بسیاری از ورزش ها که در اسلام به آن ها اهمیت داده شده و یا شرط بندی بر آن ها جایز دانسته شده و یا از محدوده لهو، خارج محسوب شده اند، بدین جهت است که رزمی بوده و توان رزمی مسلمین را بالا می برند.

از جمله این ورزش ها، می توان از سوار کاری و تیر اندازی و شنا نام برد؛ بنابراین هر ورزشی که توان رزمی مسلمانان را افزایش دهد - هر چند در آیات قرآنی و یا روایات اسلامی، نامی از آن ها برده نشده باشد - از نظر اسلام، محبوب و مطلوب خواهد بود.

کاراته، تکواندو، جودو، جوجوتسو، کوه نوردی، دفاع شخصی، دو و میدانی و آموزش های رزم تن به تن و سرنیزه، نیز می توانند از قسم ورزش های رزمی محسوب شوند. امروزه ارتش های بزرگ و نیرومند دنیا، به کماندوها و نیروهای ویژه عملیات های دشوار و خطرناک، این ورزش ها را آموزش می دهند.

خداوند متعال، در قرآن کریم، رزمی بودن را ملاک برای مطلوبیت دانسته، می فرماید:

و اعدوا لهم ما استطعتم من قوه و من رباط الخیل [1]

در برابر آن ها (دشمنان ) آن چه توانایی دارید، از ((نیرو)) و ((اسبان سواری )) آماده و مهیا سازید!

در این جا آمادگی رزمی به طور کلی مورد تاءکید قرار گرفته و ذکر اسبان ورزیده به عنوان یک نمونه رزمی مربوط به زمان رسول خدا علیه السلام است و موجب تخصیص نمی شود. امروزه می توان به جای اسب، از تانک، هواپیما، هلی کوپتر و. . . نام برد. [2]

ورزش در احادیث

اسلام برای تندرستی و سلامتی ارزش زیادی قائل است و به همین خاطر احادیث زیادی از ائمه و بزرگان دین وارد شده است.

پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: مومنی که قوی و نیرومند باشد از مومن ضعیف، بهتر و دوست داشتنی‌تر است: (الاسلام و الطب ص ۲۶۳) پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: خوشبختی برای کسی است که دین اسلام را پذیرفته و در آمدش او را تامین می‌کند و دارای بدنی توانا و قوی است.

حضرت علی(ع) می‌فرمایند: تندرستی و سلامتی از برترین نعمت‌هاست.

امام حسین(ع) می‌فرمایند: در تمام مدت عمر خود برای سلامتی و حفظ تندرستی بدن‌های خود کوشا باشید

در دوران قبل از اسلام ورزش از جایگاه خوبی برخوردار بوده به عنوان نمونه ورزش کشتی یادگار انبیاء و اولیاء الهی می‌باشد که حضرت آدم این علم را داشته و حضرت یعقوب فرزندان خود را به کشتی گرفتن تشویق می‌فرمودند.

انواع ورزش در اسلام

1. دوومیدانى: دوومیدانى ورزشى است که به عنوان مادر ورزش هاى دیگر مطرح مى باشد. در روایات مطرح شده که پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله گاهى با افراد مسابقه دو مى دادند و گاهى حضرت برنده مى شدند و گاهى دیگران

2. اسب سوارى: پیامبر صلى الله علیه و آله اسبى به نام «عضبا» داشتند که با آن با اصحاب خود به مسابقه مى پرداختند و غالبا پیروز مى شدند و گاهى هم شکست مى خوردند (همان). امام باقر علیه السلام مى فرماید: «رسول خدا مسابقه اسب دوانى ترتیب داده و جوایز را از مال خویش پرداخت مى کرد.

3. شنا: از جمله ورزش هایى که به آن سفارش شده، ورزش شنا مى باشد. امام على علیه السلام از پیامبر صلى الله علیه و آله نقل مى کند که آن حضرت فرمود: فرزندانتان را تیراندازى و شنا بیاموزید

4. تیراندازى: یکى دیگر از ورزش هایى که اسلام روى آن تأکید کرده، تیراندازى است. رسول اکرم صلى الله علیه و آله فرمودند: «حق فرزند بر عهده پدرش این است که به او نوشتن، شناکردن و تیراندازى را بیاموزد و روزىِ او را تنها از راه حلال و پاکیزه تهیه نماید.

