منجی در ادیان

نجات در این دین فرآیندی طولانی است برای برگرداندن جهان اهریمن زده به حالت مطلوب اولیه هنگام آفرینش مزدایی. در واقع در دین زرتشت فرآیند نجات از هنگام آفرینش آغاز و تا نقطه فرجام ادامه می یابد. فرآیند نجات از هنگام آفرینش آغاز و تا پایان جهان ادامه دارد. درواقع  با عمل اهورامزدا، امشاسپندان و ایزدان، آفریدگان نیک گیتی، زرتشت و مزدیسنان و خلاصه همه موجودات راست رو صورت می گیرد.

ر گاهان از مردان بزرگ و  دانشمندی یاد می شود که به آنها سوشیانت می گویند. در وتاقع سوشیانت در دین زرتشت به معنای نجات دهنده است. منجی ها در دین زرتشت کسانی هستند که جامعه را از همه ستم ها و پلیدی ها رهایی می بخشند.

زرتشت نیز خود را یکی از این سوشیانت ها می داند. در کتب پهلوی که متأخر تر از گاهان هستند چنین آمده که از نطفه زرتشت که در دریاچه کیانسه ( هامون) به امانت گذاشته شدهو توسط 9999 فروهر نگهداری می شود در پایان هر سه هزار سال از سه هزار سال آخر از عمر دوازده هزار ساله جهان، یک دختر باکره با وارد شدن به این دریاچه و انجام آب تنی حامله خواهد شد و از تخمه زرتشت در پایان هر هزار سال آخر به ترتیب هوشیدر، هوشیدرماه و سوشیانس به دنیا خواهند آمد.  بدی ها مبارزه و عدالت در جهان برقرار می کنند و مقارن ظهور آخرین موعود یا سوشیانت،  جهان از بدی تهی خواهد شد و رستاخیز خواهد آمد. (2)
دین اسلام از ابتدا مفهوم و آموزه نجات را دربرداشت. اولین سوره های نازل شده در مکه به نجات آن جهانی چه از نوع فردی و حیات پس از مرگ و چه از نوع جمعی و کیهانی و فرجام شناسی می پردازند.
مهدی، رایج ترین عنوان برای منجی موعود در اسلام است.عناوین دیگری هم وجود دارد که هر یک توضیح دهنده جنبه ای از شخصیت این چهره است.یهود

در بین یهودیان، مفهوم نجات از دوره آباء تا دوره انبیا و سپس در عصر ظهور مسیحیت و پس از آن دچار تحول و جرح و تعدیل شد. با توجه به  قومی بودن بنی اسرائیل، نجات و سعادت در درجه اول از آن قوم و برای قوم خواسته شد. درنتیجه مفهوم خدا و نجات هر دو با قومیت گرایی اسرائیل پیوند خورد. یهوه خدای اسرائیل نام گرفت و عمل نجات بخش او حمایت از این قوم برای فتح سرزمین کنعان بود. با تأسیس پادشاهی و شکل گیری دوره طلایی داوودی، نجات قوم اسرائیل معادل با استقرار این پادشاهی و تداوم آن در نسل داوود بود. بعد از فروپاشی پادشاهی اسرائیل، نبوت های انبیا و اشتیاق قوم در طول دوره تبعید بابلی متوجه یک چیز بود: بازگشت به اسرائیل و احیاء پادشاهی.
 

در دین مسیحیت باید بین خود عیسی (ع) و سنتی که پس از او شکل گرفت تمایز قائل شد. عیسی که به عنوان مسیحای قوم یهود ظهور کرده بود خود یک یهودی معتقد و نجات شناسی اش تا حد زیادی شبیه به نوع یهودی بود. برای عیسی (ع) نیز نجات قوم اسرائیل و برپا کردن پادشاهی خداوند همچنان از اولویت برخوردار بود. اما مراجع یهودی دو ایراد بر او می گرفتند: یکی آنکه عیسی (ع) با تأکید بیش از اندازه اش بر اخلاق انسانی، گاهی حق شریعت را ادا نمی کرد، و دیگر اینکه اداعای مسیحیایی او را قبول نداشتند.  بعد از آن با اتفاق افتادن وقایعی همچون عروج عیسی و مرگ او، ایمان آوردن پولس، عدم پیشرفت تبلیغ ایمان جدید در بین یهودیان و متمایل شدن آنها به غیر یهودیانو تأثیر فرهنگ های غیر اسرائیلی باعث شد که مفهوم نجات در مسیحیت دچار تحول شود.

