى ! دوست توام و بر تو مىترسم كه اين حقوق را بگويم و تو ضايع كنى و در مقام حفظش بر نيايى و بدانى و عمل ننمايى .
عرضه داشتم : « لا قوة الا باللّه » .
فرمود : آسان ترين حق اين است كه دوست بدارى براى او آنچه را براى خود دوست دارى و نخواهى براى او آنچه را براى خود نمىخواهى .
حق دوّم : در برآوردن حاجتش حركت كرده و كوشش كنى و خشنودى و رضاى او را بجويى و با گفتارش مخالفت ننمايى .
حق سوّم : با نفس و مال نسبت به او توجه كنى و با دست و قدم و زبان به او يارى دهى .
حق چهارم : ديدبان و دليل و آيينه و پوشش او باشى .
حق پنجم : تو سير نباشى او گرسنه ، تو پوشيده نباشى او برهنه ، تو سيراب نباشى او تشنه .
حق ششم : اگر براى تو زن و خدمتكار هست ، ولى او بدون زن و خدمتكار است ، خدمتكار خود را به خانه او فرستى كه لباسش را بشويد و طعامش را آماده كند و رختخوابش را پهن نمايد كه اينها حقوق بين تو و اوست .
حق هفتم : قسمش را تصديق كنى ، دعوتش را اجابت نمايى ، به تشييع جنازهاش حاضر شوى و در مرضش از او عيادت نمايى ، بدنت را براى حل مشكلش آماده كنى ، كارى كنى كه حاجتش را مجبور نشود از تو بخواهد ، بلكه به محض فهميدن حاجت او به قضاى حاجتش اقدام كنى ، چون اين حقوق را به جاى آوردى ولايت و دوستىات را به او متصل و از آن جانب به ولايت حق متصل شده است [282] !!
قالَ أبُوعَبْدِاللّهِ عليهالسلام : أَحْسِنْ يا إسحاقَ إلى أَوْلِيائي ما اسْتَطَعْتَ فَما أَحْسَنَ مُؤْمِنٌ إلى مُؤْمِنٍ وَلا أَعانَهُ إلاّ خَمَشَ وَجْهُ إبليسَ وَقَرَّحَ قَلْبُهُ [283] .
امام صادق عليه السلام فرمود : اى اسحاق ! به دوستانم تا جايى كه مىتوانى نيكى كن كه مؤمن به مؤمن نيكى نمىكند مگر اينكه صورت ابليس لطمه خورده و قلبش پر از هم و غم مىگردد .
امام صادق عليه السلام فرمود :
مؤمن ، برادر مؤمن و چشم او و راهنماى اوست ، به او خيانت نمىكند و خذلان او را نمىخواهد ، مؤمن براى مؤمن بركت است ، دو مؤمن وقتى وارد منزل مؤمنى مىشوند و آن مؤمن گرسنگى آنها را برطرف مىنمايد بهتر از آزاد كردن يك بنده است ؛ وقتى مؤمنى به مؤمنى قرض بدهد به خاطر خدا ، اجرش همانند صدقه است و وقتى مؤمن براى حل مشكل مؤمن قدم بردارد ، به هر قدمى حسنهاى به او عنايت مىشود و سيئهاى از او محو مىگردد و درجهاى از او بالا مىرود و پس از آن به ده حسنه رسيده و ده حاجتش برآورده مىگردد و مؤمنى كه پشت سر مؤمن دعا كند ، ملكى مىگويد همانند اين براى خود تو است و مؤمنى كه غمى از دل مؤمن بر دارد خدا غمى از غمهاى آخرت او برمىدارد و مؤمنى كه مظلومى را كمك دهد برايش از روزه يك ماه و اعتكاف در مسجد الحرام بالاتر است و هرگاه مؤمنى مؤمن را يارى دهد ، خدا در دنيا و آخرت او را يارى دهد[284] .
در اين زمينهها روايات بسيارى وجود دارد ؛ كه وظيفه انسان را به هنگام خروج از خانه معين كرده و مىخواهد انسان مسلمان به هنگام خروج از خانه فقط براى طاعت و امور دين خارج گردد ، چون به اين نيت خارج شود و نيت خود را در تمام زمينهها عملى سازد خروجش خروج طاعت و موقعيتش در پيشگاه حضرت ربوبى بهترين موقعيت خواهد گشت .
راستى چه پر ارزشند آن بزرگوارانى كه به قصد خدمت به اسلام و مسلمانان از خانه خارج مىشوند .
در راه خدمت به خلق
مردى بود متقى ، با فضيلت ، بزرگوار و آراسته به تربيت الهى و داراى روح ملكوتى كه در بازار تهران داراى يك مغازه بود .