5. پیاده روى: یکى از ورزش هایى که نیاز به امکانات خاصى ندارد و حتى فرد مى تواند در منزل نیز آن را انجام دهد پیاده روى مى باشد. گفته شده: پانزده دقیقه پیاده روى در عین اینکه ورزش سبکى است، باعث چالاکى و نشاط مى شود و همچنین انقباض ماهیچه ها را از بین مى برد مام صادق علیه السلام شادابى و خرمى را در چند چیز مى داند و پیاده روى، اسب سوارى و شنا کردن را جزو آنها برمى شمرد.

6. کشتى: پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله شبى به خانه فاطمه زهرا علیهاالسلام آمدند. امام حسن و امام حسین علیهماالسلام در سنین کودکى بودند. آن حضرت به آنها فرمودند: بپاخیزید و با یکدیگر کشتى بگیرید. آنها هم برخاسته و کشتى گرفتند دیگران نیز آنها را تشویق مى کردند. همچنین پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله از محلى عبور مى کردند که دو نفر در حال کشتى گرفتن بودند. حضرت آنها را از این کار منع نکردند .

7. وزنه بردارى: پیامبر به جمعیتى رسیدند که در حال بلندکردن وزنه هایى از سنگ بودند. ایشان معیارهاى معنوى را براى قوى ترین فرد بیان کردند. حضرت از آنها سؤال کرد: براى چه این کار را مى کنید؟ جواب دادند: براى اینکه قوى ترین و زورمندترین فرد را بشناسیم. پیامبر فرمودند: آیا دوست دارید من بیان کنم براى شما چه کسى از همه نیرومندتر است؟ گفتند: آرى. حضرت فرمودند: قوى ترین فرد آن کسى است که هنگام خشنودى، رضایتش او را در باطل و زشت داخل نکند و هنگام عصبانیت، او را از محدوده حق بیرون نکند و وقتى قدرت یافت به آنچه حق او نیست دست نبرد .

در این جا توجه شما را به برخی از توصیه ها و تکنیک های رزمی که در اسلام وارد شده است جلب می کنم:

1- مقاوم بودن: یکی از رموز پیروزی در مبارزه، مقاوم بودن است. مقاومت، توان رزمی رزمنده را به گونه ای شگفت انگیز، افزایش می دهد؛ بنابراین، شخص رزمی کار باید مقاوم و صبور باشد، زود از میدان در نرود، و از زیادی دشمنان و حریفان هراس به دل راه ندهد.

خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید:

ان یکن منکم عشرون صابرون یغلبوا ماتین، و ان یکن منکم ماة یغلبوا الفا من الذین کفروا[3]

اگر بیست نفر از شما (مردان با ایمان ) صبور و پایدار باشید، بر دویست نفر از دشمنان غالب خواهید شد، و اگر صد نفر بوده، بر هزار نفر از کافران غلبه خواهید کرد.

حضرت علی علیه السلام نیز در جنگ جمل خطاب به فرزند خود، محمد حنفیه می فرماید:

تزول الجبال و لاتزل [4]

کوه ها از جا کنده شوند، تو از جای خود حرکت مکن! (تو باید در میدان نبرد از کوه ها محکم تر و مقاوم تر بوده و فرار نکنی ). ))

2- تضعیف روحیه دشمن: یکی از عواملی که می تواند در پیروزی یا شکست نقش اساسی داشته باشد. ((روحیه )) است. تجربه نشان داده است که اگر فرد یا گروهی، بسیار قوی و نیرومند باشد، ولی دارای روحیه مناسب نبوده، اعتماد به نفس نداشته باشد و از دشمن بترسد، در مبارزه، بازنده خواهد بود، ولی اگر انسانی که به ظاهر ضعیف می نماید، دارای روحیه عالی و اعتماد به نفس و همت بلند باشد، می تواند موانع بزرگی را از سر راه خویش کنار زده و بر حریفانی بس نیرومند، فائق آید. [5]

بنابراین، رزمی کار باید سعی کند روحیه خود را تقویت، و روحیه حریف را تضعیف نماید. خود را قوی و نیرومند، و حریف را ضعیف و ناچیز جلوه دهد. حتی شکل ظاهری و کیفیت لباس رزمی کار می تواند در روحیه حریف و حتی داوران و تماشاچیان مؤ ثر باشد. در روایات اسلامی، درباره تفسیر کلمه ((قوة )) در آیه ((و اعدوا لهم ما استطعتم من قوة )) آمده:

منه الخضاب السواد[6]

(یکی از مصداق های قوه در این آیه ) موهای سفید را به وسیله رنگ، سیاه کردن است.