گرچه باور به وجود حیات پس از مرگ و فرجام شناسی در نجات شناسی مسیحی وجود داشت، اما تأکید بیشتر روی نجات فردی است. همه انسان ها با گناه و مرگ آدم محکوم به گناه و مرگ شدند و اکنون پسر انسان  ـ مسیحا ـ آمده بود تا همه انسان هایی که به او ایمان آوردند از گناه و مرگ نجات دهد. با این وجود اعتقاد به برقراری پادشاهی مسیح که با آمدن دوم عیسی (ع) از آسمان همراه بود و به پادشاهی همیشگی خدا منتهی  می شود.

دین اسلام از ابتدا مفهوم و آموزه نجات را دربرداشت. اولین سوره های نازل شده در مکه به نجات آن جهانی چه از نوع فردی و حیات پس از مرگ و چه از نوع جمعی و کیهانی و فرجام شناسی می پردازند.

مهدی، رایج ترین عنوان برای منجی موعود در اسلام است.عناوین دیگری هم وجود دارد که هر یک توضیح دهنده جنبه ای از شخصیت این چهره است. بحث درباره این مفهوم در اسلام جدای بحث از امام نمی تواند باشد. زیرا مهدی در باور شیعی، برخلاف اعتقاد سنی، نه صرفاٌ یک امیر یا خلیفه سیاسی، بلکه یک امام است.  هم چنین مرجع و سنتی که باورها و مفاهیم دینی شیعه و از جمله مفهوم مهدی و باورهای مربوط به آن را شکل می دهند، باز هم برخلاف اسلام سنی، محدود به قرآن و سنت پیامبر (ص) نیست، بلکه یک سنت طولانی متکی به ائمه (ع) در پشت آن قرار دارد.

مهدی در سنت شیعی امامی است که هدایت سیاسی و دینی جامعه هر دو را به عهده دارد . او حجت خدا بر زمین است که از ویژگی های خاصی همچون علم غیر اکتسابی و عصمت برخوردار است.

در آیین هندو از نجات‌دهنده و موعودی به نام «اَوتاره» سخن به میان آمده است و در کتاب کهن هندو ها (اوپانیشاد)  منجی موعود  که یکی از مظاهر ویشنو است، مظهر دهم معرفی شده‎است.

در این کتاب آمده است مظهر «ویشنو» که در انقضای کلی یا عصر آهن سوار بر اسب سفید ظاهر می‌شود درحالی‌که شمشیر برهنه درخشانی به‌صورت ستاره دنباله‌دار در دست دارد و شریران (بدکاران) را تماماً هلاک می‌سازد و خلقت را از نو تجدید و پاکی را رجعت خواهد داد این مظهر دهم در انقضای عالم ظهور خواهد کرد.

در همین زمینه «شاکیامونی» که به اعتقاد هندوها پیغمبری صاحب دین بوده است در کتاب خود پیرامون منجی موعود این‎گونه بشارت می‎دهد: «حکومت و دولت جهانی به دست مردی از ذرّیه سیّد خلایق عالمیان «کشن» (کشن لغت هندی نام پیامبر اسلام است که در بشارت فوق فرزند برومندش را به نام «ایستاده و خداشناس» نامیده‌اند چنان‌که شیعیان او را «قائم» می‌خوانند) تمام‌شده و او کسی است که بر کوه‌های مشرق و مغرب دنیا حکم براند و بر ابرها سوار شود و فرشتگان کارکنان او باشند و جن و انس در خدمت او درآیند. دین خدا یک دین شود و دین خدا زنده گردد و نام او «ایستاده و خداشناس» باشد.»

بوداییان بر این باورند که در نتیجه ظهور او همه جا آکنده از رحمانیت و مهربانی شده؛ و رفتار انسان ها عاری از هر گونه جاه طلبی، استثمارگری، رنج و درد، عذاب دادن ها و عذاب کشیدن ها می گردد.


منابع:
1. آژیر، اسدالله، منجی باوری در کیش زرتشتش و ادیان ابراهیمی، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، 1392
2. منجزی، علی اصغر، پژوهشی در کیش زرتشتی، انتشارات زمزم هدایت، 1384