درآمد مالى خود را دو تقسيم كرده بود ، قسمتى را براى مخارج خانه خود گذاشته بود و سهم ديگر را براى رفع نياز نيازمندان .
بدون انجام كار خير راحت نبود ، دلش مالامال از غم براى مسلمانان بود ، كار نيكى نبود مگر آنكه در آن سهم داشته باشد . از خانه جز براى كار خير و طاعت حق و امرى از امور اسلام خارج نمىگشت .
روزى از خانه مطابق با نيت هميشگى خود خارج شد ، ولى آن روز به كار خيرى برنخورد ، با كمال اندوه و تأسف به خانه برگشت ، به همين سبب ميلى به غذا نداشت ، خوابش نمىبرد ، ناراحت و رنجيده بود .
ساعتها از شب مىگذشت ، شهر به خواب رفته بود ، اما ديده او بيدار بود ، لباس پوشيد و به همسرش گفت : من به قصد حل مشكل مسلمانى يا انجام كار خيرى از خانه خارج مىشوم .
خانه را ترك كرد و از اين كوچه به آن كوچه ، از اين محل به آن محل ، از اين خيابان به آن خيابان در حركت بود ، از خداى مهربان توقع داشت در آن وقت شب كار خيرى نصيبش شود !!
ناگهان صداى نالهاى توجه او را جلب كرد ، به سوى صاحب ناله رفت ، جوانى را ديد سر به ديوار گذاشته ، آه مىكشد و اشك مىريزد .
به جوان سلام كرد ، دردش را پرسيد ، از گفتن درد و رنجش ابا داشت ، به او گفت : جز براى رفع حاجت و برطرف كردن درد دردمند از خانه بيرون نيامدهام ، دردت را بگو .
جوان در پاسخ گفت : اينجا نزديك محله بدكاران است ، مرا قدرت ازدواج نيست ، به تازگى دختر جوان زيبارويى را به اين خانه كه خانه بدكاران است آوردهاند ، من مايل به آن دخترم ، به خاطر پول كم من ، رئيس اين خانه كه خانم نسبتاً مسنى است از ورود من به خانه و ديدار دختر جلوگيرى مىكند !
آن مرد بافضيلت به جوان گفت : اكنون كه دختر در معرض فساد مفسدين قرار نگرفته ، اگر به او علاقه شديد دارى و حاضر به ازدواج با او هستى ، من وسائلش را فراهم كنم .
جوان باور نمىكرد ، بهت زده شده بود ، در پاسخ آن مرد گفت : اگر اين خدمت را نسبت به من انجام دهى ، كار بزرگى كردهاى .
آن مرد با كرامت در خانه را زد ، خانم رئيس در را باز كرد ، چشمش به قيافهاى الهى و چهرهاى ملكوتى افتاد ، سخت تعجب كرد ، فرياد زد : اى مؤمن ! مىدانى اينجا كجاست ؟ اينجا محله بدكاران است ، شما را چه شده به اين ناحيه گذر كردهاى ؟
جواب داد : دخترى را كه جديدا به خانه شما آوردهاند ، براى اين پسر مىخواهم ، چنانچه ميسر است اين خدمت را انجام داده و دلى را از اندوه و رنج به در آر .
جواب داد : اين دختر جهت ماندن در اين خانه نزديك به پنجاه تومان ضمانت سپرده ، شما حاضرى آن پنجاه تومان را بپردازى ؟
گفت : آرى ، با آن كه پنجاه تومان در آن زمان پول زيادى بود و با آن مىتوانستند كار عمدهاى انجام دهند ، ولى آن مرد بزرگوار در راه رضاى محبوب حاضر به پرداخت آن پول بود .
آرى ، عاشق اللّه جان و مال را فقط براى حضرت او مىخواهد ، مال و جان اگر در راه او نباشد ، مال و جان نيست و بال و بار شيطانى است .
عاشق جز به معشوق و محب جز به محبوب فكر نمىكند ، جان و مال عنايت خداست و بايد خرج خدا شود .
در صورتى كه مال در راه دوست مصرف شود ، براى انسان سودمند است ورنه در برزخ و قيامت جز بار سنگين و عذاب مهلك چيز ديگرى براى انسان نيست .
اهل حال و اهل خدا جز خدا نمىشناسند و سراپايى جز دلبر نمىدانند ، آنان هرچه مىخواهند براى او مىخواهند و هرچه انجام مىدهند براى او انجام مىدهند .
عمر و وقت و زمان را فقط براى او مىخواهند ، فدا كردن مال و جان در راه او براى آنان سهل است . عشق براى آنان چيزى جز خدا باقى نگذاشته ، آنچه مربوط به محبوب آنان نيست از آن روى گردانند و هرچه در ارتباط با محبوب آنان است ، به جان و دل به طرف آن مىدوند .