رنگ کردن موهای سفید، به رزمنده سالخورده چهره جوانان را داده و این امر باعث تضعیف روحیه دشمنان می شود؛ و وقتی دشمن تضعیف شد. مثل این است که ما تقویت شده باشیم؛ از این رو پیامبر گرامی اسلام علیه السلام در جنگ ها به پیر مردان دستور می داد، ریش و موهای سفید خود را رنگ کنند.

حضرت علی علیه السلام - که متخصص جنگ و رزم بود -[7] نیز از این اصل استفاده نموده و با خواندن رجز، روحیه حریفان خود را تضعیف می نمود؛ به عنوان نمونه، وقتی در مقابل قهرمان نیرومند و کار آزموده یهود، ((مرحب خیبری )) قرار می گیرد. در رجزی که می خواند شخصیت نظامی و نیروی بازوان خود را چنین به رخ وی می کشد:

انا الذی سمتنی امی حیدره ضرغام آجام و لیث قسوره

من همان کسی هستم که مادرم مرا حیدر (شیر) خوانده؛ مرد دلاور و شیر بیشه ها هستم.

عبل الذراعین غلیظ القصره کلیث غابات کریه المنظره [8]

بازوان قوی و گردن نیرومند دارم؛ در میدان نبرد، مانند شیر بیشه ها، صاحب منظری مهیب هستم.

همچنین آن حضرت در مقام آموزش سربازان خود می فرماید:

و قلقلوا السیوف فی اغمادها قبل سلها[9]

و شمشیرها را در غلاف، پیش از بیرون کشیدن بجنبانید.

ممکن است این عمل برای رساندن صدای آلات جنگ به گوش دشمن و آماده نشان دادن خود باشد، تا موجب ترس و اضطراب دشمن شده و به مغلوبیتش کمک کند. و از آن جایی که به تمام چشم نگاه کردن به حریف، علامت ترس بوده و باعث جراءت پیدا کردن وی می شود. آن حضرت در ادامه همین فرمایش می فرماید:

والحظوا الخزر؛

و با گوشه چشم و خشم ناک (به دشمن ) بنگرید.

و در جای دیگری می فرماید:

و غضوا الابصار، فانه اربط للجاس و اسکن للقلوب [10]

و چشم ها را پایین اندازید! (به هر طرف نگاه نکنید) زیرا چشم پوشاندن سبب بسیار قوت قلب و آرامی دل ها (و نترسیدن از دشمن ) است.[11]

در خطبه یازدهم نهج البلاغه نیز خطاب به فرزندش، محمد حنفیه، می فرماید:

و غض بصرک؛

و (در جنگ ) چشم خود را بپوش (و از معروفیت، هیکل، هیبت و یا زیادی دشمنان و حریفان نهراس ).

3- چابکی، تحرک و مهارت: رزمی کار باید چابک، و سریع و ماهر بوده و دارای بدنی انعطاف پذیر باشد، تا به گاه رزم بتواند خود را از ضربات حریف حفظ نموده، یا در موقعیت مناسب، ضربه مؤ ثری به وی وارد سازد. حضرت علی علیه السلام به هنگام آموزش نیزه زنی به سربازان خود می فرماید:

والتووا فی اطراف الرماح، فانه امور للاسنة؛ [12]

در اطراف نیزه ها پیچ و خم داشته باشید!(موقعی که نیزه بر دشمن فرود آورید، خود را کوتاه و بلند کنید، یا در موقعی که دشمن نیز به طرف شما حواله می کند، خود را دور نمایید) زیرا زدن نیزه ها به این طرز، مؤ ثرتر است.

4- پرهیز از هیاهو و اضطراب: رزمجو باید از غوغا و هیاهو بپرهیزد، زیرا هیاهو علامت اضطراب و نگرانی بوده، و اضطراب و نگرانی، انسان را به شکست سوق می دهد. مولای موحدان در این مورد می فرماید:

و امیتوا الاصوات، فانه اطرد للفشل[13]

و صداها را خاموش کنید! (غوغا و هیاهو برپا ننمایید) زیرا متانت و آرامی (از هر چیز) خوف و ترس را زودتر دور می کند (چون ترسوها در کارزار، جار و جنجال می کنند و دلیران سخن نگفته، کار خویش انجام می دهند).

5- دندان ها را بر یکدیگر فشردن: فشردن دندان ها بر یکدیگر، موجب سخت و مقاوم تر شدن سر شده، از آسیب پذیری آن کاسته، عزم رزمنده را تقویت نموده و او را مصمم تر می سازد. آن حضرت در چندین موضع از نهج البلاغه، این مطلب را مورد تصریح قرار می دهد:

عض علی ناجذک [14]

دندان روی دندان بند! (سختی های نبرد را بر خود هموار کن ).

عضوا علی النواجذ فانه انبی للسیوف عن الهام [15]

دندان هایتان را روی هم بفشارید! زیرا این طرز رفتار، شمشیرها را از سرها دور کننده تر است (استقامت در جنگ و تحمل سختی های کارزار، از هر حیله و تدبیری برای شکست دشمن بهتر و نتیجه اش فتح و فیروزی است).

وعضوا علی الاضراس، فانه انبی للسیوف عن الهام [16]

و دندان ها را بر هم بفشرید! زیرا این کار، شمشیرها را از سرها بیش تر دور می کند.

6- دور اندیشی در مبارزه: انسان رزمی کار باید زیرک و تیز هوش بوده و به موفقیت های ابتدای مبارزه دل خوش نباشد و آخرین تکنیک ها و تاکتیک های دشمن را مد نظر داشته باشد. آن حضرت در این باره می فرماید:

ارم ببصرک اقصی القوم [17]

چشم بینداز تا انتهای لشگر دشمن را ببینی (تا تمام دشمنانت شکست نخورند، ایمن مباش، یا این که آخرین حیله و تدبیر آنان را در نظر بگیر، تا در کار خود بینا باشی ).

7- وارد ساختن ضربه مؤ ثر: به هنگام مبارزه باید ضربات مؤ ثر بر حریف وارد ساخت و از انجام فعالیت های زاید و حواله نمودن ضربات بی هدف و غیر مؤ ثر - که منجر به از دست دادن توان و انرژی می شود - پرهیز شود. همچنین، ضربات مفید و مؤ ثر، فرصت نزدیک شدن حریف به شما را از وی می گیرد. امیر المؤ منین علیه السلام در این خصوص، چنین می فرماید:

ونافحوا بالظبی؛

و با تیزی (نوک و دم ) شمشیر زد و خورد نمایید!

فاضربوا ثبجه؛

پی نوشت:

انفال (8) آیه 6.
تفسیر نمونه ، ج 7، ص 225.
انفال (8) آیه 65.
نهج البلاغه ، خطبه 11.
این اصل و اصل قبلى ((مقاوم بودن ))، مختص به میدان جنگ نظامى و یا مسابقات ورزشى بنوده ، و میدان جنگ زندگى و در صحنه رویارویى با مشکلات مختلف آن نیز صادق مى باشند.
تفسیر نمونه ، ج 7، ص 223.
زایگر (آلمانى ) در کتاب خود مى نویسد: ((على مثل اکثر سلحشوران قدیم مى توانست تمام سلاح ها را به کار گیرد؛ همچنان که در به کار بردن شمشیر بسیار بصیر بود، در کاربر نیزه ، گرز و تیر و کمان مهارت داشت و سپرى داشت از چرم که هم مقاوم بود. هم سبک ، و جالب تر این که ذوالفقار، شمشیر معروف على علیه السلام را یک استادکار ایرانى ساخته بود)). (فصل نامه ورزش ، شماره دوم ص 80).
جعفر سبحانى ، فروغ ابدیت ، ج 2، ص 651.
نهج البلاغه ، خطبه 65.
همان ، خطبه 124.
البته این به معناى مراقب نبودن در مبارزه و جنگ نبوده ، بلکه به معناى نترسیدن از زیادى افراد و تجهیزات دشمن است ، زیرا خود آن حضرت در خطبه یازدهم مى فرماید: ((چشم بینداز تا انتهاى لشکر را ببینى )). آن گاه مى فرماید: ((و چشم خود را ببند.))
نهج البلاغه ، خطبه 124.
همان جا و نامه 16.
همان ، خطبه 11.
همان ، خطبه 65.
همان خطبه 124.
همان ، خطبه 11.