به قول يكى از شعراى معاصر :
به جان دوست كه گر عالم و هر آنچه در اوست
دهند من ندهم نقد دولت غم دوست
نهاده پا به ره پيشگاه عشق كسى
كه پشت پا زده بر روزگار و آنچه در اوست
تفاوتى نكند خواه درد ، خواه دوا
ز دوست هرچه رسد در مذاق جان نيكوست
وجود دلبر و من حكم جان و تن دارد
تمام قدرت من در كف اراده اوست
به روى دوست گر افتد نگاه عاشق مست
عجيب نيست نگنجد گر از شعف در پوست
چه غم كه دود غم عشق را دوايى نيست
كه دردمند تو را درد بىدوا داروست
تو دوست باش چه پروا زيك جهان دشمن
تو يار باش چه انديشه از ملامت گوست
آن مرد كريم و بافضيلت پنجاه تومان را داد و آن دختر را گرفت و همراه پسر به خانه خود برد ، از پسر درخواست كرد جهت كار نزد خودم باش و از همسرش درخواست نمود به دختر تعاليم اسلامى بياموزد .
پس از مدت كمى كه دختر آراسته به فضايل شد و پسر رموز كار را ياد گرفت ، عروسى مفصلى جهت آنان برگزار كرد .
مدتها گذشت ، روزى پسر به نزد آن مرد باكرامت آمد ، عرضه داشت : تو مانند يك پدر جهت من حق پدرى به جاى آوردى و بالاترين خدمت را نسبت به من انجام دادى ، هم اكنون از تو مىخواهم به من اجازه دهى همراه همسرم از تهران كوچ كرده و به محل اصلى خود شهر منجيل بروم .
آن مرد بزرگوار به او رخصت سفر داد ، پسر همراه با همسرش به شهر اصلى خود آمد ، در آنجا ماندگار شد ، رابطه او با آن مرد بزرگ توسط نامه بود .
سالها گذشت ، براى آن مرد باكرامت سفرى به سوى رشت و بندر انزلى اتفاق افتاد ، هنگام غروب به شهر منجيل رسيد ، جمعيت كثيرى را كنار نانوايى ديد كه همه جهت نان گرفتن گرد آمده ولى نان كم و مقدارى گران بود .
سؤال كرد : چه خبر است ؟ گفتند : ايام جنگ جهانى اوّل است ، آذوقه خيلى كم شده ، به علاوه مهاجرين زيادى در مساجد و حسينيههاى شهر مقيم شده و از كمبود نان رنج مىبرند !!
پرسيد : گندم و آرد اين ناحيه در اختيار كيست ؟ گفتند : فلان شخص ، به محض شنيدن نامش معلوم شد ، همان جوانى است كه سال ها پيش آن خدمت بزرگ را در حق او كرده ، نشانه خانه او را پرسيد ، به خانه او رفت ، در زد ، خدمتكار گفت :
كيست ؟ گفت : صاحب خانه را مىخواهم . صاحب خانه در را باز كرد ، تا چشمش به آن مرد باكرامت افتاد از شوق فريادى كشيد و او را در آغوش گرفت و زن و فرزندش را به ديدار او دعوت كرد . به آن مرد خوشآمد گفت و از او دعوت كرد به درون خانه بيايد ، ولى او گفت : من قدم به اين خانه نمىگذارم مگر اينكه مشكل نان در اين منطقه حل شود !!
آن پسر به انباردار خبر داد در انبارها را باز كن و نثار قدم اين عزيز ، گندم و آرد را به نازلترين قيمت ممكن همين امشب در اختيار نانوايان شهر قرار بده و به نانوايان از قول من بگو امشب تا نيمه شب يا سحر پخت كنند ، اگر مخارج اضافى در برداشت به عهده من ، شب به نيمه نرسيده بود كه بر تخت نانوايان منجيل نان فراوانى قرار داده شد ، ولى مشترى براى بردن نداشت .
راستى بعضى از انسان ها چه وجود با بركت و پرمنفعتى هستند ، چون در خانه قرار مىگيرند شمع خانهاند ، چون قدم از خانه به بيرون مىگذارند براى خلق خدا منبع خيرند .
پي نوشت :
[282] ـ الكافى : 2/169 ، باب حق المؤمن على اخيه ، حديث 2 ؛ بحار الأنوار : 71/238 ، باب 15 ، حديث 40 .
[283] ـ الكافى : 2/207 ، باب فى الطاف المؤمن وإكرامه ، حديث 9 ؛ وسائل الشيعة : 16/377 ، باب 32 ، حديث 21807 .
[284] ـ الاختصاص : 27 ، حديث الغار ؛ بحار الأنوار : 71/311 ، باب 20 ، حديث 67 .
